♦️کارکردهای اجتماعی‌ی دین از نظرگاه احمد کسروی

✍ حسن محدثی‌ی گیلوایی
۸ آذر ۱۴۰۲
👇👇👇
#دین
#احمد_کسروی
#کارکردهای_دین

@NewHasanMohaddesi

♦️کارکردهای اجتماعی‌ی دین از نظرگاه احمد کسروی

✍ حسن محدثی‌ی گیلوایی
۸ آذر ۱۴۰۲

پیش از این نوشتم که سنت اسلامی-ایرانی چهار مرحله‌ی نهفته‌گی، بیداری، انکشاف، و بی‌اعتبارشده‌گی را طی کرده است. احمد کسروی از روشن‌فکران دوره‌ی انکشاف سنت در ایران است. او یک روشن‌فکر دینی است. عبدالرحیم طالبوف و مستشارالدوله از روشن‌فکران دینی‌ی دوره‌ی بیداری‌ی سنت بوده اند.

این‌ روشن‌فکران دینی، پیش‌گام نسل‌های بعدی‌ی روشن‌فکران دینی در ایران بوده اند. نماینده‌ی نسل بعد از کسروی، علی‌ی شریعتی است و نماینده‌ی نسل بعد از شریعتی، عبدالکریم سروش است. دو نفر اخیر تجربه‌ی احمد کسروی را در پیش چشم داشتند. کسروی قربانی‌ی نقد رادیکال اش به تشیع شد. شریعتی از تجربه‌ی او بهره گرفت و برای نقد تشیع، دو تشیع برساخت نمود: علوی و صفوی. شریعتی هم تکفیر شد و هزینه‌های زیادی داد. سروش نیز تجربه‌ی هر دو را در پیش چشم داشت و به این نتیجه رسید که خواب خفته‌گان را نباید آشفته کرد و به جای نقد میراث شیعی بر حوزه‌ی معرفت‌شناسی‌ی دینی تمرکز نمود و هرگز به‌نحو همه‌جانبه به نقد تشیع نپرداخت.

اما اغلب کسانی که با نقدهای احمد کسروی به تشیع و دیگر مذاهب و فرقه‌ها آشنا هستند یا در این باره چیزی شنیده یا خوانده اند، گمان می‌کنند کسروی از دین عبور کرده است. اما کسروی از مدافعان سرسخت دین است و پروژه‌ی فکری‌ی او نفی دین نیست بل‌که اصلاح دین است. اندیشه‌ی پاک‌دینی‌ی او بخشی از اصلاح‌گری‌ی فرهنگی‌ی او است. او می‌خواست تمام میراث ما اصلاح گردد.

کسروی اندیشه‌ی متفکران غربی را در نقد رادیکال دین و نفی دین  اندیشه‌ای زهرآگین می‌داند و بر آن است که زنده‌گی‌ی آدمی بدون دین، به‌دور از نظم و قانون و آکنده از تضاد خواهد بود و آسایش از زنده‌گی‌ی آدمیان خواهد گریخت و وجود دین برای زنده‌گی‌ی اجتماعی ضروری است: "جهان را پیش از هر چیز دین دربایست است و آسایش جهانیان جز بدستیاری دین از دشوارترین کارهاست" (کسروی، ۱۳۱۱: ۱۱).

نگاه کسروی به مناسبات اجتماعی سلطه‌محورانه است. آدمیان همواره در کشاکش با طبیعت و با یک‌دیگر هستند و بر هم اعمال قدرت می‌کنند. جهان اجتماعی جهان تضادها است. برای مهار این تضادها نیاز به قانون داریم و قانون را دین در اختیار می‌نهد.

نگاه او به انسان نیز بسیار منفی است. از نظر کسروی انسان دیوانه‌ای است نیازمند زنجیر:

"آدمی آن دیوانه‌ایست که تا زنجیر بگردن دارد خردمند و هوشیار است و چون زنجیر بگسست، دیوانگی از سر می‌گیرد و هیچ نیرویی جلوی آسیب و گزند او را نمی‌گیرد" (همان: ۱۱).

کسروی در کتاب آیین دست‌کم چهار کارکرد مهم و تعیین‌کننده برای دین برمی‌شمرد:

۱. دین به‌مثابه "قانون‌گذار": دین قوانینی در اختیار آدمی می‌نهد تا تضادهای اجتماعی به نظم بدل گردد و دیوانگی‌اش مهار شود (همان: ۱۰).

۲. دین به‌مثابه تضمین‌کننده و حافظ قانون (دین هم‌چون "شحنه"): دین در جهت تداوم و پاس‌داری و ضمانت اجتماعی‌ی قانون نقش ایفا می‌کند.

۳. دین به‌منزله‌ی تامین‌کننده‌ی نظارت درونی (دین هم‌چون "مربی"): دین هم‌چون ترمزی درونی عمل می‌کند. آدمیان با درونی کردن آن‌چه دین عرضه می‌کند، واجد نظارتی درونی می‌شوند و از درون کنترل می‌گردند.

۴. دین به‌منزله‌ی تامین‌کننده‌ی نظارت اجتماعی‌ی غیر رسمی (دین هم‌چون "قاضی"): آدمیان دین‌دار بر خوب و بد رفتارهای هم نظارت دارند و کنش‌های نیکو را تایید و کنش‌های ناپسند را تقبیح می‌کنند.

بر مبنای این اندیشه‌ها است که کسروی به متفکران غربی‌ی ناقد دین شدیدا حمله می‌کند:

"در این جنبش دو سه قرنی اروپا کسانی هم به بنام فیلسوفان آزاد اندیشه شناخته شده‌اند. بخوانید نوشته‌های آنان را و ببینید چه سخنان زهرناک و بیهوده از زبان قلم بیرون ریخته‌اند! سخنانی که بنیادی جز کج‌اندیشی ندارد ولی برای بیزاری مردم از دین دستاویزی نیکوست!" (همان: ۱۲).

از نظر کسروی "مایه نیکی جهان و یگانه آرزوی جهانیان آسایش و خورسندی است" و پیامبران برای همین برخاسته اند (همان: ۵).


#دین
#سنت
#احمد_کسروی
#کارکردهای_دین
#روشن‌فکری_دینی

@NewHasanMohaddesi

♦️دین چه کارکردهایی دارد؟

✍حسن محدثی‌ی گیلوایی
۲ دی ۱۴۰۳

چه‌گونه‌ کارکردهای دین را بررسی کنیم؟

آیا دین بیش‌تر کارکردهای مثبت دارد یا منفی؟

صاحب‌نظران مختلف در این باره چه می‌گویند؟

چه‌گونه فهرستی از کارکردهای دین فراهم کنیم؟

در این دوره به پرسش‌هایی از این قبیل پاسخ خواهیم داد.


#دین
#کارکردهای_دین

@NewHasanMohaddesi