🔸نگاه پروفسور کاظم معتمدنژاد به روزنامه‌نگاری آنلاین
▫️#یونس_شكرخواه
پیش از هر چیزی باید بگویم نگاه پروفسور #کاظم_معتمدنژاد به #روزنامه‌نگاری و شیوه #آنلاین آن به مثابه متنی بود كه باید در فرامتن ارتباطات درك می‌شد.
اصلی‌ترین گونه روزنامه‌نگاری برای دكتر، #روزنامه‌نگاری‌تحقیقی و #انتقادی بود. پس به این ترتیب نحوه روایت؛ موضوعی ثانویه قلمداد می‌شد.
كسی كه در سال تولد من دبیر سرویس خارجی روزنامه كیهان بوده و تا سه سال بعد یعنی تا سال ۱۳۳۹ آن را اداره كرده و در آن دوران از لومومبا و كاسترو نوشته به اندازه كافی فرق فرمت و محتوا را می‌دانسته است. كسانی كه در كلاس‌های دكتر معتمدنژاد نشسته‌اند می‌دانند چه بحث‌هایی درباره ریشه‌های تاریخی #ارتباطات مدرن و نقش آن در تحکیم سلطه جهانی غرب داشته است و باز می‌دانند دكتر چقدر بر ضرورت درك رویه‌های انفعالی تجددخواهی به خصوص از طریق رسانه‌ها تاكید داشته است و بارها گفته است وسایل ارتباط جمعی ایران با شرایط کنونی جامعه ایرانی انطباق ندارند.
ضرورت تولید #محتوای‌بومی، تكیه‌زدن بر #تاریخ و #هویت و همچنین داشتن درك علمی از روزنامه‌نگاری برای دكتر معتمدنژاد اصل بود و بر فرم و فرمت غلبه داشت و تفاوتی نمی‌كرد كه نگاه نقادانه و پژوهشگرانه در قالب چاپی ارئه شود یا در شكل الكترونیك؛ یا #دیجیتال و آنلاین.
اما در مورد #روزنامه‌نگاری‌آنلاین به طور خاص می‌توان به جوانبی مشخص اشاره كرد:
۱.دكتر معتمدنژاد اگر چه علاقه بیشتری به روزنامه‌نگاری چاپی داشت اما ترجیح می‌داد روزنامه‌نگاری آنلاین برای شرایط رو به ظهور #جامعه‌اطلاعاتی تعریف و آماده شود. نگاه دكتر در این زمینه به تكنیك‌های روزنامه‌نگاری آنلاین و یا به اینكه چطور باید برای وب بنویسیم؛ چندان معطوف نبود. دكتر عمدتا بر جنبه‌های مربوط به افزودن مطلب به فضای وب، نظیر نقش #شبكه‌های‌اجتماعی، وبلاگ نویسی و دانشنامه‌هایی نظیر دانشنامه #ویكی‌پدیا که همگان می‌توانند در آن به نوشتن و ویرایش نوشتارها بپردازند و در واقع جولانگاهی برای محتواسازی در شبکه جهانی اینترنت است؛ تمركز و تاكید بیشتری داشت.
۲.دكتر معتقد بود روزنامه‌نگاری آنلاین عمدتا حركتی اجتماعی و از پایین به بالا در برابر روزنامه‌نگاری جریان اصلی (مین استریم) است و باید طرف توجه باشد و چون معتقد بود روزنامه‌نگاری یك تخصص است تاكید می‌كردند كه باید این روش‌های نوین را هم مثل وكالت و پزشکی و مهندسی در دانشگاه فرا گرفت و لذا دوست داشتند روزنامه‌نگاری آنلاین در كنار مباحثی مثل #تكنولوژی‌های‌نوین و #جامعه‌اطلاعاتی در دانشگاه به طور تخصصی و در قالب واحدهای مشخص فراگرفته شوند. به دیگر سخن جنبه‌ای از #ارتباطات‌توسعه در این عرصه برای دكتر مهم بود که تأکید بر ارتباطات دموكراتیك مشارکتی داشت. دكتر تاكید می‌كرد كه نظریه‌هایی برای این عرصه شناسایی و دنبال شود كه به جای تماشا كردن از زاویه دسترسی #مخاطبان به رسانه‌ها، بر مقوله مشارکت مخاطبان و کنشگری آن‌ها در ارتباطات تكیه داشته باشند و این درست نقطه مقابل #نظریه‌نوسازی #دانیل_لرنر از طریق رسانه‌ها بود كه شاگردان دكتر با نقد جامع آرای لرنر در كلاس‌های ایشان اشنا هستند. باید به گفته بیفزایم كه قدرت #شبکه‌های‌اجتماعی و روزنامه‌نگاری آنلاین فقط از منظر همین ظرفیت‌ها بود كه طرف توجه دكتر بود و به عبارت بهتر؛ صرفا همین وجه #اینترنت و به طورخاص همین وجه مشاركتی فضای وب بود كه از دیدگاه دكتر دستمایه خوبی برای ارتباطات توسعه به حساب می‌آمد. همان مفهومی كه بعدها با عنوان "ما رسانه‌ها" ابتدا در قالب جوامع محلی در وب آشكارتر شد و بعدها با صورت‌بندی شبكه‌های اجتماعی پر رنگ‌تر شد. دكتر اتفاقا در موقع حضور #مانوئل_كستلز در ایران هم همین مبحث را در قالب فرایند #معناسازی فرهنگی به بحث گذاشتند.
۳.نكته دیگر مورد توجه دكتر؛ جذابیت‌های #آزادی‌بیان در روزنامه‌نگاری آنلاین بود؛ به طوریكه رساله دكتری من هم به توصیه ایشان تحت عنوان تاثیر تكنولوژی‌های نوین بر آزادی بیان دنبال شد. البته دكتر مثل همیشه متذكر می‌شدند كه بحث #آزادی را باید در كنار مفهوم #عدالت تعقیب كرد؛ نه آزادی مورد بحث غرب و نه عدالت مورد بحث شرق هیچكدام به تنهایی گره‌گشا نیستند و این دو را باید با هم و همزمان تعقیب كرد.
۴.و بالاخره دكتر به مفهوم روزنامه‌نگاری آنلاین شهروندی هم علاقه‌مند شده بودند و این علاقه را در سال ۲۰۰۳ در #ژنو برای من و دكتر #حسن_نمكدوست بیان كردند؛ در آن موقع دكتر از طریق وبلاگ‌های جوامع مدنی كه درباره "اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی" مطالب انتقادی و الترناتیو می‌نوشتند؛ با این مفهوم آشنا شده بودند و بعدها هم این موضوع را شخصا تعقیب می‌كردند
▫️#یونس_شكرخواه
پیش از هر چیزی باید بگویم نگاه پروفسور #کاظم_معتمدنژاد به #روزنامه‌نگاری و شیوه #آنلاین آن به مثابه متنی بود كه باید در فرامتن ارتباطات درك می‌شد.
اصلی‌ترین گونه روزنامه‌نگاری برای دكتر، #روزنامه‌نگاری‌تحقیقی و #انتقادی بود. پس به این ترتیب نحوه روایت؛ موضوعی ثانویه قلمداد می‌شد.
كسی كه در سال تولد من دبیر سرویس خارجی روزنامه كیهان بوده و تا سه سال بعد یعنی تا سال ۱۳۳۹ آن را اداره كرده و در آن دوران از لومومبا و كاسترو نوشته به اندازه كافی فرق فرمت و محتوا را می‌دانسته است. كسانی كه در كلاس‌های دكتر معتمدنژاد نشسته‌اند می‌دانند چه بحث‌هایی درباره ریشه‌های تاریخی #ارتباطات مدرن و نقش آن در تحکیم سلطه جهانی غرب داشته است و باز می‌دانند دكتر چقدر بر ضرورت درك رویه‌های انفعالی تجددخواهی به خصوص از طریق رسانه‌ها تاكید داشته است و بارها گفته است وسایل ارتباط جمعی ایران با شرایط کنونی جامعه ایرانی انطباق ندارند.
ضرورت تولید #محتوای‌بومی، تكیه‌زدن بر #تاریخ و #هویت و همچنین داشتن درك علمی از روزنامه‌نگاری برای دكتر معتمدنژاد اصل بود و بر فرم و فرمت غلبه داشت و تفاوتی نمی‌كرد كه نگاه نقادانه و پژوهشگرانه در قالب چاپی ارئه شود یا در شكل الكترونیك؛ یا #دیجیتال و آنلاین.
اما در مورد #روزنامه‌نگاری‌آنلاین به طور خاص می‌توان به جوانبی مشخص اشاره كرد:
۱.دكتر معتمدنژاد اگر چه علاقه بیشتری به روزنامه‌نگاری چاپی داشت اما ترجیح می‌داد روزنامه‌نگاری آنلاین برای شرایط رو به ظهور #جامعه‌اطلاعاتی تعریف و آماده شود. نگاه دكتر در این زمینه به تكنیك‌های روزنامه‌نگاری آنلاین و یا به اینكه چطور باید برای وب بنویسیم؛ چندان معطوف نبود. دكتر عمدتا بر جنبه‌های مربوط به افزودن مطلب به فضای وب، نظیر نقش #شبكه‌های‌اجتماعی، وبلاگ نویسی و دانشنامه‌هایی نظیر دانشنامه #ویكی‌پدیا که همگان می‌توانند در آن به نوشتن و ویرایش نوشتارها بپردازند و در واقع جولانگاهی برای محتواسازی در شبکه جهانی اینترنت است؛ تمركز و تاكید بیشتری داشت.
۲.دكتر معتقد بود روزنامه‌نگاری آنلاین عمدتا حركتی اجتماعی و از پایین به بالا در برابر روزنامه‌نگاری جریان اصلی (مین استریم) است و باید طرف توجه باشد و چون معتقد بود روزنامه‌نگاری یك تخصص است تاكید می‌كردند كه باید این روش‌های نوین را هم مثل وكالت و پزشکی و مهندسی در دانشگاه فرا گرفت و لذا دوست داشتند روزنامه‌نگاری آنلاین در كنار مباحثی مثل #تكنولوژی‌های‌نوین و #جامعه‌اطلاعاتی در دانشگاه به طور تخصصی و در قالب واحدهای مشخص فراگرفته شوند. به دیگر سخن جنبه‌ای از #ارتباطات‌توسعه در این عرصه برای دكتر مهم بود که تأکید بر ارتباطات دموكراتیك مشارکتی داشت. دكتر تاكید می‌كرد كه نظریه‌هایی برای این عرصه شناسایی و دنبال شود كه به جای تماشا كردن از زاویه دسترسی #مخاطبان به رسانه‌ها، بر مقوله مشارکت مخاطبان و کنشگری آن‌ها در ارتباطات تكیه داشته باشند و این درست نقطه مقابل #نظریه‌نوسازی #دانیل_لرنر از طریق رسانه‌ها بود كه شاگردان دكتر با نقد جامع آرای لرنر در كلاس‌های ایشان اشنا هستند. باید به گفته بیفزایم كه قدرت #شبکه‌های‌اجتماعی و روزنامه‌نگاری آنلاین فقط از منظر همین ظرفیت‌ها بود كه طرف توجه دكتر بود و به عبارت بهتر؛ صرفا همین وجه #اینترنت و به طورخاص همین وجه مشاركتی فضای وب بود كه از دیدگاه دكتر دستمایه خوبی برای ارتباطات توسعه به حساب می‌آمد. همان مفهومی كه بعدها با عنوان "ما رسانه‌ها" ابتدا در قالب جوامع محلی در وب آشكارتر شد و بعدها با صورت‌بندی شبكه‌های اجتماعی پر رنگ‌تر شد. دكتر اتفاقا در موقع حضور #مانوئل_كستلز در ایران هم همین مبحث را در قالب فرایند #معناسازی فرهنگی به بحث گذاشتند.
۳.نكته دیگر مورد توجه دكتر؛ جذابیت‌های #آزادی‌بیان در روزنامه‌نگاری آنلاین بود؛ به طوریكه رساله دكتری من هم به توصیه ایشان تحت عنوان تاثیر تكنولوژی‌های نوین بر آزادی بیان دنبال شد. البته دكتر مثل همیشه متذكر می‌شدند كه بحث #آزادی را باید در كنار مفهوم #عدالت تعقیب كرد؛ نه آزادی مورد بحث غرب و نه عدالت مورد بحث شرق هیچكدام به تنهایی گره‌گشا نیستند و این دو را باید با هم و همزمان تعقیب كرد.
۴.و بالاخره دكتر به مفهوم روزنامه‌نگاری آنلاین شهروندی هم علاقه‌مند شده بودند و این علاقه را در سال ۲۰۰۳ در #ژنو برای من و دكتر #حسن_نمكدوست بیان كردند؛ در آن موقع دكتر از طریق وبلاگ‌های جوامع مدنی كه درباره "اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی" مطالب انتقادی و الترناتیو می‌نوشتند؛ با این مفهوم آشنا شده بودند و بعدها هم این موضوع را شخصا تعقیب می‌كردند
#تکنوکلاس 🔸 تكنولوژی یا فرهنگ؟
▫️موردی به نام ویکی پدیا
▫️#یونس_شکرخواه
همه وب‌گاه‌ها صورتی از نشر آنلاین هستند، اما در این میانه؛ دیجیتال شدن منابع كلاسیك نظیر دایره‌المعارف‌ها تحولات اجتماعی و فرهنگی مهمی را در عرصه مشاركت‌گری به وجود آورد.
به عنوان نمونه در نظر بگیرید دیدگاه #جیمی_ویلز یکی از دو بنیانگذار دایره‌المعارف رایگان آنلاین #ویكی‌پدیا را كه فردای تلخ دایرهالمعارفهای چاپی حتما برای او بسیار روشن است.
جیمی ویلز و همكارانش با توجه به فراگیرشدن جهانی ویكی‌پدیا به مثابه یك جنبش نرم‌افزارهای مجوز- آزاد عملا به یک نهاد دانش پایه با مجوز آزاد تبدیل شدند. وی و همكارانش حتما افق دایرهالمعارفهای كاغذی را تیره و تار می‌بینند چرا كه ویکی‌پدیا اكنون یک منبع بزرگ اطلاع رسان و آموزشی است كه محتوای #دیجیتال آن به طور مشاركتی و رایگان تولید می‌شود و شاید هم فردا یک نسخه پایدار از ویکی‌پدیا به شکل سی دی یا دی وی دی منتشر شود، اما در همین حال تقریبا این امر هم روشن است كه به محض انتشار نسخه پایدار؛ مداخل آنلاین این دائره‌المعارف باز هم پیوسته به روز خواهند شد و نسخه پایدار را در شرایطی غیر به هنگام تنها خواهند گذاشت. تردید نداشته نباشید كه نویسندگان مداخل ویكی‌پدیای آنلاین هنگام انتشار چنین نسخه‌ای بی‌كار نخواهند نشست و به نسخه پایدار اكتفا نخواهند كرد و شاید حتی آن را خریداری نكنند چون به خوبی می‌دانند كه عدم به هنگام شدن و به روز شدن آن چقدر آشكار است. به عبارت دیگر چون ویکی‌پدیا در قالب یک فرایند اجتماعی عمل می‌کند؛ با هر ضعفی كه در هر عرصه‌ای - اعم از نسخه آنلاین یا نسخه پایدار - مواجه شود؛ یک گروه انتقادی را در برابر خود خواهد دید. گروهی را كه به طور همزمان هم تولیدكننده و هم مصرف كننده ویكی‌پدیا هستند.
حالا پرسش من این است كه ویكی پدیا یا هر گونه دیگری از این نمونه را كه متكی بر رواج نرم‌افزارهای مجوز- آزاد است و به افراد اجازه می‌دهد تا با مشاركت و همکاری متقابل و افقی؛ محتواهای ویژه خود را به شیوه‌هایی متفاوت بسازند كه به جای شیوه سنتی تولید عمودی و از بالا به پایین، از پائین به بالاست، #تكنولوژی باید خواند یا #فرهنگ؟
پاسخ من این است كه وضعیت برخاسته از ویكی‌پدیا یك تغییر تکنولوژیک نیست، یك تغییر فرهنگی است كه بر اساس رفتارهای مشابه و مشترك اجتماعی شكل گرفته و عملا به یك تمپلیت فرهنگی در عرصه رفتاری - و در اینجا به طور خاص در عرصه تولید و مصرف محتوای دیجیتال - تبدیل شده است.
این فرهنگ به گونه‌ای است كه با اتكا به قابلیت دوسویه‌گی موجود در امكانات آنلاین، همه مصرف‌كنندگان را هم به تولیدكنندگان تبدیل كرده است و به همین خاطر است كه می‌گویم این یك فرهنگ عمودی نیست؛ یك فرهنگ افقی و موزائیكی است كه دانش تولیده شده در آن هم محصول همه است.
▫️موردی به نام ویکی پدیا
▫️#یونس_شکرخواه
همه وب‌گاه‌ها صورتی از نشر آنلاین هستند، اما در این میانه؛ دیجیتال شدن منابع كلاسیك نظیر دایره‌المعارف‌ها تحولات اجتماعی و فرهنگی مهمی را در عرصه مشاركت‌گری به وجود آورد.
به عنوان نمونه در نظر بگیرید دیدگاه #جیمی_ویلز یکی از دو بنیانگذار دایره‌المعارف رایگان آنلاین #ویكی‌پدیا را كه فردای تلخ دایرهالمعارفهای چاپی حتما برای او بسیار روشن است.
جیمی ویلز و همكارانش با توجه به فراگیرشدن جهانی ویكی‌پدیا به مثابه یك جنبش نرم‌افزارهای مجوز- آزاد عملا به یک نهاد دانش پایه با مجوز آزاد تبدیل شدند. وی و همكارانش حتما افق دایرهالمعارفهای كاغذی را تیره و تار می‌بینند چرا كه ویکی‌پدیا اكنون یک منبع بزرگ اطلاع رسان و آموزشی است كه محتوای #دیجیتال آن به طور مشاركتی و رایگان تولید می‌شود و شاید هم فردا یک نسخه پایدار از ویکی‌پدیا به شکل سی دی یا دی وی دی منتشر شود، اما در همین حال تقریبا این امر هم روشن است كه به محض انتشار نسخه پایدار؛ مداخل آنلاین این دائره‌المعارف باز هم پیوسته به روز خواهند شد و نسخه پایدار را در شرایطی غیر به هنگام تنها خواهند گذاشت. تردید نداشته نباشید كه نویسندگان مداخل ویكی‌پدیای آنلاین هنگام انتشار چنین نسخه‌ای بی‌كار نخواهند نشست و به نسخه پایدار اكتفا نخواهند كرد و شاید حتی آن را خریداری نكنند چون به خوبی می‌دانند كه عدم به هنگام شدن و به روز شدن آن چقدر آشكار است. به عبارت دیگر چون ویکی‌پدیا در قالب یک فرایند اجتماعی عمل می‌کند؛ با هر ضعفی كه در هر عرصه‌ای - اعم از نسخه آنلاین یا نسخه پایدار - مواجه شود؛ یک گروه انتقادی را در برابر خود خواهد دید. گروهی را كه به طور همزمان هم تولیدكننده و هم مصرف كننده ویكی‌پدیا هستند.
حالا پرسش من این است كه ویكی پدیا یا هر گونه دیگری از این نمونه را كه متكی بر رواج نرم‌افزارهای مجوز- آزاد است و به افراد اجازه می‌دهد تا با مشاركت و همکاری متقابل و افقی؛ محتواهای ویژه خود را به شیوه‌هایی متفاوت بسازند كه به جای شیوه سنتی تولید عمودی و از بالا به پایین، از پائین به بالاست، #تكنولوژی باید خواند یا #فرهنگ؟
پاسخ من این است كه وضعیت برخاسته از ویكی‌پدیا یك تغییر تکنولوژیک نیست، یك تغییر فرهنگی است كه بر اساس رفتارهای مشابه و مشترك اجتماعی شكل گرفته و عملا به یك تمپلیت فرهنگی در عرصه رفتاری - و در اینجا به طور خاص در عرصه تولید و مصرف محتوای دیجیتال - تبدیل شده است.
این فرهنگ به گونه‌ای است كه با اتكا به قابلیت دوسویه‌گی موجود در امكانات آنلاین، همه مصرف‌كنندگان را هم به تولیدكنندگان تبدیل كرده است و به همین خاطر است كه می‌گویم این یك فرهنگ عمودی نیست؛ یك فرهنگ افقی و موزائیكی است كه دانش تولیده شده در آن هم محصول همه است.