سیروان

🔹️هێمن و مێژوو

✍#صلاح_الدین_خدیو

📌هێمن ئەگەر سەر لە بەیانی ۲۹ خاکەلێوەی ۱۳۶۵ سەری نەنابایەوە، ئێستا ڕێک سەد ساڵی تەمەن بوو. شاعیری عیشق و ئازادی لە سەرەتای سەدەی چاردەی کۆچی هەتاوی چاوی بە جیهان هەڵێنا کە ئێستا خەریکی ئەسپەردەکردنی دوایین مانگ و ڕۆژکانی و سەر بە ژوور داکردنی سەدە و چاخێکی تازەین.

📌ساڵی ۱۳۳۰ کە هێمن چاوی بە جیهان هەڵێنا، جیهانی کوردیی تازە شەقی شکا بوو. جەستەی ونجن ونجن کراوی سابڵاغ و دەڤەری موکریان بە شیری ساڵداتی ڕووس، هێشتا خوێنی لێ دەچۆڕاوە: وەک ئەوەی تیری غەزەبی مودیرنیتەی ڕۆژاوایی لە کادڵی نووستوی جیهان کورد ڕۆچوو بێ و بێ بەزییانە هاوار بکا: خەڵکینە نووستن بەسە! ڕاپەڕن لە خەو! جیهان و سەردەم گۆڕاوە! زۆری پێ نەچوو بزوتنەوەی سمکۆی شکاکیش گەیشتێ.
📌ئەوجار کورد بۆ خۆی بوو و بە واتای بڕون سیسینی کوردناس، سروشتی بوو کە سابڵاغ وەک پێتەخت چاوی لێدەکرا، بەڵام گرفت ئەوە بوو کە هاوکێشەی نێوان شار و عەشیرەت، قەڵەم و شیر، وەزیر و ئەمیر، مەدینە و بادیە عەجایب بە قازانجی دووهەمی لاسەنگ ببوو و جڵەوی کار بە دەست شار نەبوو.
لە ۱۸۴۰کە حوکماتی ئەمیرانی موکری کۆتایی پێ هات و شازدە قەجەرێکان بوونە خودانی موکریان، دەنگی خێڵ لە بەرانبەر شار دا دلێرتر بوو و " شێخ " یش کە لە نیوەی دووهەمی سەدەی نۆزدە دا سەری هەڵدا، نەیتوانی تەواو ئەو کەلێنە پڕکاتەوە.

📌بەو پێیە ئیلیتی کوردستانی سەد ساڵ پێش لە چەن توێژی سەرووی کۆمەڵگا پێک هاتبوون کە لە چرکە ساتێکی مێژوویی دا دەبوو پێشەنگی نویخوازی و کوردایەتی بن. دەرەبەگە گەورەکان، شێخ و مەلا دەسرویشتوەکان و هەندێک تاجر و بازرگانی دەوڵەمەند.
خاوەندارێتی زەوی و هاوبەشی و میراتگری ڕەچەڵەک و بنەماڵە و ژن و ژنخوازی، دوو چەمکی گرینگ بوون کە وەک تان و پۆی فەڕشی کوردی لێکی گرێ دەدان.
📌حەوەجێ بە کوتن ناکا لە کۆمەڵگایەکی پێش مودێرن کە ئێستا ئابووری سەرمایەداری نەیتەنیوەتەوە و بە فەرهەنگی کەشت و کاڵ گۆش کراوە، پێکهاتەیەکی کۆنەپارێزی وا کوا
بۆی هەبوو دەوری پێشڕەو بگێڕێ؟ ئەو بە دەگمەن بیرە تیژ و مێشکە تازانەی هەشبوون، لە بەرانبەر قورسایی و بارگرانی محافزەکاری سەردەم دا چیان لە دەست نەدەهات.
📌چارەگە سەدەیەک پێویست بوو تا ڕەوڕەوەی زەمان بئاژوێ و لە سۆنگەی کاردانەوەکانێ مودیرنیزاسیونی پەهلەوی و دواتر هوروژمی لەشکری سووری سۆڤیەت، کۆمەڵگا تۆخێک باوێ و بە حاستەم هاوسەنگییەک لە نێوان شار و عەشیرەت ساز بێتەوە.

📌هیمن هەم شاهیدی ئەم گووران و گۆڕانە بوو و هەم وەک خۆی بە یاغی بوون لە بنەماڵە و پەیوەست بوون بە شار، ڕەوتەکەی خێراتر کرد؛ کەسێک کە بە دابی قەدیم لە مەکتەب خانە و حوجرە و فەقێیتی ڕا دەستی پێکرد، بەڵام بە دەست چەرخی زەمان نە تەنیا تێکەڵ بە ژیانی ڕوناکبیری بوو، بەڵکوو بە کردەوە بوو بە یەکێک لە باوکانی خوڵقێنەری بەها و فەرهەنگ و نەریتی تازە.
📌چرکە ساتی مێژوویی ژیانی هێمن کەنگێ بوو؟ ۱۹۴۶ ، کە نێوی دەرکرد و وەک شاعیری نەتەوەیی ناسرا، یان سەرەتای حەفتاکان کە شاکاری ناڵەی جودایی چڕی؟ یان ۱۹۷۹ کە پاش شۆڕش هاتەوە و شۆڕشێکی ئەدەبی و زمانیی کەم وێنەی بەرپا کرد؟

📌 وه‌ڵام دانەوە بەو پرسیارانە هاسان نیە، نکۆڵی لەوەش ناکرێ، ئەوەندی نێوانی شاعیر لە گەڵ سروشت خۆش بوو، دانی لە گەڵ سیاسەت نەدەکوڵا. هەرچەند سیاسەت و هەوراز و نشێوەکانی بە کردەوە تەواوی ژیانیان داگیر کرد.
📌شاعیری گەل کە لە ساڵی سمایل ئاغا و لە سەردەمانێک لە دایک بوو کە جڵەوی دەسەڵاتی ورمێ بە دەست کوردەوە بوو، لەو شارە و سەردەمی کۆماری ئیسلامی وەفاتی کرد لە کاتێک کە سەرپرشتیاری گۆڤاری سروە بوو.

📌پێشینەی ڕۆژنامەگەری کوردی لە ورمێ پێش هێمنی موکریانی دەگەڕێتەوە سەر موکرێانێکی تر: زانایەکی ئایینی سەر بە ماڵباتی زاناپەروەرەی تورجانی زادە کە وەک سەرنووسەری ڕۆژنامەی ڕۆژی کوردی سمکۆ، هێمایەکی مێژوویی لە یەک گرتنەوەی پیاوانی چەک و قەڵەم لە بڕگەیەکی مێژوویی پێشان دا. هەرچەند تەمەنی ئەم ئەزموونە کورت بوو و دیار نەبوو کە سەرەنجام لە کۆی و چ کات وەک هێمن دەگاتە دووڕێیانی مێژوویی خۆی: چەک یان قەڵەم، شار یان چیا؟
بە قسە نا، بە کردەوە دەستەوملان کردنەوەی ئەو دوو چەمکە و لانیکەم لە دژواز ڕا کردنیان بە جیاواز، قۆناغێکی تەکامولی گرینگی بزاڤی کوردە.
@sharname1

#سیروان_رسانه‌مرجع_مناطق‌کردنشین

@sirwan_weekly

452 viewsedited 14:24