📚پژوهشی درباره نام و پیشینه معادل " لاله واژگون" در زبان و ادبیات لری
✍ #غلامرضا_مهرآموز
به نام آنکه حجّت، نامه ی اوست
دو عالم، جزر و مدِّ خامه ی اوست
بهانه ی نوشتن این نوشته رویش #لاله_واژگون در این ایام و همچنین علیرغم آنکه واژگان متعددی برای لاله واژگون در زبان مردم لر وجود دارد بسیاری از تحصیلکردگان و حتی مردم عادی در مکالمات لری خود از ترکیب فارسی لاله واژگون برای اشاره به این گل استفاده می کنند به همان طریقی که لرستان که سرزمین آبشارها است و واژگان بسیاری حتی برای انواع آبشارها در زبان مردم لر وجود دارد ولی اکثر مردم در مکالمات لری خود از واژه فارسی آبشار استفاده می کنند و این نشان می دهد که بین این مردم و اصل زبان مادری آنها چقدر فاصله افتاده است.
لاله واژگون با نام علمی fritallaria imperialis(لاله سلطنتی ) از رده سوسنیان است که یکی از رویشگاههای عمده آن در جهان در زاگرس از جمله لرستان است البته غیر از زاگرس در برخی مناطق دیگر نیز می روید . در فارسی این گل با نام هایی مانند لاله واژگون، لاله نگونسار،... اشک مریم، گل اشک و تاج قیصر شناخته می شود که البته واژگان اشک مریم و تاج قیصر از ترجمه مستقیم( گرته برداری ) از انگلیسی وارد فارسی شده اند.
این گل در قرن شانزدهم از ایران وارد اروپا شده است و چون نخست در باغ سلطنتی نگهداری و پرورش داده می شده است آن را fritallaria imperialis( #لاله_سلطنتی) نامیده اند.جرارد گیاه شناس بریتانیایی در سال ۱۵۹۷ می گوید که این گل برای قدمای ما ناشناخته بوده است و آن را گلی جدید برای اروپاییان می داند. این گل به زودی به ادبیات انگلستان راه یافت و توجه شاعران برجسته ای مانند ویلیام شکسپیر، جورج هربرت و ماتیو آرنولد را به خود جلب کرد که وصف آن در اشعار آنها موجود است.
در فرهنگ های مختلف هم افسانه هایی درباره این گل وجود دارد. گفته اند که این گل شاهد کشته شدن مظلومانه سیاوش به دست گرسیوز بود و از آن روز عزادار شد و سر خود را پایین انداخت و گل اشک سیاوش هم به آن گفته اند.
یا با اینکه از قرن شانزدهم وارد اروپا شد باز افسانه سازی درباره آن صورت گرفته است که این گل شاهد به صلیب کشیده شدن مسیح بوده است و برای او اشک می ریزد ( قطرات شبنم روی گلبرگ های آن ) از اینرو به آن Tears of Mary ( #اشک_مریم) هم لقب دادند. در انگلیسی به آن Crown Imperial( تاج امپراتوری) هم گفته اند که در ترجمه شده است تاج قیصر.
اما در لری هم نام های متعددی برای این گل وجود دارد که به چند مورد ( نه همه) از آنها اشاره می کنیم.
ابتدا در لرستان فیلی:
۱. شیوار( با تلفظ یاء مجهول) šîvār
۲. گل سَروِهار( هار یعنی پایین که در لکی می شود هوار )
۳.گل دینگلوئز( dińgêlawêz دینگلوئز یعنی آویزان)
۴.گل سَروِزیر
واژه شیوار مهمترین نام این گل در لر کوچک است و ریشه در اوستایی دارد. ترکیباتی مانند گل سروهار، گل سروزیر و گل دینگلوئز بیشتر جنبه توصیفی دارند و بر واژگون بودن یا آویزان بودن سر آن به سمت پایین دلالت دارند
همچنین در لری بختیاری واژگان #گیلک gîlak, #گل_قلندری و در لری جنوبی #گل_نگین به معنای لاله واژگون هستند.
توجه به این گل در ادبیات لرستان به چهار قرن قبل برمی گردد که #میرنوروز سروده است:
بند تنبان چون دو افعی مست و خون ریز
در بهاران همچو گل های #سرآویز
یا چو دو افعی که گنج در دست دارند
تا امانت را به صاحب واگذارند
میر در اینجا از #گل_سرآویز برای توصیف لاله واژگون استفاده کرده است یعنی گلی که سر آن( به سمت پایین ) آویزان است. با مراجعه به لغتنامه های جامع فارسی مانند دهخدا، معین و مصاحب.. مشخص شد که اصطلاح گل سرآویز در فارسی برای توصیف لاله واژگون به‌کار نرفته است.
در حقیقت می توان گفت میر ترکیبی از اصطلاحات لری #گل_سروهار و #گل_دینگلوئز( آویزان ) را به صورت گل سرآویز به فارسی ترجمه کرده است و این نمونه جالبی از گرته برداری( ترجمه مستقیم ) از لری در فارسی به شمار می رود. درباره زبان فارسی هم آمده است یک سری از واژگان فارسی را شاعران از زبان محلی خود به فارسی وارد یا ترجمه کرده اند.
نمونه ای از کاربرد #سروهار، #سروزیر و #گیلک برای توصیف لاله واژگون در ادبیات لری:
ایلِمو سفره وه سینه، باوفا مئمونواز
سروزیر چی لالَه یاکِه #سروهارِ چگنی
(استاد #رمضان_پروده)
چی لالَه یا #سروزیری
خئلیَه سیلِ بالا نمیکی
(استاد #عزیز_نادری)
بهارُم رهدِه وَیده وختِ پاییز
به جا #گیلک، همه جا هار و پیوار
(#کوروش_دورکی_بختیاری)
ولی برای کاربرد #شیوار در شعر شاعران تاکنون موردی ندیده ام اگر دوستان خبر دارند مطلع سازند.
◀️ فرهنگستان زبان لری
🇮🇷 @nayekash
نای کش
✍ #غلامرضا_مهرآموز
به نام آنکه حجّت، نامه ی اوست
دو عالم، جزر و مدِّ خامه ی اوست
بهانه ی نوشتن این نوشته رویش #لاله_واژگون در این ایام و همچنین علیرغم آنکه واژگان متعددی برای لاله واژگون در زبان مردم لر وجود دارد بسیاری از تحصیلکردگان و حتی مردم عادی در مکالمات لری خود از ترکیب فارسی لاله واژگون برای اشاره به این گل استفاده می کنند به همان طریقی که لرستان که سرزمین آبشارها است و واژگان بسیاری حتی برای انواع آبشارها در زبان مردم لر وجود دارد ولی اکثر مردم در مکالمات لری خود از واژه فارسی آبشار استفاده می کنند و این نشان می دهد که بین این مردم و اصل زبان مادری آنها چقدر فاصله افتاده است.
لاله واژگون با نام علمی fritallaria imperialis(لاله سلطنتی ) از رده سوسنیان است که یکی از رویشگاههای عمده آن در جهان در زاگرس از جمله لرستان است البته غیر از زاگرس در برخی مناطق دیگر نیز می روید . در فارسی این گل با نام هایی مانند لاله واژگون، لاله نگونسار،... اشک مریم، گل اشک و تاج قیصر شناخته می شود که البته واژگان اشک مریم و تاج قیصر از ترجمه مستقیم( گرته برداری ) از انگلیسی وارد فارسی شده اند.
این گل در قرن شانزدهم از ایران وارد اروپا شده است و چون نخست در باغ سلطنتی نگهداری و پرورش داده می شده است آن را fritallaria imperialis( #لاله_سلطنتی) نامیده اند.جرارد گیاه شناس بریتانیایی در سال ۱۵۹۷ می گوید که این گل برای قدمای ما ناشناخته بوده است و آن را گلی جدید برای اروپاییان می داند. این گل به زودی به ادبیات انگلستان راه یافت و توجه شاعران برجسته ای مانند ویلیام شکسپیر، جورج هربرت و ماتیو آرنولد را به خود جلب کرد که وصف آن در اشعار آنها موجود است.
در فرهنگ های مختلف هم افسانه هایی درباره این گل وجود دارد. گفته اند که این گل شاهد کشته شدن مظلومانه سیاوش به دست گرسیوز بود و از آن روز عزادار شد و سر خود را پایین انداخت و گل اشک سیاوش هم به آن گفته اند.
یا با اینکه از قرن شانزدهم وارد اروپا شد باز افسانه سازی درباره آن صورت گرفته است که این گل شاهد به صلیب کشیده شدن مسیح بوده است و برای او اشک می ریزد ( قطرات شبنم روی گلبرگ های آن ) از اینرو به آن Tears of Mary ( #اشک_مریم) هم لقب دادند. در انگلیسی به آن Crown Imperial( تاج امپراتوری) هم گفته اند که در ترجمه شده است تاج قیصر.
اما در لری هم نام های متعددی برای این گل وجود دارد که به چند مورد ( نه همه) از آنها اشاره می کنیم.
ابتدا در لرستان فیلی:
۱. شیوار( با تلفظ یاء مجهول) šîvār
۲. گل سَروِهار( هار یعنی پایین که در لکی می شود هوار )
۳.گل دینگلوئز( dińgêlawêz دینگلوئز یعنی آویزان)
۴.گل سَروِزیر
واژه شیوار مهمترین نام این گل در لر کوچک است و ریشه در اوستایی دارد. ترکیباتی مانند گل سروهار، گل سروزیر و گل دینگلوئز بیشتر جنبه توصیفی دارند و بر واژگون بودن یا آویزان بودن سر آن به سمت پایین دلالت دارند
همچنین در لری بختیاری واژگان #گیلک gîlak, #گل_قلندری و در لری جنوبی #گل_نگین به معنای لاله واژگون هستند.
توجه به این گل در ادبیات لرستان به چهار قرن قبل برمی گردد که #میرنوروز سروده است:
بند تنبان چون دو افعی مست و خون ریز
در بهاران همچو گل های #سرآویز
یا چو دو افعی که گنج در دست دارند
تا امانت را به صاحب واگذارند
میر در اینجا از #گل_سرآویز برای توصیف لاله واژگون استفاده کرده است یعنی گلی که سر آن( به سمت پایین ) آویزان است. با مراجعه به لغتنامه های جامع فارسی مانند دهخدا، معین و مصاحب.. مشخص شد که اصطلاح گل سرآویز در فارسی برای توصیف لاله واژگون به‌کار نرفته است.
در حقیقت می توان گفت میر ترکیبی از اصطلاحات لری #گل_سروهار و #گل_دینگلوئز( آویزان ) را به صورت گل سرآویز به فارسی ترجمه کرده است و این نمونه جالبی از گرته برداری( ترجمه مستقیم ) از لری در فارسی به شمار می رود. درباره زبان فارسی هم آمده است یک سری از واژگان فارسی را شاعران از زبان محلی خود به فارسی وارد یا ترجمه کرده اند.
نمونه ای از کاربرد #سروهار، #سروزیر و #گیلک برای توصیف لاله واژگون در ادبیات لری:
ایلِمو سفره وه سینه، باوفا مئمونواز
سروزیر چی لالَه یاکِه #سروهارِ چگنی
(استاد #رمضان_پروده)
چی لالَه یا #سروزیری
خئلیَه سیلِ بالا نمیکی
(استاد #عزیز_نادری)
بهارُم رهدِه وَیده وختِ پاییز
به جا #گیلک، همه جا هار و پیوار
(#کوروش_دورکی_بختیاری)
ولی برای کاربرد #شیوار در شعر شاعران تاکنون موردی ندیده ام اگر دوستان خبر دارند مطلع سازند.
◀️ فرهنگستان زبان لری
🇮🇷 @nayekash
نای کش
#شعر_لری
هوشَوی 🔥🔥🔥
مِن تیا سَوزِت خودا نَشمین دیاره.
بافه بافه می زِ سَرتُر تا تَواره.
ساوِری اَور و زِمین و آسِمونه.
توفِ می بورِت زِ سَرتاف تا گُداره.
هَنده زِیدی بالِ او، کَهنِسته لورَو.
تولَچِت چَنده گَهَر جا هَرسِ داره.
آسِمونه مِن تیا سَوزِت اِبینُم.
لَو زِ سُهری اورِ باده هین اِباره.
پِر نِیَهره آسِمون غیته تیاته.
پا نِهادی ری زِمین هی گُل دِراره.
جِنگِ روز تاریک اَبیده مِنِ ایرون.
اَورِ تُرنه ری تیا نَشمِ نِگاره.
بُرگ‌ِ بورِت دِشنه هینباره خودایه.
هونه وا بَختُم وُریده به نَماره.
تیرِ مِرزِنگِت کُلُنگه کِرده سیلا.
بوسه اَز تیگ و لَوِت مَستی اِیاره.
کوهِ بَرفه سینه تا دیندایِ نافِت.
لَو زِ مِهرِت هوشَویه چَشمه ساره.
سَر نِهادُم ری به سینه تاسه بُردُم.
تینَوی دیدُم به خَو، باغِ اَناره.
تا بِهِشتِت سَر کَشیدُم جورِ لیوه.
بؤ چَویله، چَشمه بَرفی اَز بَهاره.
شَنگ و شیرینه، زِ تاپو اَنگِوونه.
گُنجِ لَو نیشُم زَنه، باگی نَداره.
وارگه وَندُم مِنه باغِت شَو و روز.
تی به رَه مَندُم گل و پرکی دِراره.
بَختِ مو وا بیدِنِت شادی اِچینه.
دی نَرَو، دیری نَکو، تِی تو سِتاره.
___
✍ #کوروش_دورکی_بختیاری
#خودآفری
....
نَشمین 👈 زیبارو، با ناز و کرشمه
ساوِری 👈 سایبان، در سایه بودن
توف 👈آبشار
لورَو 👈سیلاب
گُدار 👈قسمت کم عمق رودخانه
تولَچ 👈چاله لپ
پِر 👈 خیره
غیت 👈 غرق شدن، فرورفتن
جِنگ 👈 اوج روز سرظهر
بُرگ 👈 ابرو
مِرزِنگ 👈 مژه
نَماره 👈 اشاره
کُلنگ 👈 قله
تیگ 👈پیشانی
هوشَوی 👈اوج تشنگی
تاسه 👈 بیهوشی، غش، استرس
تینَو 👈رویا
تاپو اَنگِوون 👈 کندو عسل
گُنج 👈 زنبور
باگ 👈اشکال
وارگه 👈 سکونتگاه
پِرک 👈 شکوفه
سِتار 👈 آرامش، آرام و قرار
🇮🇷@lorgeram_asli👈
نای کش
#ایل_بختیاری
هوشَوی 🔥🔥🔥
مِن تیا سَوزِت خودا نَشمین دیاره.
بافه بافه می زِ سَرتُر تا تَواره.
ساوِری اَور و زِمین و آسِمونه.
توفِ می بورِت زِ سَرتاف تا گُداره.
هَنده زِیدی بالِ او، کَهنِسته لورَو.
تولَچِت چَنده گَهَر جا هَرسِ داره.
آسِمونه مِن تیا سَوزِت اِبینُم.
لَو زِ سُهری اورِ باده هین اِباره.
پِر نِیَهره آسِمون غیته تیاته.
پا نِهادی ری زِمین هی گُل دِراره.
جِنگِ روز تاریک اَبیده مِنِ ایرون.
اَورِ تُرنه ری تیا نَشمِ نِگاره.
بُرگ‌ِ بورِت دِشنه هینباره خودایه.
هونه وا بَختُم وُریده به نَماره.
تیرِ مِرزِنگِت کُلُنگه کِرده سیلا.
بوسه اَز تیگ و لَوِت مَستی اِیاره.
کوهِ بَرفه سینه تا دیندایِ نافِت.
لَو زِ مِهرِت هوشَویه چَشمه ساره.
سَر نِهادُم ری به سینه تاسه بُردُم.
تینَوی دیدُم به خَو، باغِ اَناره.
تا بِهِشتِت سَر کَشیدُم جورِ لیوه.
بؤ چَویله، چَشمه بَرفی اَز بَهاره.
شَنگ و شیرینه، زِ تاپو اَنگِوونه.
گُنجِ لَو نیشُم زَنه، باگی نَداره.
وارگه وَندُم مِنه باغِت شَو و روز.
تی به رَه مَندُم گل و پرکی دِراره.
بَختِ مو وا بیدِنِت شادی اِچینه.
دی نَرَو، دیری نَکو، تِی تو سِتاره.
___
✍ #کوروش_دورکی_بختیاری
#خودآفری
....
نَشمین 👈 زیبارو، با ناز و کرشمه
ساوِری 👈 سایبان، در سایه بودن
توف 👈آبشار
لورَو 👈سیلاب
گُدار 👈قسمت کم عمق رودخانه
تولَچ 👈چاله لپ
پِر 👈 خیره
غیت 👈 غرق شدن، فرورفتن
جِنگ 👈 اوج روز سرظهر
بُرگ 👈 ابرو
مِرزِنگ 👈 مژه
نَماره 👈 اشاره
کُلنگ 👈 قله
تیگ 👈پیشانی
هوشَوی 👈اوج تشنگی
تاسه 👈 بیهوشی، غش، استرس
تینَو 👈رویا
تاپو اَنگِوون 👈 کندو عسل
گُنج 👈 زنبور
باگ 👈اشکال
وارگه 👈 سکونتگاه
پِرک 👈 شکوفه
سِتار 👈 آرامش، آرام و قرار
🇮🇷@lorgeram_asli👈
نای کش
#ایل_بختیاری
در پاسخ به بهاره رهنما👇👇👇
که به لرها ناسزا گفت.
شِنیدَم دُختَری بی ریشه سَدکُفت.
زِ نادانی به لُرها ناسِزا گُفت.
بِدان اِی هَرزه اَندیشه زَبان باز.
لُر اَست آبی گُوارا، تو لَجَن رُفت.
✍ #کوروش_دورکی_بختیاری
سَدکُفت 👈 کسی صد شکاف و چاک دارد.
زبان باز 👈 چاپلوس
رُفت 👈 ته نشین شده در کف رودخانه
🙈🙈😡😡🌪🌪👍👍🌺🌺
🇮🇷@lorgeram_asli👈
نای کش
که به لرها ناسزا گفت.
شِنیدَم دُختَری بی ریشه سَدکُفت.
زِ نادانی به لُرها ناسِزا گُفت.
بِدان اِی هَرزه اَندیشه زَبان باز.
لُر اَست آبی گُوارا، تو لَجَن رُفت.
✍ #کوروش_دورکی_بختیاری
سَدکُفت 👈 کسی صد شکاف و چاک دارد.
زبان باز 👈 چاپلوس
رُفت 👈 ته نشین شده در کف رودخانه
🙈🙈😡😡🌪🌪👍👍🌺🌺
🇮🇷@lorgeram_asli👈
نای کش