میناوش

📘خودکامگی و فرهنگ

📝یحیی یثربی

ما در تشخیص عامل یا عوامل مشکلات و عقب‌ماندگی‌مان موفق نبوده‌ایم و لذا گناه همۀ قصورها و تقصیرها را به گردنِ غیر می‌اندازیم... من می‌گویم به جای آن‌که بگوییم نمی‌گذارند یک اقتصاد سالم داشته باشیم، با جرأت بگوییم که ما کفایت و شایستگی آن را نداریم که یک اقتصاد سالم ایجاد کنیم. به جای آن‌که بگوییم اِمریکا یا اسرائیل نمی‌خواهند که ما صنعت پیشرفته داشته باشیم، روشن و آشکار به مردم بگوییم ما توان و لیاقت آن را نداریم که یک صنعت رقیب با صنایع اِمریکا و اسرائیل تأسیس کنیم؛ چه دلیلی دارد که ژاپن شکست‌خورده و یا کره و مالزی را بگذارند ولی ما را نگذارند؟! البته طبیعی است که در صحنۀ رقابت و یا داد و ستد جهانی اِمریکا از پیشرفت ژاپن نه‌تنها سودی نمی‌برد، بلکه زیان هم می‌بیند و تلاش هم می‌کند تا جلوی پیشرفت او را بگیرد... اما این توان و شایستگی مردم ژاپن است که پاسخگوی مشکلات آن‌هاست.

من به دشواری کار آگاهم. من می‌دانم که اگر به مردم بگویم که عیب و اشکال در شماست، خوششان نمی‌آید، مخصوصاً که سال‌های سال است اپوزیسیون و دولت، هر یک به نوعی و انگیزۀ خاصی مردم را ستوده‌اند و آنان را در حدّ قهرمان و یا مردمی بی‌نظیر بالا برده‌اند و همۀ گناهان را بر گردن شیاطین جن و انس انداخته‌اند... لکن من می‌خواهم این نکته را خیلی صریح و روشن مطرح کنم؛ برای این‌که چنین می‌فهمم و اگر فهم خود را پنهان کنم، خیانت کرده‌ام (یثربی، ۱۳۸۰: ۱۴-۱۶).

دکتر یحیی یثربی در کتاب «خودکامگی و فرهنگ»، متذکر شده است که ما نباید مشکلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خودمان را به حاکمیت نسبت دهیم زیرا حاکمیت نیز یکی از مشکلات ماست. او علت اصلی عقب‌ماندگی و نبود دموکراسی در ایران را حاکمیت نمی‌داند و معتقد است که مشکلاتِ ما و جامعه‌های جهان سومی به فقر فکری و فرهنگی مردمانمان مربوط است و هرچه هست از ماست که برماست.

متأسفانه افراد جامعۀ ما کمتر به خودشان و اصالت فرد می‌اندیشند و مدام در انتظار یک رهبر و منجی هستند. حالت سرپرست‌خواهی و گلّه‌شبانی از عدمِ‌رشد آگاهی‌های عمیق فکری آنان سرچشمه می‌گیرد که خود معلول عدمِ‌آموزش‌وپرورش لازم برای یک زندگی مدنی است (همان: ۸۷). مخالفان، که دستی در قدرت ندارند، دم از پاکی، فضیلت، آزادی و عدالت می‌زنند اما وقتی به قدرت می‌رسند به اقتضای شرایط حاکم بر جامعه به سرنوشت حاکمان قبلی دچار می‌شوند. ما پیش از انقلاب اسلامی چقدر دربارۀ عدالت اجتماعی، ساده زیستی حاکمان، حذف تشریفات، آزادی همۀ احزاب و گروه‌ها دادِ سخن می‌دادیم اما بعد از پیروزی انقلاب خود به همان آفت‌ها مبتلا شدیم (همان: ۱۳۲).

زمان شاه با آب‌و اب نقل می‌کردیم که استقبال و بدرقۀ مسئولان کار خوبی نیست و وقت و پول مردم را ضایع کردن است... اما ما هرگز به این نکته توجه نکرده، استقبال و بدرقه را اصلی‌ترین کار سفرهای رؤسای کشورمان قرار دادیم. هرگز کسی نگفت در دورانی که با استفاده از صدا و سیما می‌توان با همۀ مردم یک استان سخن گفت، چرا باید مردم را در خیابان‌ها، در پیش و پس اتومبیل‌های پُرزرق و برق به حرکت درآورد و سرانجام آنان را در یک میدان ورزشی برای شنیدن سخنان رئیس‌جمهور دعوت کرد و رئیس‌جمهور هم با دهن کف‌کرده و رگ‌های متورّم گردن، هرچه در توان دارد، فریاد زند و سرانجام هم کسی نداند که چه گفت و اگر به پای این سخنرانی نمی‌آمد چه چیزی را از دست می‌داد (همان: ۱۶۳).

بااین‌که بسیاری از اندیشه‌های این دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیه و استاد بازنشستۀ فلسفه و کلام اسلامی در دانشگاه علامه طباطبایی را نمی‌توان پذیرفت (همان: ۱۳۹-۱۴۰-۱۸۷-۱۸۸)، اما نباید از برخی مطالب خواندنی و درخور توجه این کتاب غافل شد. کتابی که ضمن تشریح مفهوم اصلاحات و غیرعلمی دانستن فعالیت‌های بسیاری از روشن‌فکران و اصلاح‌طلبان، به نقد وضعیت کشور و سیاست‌های چپی و راستیِ حاکم در آن می‌پردازد و در ادامه نیز راه‌کارهایی در رفع این معضلات ارائه می‌دهد.

انقلاب اسلامی ایران و تا حدودی انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس شورای اسلامی در کشور ما بر اساس قواعد علمی و قوانین مدنی نیست؛ زیرا یک انقلاب اصولاً محصول غیرعلمی بودن جامعه و عدمِامکان
انتقال دموکراتیک قدرت است و عملاً باید جزو روش‌های تسخیری - و نه تدبیری – به‌شمار آید. چنان‌که انتقال قدرت با انتخاباتی که در آن رأی مردم نه بر اساس اصول و برنامه‌های علمی و تحلیل‌های عقلانی، بلکه بر اساس تحریک احساسات و بهره‌گیری از عقده‌ها و تعیین غیردموکراتیک کاندیداها باشد، قانونمند نیست (همان: ۸۵-۸۶).

منبع:

_ یثربی، سید یحیی، ۱۳۸۰، خودکامگی و فرهنگ، تهران، آفتاب توسعه.
https://t.iss.one/Minavash