زیر سقف آسمان

🔶 راهکارهای انتقال قدرت در سنت و مدرنیته
🔸در حاشیۀ مقالۀ «تحلیل جامعه شناختی و تاریخی رویداد عاشورا» به قلم دکتر محدثی
✅ جعفر نکونام 6 مرداد 1402

1️⃣ راهکارهای انتقال قدرت در تاریخ اسلام
فرزانۀ گرامی جناب آقای دکتر حسن محدثی در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل جامعه‌شناختی و تاریخی رویداد عاشورا» و زیر عنوان «ناتوانی در انتقال مسالمت‌آمیز قدرت، مشکل سیاسی اصلی در تمدن اسلامی» اظهار داشته است که سبب حادثۀ کربلاء و قریب به اتفاق جنگ‌هایی که به هنگام انتقال قدرت در طول تاریخ اسلام رخ داده، عبارت از فقدان یک راهکار برای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت سیاسی بوده است.
مسالمت‌آمیزترین راهکار انتقال قدرت، این بوده است که خلیفۀ حاکم برای خلیفۀ بعد از خود که معمولاً فرزند او بوده است، از سران و افراد منتفذ قبایل و شهرها بیعت بگیرد و آن هم البته در صورتی مسالمت‌آمیز بوده است که خود سران و افراد منتفذ قبایل و شهرها با رضا و رغبت و یا نهایتاً از روی ترس تن به بیعت بدهند؛ اما اگر با زور و خشونت بیعت گرفته می‌شد، نظیر آنچه که برای بیعت با یزید اتفاق افتاد، باز به خشونت و جنگ و خون‌ریزی می‌انجامید.
دموکرات‌ترین راهکار انتقال قدرت این بوده است که انتخاب خلیفه را به شورایی از افراد متنفذ که خیلی معدود و محدود بود و از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کرد، واگذار می‌کردند؛ نظیر آنچه در انتخاب عثمان رخ داد.

2️⃣ عدم وجود دموکراسی در تاریخ اسلام
در گذشته، روی کار آمدن صاحب منصبان در طول تاریخ اسلام به طور عمده به صورت انتصابی و موروثی بود و اغلب فرزند به جای پدر می‌نشست و قدرت را در اختیار می‌گرفت.
به موجب آنچه آمد، باید گفت که دموکراسی در تاریخ اسلام هرگز به معنای واقعی و مدرنش وجود نداشت و با این پیشینه‌ای که در تاریخ اسلام ملاحظه می‌شود، با تکیه بر میراث دینی نباید انتظار دموکراسی از دین و حکومت دینی داشت.
حتی امروزه که در دوران مدرنیته به سر می‌بریم و مدرنیته اقتدار پیدا کرده است، باز وقتی که به اصطلاح حکومت جمهوری در کشور ایران برقرار می‌شود، بر همان میراث تاریخی غیر دموکراتیک تکیه می‌شود و انتخابات به بیعت مردم با ولی امر مسلمین تأویل برده می‌شود و نامزدهای ریاست جمهوری باید از فیلتر شورایی که منصوب رهبر دینی است، گذرانده شود و بعد از انتخاب مردم، باز مشروعیت رئیس جمهور منتخب مردم باید به تنفیذ رهبر دینی برسد و او به واقع، کارگزار رهبر دینی به شمار می‌آید و از این رهگذر، رهبر دینی به واقع حکومت بلامنازعی دارد و منتخب مردم فقط در چارچوب اختیاراتی که رهبر دینی به او می‌دهد و به تعبیری برخی از سیاسیون، به عنوان تدارکاتچی، انجام وظیفه می‌کند.

3️⃣ دموکراسی، تنها راهکار انتقال مسالمت آمیز قدرت
خیلی بدیهی است که حاکم بر یک کشور وقتی منتخب مردم باشد، مردم با او نه تنها منازعه‌ای نخواهند داشت؛ بلکه با او تعاون و همکاری هم خواهند داشت؛ اما وقتی مردم احساس کنند، حاکمی بر آنان تحمیل می‌شود، از همان ابتدا با او به منازعه و مقابله بر می‌خیزند و طبیعی است که آن حاکم هم به مقابله با مردم می‌پردازد و آنان را مورد ضرب و جرح و حبس و اعدام قرار می‌دهد.
وقتی که دموکراسی به طور کامل حاکم باشد و مردم با آزادی کامل هرکسی را که خواستند، انتخاب کنند و یک قیمی بر بالای سر خود احساس نکنند که او برای آنان حاکم یا نامزد حکومت تعیین کند، به طور طبیعی، صالح‌ترین خود را به حکومت می‌‌رسانند.
تجربه نشان داده است که حتی همین مردمی که برخی از سردمداران آنان را فاقد قوۀ تشخیص می‌خوانند، صالح‌ترین شخص را برای حکومت بر خود بر می‌گزینند.
در زمانی هم که مردم تشخیص دادند، منتخبشان برای حکمرانی صلاحیت ندارد، شخص دیگری را به جای او بر می‌گزینند، بدون این که هیچ خشونت و ضرب و جرح و حبس و قتلی صورت بگیرد.
همیشه یک حکومت دیکتاتوری که بر مردم تحمیل شده باشد و نخواهد از منصب خود کنار برود، باب خشونت و ضرب و جرح و حبس و قتل را می‌گشاید و بسا کشور را به فروپاشی و نابودی سوق می‌دهد.

🔸حاشیه‌هایی بر یادداشت‌های دکتر حسن محدثی
🔸 پارادکس جمهوری اسلامی
🔸همه‌پرسی، راهکار فیصلۀ دعواهای سیاسی
🔸کاشف واقع بودن خرد جمعی
🔸رأی اکثریت، هم کاشف حق و هم طریق اعمال حق
🔸اعتبار اکثریت در دو نگاه درون‌‌دینی و برون‌دینی

https://t.iss.one/dineaqlani