ФИТОНЦИДЛАР (Ф.) — мураккаб тузилишга эга учувчан кимёвий бирикмалар бўлиб, ўсимликлар томонидан атмосферага чиқарилади ва микроорганизмлар (бактерия, замбуруғларнинг) фаолиятини пасайтиради. Масалан, Ф. Саримсоқпиёз ёки кесилган пиёздан чиқади.

ФОРМАЛЬДЕГИД (Ф.) — саноатда ишлатиладиган (ёғоч бўлаклари плиталари, тўқимачилик саноатида) кимёвий модда (НСНО). Ф., шунингдек, кучли консервант (майитларни мўмиёлаш ва биологик материалларни сақлашда) сифатида ишлатилади. Ф. йирик кимёда энг муҳим маҳсулотлардан саналиб, унинг халқаро ишлаб чиқарилиши ўнлаб миллион тонналарга тенг. Аммо, бир вақтнинг ўзида Ф. — хавфли модда, у атмосферани заҳарлайди ва кучли аллергик реакцияларни қўзғатади. Ф. Канцерогенлиги тахмин қилинади. У атмосфкрага ДСП дан ясалган мебеллар эмиссияси орқали, автомобиллар тутуни ва тамаки тутуни орқали чиқрилади. Ф.нинг сувли эритмаси формалин дейилади.

ФРЕОНЛАР (син. хладонлар, Ф.) — тўйинган газсимон ёки суюқ фторуглерод ёки полифторуглеводородлар (кўпинча хлор атомлари тутган). Ф. ёнмайли, алангаланмайди, портламайди, кимёвий барқарор. Улар совуткичларда, пропеллентлар ҳамда ўт ўчириш мосламалари таркибида ишлатилади. Ф. Чиққанда, ҳавода таъсирлашмай, атмосферанинг юқори қатламларига кзтарилади ва у ерда ультрабинафша нурлари таъсирида парчаланиб, озон қатлами емирилишига олиб келади.

ИНСЕКТИЦИДЛАР (И.) — қишлоқ ва ўрмон хўжалигида зараркунанда ҳашаротларнинг популяцияси зичлигинин назорат қилишда ишлатилувчи кимёвий препаратлардир.

ФТОР (Ф.) — кимёвий фаол элемент бўлиб, табиатда соф ҳолда учрамайди. Ф.нинг бирикмалари саноат(алюминий, цемент)да кенг қўлланилади ва ҳавони ифлослайди. Юқори концентрацияларда фторидлар ўта заҳарли ва организм ферментларининг таъсирини пасайтиради, сурункали заҳарланиш скелет ўзгаришига олиб келади. Стоматологияда фторидлар тишлар кариесидан ҳимоя қилувчи восита сифатида ишлатилади ва тиш пасталарига қўшилади. Бундан ташқари, сувни фторлаш ўтказилади.

ФУНГИЦИДЛАР (Ф.) — ўсимликларни замбуруғли касалликлар (занг, қоракуя, фитофтор) дан ҳимоялашда ишлатилади. Ф. Экологик хавфли, чунки одам ва ҳайвонлар учун заҳарли ҳамда тупроқдаги микроорганизмлар фаолиятини пасайтиради. Шу сабабли ҳозирда замбуруғли касалликларни назорат қилишда алтернатив усуллар қўлланилмоқда. Биринчи навбатда бу ўсимликларнинг адаптив селекциясидир.

УЛЬТРАБИНАФША НУРЛАРИ (У.н.) — 180-400 нм узунликдаги тўлқинлардан иборат электромагнит нурланишдир. У.н. нинг катта қисми, шунингдек, ана кичикроқ нурлари атмосферанинг озон қатламида ютилади.
Тўлқин узунлиги 180-289 нм бўлган у.н. тирик ҳужайралар (масалан, бактериядар)ни ўлдиради.
Тўлқин узунлиги 289-313 нм бўлган у.н. кичик миқдорларда витаминлар синтезини, нафас олиш ва қон айланишини фаоллаштиради, одамнинг умумий ҳолатини яхшилайди (озгина қорайиш таъсири).
Катта миқдорда У.н. тери саратони ва кўз гавҳари катарактасини чақиради. Бу фақатгина қуёшдан қизишда эмас, балки махсус “тоғ қуёши лампалари”ни ишлатганда ҳам содир бўлади.

Ўсманинг эндофит ўсиши (endon – ичкрига, phyton – ўсиш) –ўсманинг аъзонинг девори ичига ўсиши.

Энантема (en -ичи, antheo – гуллаш) – шиллиқ қаватлардаги тошма.

Экзантема (exantheo – гуллаш) – тери тошмаси.

🧠 Miya o‘smalari – bosh miya to‘qimalaridan, miya qoplamalaridan yoki qon tomirlaridan kelib chiqadigan yaxshi yoki yomon sifatli (benign yoki malign) o‘sma jarayonlari. Bunday o‘smalar bosim, nevrologik belgilar, epileptik tutqanoq va boshqalar bilan namoyon bo‘ladi.

ECHT ning pasayishi sabablari:
Virusli infektsiyalardan so’ng tiklanish
asteno-nevrotik sindrom, asab tizimining
charchoqlanishi: tez charchash, uyqusizlik, bosh og’rig’i
Kaxeksiya — organizmning haddan tashqari
holsizlanish darajasi
Glyukokortikoidlarni uzoq vaqt davomida qabul
qilish, bu gipofiz bezining oldingi qismini zaharlashga
olib keladi
Giperglikemiya — qonda yuqori glyukoza miqdor

🧬 Yashirin yallig‘lanish haqida eshitganmisiz?

Hammasi joyida tuyulgani bilan, organizm ichkarisida sekin-asta rivojlanayotgan yallig‘lanishlar ko‘p hollarda befarq qoldiriladi.

❗️Lekin bu — sog‘liq uchun eng xavfli signallardan biri bo‘lishi mumkin.

⸻

🧪 Qanday aniqlanadi?

✅ SOE (Eritrotsitlar cho‘kish tezligi)
👉 Yallig‘lanish borligini ko‘rsatadigan asosiy indikatorlardan biri.

✅ CRP (C-reaktiv oqsil)
👉 Bu ko‘rsatkich organizmda infeksiya yoki surunkali yallig‘lanish borligini aniq ko‘rsatadi.

⸻

⚠️ Yashirin yallig‘lanishlar nima xavf tug‘diradi?

🔸 Tana to‘liq kuchsizlanadi, vitaminlar yomon o‘zlashadi
🔸 Sog‘lom organlar ham asta-sekin zararlanadi
🔸 Kronik kasalliklar rivojlanishiga “yo‘l ochiladi”

⸻

😷 Qachon tekshirtirish kerak?
– Tez-tez charchash
– Harorat kechqurun biroz ko‘tarilishi
– Eshitilmagan mushak og‘riqlari
– Immunitet pasayishi
– Oddiy shamollash uzoq vaqt tuzalmasa

⸻

📌 Unutmang!
“Yallig‘lanish sezilmasa, yo‘q degani emas.”
🧪 Aynan shuning uchun SOE va CRP tahlillari profilaktika uchun ham muhim.