سرانجام عالم بزرگوار و روحانی مجاهد آخوند شیخ جلال در سحرگاه یکی از روزهای رمضان ۱۳۸۰ ق (مارس ۱۹۶۱م) پس از گرفتن وضوی نماز صبح دست برسینه داغدار و رنج کشیده خود گذاشت و اظهار ناراحتی و درد نمود. پس از ادای فریضه صبح حال او وخیم‌تر گردید. فرزند و نوه‌هایش را دور خود جمع کرد و وصایایی به آنها نمود و نیز خطاب به آنها گفت: به‌زودی حکومت کمونیستی از هم فرو خواهد پاشید و تا زمانی‌که این حکومت الحادی از بین نرفته سنگ قبری بر مزار من نگذارید و این از نکات شگفت‌انگیز علما و روحانیون زجر دیده این دوران ستم و اختناق و کفر است و مشترك ميان جميع ظلم پایدار نخواهد ماند و به‌زودی نابود ملهم بوده‌اند که این حکومت کفرون که گویا همه خواهد شد.
ساعت دوازده به وقت زوال روح پاک آیت‌الله شیخ جلال لنکرانی به شوق دیدار پروردگارش کالبد تن را شکافت و به جوار رحمت حق پرکشید به رغم وجود محدودیت‌ها و خفقان و حساسیت‌های مضاعف دستگاه حکومت نسبت به شیخ مجاهد، اکثر علما و روحانیون و مردم منطقه بر جنازه ایشان حاضر شدند و پس از تشییع جنازه باشکوه، پیکر پاکش را در قبرستان روستای سرسبز کلاتان به خاک سپردند.
فرزندانش بنا به وصیت شیخ سنگی بر مزار ایشان نگذاشتند تا آنکه در سال ۱۴۱۲ق (۱۹۹۱م) آه مظلومان و دعای ستمدیدگانی چون شیخ بزرگوار طومار حکومت افسانه‌ای کمونیست‌های بی‌رحم را در هم پیچید و بنای کفر و ظلمشان فرو ریخت. پس از آن نوادگان شیخ سنگ قبری بر مزار ایشان گذاشتند.[۱]
گرچه در دوران زندان و تبعید شیخ اقوام و خانواده ایشان از ترس و شدت خفقان به ناچار کتاب‌های ایشان را در زیر خاک پنهان کردند و این امر موجب شد بسیاری از کتب ایشان از بین برود. اما نگارنده (عادل مولایی) به هنگام حضور در خانه آن مرحوم آن‌چه از کتاب‌های ایشان به جای مانده بود به شرح زیر یادداشت نمودم، به جهت اینکه وجود این کتاب‌ها بیان‌گر امورات چندی از ابعاد شخصی و زمان و تحصیل شیخ می‌باشد.
١ . هديةالانام، تأليف آیت‌الله شیخ عبدالله مامقانی؛
۲ . تحفةالصدور في احكام‌الحدود؛
۳. اسطرلاب خواجه نصیرالدین طوسی؛
۴ . کتاب هیئت و سی فصل؛
۵. كتاب نجاةالعباد في يوم‌المعاد؛
۶. مناقب ابن شهر آشوب؛
۷. كشف اليقين، تأليف علامه حلی؛
۸. الارشاد، تألیف شیخ مفید؛
٩ . عين الحياة، تألیف علامه مجلسی؛
۱۰ . تاریخ اهل‌بیت، تألیف گلپایگانی؛
۱۱. جنات‌الخلود، تألیف میرزا صدرالدین هجویری؛
۱۲. ناسخ‌التواریخ، جلد ششم، رحلی، تألیف سپهری؛
١٣ . مدينة المعاجز، تألیف سید هاشم بحرانی؛
۱۴. کتاب المکاسب، تألیف شیخ انصاری؛
۱۵. قوانين المحكمه، جلد دوم؛
۱۶ . انوار السعادة في ترجمة احوال الشهداء، تأليف فاضل دربندی؛
۱۷. مجمع البیان، ۲ جلد، رحلی؛
۱۸ . مواعظ العددية؛
۱۹ . هدية الموحدين؛
٢٠ . روضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية؛
۲۱ . الفصول في علم الاصول، تألیف تبریزی؛
۲۲. اوسع الوسائل في شرح الرسائل، تألیف میرزا موسی بن احمد تبریزی؛
۲۳ . مجمع البحرين؛
۲۴ . کتاب الشرايع، تأليف محقق حلی؛
۲۵ . ریاض‌المسائل سند بارع في شرح الشرايع؛
۲۶. رساله‌های عملیه حضرات آیات انصاری، ایروانی، آخوند خراسانی؛
۲۷. بحارالانوار، جلد سیزدهم امام عصر (عج)، تألیف علامه مجلسی؛
۲۸ . فصول‌المهمة في اصول‌الائمة، تألیف شیخ حر عاملی؛
۲۹ . انوار نعمانیه؛
۳۰. نصر من الله و فتح قريب، تأليف سید علیخان کبیر شیرازی؛
۳۱. مشكاةالمصابيح في التعادل و التراجيح، تأليف تبریزی؛
۳۲. مجمع‌النورين، تأليف واعظ سبزواری؛
۳۳. منهاج‌الاحكام في مسائل الحلال والحرام، تأليف محقق حلی؛
۳۴. زادالمعاد، تألیف علامه مجلسی؛
۳۵. تنبیه، تألیف سبزواری؛
۳۶ . مشكاةالانوار، تأليف سبزواری؛
۳۷. فقه امامیه، تألیف علامه مجلسی؛
۳۸. رساله مرحوم شیخ محمد حسن مامقانی؛
۳۹. رساله فاضل شربیانی؛
۴۰. مجمع‌المسائل المهدوية، تأليف سیّد محمد کاظم طباطبایی؛
۴۱ . كبريت الاحمر في شرائط المنبر؛
۴۲. نهجةالبداء، تألیف علامه مجلسی؛
۴۳. ذريعة النجاة، تألیف گرمرودی؛
۴۴. کشف الاستار عن وجه الغائب عن الانظار، تألیف نوری طبرسی؛
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
ملا جلیل فرزند حاج رحیم در شهرستان شرور متولد گردید. تحصیلات مکتب‌خانه و مقدمات علوم حوزوی را از روحانیون منطقه آموخت و سپس به ایران مهاجرت کرد و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و بعد از بازگشت از مراکز علمی به فعالیت‌های دینی همت گماشت. ایشان فرزندی به نام رحیم داشت از تاریخ ولادت، اساتید، سطح علمی و دیگر جزئیات زندگی وی اطلاعی به دست نیامد.
ایشان در حدود سال ۱۳۳۸ق (۱۹۲۰م) در روستای کسمنلی دارفانی را وداع گفت و در قبرستان همانجا به خاک سپرده شد.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
جمال‌الدین نخجوانی از اعلام و مفاخر آذربایجان و معاصر با خواجه نصیرالدین طوسی حیات داشته است. خواجه نصیرالدین طوسی در جواب پرسش‌های ایشان رساله‌ای را مرقوم داشته که در زندگی‌نامه خواجه نصیرالدین طوسی با نام جواب أسئلة جمال‌الدین نخجوانی موجود است.[۱]
١. تعليقة أمل‌الآمل، ص ۲۸۹.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
جمال جوانشیر قره‌باغی از دانشمندان و نویسندگان قره‌باغ بوده و کتاب تاریخ قراباغ به زبان فارسی از آثار ایشان است.[۱]
جواد فانی باکویی فرزند ملا نجف علی باکویی از علما و شعرای آذربایجان بود که در سال ۱۲۵۰ ق (۱۸۳۴م) در قید حیات بوده و نویسنده تذکره ممیز ایشان را در سال ۱۲۵۰ق در تبریز دیده است. وی پس از وفات پدرش ارث باقی مانده از پدر را به برادران خویش بخشید و سپس راهی اصفهان گردید و در مدرسه جده به تحصیل سرگرم شد و از محضر بزرگانی چون سید محمد باقر شفتی و آخوند ملا رضا (شاگرد آخوند ملا علی نوری) استفاده کرد. پس از آن به تهران رفت و روزگاری را در تهران به سر برد و سپس به فرمان شاه قاجار که گویا همان فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ ق) بوده است برای وی مقرری تعیین شد و از سوی شاه برای به دست گرفتن امور مالی سادات و علمای اصفهان به آن دیار فرستاده شد. فانی در اصفهان در انجام وظایفش موفقیت خوبی به دست آورد و در سایه تلاش‌های او کسی به دنبال خلاف نمی‌رفت اما این کار او کوتاه مدت بود و پس از مدتی انزوا و گوشه‌نشینی را برگزید و بعد از مدتی راهی آذربایجان شد. وی در حکمت و کلام دانشمندی تمام‌عیار بود و شعر نیز می‌سرود. از اشعار اوست:
مرا از روی توای دوست صبر تا چندم
جدا کنند به وصل تو کاش پیوندم[۲]
*****
شرح حال پدرش ملا نجف علی باکویی به شماره ۷۸۳ آمده است.
۱. فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۲، ص ۷۲۹.
۲ . تذکره ممیز، ص ۱۸۴ - ۱۸۸؛ سرایندگان شعر پارسی در قفقاز، ص ۵۶-۵۸؛ دانشنامه ادب فارسی ۴۰۸.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
آخوند میرجواد لنکرانی فرزند میرعلی درسال ۱۳۱۷ ق (۱۹۰۰م) در شهر لنکران چشم به جهان گشود، دروس مکتب‌خانه‌ای، مقدمات و بخشی از سطوح عالی علوم اسلامی را از روحانیون و عالمان دینی منطقه آموخت. از حضور ایشان در حوزه‌های علمیه دیگر اطلاعی در دست نیست. به‌رغم محدودیت‌های به‌وجود آمده در منطقه لنکران به فعالیت دینی و تبلیغی همّت گمارد و سرانجام در سال ۱۴۱۱ق (۱۹۹۱م) دارفانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت.[۱]
۱. آرشیو مسجد لنکران.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
آیت‌الله حاج سیّد جواد میرسجادی بادکوبه‌ای از فقهای عظام و علمای اعلام منسوب به منطقه قفقاز است. ایشان فرزند آیت‌الله سیّد میربادکوبه‌ای و نواده دختری مرجع تقلید وقت جهان تشیع حضرت آیت‌الله العظمی سیّد ابوالحسن اصفهانی می‌باشد و به هنگام حضور والد معظم خود در نجف اشرف به سال ۱۳۳۶ق (۱۹۱۸م) در آنجا دیده به جهان گشود. دروس مقدماتی و سطوح عالیه علوم حوزوی را نزد پدر و دیگر اساتید حوزه نجف فرا گرفت. سپس در درس خارج فقه جدّ بزرگوار خود آقا سیّد ابوالحسن اصفهانی و حضرات آیات عظام: سیّد محسن حکیم، میرزا باقر زنجانی و آقا سید ابوالقاسم خوئی شرکت جست و به مقام رفیع اجتهاد نایل و به دریافت گواهی اجتهاد از حضرات آیات میرزا حسن بجنوردی و سید جمال‌الدین گلپایگانی مفتخر گردید.
معظم‌له در سال ۱۳۷۳ق (۱۹۵۴م) به تهران هجرت کرد و در پایتخت ایران اسلامی اقامت گزید و مسجد اتفاق واقع در خیابان خیام را برای فعالیت‌های دینی خود برگزید و به وعظ و ارشاد و اقامه جماعت و بیان تفسیر و احکام قرآن پرداخت و بیش از هفت دوره تفسیر قرآن کریم را برای مردم مسلمان بیان فرمود.
معظم‌له در ۲۰ شعبان‌المعظم ۱۴۳۲ق (۲۲ جولای ۲۰۱۱م) در تهران وفات نمود و پیکر پاکش به شهر مقدس قم انتقال و در یکی از حجرات صحن بزرگ حرم کریمه اهل‌بیت علیهم‌السلام دفن شد.[۱]
شرح حال پدرش آیت‌الله سید میر حسینی بادکوبه‌ای و برادرش آیت‌الله سید محمد حسین میر سجادی به شماره‌های ۷۷۳ و ۶۶۸ آمده است.
۱. حیات جاودان، ص ۳۶۲.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
آیت‌الله شیخ جواد ناردارانی بادکوبه‌ای فرزند آخوند ملا طالب در سال ۱۲۶۱ق (۱۸۴۵م) در قصبه نارداران از توابع شهر باکو متولد شد. قرائت قرآن، بوستان، گلستان و دیگر کتب متداول مکتب‌خانه‌های وقت قفقاز و مقدمات علوم دینی را از روحانیون زادگاه خود آموخت. در سنین جوانی به حوزه علمیه قم و سپس نجف اشرف مهاجرت کرد. از استادان وی در قم اطلاعی در دست نیست اما در نجف اشرف از محضر بزرگانی چون حضرات آیات میرزا حبیب‌الله رشتی، شیخ محمد حسن مامقانی، میرزا محمد تقی شیرازی و ملا فتح‌الله شیخ شریعه اصفهانی بهره برد و به مقام رفیع اجتهاد در علوم اسلامی دست یافت. پس از تکمیل تحصیلات و نیل به مقامات علمی و معنوی به زادگاه خود بازگشت و به تبلیغ معارف دینی و ترویج احکام شرعی و دیگر خدمات همت گمارد. در سال‌های اختناق حکومت کمونیستی از شدت آزار و اذیت مأموران بلشويك چنان عرصه را بر خود تنگ و تاریک دید که ناچار تن به جلای وطن داد و ابتدا به یکی از شهرهای ایران و سپس به نجف اشرف مهاجرت کرد و در آنجا اقامت گزید. سرانجام آن عالم ربانی در سال ۱۳۷۲ق (۱۹۵۳م) بدرود حیات گفت و در جوار بارگاه مولی الموحدين اميرالمؤمنين علی علیه‌السلام به خاک سپرده شد. شیخ فرزندانی به نام‌های آقا میرزا و علی میرزا داشته است.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
چشمه ایروانی از شاعران آذربایجان بوده و اشعاری از ایشان در کتاب اشعار، گردآوری شده توسط میرزا عباس خان همدانی ضبط شده است.[۱]
خواجه حاتم‌بیگ اعتمادالدوله اردوبادی فرزند ملك بهرام کلانتر، نواده خواجه نصیرالدین طوسی[۲] پسر عموی میرزا کافی اردوبادی[۳] و میرزا زین‌العابدین منشی اردوبادی[۴] پست‌های مهمی مثل کلانتری اردوباد، حاکم خوی، کرمان، شیراز و ریاست دیوان استیفاء در دولت صفوی را بر عهده داشته و آخرین سمت او تصدی وزارت شاه عباس اول از سال ۱۰۰۰ تا ۱۰۱۹ ق است.[۵] حاتم‌بیگ مورد توجه و عنایت خاص شاه عباس اول بوده و با اعطای لقب اعتمادالدوله علاقه و اعتماد خود به او را نشان داده است. حاتم‌بیگ وزیری دانشمند و ادیبی توانا بوده و در دوران تصدی وزارت، در محضر شیخ بهاءالدین محمد عاملی به شاگردی نشست و علم اسطرلاب را آموخت[۶] و با اسکندربیگ ترکمان نیز معاشرت نمود.[۷] شیخ بهایی التحفة الحاتمية= هفتاد باب به اسم شاگردش نوشت،[۸] مولی مظفر گنابادی الحاتيمة = قبلة الآفاق به نام او نگاشت،[۹] شعوری کاشانی مثنوی مؤنس‌الافکار را در مدح حاتم‌بیگ و شاه عباس اول سروده[۱۰] و شیخ علی‌نقی کمره‌ای او را مدح گفته است.[۱۱] حاتم‌بیگ در شعر و ادب شاگرد محتشم کاشانی بوده،[۱۲] و در شعر صافی تخلص می‌کرد و دیوان صافی اردوبادی منسوب به اوست.[۱۳] حاتم‌بیگ در طول وزارت ۲۰ ساله خود، با بخشودگی مالیاتی سبب تبلیغ عملی مذهب شیعه و پیشرفت اقتصادی در منطقه گردید. حاتم‌بیگ افزون بر آن از شیخ بهایی اجازه روایی گرفت و در سال ۹۸۴ ق به زیارت عتبات عالیات مشرف گردید و در سال ۱۰۱۰ ق گنبد حاتم خانی را در ضلع شرقی حرم مطهر رضوی احداث نمود.[۱۴]
حاتم‌بیگ در شب جمعه ۶ ربیع‌الاول ۱۰۱۹ ق (۱۶۱۰م) در پای قلعه دمدم[۱۵] ارومیه در اثر سکته وفات نمود و پیکرش به مشهد مقدس رضوی برگردانده شد و در زیر گنبدی که خود ساخته بود، به خاک سپرده شد. شاه عباس اول از وفات حاتم‌بیگ بسیار متأثر شد و به پاس تجلیل از خدمات ایشان، فرزندش میرزا ابوطالب را به منصب وزارت دیوان اعلی سرافراز گردانید.[۱۶] این بیت که حاکی از ارادت او به ساحت امام هشتم علیه‌السلام می‌باشد، از اوست:
از آن برگرد بر سر پیوسته گردم پاسبانش را
که شاید فرصتی یابم ببوسم آستانش را[۱۷]
۱. فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، ج ۳، ص ۹۹۲، فهرست کتابخانه ملی تبریز، ج ۲، ص ۸۲۸.
۲. تاريخ روضة الصفا، ج ۸، ص ۵۸۱؛ تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۸۲۲؛ روضه الصفوية، ص ۷۰۹ و ۷۱۵؛ معبد نار عازار، ص ۲۶؛ روز روشان تذكري، ص ١٨٩؛ أعيان الشيعة، ج ۴، ص ۳۰۰.
۳. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۷۲۳؛ الذریعه، ج ۹، ص ۵۸۴.
۴. تذکره نصرآبادی، ص ۷۲.
۵. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۷۲۶.
۶. اعیان الشیعه، ج ۴، ص ۳۰۰.
۷. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۷۲۲.
۸. الذریعه، ج ۳، ص ۴۲۵.
۹. الذریعه، ج ۶، ص ۴؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۳، ص ۱۰۳.
۱۰. الذریعه، ج ۱۹، ص ۳۱۲.
۱۱. نزهةالخواطر، ج ۵، ص ۲۹۴؛ تذکره نتایج‌الافکار، ص ۷۳۴-۷۳۵.
۱۲. تذکره صبح گلشن، ج ۱، ص ۴۹۷.
۱۳. الذریعه، ج ۹، ص ۵۸۴.
۱۴. تاریخ آستان قدس، ص ۹۵-۹۶؛ خراسان ابنیه و مشاهیر مجموعه مقالات، ص ۳۰.
۱۵. واقع در سه کیلومتری ارومیه.
۱۶. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۸۰۷ و ص ۸۲۷.
۱۷. تاريخ روضة الصفا، ج ۸، ص ۵۸۱. همچنین درباره اردوباد و اهمیت آن ر.ك: مقاله اردوباد و هماهنگی آن در دوره اخیر صفوی از رسول جعفریان.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
حبیب‌الله ایروانی فرزند نجف قلی از علما و متکلمین سده سیزدهم هجری بوده و كتاب تذكرة العارفين و تنبیه الغافلین در کلام و اعتقادات از آثار اوست.[۱]
حاج شیخ حبیب از علمای دینی و دانشمندان جمهوری آذربایجان بوده و بعد از سپری نمودن تحصیلات ابتدایی در زادگاه خودش به نجف اشرف مهاجرت نمود و به تحصیل علم پرداخت. وی بعد از مراجعت به وطنش به تبلیغ معارف اسلامی روی آورد ولی بعد از مدتی در اثر سخت‌گیری‌ها و شکنجه‌های حکومت اتحاد جماهیر شوروی به كمک برخی از مؤمنین و بدون اهل و عیال، به تنهایی به ایران مهاجرت نمود و در روستای پیرلو از محال انگوت سکنی گزید.
ایشان عالمی روشن‌فکر، قوی‌دل، آگاه به زمان و دارای روحی بلند و اخلاق کم‌نظیر بود. با توجه به اینکه همسر و فرزندان ایشان در آذربایجان مانده بودند، ایشان تا پایان عمر در ایران همسری اختیار ننمود و همیشه با نام و یاد آنها زندگی کرد و هیچ‌وقت آنها را فراموش ننمود. معظم‌له در حدود سال ۱۳۵۱ ش (۱۹۳۲م) دارفانی را وداع گفت و به دیدار دوست شتافت.[۲]
۱. فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۲، ص ۱۰۸۰.
۲. به نقل از حاج علی اصغر وهاب‌زاده.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ حبیب زیرلی بادکوبه‌ای فرزند حاج تیمور در حدود سال ۱۲۹۷ ق (۱۸۸۰م) در روستای زیره از توابع باکو متولد شد. دروس مکتب‌خانه‌ای و مقدمات علوم دینی را از روحانیون منطقه آموخت. در سنین نوجوانی عازم حوزه علمیه مشهد مقدس گردید و سالیانی چند در آن حوزه مبارک به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. پس از آن به نجف اشرف هجرت کرد و خوشه‌چین خرمن دانش بزرگان علمی آن حوزه مقدس شد. مدت اقامت وی در حوزه‌های علمیه مذکور و استادانش دانسته نشد؛ جز آنکه اقامتش در دو حوزه مقدس در مجموع بالغ بر ۱۵ سال بوده و نیز در میان عالمان دینی روحانیون و اهالی محل به فضل و فضیلت اشتهار داشته است.
وی پس از انجام تحصیلات به زادگاه خویش بازگشت و به تبلیغ و ترویج معارف اسلامی و احکام شرعی و انجام دیگر خدمات دینی همت گمارد. پس از انقلاب کمونیستی و حاکمیت رژیم الحادی همانند دیگر عالمان دینی و روحانیون منطقه تحت پیگرد و آزار و اذیت دژخیمان کمونیست واقع شده و سرانجام در سال ۱۳۵۶ق (۱۹۳۷م) دستگیر و تبعید شد و دیگر کسی از سرنوشت ایشان خبردار نشد. وی فرزندانی به نام‌های هاشم، اسدالله و نرجس خاتون داشته است.[۱]
آخوند میر حبیب لریکی لنکرانی از روحانیون شهرستان لريك واقع در منطقه لنکران بود. وی در منطقه هامارات از توابع شهرستان لريك لنكران زندگانی را سپری نمود و همانجا بدرود حیات گفت.
۱. مصاحبه با نوادگان و علمای محل.
┘◄
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM