🔸اینفودمی در دوران کرونا
دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان، از ١٣ اسفند ١٣٩٩ تا ١١ فروردین ١۴٠٠، هر چهارشنبه ساعت ١٨:٠٠ الی ١٩:٠٠ به مدت پنج هفته، سلسله‌نشست‌های مجازی «همه‌گیری کرونا و تحولات جهانی در عصر کرونا و پساکرونا» را در کانال اینستاگرام دانشکده برگزار می‌کند.
در نشست چهارم، دکتر #یونس_شکرخواه، استادیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، در روز چهارشنبه ۴ فروردین ١۴٠٠ سخنرانی خود را با عنوان اینفودمی در دوران کرونا ایراد کرد.
دکتر شکرخواه نخست، از منظر #زبان‌شناسی، به ریشه‌شناسی واژةه #اینفودمی پرداخت: اینفو (info) به معنای اطلاعات و دمی (demi) به معنای جمعیت و مردم. از طرفی، واژه #اپیدمی یعنی بیماری‌ای که روی مردم سوار شده است؛ و واژه #پاندمی یعنی آنچه غلبه یافته است. لذا، پاندمی دامنه تأثیر بیشتری از اپیدمی دارد.
او سپس مبحث ضرب واژه (coinage) و تداول (coherency) در زبان را مطرح کرد، دال بر اینکه با ساخت واژه‌ای جدید، اگر واژه در میان اهل زبان کاربرد نیابد، از میان خواهد رفت.
در علم زبان‌شناسی، #واج کوچک‌ترین واحد معنای در زبان محسوب می‌شود و تک‌واج‌ها مفاهیمی انتزاعی را دربرمی‌گیرند و تک‌وجهی، مرکب یا چمدان‌واژه‌اند.
دکتر شکرخواه، اینفودمی را چمدان‌واژه‌ای چندوجهی و کریستالی خواند که می‌توان از ابعاد مختلف آن را بررسی کرد: یکی از منظر علم پزشکی، و دیگری از منظر علم اطلاعات و ارتباطات؛ و به تبیین آن از منظر دوم پرداخت. به باور ایشان، این مفهوم را باید در #روان‌شناسی_رسانه‌ای و #ارتباطات_رسانه‌ای، سال‌ها بررسی کرد.
از منظر پزشکی، در سال ٢٠٢٠، #سازمان_جهانی_بهداشت و #سازمان_ملل واژه اینفودمی را به‌کار بردند. به‌دنبال آن #بریتیش_آکادمی نیز آن را به‌کار برد. اینفودمی می‌تواند باعث بی‌اعتباری تلاش‌های علمی و منسجم و مبتنی بر بهداشت جهانی شود.
با این مقدمه و با توجه به جغرافیای مخاطب، که از نگاه دکتر شکرخواه، نهادهای رسانه‌ای و علمی محسوب می‌شوند، وارد تبیین این واژه از منظر علم اطلاعات و ارتباطات شد، با این هدف مهم که باید #علم را عمومی‌سازی کرد تا قابل‌فهم برای مردم شود و مردم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. به باور این استاد #ارتباطات این مهم برعهده روزنامه‌نگاران و مجامع علمی است.
درباره چیستی و ماهیت اینفودمی، آن را باید ترکیبی از حقیقت و افسانه دانست. لذا، باید بتوان حقیقت را از دروغ تمییز داد.
دکتر شکرخواه از هفت لایه سخن گفت.
لایه نخست، ترکیب حقیقت و دروغ است.
در لایه دوم، نحوه عمل و استفاده از صورت‌های آشنا برای تهیه خبر و مطالب مورد نظر مطرح است و با سازوکارهای آشنا، اینفودمی را تداول می‌بخشند. در باب اهمیت این لایه، دکتر شکرخواه گفت: یافتن راه‌حل بخشی از زندگی نیست، بلکه کل زندگی محسوب می‌شود.
در لایه سوم، تکیه افراد بر آرزوها، به‌جای تکیه بر حقایق، نهفته است.
در لایه چهارم، کندن حقیقت یا گزاره‌ای اشتباه از گستره‌ای بزرگ‌تر مطرح می‌شود. انتخاب گزینشی است.
دو لایه دیگر، حملات فیشینگ و تکیه بر منشأ بیماری است؛ برای مثال، اینکه ویروس کرونا ویروسی چینی است.
در لایه هفتم، این استاد، اصطلاح #میم (meme) را به‌کار برد. میم‌ها تصاویر یا فیلم‌هایی است که در رسانه‌های اجتماعی یکباره پربازدید می‌شوند. میم‌ها فرهنگ یا خرده‌فرهنگ رسانه‌ای محسوب می‌شوند. میم‌ها را باید کوچک‌ترین واحد معنایی در #شبکه‌های_اجتماعی دانست. فضای #کرونا، میم‌ها را به‌شدت افزایش داد. با افزایش هیجان، فضای اینفودمی نیز گسترده‌تر شد.
در مارس ٢٠٢٠، شبکه‌های اجتماعی بزرگ و رسانه‌های اجتماعی بزرگ به‌شدت رشد کردند. در مقاله‌ای در نشریه Technology Riview متعلق به دانشگاه ام‌آی‌تی، گفته شد: کووید 19، نخستین اینفودمی شبکه‌های اجتماعی است. به‌دنبال آن یک #تغییر_پارادایم رخ داد: مردم از مرورگرها، به‌سمت #پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی هجوم بردند. داده‌ها از تعقیب مرورگرانه به تعقیب فوری‌تر رسانه‌های اجتماعی تغییر کرد و طبیعی است که صحت این اطلاعات کمتر قابل‌تأیید است. نتیجه این تغییر پارادایمی، ضربه‌خوردن به کارهای صبورانه و مستلزم بررسی ژرف‌تر بود؛ و علم نیز از این دسته مقولات محسوب می‌شود.
دکتر شکرخواه برای مقابله با چنین تغییر پارادیمی که سبب ترویج اطلاعات کمتر قابل تأیید در جامعه می‌شود و گاه عواقب جبران‌ناپذیری دارد، نخستین‌گام را ساده‌سازی مفاهیم، و نه مبتذل‌سازی آن، خواند و افزود: از انواع روش‌ها و داده‌ها باید استفاده کرد و در حوزه‌های مختلف سیاسی، پزشکی، اجتماعی، رسانه و نظایر آن همگرایی ایجاد کرد، به‌گونه‌ای که قابل‌فهم برای مردم باشد.
در اینجا نیز گریزی به علم زبان‌شناسی زد و افزود: مطالب را باید خارج از متن بررسی کرد. متن را باید فرامتن درک کرد.