"طَلائِع بن رُزّیک" (۴۹۵ - ۵۵۶ ه‍ـ) ملقّب به ملک صالح ، شاعر و وزیر امامی حکومت فاطمیان بود. دیوان وی در سال ۱۹۵۸م به جمع‌آوری احمد احمد بدوي در قاهره و در سال ۱۹۶۴م با تحقیق مرحوم محمدهادی امینی در نجف چاپ شده است. لازم به ذکر است در چاپ بدوي اشعارِ اهل‌ِبیتیِ شاعر موجود نیست.

"طلائع" قصیده‌ای در مدح و مرثیه‌ی اهل‌بیت علیهم‌السلام بر وزن و قافیه تائیه‌ی دعبل خزاعی (۲۴۵ ه‍ـ) سروده که در تحقیق مرحوم محمدهادی امینی این قصیده دارای ۳۹ بیت است.
📖 ديوان طلائع بن رزيك، (ت الأميني)، ص ۶۶ _ ۶۸

این در حالی است که أبو المظفّر محمّد بن عمر بن شاهنشاه، الملك المنصور الأيوبي (۶۱۷ ه‍ـ) در کتاب " أخبار الملوك ونزهة المالك والمملوك في طبقات الشعراء" در بخش شرح حال "طلائع" همان تائیه را نقل کرده، ولی حاوی ۶۹ بیت است.

📖 أخبار الملوك ونزهة المالك والمملوك في طبقات الشعراء، ص ۳۴۵ _ ۳۵۱

از باب تبرّک به بیتی از این قصیده در مدح مولا صلوات‌الله‌علیه می‌پردازیم؛ از میان ابیاتی که در "أخبار الملوك" نقل شده و دیوانِ چاپی فاقد آن بوده، این بیت است :

هُوَ السّابِقُ الهادي إلَى الحَقِّ لَم يَكُن
لِيَــســجُدَ لِلــعُــزّى وَلا لِــمَــنــاةِ

علی علیه‌السلام سابقه‌دار در اسلام و هدایت‌کننده به راه حق است؛ کسی که [بر خلاف دیگران] هیچ‌گاه به بُت عزّی و منات سجده نکرده است.
📖 أخبار الملوك ونزهة المالك والمملوك في طبقات الشعراء، ۳۴۶_۳۴۷

همین شاعر در قصیده‌ای لامیه در اعتراض به قیاس میان مولا و برخی غاصبان خلافت، در همین مضمون، زیبا سروده است:

كَم بَينَ مَن فِي الصَّلاةِ مُعتَكِفٌ
وَعــاكِــفٍ عُمــرَه عَلــى هُــبَلِ

چه قدر فرق است میان کسی که دائم در نماز و عبادت برای خداوند یکتا بود و کسی که عمرش به عبادت هُبل گذشت!
📖 ديوان طلائع، ص ١٢٣

بیان این نوع فضیلت آن‌قدر دارای اهمیت بوده که آخرین جملات سیّد الشهدا در روز عاشورا، مدح امیرالمؤمنین علیهماالسلام بوده و در ضمن آن مدایح به این فضیلتِ سلبی تصریح فرمودند:

عَبَــدَ اللهَ غُــلاماً يافِــعاً
وَقُرَيشٌ يَعبُدونَ الوَثَنَين

يَعبُدونَ اللّاتَ وَالعُزّى مَعاً
وعَــلِيٌّ كانَ صَــلَّى القِبلَتَين

نوجوان بود که تنها خداوند یکتا را پرستيد در حالى كه قريش، دو بت را پرستش مى‌كردند. آنها لات و عُزّی را پرستش مى‌كردند، در حالى كه على عليه‌السلام ، به سوى دو قبله(بيت المقدّس و كعبه) نماز مى‌گزارد.
📖 بحار الأنوار ، ۴۵/۴۸ ؛ مناقب آل أبي طالب(ط المكتبة الحيدرية) ، ٣/۲۳۴


در واقع این روش ترویج شخصیت امیر المؤمنين علیه‌السلام و دفاع از آن، آموزه‌ای بوده که علما و شعرای شیعه در طول تاریخ از ائمه هدی علیهم‌صلوات‌الله فرا گرفته‌اند.

@kashani1395

📚 «تحول اجتماعی در ایرانِ قرون میانه ( ۱۳۲ تا ۶۲۸ هجری قمری) ؛ دیدگاه‌های تاریخ‌نگاری فارسی»

Social Change in Medieval Iran, 132–628 AH (750–1231 AD): The Perspectives of Persian Historiography

✏️ Maryam Kamali

https://t.iss.one/rasullib

نقش محبت اهل بیت در تحولات اجتماعیِ ایرانِ قرون میانه


✍🏼 کتاب «تحول اجتماعی در ایران قرون میانه ۱۳۲ تا ۶۲۸ هجری» با عنوان اصلی
Social Change in Medieval Iran, 132–628 AH (750–1231 AD): The Perspectives of Persian Historiography
اثر خانم مریم کمالی، پژوهشگر تاریخ اجتماعی ایران و استاد دانشگاه فرفیلد امریکا در سال ۲۰۲۳ میلادی توسط انتشارات دانشگاه آمستردام منتشر شده است.
پیش از این نیز‌ کتابی تقریباً با همین نام از نویسنده در ایران به چاپ رسیده است.

این کتاب در صدد آن‌ است تا با بهره‌گیری از نظریه ساخت‌یابی (Structuration Theory) آنتونی گیدنز و با تحلیل متون مهم تاریخ‌نگاریِ فارسی، روند تحولات اجتماعی ایران را از آغاز خلافت عباسی تا سقوط خوارزمشاهیان بررسی کند و می‌کوشد توضیح دهد که چگونه تعامل میان ساختار خلافت عباسی و عاملیت ایرانیان موجب دگرگونی عمیق اجتماعی و سیاسی در ایران شد.

آنچه که در این نوشتار بر آن تأکید می‌شود و از منظر نگارنده این سطور پر اهمیت بوده یکی‌ از مسائل و پرسش‌های مهم کتاب می‌باشد که به دنبال یافتن و تبیین نقش اهل‌بیت پیامبر (ص) و دلبستگی عاطفی و مذهبی ایرانیان به آنان در شکل‌گیری تحولات اجتماعی و سیاسی ایران است؛ موضوعی که نویسنده با تکیه بر شواهد تاریخی و تحلیل تایخ‌نگارانِ ایرانی به آن پاسخ می‌دهد.

🔹 نویسنده در نتیجه‌گیری خود، با استفاده از مفهوم "چرخه‌های تحول اجتماعی" (The circles of social change)، روند تحولات اجتماعی ایران را در سه مرحله اساسی توضیح می‌دهد:
مرحله نخست: مشارکت ایرانیان در ساختار خلافت عباسی
ایرانیان، به‌ویژه خراسانیان، در ابتدا به‌عنوان عاملان درون ساختار عباسی عمل کردند. عباسیان برای کسب مشروعیت از محبوبیت اهل‌بیت بهره بردند و با شعارهایی چون «الرضا من آل محمد» حمایت ایرانیان و شیعیان را جلب کردند. اما پس از تثبیت قدرت، همانند امویان به سرکوب ایرانیان و شیعیان پرداختند و این سرکوب بذر نارضایتی و شورش را پاشید.
مرحله دوم: ظهور سلسله‌های محلی ایرانی
شکاف‌های سیاسی عباسیان، به‌ویژه پس از اختلافات داخلی فرصتی ایجاد کرد تا سلسله‌های محلی مانند طاهریان، صفاریان و سامانیان شکل بگیرند. این سلسله‌ها در ظاهر وابسته به خلافت بودند، اما در عمل استقلال بیشتری یافتند و ساختار قدرت را تغییر دادند.
مرحله سوم: تثبیت سلسله‌های مستقل با مشروعیت فرهنگی و مذهبی
در این مرحله، مشروعیت فرهنگی و مذهبی نقش کلیدی داشت. علویان طبرستان سلسله‌ای شیعی در ایران را با تکیه بر محبوبیت اهل‌بیت تشکیل دادند و آل‌بویه نقطه عطفی مهم بودند که قدرت عباسیان را محدود کردند و برای نخستین‌بار شعائر شیعی مانند مراسم عاشورا را در بغداد رسمی ساختند.

🟢 نقش محبت اهل‌بیت و دل‌بستگی به آنان در تحولات اجتماعی
نویسنده کتاب تأکید می‌کند که بدون در نظر گرفتن دلبستگی عاطفی و مذهبی ایرانیان به اهل‌بیت پیامبر(ص)، فهم چرخه‌های تحول اجتماعی ایران امکان‌پذیر نیست. این دلبستگی از منظر وی دو کارکرد اساسی داشت:
مشروعیت فرهنگی برای سلسله‌های محلی و شیعی فراهم کرد و نیروی محرکه سیاسی قیام‌ها و شورش‌ها علیه خلافت عباسی را ایجاد نمود و استقلال سیاسی ایران را تسهیل کرد.
او به صراحت تاکید می‌کند که:

«چرخه‌های تحول اجتماعی در ایران قرون میانه بدون در نظر گرفتن دلبستگی عاطفی و مذهبی ایرانیان به اهل‌بیت قابل درک نیست. این دلبستگی هم مشروعیت فرهنگی و هم نیروی محرکه‌ای برای قیام‌های سیاسی و شکل‌گیری سلسله‌های مستقل فراهم کرد.»

🔹 تعامل ساختار و عاملیت
نویسنده در پایان، با تکیه بر نظریه ساخت‌یابی، نتیجه می‌گیرد که تحولات ایران محصول تعامل دوسویه ساختار و عاملیت بود.
ساختار خلافت عباسی فرصت‌های سیاسی و اجتماعی را فراهم آورد.
عاملیت ایرانیان و شیعیان این فرصت‌ها را به تغییرات بنیادین اجتماعی و سیاسی تبدیل کرد.



پی‌نوشت: همان‌گونه که بیان شد، پیش از این کتاب فوق با نام " تغییرات اجتماعی در ایران از نگاه مورخان پارسی‌نویس"، در ایران به چاپ رسیده و نقدهایی بر آن منتشر شده است‌. (+)

https://t.iss.one/rasullib

رضوان خدا بر مرحوم سید هاشم بحرانی با این سلیقه در نام‌گذاری کتاب !

https://t.iss.one/rasullib