#сахатыла
*СҮӨҺҮНҮ СААҺЫНАН АРААРЫЫ.*
*Ньирэй* – сүөһү төрүөҕэ үс ыйыгар диэри итинник ааттанар.
*Торбос* – Бороохтуйбут ньирэй. О.э. 4-5 ыйданнаҕына, торбос буолар.
*Борооску, бороон* – хаар түһэн, долборукка аһыыр буолбут торбос – 6 ыйыттан 1 сааһыгар диэри саастаах сүөһү ааттанар.
*Тыһаҕас* – кыстаабыт, сайыҥҥа тиийбит икки сааһыгар сылдьар сүөһү – 2-х «годовалый теленок».
*Тиҥэһэ* – иккис кыһынын туораан, үһүгэр сылдьар буоллаҕына – «3-х годовалый теленок».
*Өҕүрүмэр* – 3-4 саастаах ынах сүөһү.
*Туҥуй бургунас* – аан бастаан төрүүр тиҥэһэ, түөртээх ынах – корова первого отела.
*Туҥуй ынах* – бастаан төрөөбүт сүөһү.
*Бургунас* – эдэр ынах.
*Атыыр оҕус* – бык производитель (пороз)
*Ат оҕус* – аттаммыт, көлүүр оҕуһа – холощеный бык.
*Үтүрүм ынах* – ыанар, төрөөбүт ынах.
*Субан сүөһү (сорохтор субай дииллэр)* ыаммат сүөһү – яловый скот.
*Кур оҕус* – көлүллүбэтэх, мэччирэҥҥэ сылдьар, уотуллубут оҕус – откормленный для убоя бык.
*Кунан* – 3-4 саастаах атыыр (ат) оҕус.
*Буос ынах* – иһигэр оҕолоох ынах – стельная корова.
*Кытарах ынах* – быйыл төрөөбөтөх буолан баран, ыанар ынах – яловая (стародойка)
*Туҥуй ынах*– аан бастаан оҕоломмут ынах.
*СЫЛГЫНЫ СААҺЫНАН АРААРЫЫ.*
*Кулун (кулунчук)* – төрүөҕүттэн 6-7 ый туолуор диэри.
*Убаһа* – 6-7 ыйыттан биир сааһын туолуор диэри.
*Эмньик кулун* – 4-12 ыйыгар диэри ийэтин эмэ сылдьар кулун.
*Тый* – 1 сааһын толору туолан, 2-с хаарыгар үктэммит сылгы. Ийэтин эмэ сылдьар буоллаҕына, эмньик тый (эскэл тый). Ийэтиттэн араардахха, ханчааһын тый.
*Атыыр* – жеребец – аттамматах сылгы. Үөр сылгыны баһылаан-көһүлээн илдьэ сылдьар. Сиэлэ, кутуруга сэлбиллибэт буолан, олус уһуннар.
*Ат* – аттаммыт сылгы, көлүнэргэ, миинэргэ эрэ аналлаах.
*Соноҕос* – эдэр сылгы.
Сылгыны икки сааһын туолан, үһүс хаарыгар үктэннэҕинэ кутуругун сарбыйан, сиэлин сэнээн ыыталлар. Онуоха атыырын *тиҥэһэ соноҕос, тыһытын – тиҥэһэ кытыт (тиҥэһэ биэ)* дииллэр.
*Кытыт* – эдэр биэ.
Үһүн туолар сааһыгар эмиэ сиэлин сэлээн, кутуругун сарбыйан ыыталлар. Онуоха атыыра түөртээх *соноҕос, тыһыта түөртээх кытыт* диэн буолар.
*Биэстээх соноҕос* – биэһин туолар сылгы.
*Биэстээх кытыт* – биэһин туолар сылыгар тыһы сылгы.
Сылгы алта сааһын туоларыгар атыырын *алталаах ат эбэтэр алталаах атыыр дэнэр. Тыһытын алталаах биэ* дииллэр.
*Кур эримэх* – төрөөбөтөх биэ.
*Үтүрүм биэ* – оҕоломмут биэ.
*Миҥэ биэ* – көлүллэ, мииниллэ үөрүйэх. (Ездовая кобыла).
Сылгы алтатын үөһэ сааһыттан сааһа этиллибэт буолар: *аты –ат, биэни – биэ, атыыры – атыыр дэнэр.*
*Кырдьан эрэр аты кырдьаҕас ат, кырдьаҕас биэ (аҕам биэ), кырдьаҕас атыыр дииллэр.*
*_Сылгы хайдах айанныырыттан көрөн, тус-туһунан ааттыыллар._*
*Дьоруо ат* – уҥа илин, кэлин, хаҥас илин, кэлин атахтарын бииргэ уочаратынан сыҕарытан айанныыр сылгыны этэллэр. (Иноходь).
*Сэлиик ат* – рысак.
*Ахсым ат* – соруйтарыыта суох бэйэтэ түргэтиир, сыыдам сырыылаах сэргэх ат.
*Нэс ат* – таһыйдахха да соччо кыһаллыбат, бытаан айаннаах наҕыл ат.
*СҮӨҺҮНҮ СААҺЫНАН АРААРЫЫ.*
*Ньирэй* – сүөһү төрүөҕэ үс ыйыгар диэри итинник ааттанар.
*Торбос* – Бороохтуйбут ньирэй. О.э. 4-5 ыйданнаҕына, торбос буолар.
*Борооску, бороон* – хаар түһэн, долборукка аһыыр буолбут торбос – 6 ыйыттан 1 сааһыгар диэри саастаах сүөһү ааттанар.
*Тыһаҕас* – кыстаабыт, сайыҥҥа тиийбит икки сааһыгар сылдьар сүөһү – 2-х «годовалый теленок».
*Тиҥэһэ* – иккис кыһынын туораан, үһүгэр сылдьар буоллаҕына – «3-х годовалый теленок».
*Өҕүрүмэр* – 3-4 саастаах ынах сүөһү.
*Туҥуй бургунас* – аан бастаан төрүүр тиҥэһэ, түөртээх ынах – корова первого отела.
*Туҥуй ынах* – бастаан төрөөбүт сүөһү.
*Бургунас* – эдэр ынах.
*Атыыр оҕус* – бык производитель (пороз)
*Ат оҕус* – аттаммыт, көлүүр оҕуһа – холощеный бык.
*Үтүрүм ынах* – ыанар, төрөөбүт ынах.
*Субан сүөһү (сорохтор субай дииллэр)* ыаммат сүөһү – яловый скот.
*Кур оҕус* – көлүллүбэтэх, мэччирэҥҥэ сылдьар, уотуллубут оҕус – откормленный для убоя бык.
*Кунан* – 3-4 саастаах атыыр (ат) оҕус.
*Буос ынах* – иһигэр оҕолоох ынах – стельная корова.
*Кытарах ынах* – быйыл төрөөбөтөх буолан баран, ыанар ынах – яловая (стародойка)
*Туҥуй ынах*– аан бастаан оҕоломмут ынах.
*СЫЛГЫНЫ СААҺЫНАН АРААРЫЫ.*
*Кулун (кулунчук)* – төрүөҕүттэн 6-7 ый туолуор диэри.
*Убаһа* – 6-7 ыйыттан биир сааһын туолуор диэри.
*Эмньик кулун* – 4-12 ыйыгар диэри ийэтин эмэ сылдьар кулун.
*Тый* – 1 сааһын толору туолан, 2-с хаарыгар үктэммит сылгы. Ийэтин эмэ сылдьар буоллаҕына, эмньик тый (эскэл тый). Ийэтиттэн араардахха, ханчааһын тый.
*Атыыр* – жеребец – аттамматах сылгы. Үөр сылгыны баһылаан-көһүлээн илдьэ сылдьар. Сиэлэ, кутуруга сэлбиллибэт буолан, олус уһуннар.
*Ат* – аттаммыт сылгы, көлүнэргэ, миинэргэ эрэ аналлаах.
*Соноҕос* – эдэр сылгы.
Сылгыны икки сааһын туолан, үһүс хаарыгар үктэннэҕинэ кутуругун сарбыйан, сиэлин сэнээн ыыталлар. Онуоха атыырын *тиҥэһэ соноҕос, тыһытын – тиҥэһэ кытыт (тиҥэһэ биэ)* дииллэр.
*Кытыт* – эдэр биэ.
Үһүн туолар сааһыгар эмиэ сиэлин сэлээн, кутуругун сарбыйан ыыталлар. Онуоха атыыра түөртээх *соноҕос, тыһыта түөртээх кытыт* диэн буолар.
*Биэстээх соноҕос* – биэһин туолар сылгы.
*Биэстээх кытыт* – биэһин туолар сылыгар тыһы сылгы.
Сылгы алта сааһын туоларыгар атыырын *алталаах ат эбэтэр алталаах атыыр дэнэр. Тыһытын алталаах биэ* дииллэр.
*Кур эримэх* – төрөөбөтөх биэ.
*Үтүрүм биэ* – оҕоломмут биэ.
*Миҥэ биэ* – көлүллэ, мииниллэ үөрүйэх. (Ездовая кобыла).
Сылгы алтатын үөһэ сааһыттан сааһа этиллибэт буолар: *аты –ат, биэни – биэ, атыыры – атыыр дэнэр.*
*Кырдьан эрэр аты кырдьаҕас ат, кырдьаҕас биэ (аҕам биэ), кырдьаҕас атыыр дииллэр.*
*_Сылгы хайдах айанныырыттан көрөн, тус-туһунан ааттыыллар._*
*Дьоруо ат* – уҥа илин, кэлин, хаҥас илин, кэлин атахтарын бииргэ уочаратынан сыҕарытан айанныыр сылгыны этэллэр. (Иноходь).
*Сэлиик ат* – рысак.
*Ахсым ат* – соруйтарыыта суох бэйэтэ түргэтиир, сыыдам сырыылаах сэргэх ат.
*Нэс ат* – таһыйдахха да соччо кыһаллыбат, бытаан айаннаах наҕыл ат.
#сахатыла
ЭРГЭРБИТ ТЫЛЛАР
*ЭРБИЙЭ - 1) Кыра, намыһах, бытархай.*
Холобур: Кылгас эрбийэ талахтар өҕүллүбэккэ, биир сиргэ холкуҥнууллар. А.А. КСХ. 311.
*2) Бөтүүк тэбэр тыҥыраҕа, тэбэрэ.*
Холобур: Бөтүүк ситэ баттаан, эрбийэтинэн тэптэ. И.Д.ӨХ.117.
"Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыттан" бэчээттэннэ.
ЭРГЭРБИТ ТЫЛЛАР
*ЭРБИЙЭ - 1) Кыра, намыһах, бытархай.*
Холобур: Кылгас эрбийэ талахтар өҕүллүбэккэ, биир сиргэ холкуҥнууллар. А.А. КСХ. 311.
*2) Бөтүүк тэбэр тыҥыраҕа, тэбэрэ.*
Холобур: Бөтүүк ситэ баттаан, эрбийэтинэн тэптэ. И.Д.ӨХ.117.
"Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыттан" бэчээттэннэ.
#сахатыла
*ЭРГЭРБИТ ТЫЛЛАР*
*ЭРГЭНЭ - 1) Үрдүккэ ыттарга аналлаах кэрдиистээх эбэтэр быа үктэллэрдээх уһун мас (кирилиэс). Эргэнэнэн тиит кумалааныгар, кэбиһиилээх окко эҥин ытталлара.*
*2) Үрдүк, бөдөҥ мастаах.*
Холобур: Киэҥинэн эҥсиллибит улуу күөллээҕин эргэнэ хара тыатын хонноҕор кыбынан, аҥар эрэ муннугун быктарбыт. А. А. СК. 204.
"Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыттан" бэчээттэннэ.
*ЭРГЭРБИТ ТЫЛЛАР*
*ЭРГЭНЭ - 1) Үрдүккэ ыттарга аналлаах кэрдиистээх эбэтэр быа үктэллэрдээх уһун мас (кирилиэс). Эргэнэнэн тиит кумалааныгар, кэбиһиилээх окко эҥин ытталлара.*
*2) Үрдүк, бөдөҥ мастаах.*
Холобур: Киэҥинэн эҥсиллибит улуу күөллээҕин эргэнэ хара тыатын хонноҕор кыбынан, аҥар эрэ муннугун быктарбыт. А. А. СК. 204.
"Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыттан" бэчээттэннэ.
#сахатыла
*ЭРГЭРБИТ ТЫЛЛАР*
*ЧҮӨЧЧЭР - 1) Туохтан эрэ быһыллыбыт кыра төгүрүк. 2) Түөл. Киһи баттаҕар кыра тараҕай.*
Холобур: Баттахпын имэрийэн көрөбүн, ханан да...чүөччэр биллибэт. Н.З.КУ. 148.
*Саха киһитэ, умнуллубут тыллар суолталарын өйдөөн, күннээҕи олоххор туттан, тилиннэр, тылгын байыт, төрүт тылбыт сир кырсыттан сүппэтигэр бэйэҥ сэмэй кылааккын киллэр.*
"Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыттан" бэчээттэннэ.
*ЭРГЭРБИТ ТЫЛЛАР*
*ЧҮӨЧЧЭР - 1) Туохтан эрэ быһыллыбыт кыра төгүрүк. 2) Түөл. Киһи баттаҕар кыра тараҕай.*
Холобур: Баттахпын имэрийэн көрөбүн, ханан да...чүөччэр биллибэт. Н.З.КУ. 148.
*Саха киһитэ, умнуллубут тыллар суолталарын өйдөөн, күннээҕи олоххор туттан, тилиннэр, тылгын байыт, төрүт тылбыт сир кырсыттан сүппэтигэр бэйэҥ сэмэй кылааккын киллэр.*
"Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыттан" бэчээттэннэ.