Из наблюдений жизни:
Обедаю на веранде заведения. Рядом бабу, деду и, видимо, внуки. Деду и бабу между собой общаются на осетинском. Дети общаются между собой на русском. Речевой коннект между старшим и младшим поколением на русском, соответственно. Вы представляете этот разрыв между поколениями? Деду и бабу на ломанном русском общаются с внуками, они вряд ли передадут культурные и этнические моменты через русский язык. Их и невозможно передать только через семейные мероприятия и какое-то формальное соблюдение праздников. Они не усвоят арфата, не усвоят множество речевых формул, которых нет в других языках, просто потому что эти формулы неразрывно связаны с ментальностью, культурой и прочими важными идентифицирующими понятиями. Речевое поведение тоже не передать даже если объяснять его в теории. Общение между старшим и младшим поколением остаётся в таком случае формальным.

Хоть у нас дома говорят на осетинском. Речевое поведение, речевые формулы, где-что сказать, я усвоила с бабу. Много осетинской ментальности я усвоила от бабу и вообще от общения со старшими. Донмæ цыма калæм нæ хæзнатæ.

Не устаю повторять. Каждый раз, когда вы говорите что-либо, вы делаете выбор: я пользуюсь своим преимуществом билингвальности или я считаю, что я настолько узок, что могу выбрать лишь одно. Очень много работы предстоит. Самое простое - говорить на языке, начать везде использовать приветствие, спасибо и пока на осетинском. Это для начала. Остальное предоставьте тем, кто на других уровнях что-то делает для языка.

Следом наблюдение номер 2. Молодая семейная пара. С ними малыш. Общение только на русском. Изучение языка начинается ещё задолго до того, как ребёнок скажет первое слово. А в языковую карту этого малыша уже пишут только один язык. Да, может именно в этом случае, родители сами не билингва. Но билингва тоже так делают.

Такие наблюдения. Цом ацæуон. Кæннод та исты хъуыдиаг цау фендзынæн.
#автордзуры

«Хъуыдиаг» - то, над чем нужно подумать, то, что вызывает желание обдумать, так бы я объяснила это слово.

Фехъуыстон ацы дзырд мæ мады хистæр æфсымæр Сталбегæй.

Куыд хорз фидауы Дзæуджыхъæуыл хур. Уайтагъд уынгтæ, агъуыстытæ æмæ адæм цæхæртæ калын байдайынц. Æмткæй бæстæ цыма мидрухсæй байдзаг вæййы, уыйау уæлдæфы цин æмæ цардæй райгонддзинад банкъарæн вæййы. Мидбылхудт арæхдæр разыны адæмы цæсгæмттыл.

Иууылдæр тезгъо кæныныл фæвæййынц Проспекты æмæ горæты иннæ зæрдæмæдзæугæ бынæтты. Æрыгæттæ къордгай кæл-кæлæнгæ фæцæйцæуынц. Нæлгоймæгтæ цыдæр биноныг ныхæстæ сæ кæрæдзиимæ кæнынц, иу цæстæй та хæрзконд чызджытыл сæ цæстæнгас афæлгæсы. Чызджытæ дæр уый æмбаргайæ аивæй рацæуынц уынгмæ, фæлæ сæ лæппутæ бамбарой, уый фæлтау сæхи сæрбæрзондæй фæхæссынц ам уæлæмæ, кæнæ та дæлæмæ сæ дзабыртæй къупп-къуппгæнгæ.

Чи куыстæй, чи ахуырæй, чи та хæдзарæй. Уæртæ чидæр йæ куыдзимæ æрхæссы йæхи дæлæмæ. Кæс æмæ иннæ та иунæгæй, йæ хъусты зæлхъусæнтæ афтæмæй фæцæуы. Кæнæ хъуыды кæны истæуыл, кæнæ йæ зарджытыл цин кæны. Иу хæрæндоны цур кæсæн æмæ чызджытæ сæ къæхтæ алыхуызон фæлваргæйæ, ома дзæбæх рауайæм, афтæмæй къамтæ исынц. Къофигæнæнты (только что слово придумала) цур æмбырд кæны алыхуызон фæсивæд. Чи цай, чи къофи, чи та уазал нуазинæгтæ йæ къухы, афтæмæй ныхæстæ кæнынц. Уалдзæг царды цæхæр ссыгъта та нæ горæты. Æнкъарут?

Къадзты Иринæ
#авторфыссы

АРФÆТÆ:

Дæ бон дæхи фæндиаг уæд.
Дæ зæрдæйы хорзæх райс.
Зæрдырай у.
Кад æмæ амондимæ фæцæр.
Хъуыддæгтæ рæстмæ уæнт.
Цардамонд дæ уæд.
Цардæфсæст у.

#рухс_ссудз
#рс_арфата

Махæн нæй ирон лæджы ном æгадмæ тæрыны бар!

Брытъитаы Елбыздыхъо
#рухс_ссудз
#рс_цитата

Кæронмæ тох кæнын чи сахуыр, уæлахиз дæр уый къухы бафты.

Дзасохты Музафер "Урс мæнæргъы"
#рухс_ссудз
#рс_цитата

РАГОН ЦУАНОН
(адæмон зарæг)

Рагон цуанон буррихи,
Кафар, цæйтæ, ныззарæм.
Нæ царды хабар — уалдзæгæй фæззæгмæ,
Не смудын — фæздæгмæ.
Бæрзондыл зилын,
Къæдзæхтыл хилын,
Чи зоны, мæ хуызæн сырдтæн сæ хизæн,
Се ’хсæвы бадæн,
Се стырты марын.
Фестын æхсæвæй,
Акусын рæхсæнæй,
Хызыны — хæринаг.
Мæ къухы — хъримаг.
Худ авæрын дурыл.
Ныхъхъавын æнцойæ.
Æфсатийы лæварæн —
Дзæбидыртæй бар:
Рахауы хохæй
Коммæ уæлгоммæ.
Дзæбидыры цæхджынæй
Уазджыты хынцын,
Сабиты хæссын.

Радзырдтой йæ Дзанайаты Кафар æмæ Дзапарты Къоста. Ныффыстой йæ Плиты Харитон æмæ Дарчиты Дауыт.
ЦИГСИИ-йы архив, фольклор №21, папкæ 11, ф. 110.
#рухс_ссудз
#рс_адамон

Хилын - ползти;
Рæхсæн - кожаный ремешок, из которого плетут подошву чувяка;
Хъримаг - кремневое ружье;
Хынцын - считать, вести учет, учитывать обстоятельства

У осетин охотники также имели свой особый язык, swanon єvžag. Суть его заключалась в иносказательном наименовании зверей, а также предметов, так или иначе связанных с охотой, с тем, чтобы звери и злые духи не прознали про охотничьи замыслы. Соответственно, основной принцип «охотничьего» языка заключался в использовании эвфемистической лексики вместо табуированной. Основной охотничий лексический фонд относится к наименованиям зверей, птиц и названий оружия.

Например:
Æfsatijy lævar - сырдтæ - звери
ærtižæstug 'трехглазый' - дзæбодур (диг.) - тур
ždyxtšy 'с закрученными рогами' - дзæбидыр (ир.) - тур
Šyrdony dymæg / Širdoni dumæg 'хвост Сирдона' - рувас/робас - лиса
tugc'ir 'кровопийца',; sybyrdym 'короткохвостый' - стай - барс
æxšnirsæg 'чихающий' (диг.)/ birægmaræn 'то, чем убивают волка' - топп - ружье
и. šærfæn 'то, чем вытирают'/ д. cæggænæn 'то, чем режут звено' - кард - нож

Источник: Камболов Т.Т. "Очерк истории осетинского языка"
#рухс_ссудз
#рс_этнографи

ХУАРИ ЗАР

О, хуар, хуар,
Ци хуарз дæ!
Адæми еумæ
ка бæттуй.
Адæмæн игъæлдзæг цард
ка дæттуй,
еци рæсугъд хуар.
О, хуар, хуар,
Игъæлдзæгæй нæбæл цæуай
Алли анз дæр,
О, рæсугъд хуар.

Радзырдта йæ Перисаты Солæман, Дзинагъа. Ныффыстой йæ Цæголты Н.Б., Кочиты 3., Гетойты Э.
Цæгат Ирыстоны паддзахадон университет, уырыссаг литературæйы кафедрvйы архив.
#рухс_ссудз
#рс_адамон
#рс_дигорон

Ныр та мæ каст у дзырд «удварн»-мæ. Куыд æй æмбарут? Разарæм та йæ иумæ.