🍁 ادعای شاخ‌دار درباره جمعیت ۸ میلیون نفر افغانستانی‌های مقیم ایران

روزنامه جمهوری اسلامی مدعی است «جمعیت افغان‌ها در ایران اکنون به ۸ میلیون نفر رسیده است.»

این عدد اغراق‌شده و غیرمنطقی است. هیچ منبع معتبر یا نیمه‌معتبری آن را تأیید نمی‌کند.

طبق آخرین آمار رسمی که جمهوری اسلامی ایران به کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان ارائه کرده است، جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران حدود ۳/۶ میلیون نفر است. یونیسف نیز در آمارهایی که سال ۲۰۲۱ به روز شده است جمعیت مهاجران افغانستانی ایران را ۲/۷ میلیون نفر برآورد کرده است.

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران روز ۱۲ فروردین ۱۴۰۰ آمار افغانستانی‌های مقیم ایران را ۴ میلیون نفر اعلام کرده است. امیر عبداللهیان، وزیر خارجه نیز گفته بود جمعیت افغانستانی‌های ایران در حال حاضر حدود ۵ میلیون نفر است.

صرف‌نظر از تناقض‌های آماری مقام‌های دولت ایران، آمار روزنامه جمهوری اسلامی از نظر منطقی نمی‌تواند درست باشد. اگر آخرین آمار رسمی، یعنی جمعیت ۳/۶ میلیون افغانستانی‌های ایران را مبنا قرار دهیم، معنی ادعای روزنامه جمهوری اسلامی ورود بیش از ۴ میلیون مهاجر افغانستانی به ایران در یک بازه زمانی چند ماهه است.

۴ میلیون نفر معادل ۱۱ درصد جمعیت کل افغانستان و حدود ۵۰ درصد مجموع جمعیت سه استان شرقی ایران است. ادعای روزنامه جمهوری اسلامی تنها در صورتی می‌تواند درست باشد که بپذیریم طی چند ماه از هر ۹ افغانستانی یکی به ایران آمده و جمعیتی معادل نیمی از جمعیت شرق کشور وارد ایران شده است.

این عدد حتی به نسبت ظرفیت ورودی مرزهای ایران نیز بزرگ به نظر می‌رسد. طبق آمارهای سازمان جهانی گردشگری، ظرفیت مرزهای هوایی، زمینی و دریایی ایران برای ورود و خروج شهروندان خارجی در شرایط عادی بین ۴ تا ۵ میلیون نفر است.

ورود این حجم مهاجر از مبادی رسمی و غیررسمی یک کشور، پدیده‌ای نیست که از چشم ناظران پنهان بماند، اما به جز برخی تصاویر پراکنده که صحت برخی از آنها رد شده، اسنادی در دست نیست که ادعای ورود میلیونی مهاجران افغانستانی به ایران را تأیید کند.

با این اوصاف، فکت‌نامه به این ادعا که «جمعیت افغانستانی‌ها در ایران اکنون به ۸ میلیون نفر رسیده است» نشان شاخ‌دار می‌دهد.

📝 متن کامل را در اینجا بخوانید.

© از: کانال فکت‌نامه (۱۴۰۱/۱/۲۶)

#⃣ #اطلاعات_غلط #درستی‌سنجی #افغانستان

❓ادعای نادرست درباره «پارک‌های ویژه مادران و کودکان» در اروپا و آمریکا

روزنامه همشهری در گزارشی نوشته: «پارک‌های ویژه مادران و کودکان در شهرهای مختلف اروپا و آمریکا وجود دارد.» در این گزارش نام پنج پارک در ایالت یوتا در آمریکا آمده و به طور مشخص به فضای اختصاصی «مادر و کودک» در یکی از پارک‌های بزرگ آمستردام اشاره شده است.

این ادعا صحت ندارد. جست‌وجوی ما، چه در مورد پارک‌های مورد اشاره در این گزارش و چه به صورت عمومی، نشان می‌دهد فضای اختصاصی برای مادران در پارک‌های عمومی وجود ندارد.

تنها فضای اختصاصی پارک‌ها در آمریکا زمین بازی کودکان است که برای حفظ امنیت کودکان، تنها افراد بزرگ‌سال به همراه کودک حق ورود به آن را دارند. اطلاق لفظ «پارک ویژه مادران و کودکان» به زمین‌های بازی درست نیست، چرا که پدران نیز به همراه فرزند خود حق ورود و استفاده از این فضا را دارند.

با این اوصاف، «فکت‌نامه» ادعای وجود «پارک‌های ویژه مادران و کودکان در شهرهای مختلف اروپا و آمریکا» را رد می‌کند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.

🔗 متن کامل را در اینجا بخوانید.

© از: کانال فکت‌نامه (۱۴۰۱/۲/۹)

#⃣ #اطلاعات_غلط #درستی‌سنجی

🍁 با فیک‌ نیوزها در گروه‌های خانوادگی چه کنیم؟

▪️ آریایی نیستی، اگر نفرستی!

اخبار رنگارنگ، تصاویر تنیده در متن‌های کوتاه و بلند، ویدیوهای دلخراش، تعجب‌آور و گاه آموزنده. آنچه این روزها در بسترهای نشر اطلاعات، توسط منابع گوناگون منتشر می‌شود به قدری گسترده‌ است که تمییز درست از نادرست به کار دشواری بدل شده و اگر کمی به صحت اخباری که می‌بینید حساس باشید، چند دقیقه گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی برای‌تان طاقت‌فرسا خواهد بود. در مواقع بحران اما هجوم اخبار نادرست یا «فیک‌نیوز»ها به رسانه‌های جمعی بیشتر می‌شود.

فیک‌نیوزها چرا ساخته می‌شوند؟
مهارت استفاده از فیک‌نیوز، همان فریب‌خبر، سال‌هاست که توسط برخی رسانه‌ها یا افراد و به دستور سرمایه‌گذاران یا سیاست‌گذاران رسانه استفاده می‌شود. این مهارت، گاه با هدف انحراف اذهان از یک اتفاق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، گاه با اهداف سودجویانه و گاهی نیز به قصد ایجاد تغییر در سرنوشت نهایی یک اراده اجتماعی به کار گرفته می‌شود.

چطور اخبار جعلی را شناسایی کنیم؟
برای پست‌هایی که در آن از لینک یک وبسایت استفاده شده، ابتدا لینک را چک کنید. دامنه‌های ir، org، gov معمولاً قابل اعتمادترند. در مواجهه با گزارش‌های خبری، منبع خبر را چک کنید. اطمینان حاصل کنید که منبع اولیه خبر، حتماً معتبر و قابل اعتماد باشد. اگر به اعتبار منبع خبری شک دارید، خبر مورد نظر را در منابع معتبر دیگر جست‌وجو کنید. اگر چند رسانه‌ و خبرگزاری معتبر، خبر مورد نظرتان را پوشش داده باشند، احتمال صحت خبر بیشتر است.

در بررسی صحت اخبار، توجه به تاریخ اولین انتشار خبر، گزارش و یا توییت مورد نظر نیز اهمیت بسیاری دارد. عنوان اخبار گاهی می‌تواند به شرایط امروز مربوط باشد، اما محتوای آن منقضی‌شده و یا در حال حاضر بلاموضوع باشد. بنابراین چنین اخباری، در دسته فیک‌نیوزها قرار می‌گیرند.

در مورد اخباری که توسط کاربران در فضای مجازی منتشر شده تیک آبی کنار نام کاربری و یا تعداد اخبار درستی که در گذشته منتشر کرده می‌تواند تصمیم‌گیری را برای شما آسان کند. تیک آبی به این معنی است که اینستاگرام، توییتر و یا فیسبوک، مطابقت اطلاعات حساب کاربری شخص را با هویت واقعی‌اش تأیید کرده‌اند.

اگر آریایی هستی، دست‌به‌دست کن!
ترکیبی از این قواعد بالا می‌تواند شما را به قضاوتی درست برساند. اگر با به‌کارگیری تمام این موارد، شک شما به صحت محتوای خبر برطرف نشد، «عدم انتشار مجدد و جلوگیری از بازنشر بیشتر خبر در فضای مجازی» حداقل کاری است که از دست‌تان برمی‌آید. این اخبار بیشتر با جملات کوبنده و آرمان‌گرایانه، شروع یا تمام می‌شوند: «ایرانی نیستی، اگر استوری نکنی! اگر خون آریایی توی رگ‌هاته بازنشر کن! بی‌غیرتی، اگر همه جا نفرستی!»

چشمان‌تان را ببندید، موسیقی مورد علاقه‌تان را پخش کنید، جرعه‌ای چای بنوشید و با خیال راحت از این جملات بگذرید. بازنشر اطلاعاتی که خودتان نیز به صحت آن مشکوک‌اید شما را تنها به عضوی از زنجیره بی‌انتهای فیک‌نیوز تبدیل می‌کند.

© از: روزنامه اینترنتی فراز (۱۴۰۱/۳/۲)

#⃣ #اطلاعات_غلط #آسیب‌شناسی #سواد_رسانه‌ای #رسانه‌های_اجتماعی

📚 روزنامه‌نگاری، «اخبار جعلی» و دروغ‌رسانی (کتاب راهنمای آموزش روزنامه‌نگاری)(۲۰۲۰)

✍🏻 شریلین آیرتون، و جولی پوزتی

(یادآوری: یونسکو این کتاب را به صورت ”دسترسی آزاد“ منتشر کرده است.)

© از: کتابخانه دیجیتال یونسکو

#⃣ #کتاب #اطلاعات_غلط

🍁 مکتب‌خانه‌: آموزش راه‌های مقابله با اخبار نادرست

مخاطب «مکتب‌خانه» فکت‌نامه عموم مردم و کسانی هستند که روزانه به نوعی با اخبار، عکس‌ها و ویدیوهای خبری یا حاوی اطلاعات متعدد سروکار دارند.

در این ۱۵ ویدیوی آموزشی تلاش می‌شود روش‌ها و ابزارهای تا حد ممکن ساده و در دسترس به علاقه‌مندان درستی‌سنجی معرفی شود تا از این طریق بتوانند نشانه‌های اطلاعات نادرست را در اخبار، عکس‌ها و ویدیوها شناسایی کنند.

🔗 ویدیو‌ها:

ویدیو ۱ | ویدیو ۲ | ویدیو ۳ | ویدیو ۴ | ویدیو ۵

ویدیو ۶ | ویدیو ۷ | ویدیو ۸ | ویدیو ۹ | ویدیو ۱۰

ویدیو ۱۱ | ویدیو ۱۲ | ویدیو ۱۳ | ویدیو ۱۴ | ویدیو ۱۵

#⃣ #سواد_رسانه‌ای #اطلاعات_غلط #درستی‌سنجی

🍁 آیا قمه‌زنی بدعتی انگلیسی است؟

مدتی است تصویری دست‌به‌دست می‌شود که ادعا می‌کند نشان‌دهنده قمه‌زنی سفیر انگلیس است و انگلیسی‌ها را بدعت‌گذار این رسم معرفی می‌کند.

این عکس در نجف گرفته شده و نخستین‌بار در سال ۱۹۱۴ در نشنال جئوگرافیک منتشر شده است و ربطی به سفیر و سفارت انگلستان ندارد.

📝 متن کامل را در اینجا بخوانید.

© از: کانال فکت‌نامه (۱۳۹۹/۶/۱۱) | #اطلاعات_غلط

🍁 شجره‌نامه مخدوش و ادعای نادرست درباره نسب خانوادگی ملکه الیزابت دوم و پیامبر اسلام

در شبکه‌های اجتماعی تصویری از یک شجره‌نامه منتشر و شایعه شده «نسب خانوادگی ملکه الیزابت به امام دوم شیعیان و پیامبر اسلام می‌رسد.»

اولین بار نیست که چنین ادعایی در فضای عمومی و رسانه‌ای منتشر می‌شود. این موضوع در سال‌های گذشته حتی در رسانه‌های معتبر خارج از ایران مثل تایمز و اکونومیست نیز بازتاب داشته است.

گفته می‌شود منبع این شجره‌نامه گفته‌های یک نسب‌شناس نه‌ چندان معتبر غربی و مطالبی است که سال‌ها پیش در یک نشریه مراکشی منتشر شده است.

نسب خانوادگی ملکه الیزابت دوم تا اوایل قرن ۱۵ میلادی کاملاً روشن و مشخص است، اما درباره پیش از آن تردید و ابهام‌هایی وجود دارد.

برای اعتبارسنجی این شجره‌نامه اغلبِ منابع غربی به ابهام‌ها درباره «زیده»، که عامل ارتباط فرضی بین پادشاهی مسیحی و مسلمان اسپانیا معرفی شده، تأکید می‌کنند. اما ابهام بزرگ، نه «زیده»، بلکه نسب حاکمان مسلمان اندلس به پیامبر اسلام است که کل اعتبار شجره‌نامه را زیر سؤال می‌برد.

در شجره‌نامه ادعایی، نسب حاکمان مسلمان سویل به فردی به نام «نعیم اللخمی» حاکم مسلمان اندلس رسیده. نام نعیم در تاریخ ابن‌خلدون نیز ذکر شده است. ابن‌خلدون هیچ اشاره‌ای به نسبت اللخمی با خانواده پیامبر اسلام نکرده است.

در سایر منابع اسلامی ــ عربی «موسی‌بن‌نصیر لخمی» یکی از فاتحان و اولین حاکم مسلمان سویل معرفی شده است. تبار موسی‌بن‌نصیر لخمی روشن است. در هیچ‌کدام از منابع تاریخی هم به ارتباط خانواده لخمی با فرزندان و نوادگان امام دوم شیعیان اشاره‌ای نشده است.

با این اوصاف، به نظر می‌رسد آنچه گفته می‌شود بی‌پایه و اساس، و زایده ذهن و تخیل افرادی است که با کنار هم قراردادن اطلاعات درست و غلط، مدعی شده‌اند «نسب ملکه بریتانیا به امام دوم شیعیان و پیامبر اسلام می‌رسد.» فکت‌نامه به این ادعا نشان «نادرست» می‌دهد.

📝 متن کامل را در اینجا بخوانید.

© از: کانال فکت‌نامه (۱۴۰۱/۶/۱۹)

#⃣ #اطلاعات_غلط #شایعات

🍁 میلیون‌ها نفر فریب اولین گل نزدهٔ رونالدو در النصر را خوردند.

ویدیوی دروغین اولین گل رونالدو در النصر بیش از ۱۷ میلیون بازدید داشته است.

به گزارش ایسنا و به نقل از استار، یک یوتیوبر با انتشار ویدیویی که در آن ادعا کرد اولین گل کریستیانو رونالدو برای النصر به ثمر رسیده است به طرز باورنکردنی میلیون‌ها بیننده را فریب داد. این در حالی است که ستاره پرتغالی هنوز برای تیم جدیدش بازی نکرده است.

رونالدو ۳۷ ساله اوایل این هفته در ورزشگاه النصر معرفی شد، ولی هنوز برای تیم خود بازی نکرده است.

#⃣ #سواد_رسانه‌ای #جعلی #اطلاعات_غلط

🍁 ادعاهای شاخ‌دار در مورد ویژگی‌های منحصربه‌فرد آب زمزم!

با فرا رسیدن ایام حج، در رسانه‌های ایران [تسنیم، خبرگزاری صداوسیما و باشگاه خبرنگاران جوان] گزارش‌هایی در مورد خواص آب زمزم در حال انتشار است. در این گزارش‌ها با استناد به آنچه که تحقیقات علمی خوانده می‌شود، آمده که آب زمزم ویژگی‌های دارد که هیچ نمونه‌ای در جهان ندارد. یکی از کسانی که در گزارش‌ها به او استناد شد شخصی به نام «ایمو ماسارو» است که ادعا می‌شود یک «محقق ژاپنی» است.

فرد مورد اشاره، در واقع، ماسارو اموتو، تاجری ژاپنی، است که تألیفاتی دربارهٔ آب دارد. او در کتاب‌ پرفروش «پیام‌های پنهان در آب» مدعی شده است که آب می‌اندیشد، احساس می‌کند و واکنش نشان می‌دهد. از نگاه متخصصان ادعاهای اموتو پایه و اساس علمی ندارد و شبه‌علم و نامعتبر است. به دلیل بی‌اعتباری علمی کل پروژهٔ اموتو، حتی اگر تحقیقی در مورد آب زمزم هم کرده باشد، مصداق #شبه‌علم و نامعتبر است.

ادعاهایی از این دست مختص ایران و اکنون نیست. سابقهٔ آن را می‌توان از سال ۲۰۰۸ در سایت‌های غیرفارسی‌ تبلیغ دین اسلام دید.

📝 متن کامل را در اینجا بخوانید.

© کانال فکت‌نامه (۱۴۰۲/۳/۲۵) | #اطلاعات_غلط

🍁 درستی‌سنجی (فکت‌چکینگ) چطور می‌تواند از جامعه در برابر اطلاعات جعلی و فیک‌نیوز محافظت کند؟

کثرت اطلاعات ساختگی و نادرست و سرعت بالای انتشار و پخش آنها در شبکه‌های اجتماعی تهدیدی جدی برای سردرگم‌شدن جامعه و منحرف‌کردن مطالبات اجتماعی به حساب می‌آیند.

یکی از دلایلی که این روزها انتشار و پخش اخبار جعلی و فیک‌نیوز سرعت پیدا کرده به‌اشتراک‌گذاشتن آن توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی است. کاربرانی است که قبل از خواندن و تأمل در مورد صحت اطلاعات، آن را با دیگران به اشتراک می‌گذارند. همین واقعیت، درستی‌سنجی یا فکت‌چکینگ را به امری حیاتی برای حفاظت از جامعه در برابر پروپاگاندا، دیس‌اینفورمیشن و فیک‌نیوز بدل کرده است. 

اخبار و اطلاعات زمانی قابل استناد هستند که با داده‌های معتبر حمایت شوند؛ منبع اطلاعات آنها معتبر باشد یا منابع معتبر محتوای آنها را تأیید کرده باشند. درستی‌سنجی (فکت چکینگ) فرایند تأیید یا رد اطلاعات از طریق بررسی و تطبیق داده‌ها و اسناد معتبر با ادعاهای مطرح‌شده است.

© از: کانال مدرسه پرتو (۱۴۰۲/۴/۹)

#⃣ #درستی‌سنجی #اطلاعات_غلط #سواد_رسانه‌ای