#valuable_lesson #Ona_tili

✍️ “Sentabr” yoki “sentyabr”. Qay biri toʻgʻri?

📘 Bundan bir necha yil oldin chop etilgan, 85.000 so‘zdan iborat «O‘zbek tilining izohli lug‘ati»dagi birgina xato bugun ana shunday ko‘plab tushunmovchiliklarga sabab bo‘lib kelmoqda. Shu kitobda «sentabr» va «oktabr» so‘zlari qoidaga xilof ravishda «sentyabr» va «oktyabr» deb berilgan edi.

✅ 1993-yil 2-sentabrda «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. Shunga asosan, 1995-yil 24-avgustda «O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida» Vazirlar Mahkamasining 339-sonli qarori e'lon qilindi.

Ushbu hujjatga ko‘ra, lotincha imlomizda «sentabr» va «oktabr» ko‘rinishida yoziladi. Bu borada hech qanday muhokamaga o‘rin yo‘q. Biror bir hujjatda lotin alifbosidagi bu so‘z sentyabr yo oktyabr tarzida yozilishi ko‘rsatilmagan.

Demak, javob: “sentabr” va “oktabr”.

🌐 Batafsil:

Aytmoqchi, indamay o‘tib ketgan 8-sentabr — Xalqaro savodxonlik kuni muborak bo‘lsin!

#valuable_lesson #Ona_tili

🏔 QISH LUG’ATI ❄️

Ayoz – Bu so’z ham turkiy tillarga oid so’z sanaladi. Odatda quruq sovuq , achchiq sovuq uchun ishlatiladi. Bu so’zning tagi qadimgi turkiy tilda ham uchraydigan va “ochiq ko’k yuzi, osmon” ma’nolarini bildiradigan so’zga borib taqaladi.
Ayoz, o'tgan kuningni unutma,
Xom chorig'ingni quritma.

Buyug’ /Buyuq/ – qattiq sovuq.  Bu ot qadimgi turkiy tilda “sovuqdan qotib o’lib qolmoq” ma’nosidagi bud-  fe’lidan yasalgan so’zdir. Buyuq so’zi shevalarimizda ishlatilib kelinadi. Farg’onada, Qo’qon atrofida bu so’zni ko’p eshitganman. Odatda issiqroq havoda qavat-qavat qalin kiyinib olgan odamga e’tiroz ohangida : “Namuncha qalin kiyinib olibsan? Buyug’da qolganmisan?” deyiladi. Bud- so’zi Mahmud Qoshg’ariyning Devonida uch o’rinda keladi. Devonda shunday o’rnak bor: “Er tumlugqa budtı”- Odam sovuqdan qotib qoldi va o’ldi.

Bulduruq - Ayozli, sovuq kunlarda yoki tuman paytlarida nam havo zarralarining muzlashi natijasida hosil boʻladigan mayda qattiq qor; qirov.

Izg’irin -  “sovuqqa shiddat bilan yo’naluvchi shamol” ma’nosida ishlatiladi. Bu ot izg’ir- feliga –ın qo’shimchasini qo’shish bilan yasalgan. Umuman olganda sovuq shamol desa bo’ladi.

Qahraton – bu so’z juda ham shiddatli sovuq ma’nosini bildirib, doim “qahraton qish, qahraton sovuq” birikmalari bilan ko’rinadi.

Qirov – sovuq havo natijasida paydo bo’lgan oppoq qorsimon zarralar.  Bu so’z ham Devonda kıragu shaklida uchramoqda.  G’ undoshining v ga o’zgarishi natijasida so’z  “qirov qıråv” ga aylangan

Tuman - atmosferaning quyi qatlamlarida yuzaga keladigan mayda suv zarralari.  Qadimgi turkiy tilda ham bu so’z xuddi shunday tuman shaklida bo’lgan.

Tumov - burundan suv yoki nazla oqish kasalligidir. Umuman olganda burundan suyuqlik oqishidir. Bu so’z Mahmud Qoshg’ariyning “Devoni Lug’ati’t turk” asarida tumagu shaklida keladi.  G’ undoshining v ga o’zgarishi natijasida so’z  “tumov tumåv” ga aylangan (qadimgi turkiy tildagi buzagu- buzåv kabi).

Manba: DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
___
Web | Telegram | Youtube | Google  | Facebook | Instagram