مقدمه کتاب #چاره_ها (گزینه رباعی معاصر کشور به انتخاب #میلاد_عرفان_پور ) به قلم استاد #محمد_رضا_سنگری
#بخش_دوم
۶- #تنوع_موضوع: رباعی در طول تاریخ حیات و بالندگی و دوام خویش، در خدمت موضوعات گوناگون بوده است. تامل های عمیق فلسفی مانند رباعی های#خیام، جوشش های عارفانه و عاشقانه مانند رباعی های #عطار و #سنایی و #مولانا موضوعات سیاسی و اچتماعی مانند رباعیات #فرخی_یزدی و #میرزاده_عشقی و مدح و ستایش مانند رباعی های #امیر_معزی، و طنز و هجو مانند رباعی های #سوزنی و #ملک_الشعرا و سوگ و مرثیه مانند رباعی های فراوان آیینی، به ویژه در حوزه ی #عاشورا. بهتر است بگوییم رباعی کار و بار غزل و قصیده و مثنوی و دیگر قالب ها را به دوش کشیده است، هم مدح و هم هجو، هم سوگ و هم سور در رباعی چهره نموده است. برخی رباعی ها به راستی غزل اند و برخی قصیده! البته باید پذیرفت نام گذاری قالب های فارسی چندان علمی و دقیق نیست، چه بسیار رباعی هایی که عاشقانه و عارفانه اند یعنی غزل اند، و چه بسیار که مدح و منقبت و توصیف ممدوح یعنی قصیده اند. به این نمونه ها توجه کنید:
نخستین نمونه از #کمال_الدین_اسماعیل شاعر قرن هفتم هجری که واقعه قتل عام مغولان در اصفهان در سال ۶۶۳ را توصیف میکند:
کس نیست که تا بر وطن خود گرید
بر حال تباه مردم بد گرید
دی بر سر مرده ای دو صد شیون بود
امروز یکی نیست که بر صد گرید
و دومی از #رودکی نخستین شاعر رباعی سراست با فضایی کاملا عاشقانه و عاطفی:
در پیش خود آن نامه چو بُلکامه نهم
پروین ز سرشک دیده بر جامه نهم
بر پاسخ تو چو دست بر خامه نهم
خواهم که دل اندر شکن نامه نهم
سومین رباعی از #خیام نام‌آشنا ترین رباعی سرای تاریخ ادبیات فارسی با درون مایه ای فلسفی‌ست:
اجزای پیاله ای که در هم پیوست
بشکستن او روا نمی دارد مست
چندین سر و پای نازنین و سر و دست
از مهر که پیوست و به کین که شکست؟
و این رباعی #بابا_افضل_کاشانی که فضای عارفانه دارد:
از شبنم عشق خاک آدم گل شد
صد فتنه و شور در جهان حاصل شد
سر نشتر عشق بر رگ روح زدند
یک قطره فرو چکید و نامش دل شد
و آخرین نمونه از رباعیات امروز از زنده یاد دکتر #سید_حسن_حسینی:
کس چون تو طریق پاک بازی نگرفت
با زخم نشان سرفرازی نگرفت
زین پیش،دلاورا! کسی چون تو شگفت
حیثیت مرگ را به بازی نگرفت
در همه این نمونه ها و در تاریخ رباعی سرایی تنوع موضوع و مضمون دیده می شود که چنین رویدادی در قصیده و غزل و حتی در همسایه ی دیوار به دیوار رباعی -دو بیتی- کمتر رخ داده است.
هرچند رباعی را به سه دسته کلی عاشقانه ، صوفیانه و فلسفی تقسیم کرده اند، اما حقیقت این است که این ظرف به ظاهر کوچک،مضامین گونه‌گون و متفاوتی چون سور و سوگ، مدح و هجو ،جد و طنز،مقوله های عاطفی و حماسی،فردی و اچتماعی، و آفاقی و انفسی را در خویش جای داده است و همهمه ی شاعران هماره گوشه ی چشمی به این قالب زیبا و رسا و دلربا داشته اند.
#بخش_دوم
۶- #تنوع_موضوع: رباعی در طول تاریخ حیات و بالندگی و دوام خویش، در خدمت موضوعات گوناگون بوده است. تامل های عمیق فلسفی مانند رباعی های#خیام، جوشش های عارفانه و عاشقانه مانند رباعی های #عطار و #سنایی و #مولانا موضوعات سیاسی و اچتماعی مانند رباعیات #فرخی_یزدی و #میرزاده_عشقی و مدح و ستایش مانند رباعی های #امیر_معزی، و طنز و هجو مانند رباعی های #سوزنی و #ملک_الشعرا و سوگ و مرثیه مانند رباعی های فراوان آیینی، به ویژه در حوزه ی #عاشورا. بهتر است بگوییم رباعی کار و بار غزل و قصیده و مثنوی و دیگر قالب ها را به دوش کشیده است، هم مدح و هم هجو، هم سوگ و هم سور در رباعی چهره نموده است. برخی رباعی ها به راستی غزل اند و برخی قصیده! البته باید پذیرفت نام گذاری قالب های فارسی چندان علمی و دقیق نیست، چه بسیار رباعی هایی که عاشقانه و عارفانه اند یعنی غزل اند، و چه بسیار که مدح و منقبت و توصیف ممدوح یعنی قصیده اند. به این نمونه ها توجه کنید:
نخستین نمونه از #کمال_الدین_اسماعیل شاعر قرن هفتم هجری که واقعه قتل عام مغولان در اصفهان در سال ۶۶۳ را توصیف میکند:
کس نیست که تا بر وطن خود گرید
بر حال تباه مردم بد گرید
دی بر سر مرده ای دو صد شیون بود
امروز یکی نیست که بر صد گرید
و دومی از #رودکی نخستین شاعر رباعی سراست با فضایی کاملا عاشقانه و عاطفی:
در پیش خود آن نامه چو بُلکامه نهم
پروین ز سرشک دیده بر جامه نهم
بر پاسخ تو چو دست بر خامه نهم
خواهم که دل اندر شکن نامه نهم
سومین رباعی از #خیام نام‌آشنا ترین رباعی سرای تاریخ ادبیات فارسی با درون مایه ای فلسفی‌ست:
اجزای پیاله ای که در هم پیوست
بشکستن او روا نمی دارد مست
چندین سر و پای نازنین و سر و دست
از مهر که پیوست و به کین که شکست؟
و این رباعی #بابا_افضل_کاشانی که فضای عارفانه دارد:
از شبنم عشق خاک آدم گل شد
صد فتنه و شور در جهان حاصل شد
سر نشتر عشق بر رگ روح زدند
یک قطره فرو چکید و نامش دل شد
و آخرین نمونه از رباعیات امروز از زنده یاد دکتر #سید_حسن_حسینی:
کس چون تو طریق پاک بازی نگرفت
با زخم نشان سرفرازی نگرفت
زین پیش،دلاورا! کسی چون تو شگفت
حیثیت مرگ را به بازی نگرفت
در همه این نمونه ها و در تاریخ رباعی سرایی تنوع موضوع و مضمون دیده می شود که چنین رویدادی در قصیده و غزل و حتی در همسایه ی دیوار به دیوار رباعی -دو بیتی- کمتر رخ داده است.
هرچند رباعی را به سه دسته کلی عاشقانه ، صوفیانه و فلسفی تقسیم کرده اند، اما حقیقت این است که این ظرف به ظاهر کوچک،مضامین گونه‌گون و متفاوتی چون سور و سوگ، مدح و هجو ،جد و طنز،مقوله های عاطفی و حماسی،فردی و اچتماعی، و آفاقی و انفسی را در خویش جای داده است و همهمه ی شاعران هماره گوشه ی چشمی به این قالب زیبا و رسا و دلربا داشته اند.
مقدمه کتاب #چاره_ها (گزینه رباعی معاصر به انتخاب #میلاد_عرفان_پور ) به قلم استاد #محمد_رضا_سنگری
#بخش_آخر
۶- #پایایی_و_پویایی: برخی قالب ها در دوره هایی رنگ باخته اند یا کمتر به کار گرفته شده اند.مثلا دوبیتی در طول چند قرن مورد اقبال واقع نشد تا اقبال لاهوری دیگر بار بدان اقبال نشان داد و در روزگار ما نیز با جزر و مدهای فراوان،شاعران از آن بهره گرفتند. #مستزاد قالب شعری‌ست که شاید در طول دو سه دهه اخیر نمونه های معدودی از آن بتوان یافت اما رباعی گذشته از آن که در طول سده های شعر فارسی افول نکرده ، بلکه فرصت هایی برای خلاقیت های شاعرانه نیز فراهم کرده است که ظرفیت ها و ظرافت های آن چنین مجالی را ممکن ساخته است.
از رباعی های بهم پیوسته، تا فرم بندی های نو، تا تکرار یک مصراع در چند رباعی، تا پرداختن به مضمون واحد در چند رباعی، همه و همه فرصت های تازه ای هستند که در رباعی خلق شده اند. پس این قالب طراوت و چالاکی و چابکی ویژه ای دارد که شاعران را برای کشف ظرفیت های نو بر می انگیزد.
در بهره‌گیری از رباعی در صد سال اخیر، تکاپوهایی برای خلق فضاهای تازه، حتی فرم های تازه می بینیم، درست شبیه همان تلاش ها که در دیگر قالب ها اتفاق می افتد. در دوره شعر #بیداری یا #مشروطه ، رباعی کاملا در خدمت بیان دیدگاه های اچتماعی و سیاسی قرار می گیرد و شاعران حتی در بازداشتگاه و #ادبیات_بازداشتگاهی ، رباعیات قابل اعتنایی دارن که رباعیات #فرخی_یزدی و #میرزاده_عشقی و #ملک_الشعرای_بهار از آن جمله اند.
اما تلاش جدی در کشف ظرفیت های تازه در رباعی، به « #منصور_اوجی » شاعر معاصر شیرازی اختصاص دارد که با چاپ مجموعه "حالی‌ست مرا" کوشید در حوزه ی درون مایه و مضمون و قالب و شکل رباعی دست به نوآوری بزند. اما تکرار در آغاز همه رباعی ها و تلاش متکلّفانه برای گره زدن رباعی ها به هم، سطح کار او را نازل کرد و دچار یک نواختی و تکرار کسالت بار کرد.
با وقوع انقلاب اسلامی، به ویژه در هشت سال دفاع مقدس ، رباعی مورد اقبال جدی شاعران قرار گرفت و رباعی سرایانی چون #محمد_رضا_سهرابی_نژاد #میرهاشم_میری ، #نصرالله_مردانی ، #حسین_اسرافیلی ،#ایرج_قنبری و #سلمان_هراتی در کنار دیگر سروده های خود به خلق رباعی پرداختند اما هیچ کدام توفیق دو شاعر شاخص، دکتر #قیصر_امین_پور و دکتر #سید_حسن_حسینی را نیافتند.
در دهه شصت به ویژه سال های میانی این دهه انبوه رباعیات ضعیف، مکرّر و کم حس و حال، زمینه افول و تا مدتی رکود و خاموشی این قالب را باعث شد، به گونه ای که رباعی سرایان پیشین به قالب های دیگری چون غزل ، سپید و نیمایی اقبال نشان دادند. در دهه هشتاد دیگر بار در قالب رباعی روحی تازه دمیده شد و شاعران جوانی چون #جلیل_صفربیگی ، #بیژن_ارژن و #میلاد_عرفان_پور رباعی های درخشان و شاخصی خلق کردند و حتی چندین مجموعه رباعی از این شاعران به چاپ رسید و نشان داد که هنوز و همیشه این قالب کوتاه و زیبا، ظرف مناسبی برای طرح ذوق و ضمیر و ضمون های تازه است.
مجموعه ی #چاره_ها تکاپویی ست ستودنی از شاعر جوان عرصه ی رباعی #میلاد_عرفان_پور که با مجموعه رباعی «پاییز بهاری‌ست که عاشق شده است» در میان شاعران رباعی سرا در روزگار ما جایگاه ویژه ای یافت.
#چاره_ها، تصویری از رباعی در سه دهه اخیر -عصر انقلاب اسلامی- را به دست می دهد. انتخاب و گزینش دقیق و ذوق‌مندانه این شاعر جوان،فرصتی فراهم می آورد تا رباعی این دوره را بهتر و ژرف تر دریابیم و بشناسیم....
#بخش_آخر
۶- #پایایی_و_پویایی: برخی قالب ها در دوره هایی رنگ باخته اند یا کمتر به کار گرفته شده اند.مثلا دوبیتی در طول چند قرن مورد اقبال واقع نشد تا اقبال لاهوری دیگر بار بدان اقبال نشان داد و در روزگار ما نیز با جزر و مدهای فراوان،شاعران از آن بهره گرفتند. #مستزاد قالب شعری‌ست که شاید در طول دو سه دهه اخیر نمونه های معدودی از آن بتوان یافت اما رباعی گذشته از آن که در طول سده های شعر فارسی افول نکرده ، بلکه فرصت هایی برای خلاقیت های شاعرانه نیز فراهم کرده است که ظرفیت ها و ظرافت های آن چنین مجالی را ممکن ساخته است.
از رباعی های بهم پیوسته، تا فرم بندی های نو، تا تکرار یک مصراع در چند رباعی، تا پرداختن به مضمون واحد در چند رباعی، همه و همه فرصت های تازه ای هستند که در رباعی خلق شده اند. پس این قالب طراوت و چالاکی و چابکی ویژه ای دارد که شاعران را برای کشف ظرفیت های نو بر می انگیزد.
در بهره‌گیری از رباعی در صد سال اخیر، تکاپوهایی برای خلق فضاهای تازه، حتی فرم های تازه می بینیم، درست شبیه همان تلاش ها که در دیگر قالب ها اتفاق می افتد. در دوره شعر #بیداری یا #مشروطه ، رباعی کاملا در خدمت بیان دیدگاه های اچتماعی و سیاسی قرار می گیرد و شاعران حتی در بازداشتگاه و #ادبیات_بازداشتگاهی ، رباعیات قابل اعتنایی دارن که رباعیات #فرخی_یزدی و #میرزاده_عشقی و #ملک_الشعرای_بهار از آن جمله اند.
اما تلاش جدی در کشف ظرفیت های تازه در رباعی، به « #منصور_اوجی » شاعر معاصر شیرازی اختصاص دارد که با چاپ مجموعه "حالی‌ست مرا" کوشید در حوزه ی درون مایه و مضمون و قالب و شکل رباعی دست به نوآوری بزند. اما تکرار در آغاز همه رباعی ها و تلاش متکلّفانه برای گره زدن رباعی ها به هم، سطح کار او را نازل کرد و دچار یک نواختی و تکرار کسالت بار کرد.
با وقوع انقلاب اسلامی، به ویژه در هشت سال دفاع مقدس ، رباعی مورد اقبال جدی شاعران قرار گرفت و رباعی سرایانی چون #محمد_رضا_سهرابی_نژاد #میرهاشم_میری ، #نصرالله_مردانی ، #حسین_اسرافیلی ،#ایرج_قنبری و #سلمان_هراتی در کنار دیگر سروده های خود به خلق رباعی پرداختند اما هیچ کدام توفیق دو شاعر شاخص، دکتر #قیصر_امین_پور و دکتر #سید_حسن_حسینی را نیافتند.
در دهه شصت به ویژه سال های میانی این دهه انبوه رباعیات ضعیف، مکرّر و کم حس و حال، زمینه افول و تا مدتی رکود و خاموشی این قالب را باعث شد، به گونه ای که رباعی سرایان پیشین به قالب های دیگری چون غزل ، سپید و نیمایی اقبال نشان دادند. در دهه هشتاد دیگر بار در قالب رباعی روحی تازه دمیده شد و شاعران جوانی چون #جلیل_صفربیگی ، #بیژن_ارژن و #میلاد_عرفان_پور رباعی های درخشان و شاخصی خلق کردند و حتی چندین مجموعه رباعی از این شاعران به چاپ رسید و نشان داد که هنوز و همیشه این قالب کوتاه و زیبا، ظرف مناسبی برای طرح ذوق و ضمیر و ضمون های تازه است.
مجموعه ی #چاره_ها تکاپویی ست ستودنی از شاعر جوان عرصه ی رباعی #میلاد_عرفان_پور که با مجموعه رباعی «پاییز بهاری‌ست که عاشق شده است» در میان شاعران رباعی سرا در روزگار ما جایگاه ویژه ای یافت.
#چاره_ها، تصویری از رباعی در سه دهه اخیر -عصر انقلاب اسلامی- را به دست می دهد. انتخاب و گزینش دقیق و ذوق‌مندانه این شاعر جوان،فرصتی فراهم می آورد تا رباعی این دوره را بهتر و ژرف تر دریابیم و بشناسیم....