Негизинде мен кешеден берли Анама хат жазғым келип отыр еди, бирақ социал тармақлардағы айырым хабарларды оқып отырып, олардың авторларына жол-жоба көрсетиўди устазлық ҳәм жасыүлкенлик парызым деп билгеним ушын усы мүрәжатты жәриялаўды мақул көрдим.
Сәлем менен,
устазыңыз Тамара Машарипова.
26.07.2020.

БҮГИН МЕН ЖАС ЖУРНАЛИСТ ДОСЛАРЫМА ҚАРАТА ХАТ ЖАЗЫЎҒА МӘЖБҮР БОЛМАҚТАМАН
Не ушын?
Пүткил дүньяға тарқалып кеткен коронавирус кеселлиги, тилекке қарсы, бизиң елимизге де жетип келди. Ҳәр күни онлап, жүзлеп жерлеслеримиз усы кеселликке шатылғаны, олардың емлеўханаға жатқарылып, медициналық жәрдем берилип атырғаны, арасында аўыр аўҳалдағы бийтаплардың саўала алмағаны туўралы суўық хабарларды еситип, денемиз түршигип атыр. Олардың бирин танып, бирин танымасақ та, дүньяның қайсыдур мүйешинде басына мүсийбет түскенлердиң қайғысына шерик болып, тезирек ылаңның жоқ болып кетиўин тилеп отырмыз. Бизге таныс па я бийтаныс па, бизиң елден бе я басқа мәмлекеттен бе, өмирден биймезгил кетип атырған инсанларды қайғырып, қәлбимизге бир-биреўге мийрим-шәпәәт урықлары сеўилмекте.
Нәзеримде тек бир аўыл, район, республика емес, пүткил дүнья мына ылаңға қарсы гүресте бирлесип атырғандай..
Бир неше күн бурын ҳүрметли ел басшымыз, Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси Баслығы, Өзбекстан Қаҳарманы М.Ерниязовтың да усы атыөшкир кеселликти жуқтырып алғаны себепли пайтахтымыз Нөкис қаласындағы клиникада емленип атырғаны туўралы Өзбекстан Респкбликасы Денсаўлықты сақлаў министри Шадмановтың берген хабарын алған едик. Әлбетте, бул жағымсыз хабар ҳеш бир қарақалпақстанлыны бийпәрўа қалдырмаса керек, өйткени ағамыз бир неше жыллардан берли Қарақалпақстанды басқарып келмекте, көп жыллық мийнетлери ушын оған Өзбекстан Қаҳарманы деген үлкен атақ та берилди.
Ҳәмме қатары ағамыздың жаны темирден емес екен, аяқ астынан ел басшымыздың аўырып қалғаны көпшиликтиң жанына аяздай батып, тезирек аяққа турып кетиўине тилек билдирмекте. Солардың қатарында бир қарындас ямаса елдиң қызы сыпатында ағамыздың саўалып кетиўине тилеклес екенимди социал тармақлар арқалы комментлеримде жазып қалдырдым.
Айырым сайтларымыз қандай да бир repost.uz деген дерекке сүйенип, ел басшысы М.Ерниязовтың өмирине байланыслы сум хабарды көширип тарқатып атырғаны мени шынында да ренжитпекте.
Анаў-мынаў емес, Өзбекстан Республикасы қурамындағы суверенли Қарақалпақстан деген Республиканың басшысының өмирине байланыслы бундай хабарлар рәсмий дереклер арқалы хабарландырылыўы тийис, деп пәмлеймен қара басым. Оның үстине әжел туўралы еситтириўдиң әсирлер даўамында қәлиплескен қарақалпақша миллий салт-дәстүрлери, тәртиби бар. Ел бийлеген адамлардың қазасы жақын-жуўықларына, ели-журтына елге белгили адамлардың арасынан абыройлы бийлери, шешени, шайыры яки жыраўы, патшаның кеңесгөйлери тәрепинен ойласылып, мақул табылған усыллар арқалы жәрия етилетуғынына аўызеки әдебиятымыздан көплеп мысаллар табылады.
II жер жүзилик урыста фронттан келген "қара хат"ларды почтальонлар, аўыл ақсақаллары ийесине жыллап жеткере алмай қыйналған, репрессияда кеткен күйеўиниң хабарын 20 жылдан соң еситкен ҳаялы делбе болып кеткен...
Излесек, бундай мысаллар көп. Сонда бизиң миллий мәдениятымыз, әдеп-икрамымыз, салт-дәстүрлеримиз қайда? Бул дәстүрлер әсирлер сынағынан өтип бизге жетип келген.
Ҳеш болмаса бизиң жас журналистлеримиз информацияның ырас-өтиригин тексерип көриў ушын клиникаға барып, шыпакерден сорап көрсе, оның не деп жуўап бергенин, көрген-билгенин жазса болмас па еди?
Сонда өзлери жалған мәлимлемени көширип тарқатпас, бул ушын әўере болып, басқаларды да ғабырыстырып жүрмес пе еди?
Бүгин "Ўзбекистон" рәсмий телеграм каналынан төмендеги хабарды оқыдым: "Муса Тажетдинович ҳаёт ва айни пайтда даволанмоқда. Етакчи мутахассислар у кишининг соғлиги тикланиши учун курашишяпти".
Республика нызамлары ҳәм норматив-ҳуқықый ҳүжжетлеринде мәмлекетлик, әскерий, экономикалық, коммерциялық, шыпакерлик сыры қай ўақытта жәрия етилетуғыны туўралы анық көрсетип берилген.
Әжинияз бабамыз жазғандай "өтирикти рас етип айтпаған" халықтың перзентлери, ғалаба халықлық хабар таратқанда қалыслық, объективлик, ҳақыйқатлық принц

иплерине тийкарланып, ҳәрдайым белгили илимпаз Р.Хатчинс басшылығында таярланған, пүткил дүньяға белгили докладта көрсетилгениндей "баспасөз еркинлиги ҳәм жуўапкершилигин", "баспасөздиң төрт теориясын" өз жумысларында басшылыққа алып ис тутса жақсы болар еди.
Ҳүрметли жас журналистлер ҳәм блогерлер!
Коронавирус пандемиясы себепли қарақалпақ халқы да аўыр демлерди басынан кеширмекте. Көринбес жаў қаяғымыздан келип қалатуғынын билмей,
халықтың ар-сары шығып, теңселип турған пайытта, анық емес хабарлар тарқатқанымыз, түрли пикирлер оятыўға себепши болып атырғанымыз уят емес пе?
Ким биринши хабар таратыў жарысына берилип кетип, нәтийжеде "өтирикшиниң ырас сөзи де жалған" деп елдиң насағына қалып жүрмейик, хабаршы деген аты-абыройымызды сақлайық. Сизлерди сынақлы демлерде бир-биримизге демеў болыўға, бизге исеним менен қарап отырған аудиториямызды тийкарлы мәлимлеме менен тәмийинлеўде пуқаралық парызымызды инабатлы атқарыўға, солай етип, елдиң азамат ул-қызлары екенимизди ис жүзинде дәлийллеўге шақыраман.

Тамара Машарипова,
Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университети қарақалпақ филологиясы ҳам журналистика факультети доценти, Ph.D.

Кеше биреў "Қарақалпақстанда тоғай нызамлары ҳүким сүреме?" дегендей болдыма?

Дурыс айтқан екен сол адам. Бирақ елде емес, медиамызда тоғай нызамы ҳүким сүреди екен.

"Король Лев" мультфилминде Симба ҳәм Скар айқасын, Скарға сыртланлар жәрдем берип келгенин, ақыры соңында оның өзине топылғанын ҳәммемиз көргенбиз, сондай-ақ, тәбият ҳаққындағы көп көрсетиўлерде де Африка тоғайларында арысланлар ҳәм сыртланлар, олардың қарама-қарсылықлары ҳаққында көп берилген.

Олардың қарама-қарсылығында бир әдалатсыз жери бар, яғный арыслан жалғыз қалса, қартайса, әззиленсе ямаса наўқасланса сыртланлар топар-топар болып топылып, оны жеңбекши болады. Сыртланлар ҳеш қашан жекпе-жек айқаспайды.

Ҳәзирги медиа орталықта да "сөз еркинлиги" деп қышқырып, қандай жол менен болса да өзлериниң ҳақыйқатшыллығын, ўатансүйиўшилигин, батырлығын көрсетпекши болып жүргенлер сол сыртланларға ямаса гүресте гирлеў жолы менен утатуғын палўанларға уқсайды. Оларға ҳадал жол менен жеңиўдин кереги жоқ, жеңис болса болды.

25-июль күни тарқалған жалған хабардан кейин makan.uz, kruz.uz, kar24.uz сайтлары түнде прокуратураға алып кетилгени айырым "палўанлар"ға зор сылтаў болды. Барлығы медиа майданда "ўай-ўай сөз еркинлигин буўып атыр!" деп бақырысып-шақырысып, шаўлап атыр. Ҳәтте Ташкентке де жетип барыпты булардың шаўқымы. Соған мәс болып, йошып жүр енди. Бизлер жеңдик, деп бир-бирин қутлықлап та атырған шығар.

Мейли ким не жазса, өзиниң ерки. Бирақ, адам бәрибир ҳәр бир сөзин ҳүждан тәрезисинде өлшеп, адамгершилик, инсап пенен айтыўы керек емеспе?

Қәне, ким makan.uz ямаса басқа журналист я блогердиң мақала жазыўына тосық болып атыр?

Жоқарғы Кеңес ҳаққында да, Министрлер Кеңеси ҳаққында да, министрликлер, басқармалар, ҳәкимликлер ҳаққында да қәлегенин жазып атырған жоқпа?

"Оларға тиймең, олар халықтың машқаласын шешип берип атыр", деп шаўқым салып атырғанлар, сол машқаланы тек өзлери шешип атырма? Ҳеш бир ҳәкимлик я мәкемениң жәрдемисиз бе? Пуқараның машқаласын көтерип шыққаны ушын биреў қолын қағып жиберип атырма? Егер азырақ инсабы болса, өзлери айтсын.

Бирақ пүткил елдиң басына сынақ түсип "Алла, өзиң яр болғайсаң!" деп жағасын услап отырғанда сол күнги жалған хабарды тарқатыў қаншелли дурыс?

Сол жалған хабарды тарқатыў, тири адамды өлди деп шығарыў (басқа деректен алған жағдайда да) кәсиплик этиканы бир шетке жылыстырып қояйық мейли, ҳеш болмаса адамгершиликке жатама?

Өзлери тән алмаса да, сол хабарды тарқатқанлардың бәри аудиториясын көбейтиў ушын ғана тарқатты. Оннан басқа нийети жоқ еди олардың.

Мәселен, Kar24.uz сайты сол жалған хабарды баспады. Оның редакторы қәлемейме аудиториясын кеңейтиўди? Ол да қәлейди. Бирақ бундай жол менен емес. Сол сайттың редакторы Қумар Бегниязова басқалардай арзан пиарға бойын тасламады. Профессионал!

Бүгин gazeta.uz да сол журналист ҳәм блогерлеримиз бенен сәўбет шығыпты. Сәўбеттеги бир эпизодқа итибар қаратайық: "Лолагул Каллыханова объяснила, что 5 июля Makan.uz давал опровержение пресс-секретаря Жокаргы Кенеса Байрама Айтмуратова о заражении Мусы Ерниязова коронавирусом. Но 17 июля на видеоселекторном совещании президент сам сообщил о состоянии Мусы Ерниязова, а ближе к вечеру Министерство здравоохранения подтвердило информацию о заражении коронавирусом («Газета.uz» 2 июля также пыталась получить подтверждение этого, но в Нукусском штабе по борьбе с коронавирусом, Министерстве здравоохранения Каракалпакстана и в Жокаргы Кенесе заявляли, что информация не соответствуют действительности).

👉«Тогда у меня уже не осталось доверия к пресс-секретарю Жокаргы Кенеса."👈 (https://www.gazeta.uz/ru/2020/07/27/journalists-karakalpakstan/)

Енди сол 5-июль күнги материалды оқың:
"Makan.uz сайтының телеграмдағы бот мәнзилине усы жылдың 4-июль сәнесинде пуқара Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси баслығы Муса Тажетдинович Ерниязов Covid-19 вирусын жуқтырып алғаны ҳаққында мағлыўмат жоллады.

Makan.uz сайты бул мағлыўматтың қаншелли дәрежеде ҳақыйқат екенлигин анықластырыў ушын Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси баспасөз хаткери Байрам Айтмуратовқа телеграм арқалы хабарла

сты. Жоқарғы Кеңес баспасөз хаткери

бизге, Муса Тажетдинович Covid-19 жуқтырғаны туўралы мыш-мышлар тийкарсыз екенин ҳәм М.Ерниязов бул вирус пенен кеселленбегенин мәлим етти. Сондай-ақ, Жоқарғы Кеңес баслығы кеше, 4-июль күни жумыста болғанын қосымша қылды.

👉Makan.uz’ға дереги бүгин, яғный, 5-июль күни азанда Муса Тажетдинович үйиниң алдындағы гүллерге қарап жүргенин көргенин хабарлады.👈

Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң баспасөз хаткери пуқаралардан ҳәзиргидей қыйын-қыстаўлы ўақытта тийкарсыз хабарларды тарқатпаўды сорады"

Лалагүл Қаллыханова,
журналист" (https://makan.uz/jamiyet/12563-i.html)

Мен Лалагүлди өтирикшиликте айыплайжақ емеспен. Тек, Жоқарғы Кеңес баспасөз хаткерине исеними қалмаған журналисттиң өзиниң дерегине де исеними қалмадыма екен, Жоқарғы Кеңес баспасөз хаткери мың өтирикши болғанда да 25-июль күнги жалған хабарды да биринши соннан сорағанында болмаспа еди, repost.uz дың хабарын берди не, баспасөз хаткериниң хабарын берди не, бәрибир өзлери бүгин қайта-қайта тәкирарлап атырғанындай "деректи басқа жерден алған" болар едиғо, деген сораў мени ойландырып атыр.

Сол журналист ҳәм блогерлерди сөз еркинлигин қорғап шыққаны ушын жәбирленген қаҳарманға айландырып атырғанлар бир гәпти айтарда сәл басты ислетсе жақсы болар еди. Олар сөз еркинлигин қорғағаны ушын емес, нызамда белгиленген жаңа тәртип бойынша, карантин дәўиринде жалған мағлыўматты тарқатқаны ушын сораў-жуўапқа тартылды. Бул жерде сөз еркинлигине қол қатыў болған жоқ, үлкен паника көтерип, трагедия қылыўдың кереги жоқ.

Ал устаз журналистлерди "заказ" материал жазғанлықта айыплап атырғанлар болса сол журналистлер заказ алып атырғанлығы ҳаққында бирде бир факт келтире алама екен. Мейли, фактти қоятурайық. Күнде ҳәр қыйлы жақсы-жаман, ырас-өтирик хабар тарқатып, аудиториясын соның есабынан кеңейтип, реклама қойғаны ушын табыс таўып атырған сол айырым интернет журналистлери менен блогерлер неге енди көбиси газетада ислейтуғын сол устаз журналистлеримиздиң аҳўалы карантин дәўиринде қыйын болып атырғанын, бирақ "көпке келген той" деп, тисин-тисине қойып, шыдап жүргенин, ҳәзир олардың кеўилине заказ материал жазыў сыймай турғанын сезбесе? Тек, оларда айырым жас интернет журналистлери менен блогерлеримиздиң сөзинде ғана бар, ал өзлеринде жоқ бир нәрсе бар - ол да болса ўатансүйиўшилик, жақсы күнде де, жаман күнде де ел менен бирге болыў, ҳүждан ҳәмири менен ис көриў сезими күшли.

Жасларды ҳаўлықпаға берилмеўге, сынаўлы күнде жалған хабарларды тарқатыўдан абайлы болыўға шақырып, ақылландырған сол устаз журналистлеримизди заказ алды дегенлердиң бул гәпти бети бүлк етпей қалай айтты екен? Оларды күшикке теңеген Бахтияр Қәдирбергеновқа улыўма ҳайран қалдым, айтарға сөз жоқ.

Бул гәплерим оларға грамм тәсир етпеслигин, олар өз билгенинен қалмайтуғынын билсем де, айтып атырман. Тек бир жақсы нийет, бир күни инсап берер, бул ислери надурыс екенлигин сезинер деп үмит етип қаламан.

Б.Айтмуратов, журналист

UZ: Янги Жанубий Уэллс университети мутахассислари тиббий ниқоб таққан ва ниқобсиз кишиларнинг қанчалик хавфли бўлишлари мумкинилигини кўрсатишди.

〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️

RU: Университет Нового Южного Уэльса показал, насколько опасными могут быть люди с маской и без неё


Каналга уланиш https://t.iss.one/studio_67

БРИФИНГ

Қарақалпақстан Республикасы прокуроры Ф.Алламбергенов қатнасында онлайн брифинг

Қорақапоғистон Республикаси прокурори Ф.Алламбергенов иштирокида онлайн брифинг

Прокуратура мәлимлеме хызмети

👉 Каналға ағза болыў - @QresMinistrlerKenesi

📌Шахсқа байланыслы мағлыўматлар Нызам менен қорғалады

Өзбекстан Республикасы “Шахсқа тийисли мағлыўматлар ҳаққында”ғы Нызамының 4-статьясына муўапық, шахсқа байланыслы мағлыўматлар - бул белгили бир физиқалық шахсқа тийисли болған ямаса оны идентификация етиў имканиятын беретуғын, электрон түрде, қағазда ҳәм (ямаса) басқа материаллық затта көрсетилген мағлыўмат болып есапланады. Бул нызамның тийкарғы принциплариниң бири, шахсқа байланыслы мағлыўматлардың сырлылығы ҳәм қорғалғанлығы болса, және бир принципи - бул мағлыўматлардың анықлығы ҳәм исенимлилиги болып есапланады.

Усы нызамға тийкар, шахсқа байланыслы мағлыўматлар субъекти - шахсқа байланыслы мағлыўматлар өзине тийисли болған физикалық шахс болып есапланады.
Бул нызамның қабылланыў тарийхына итибар беретуғын болсақ, 2017-2021-жылларда Өзбекстан Республикасын раўажландырыў бойынша 2018-жылға арналған мәмлекетлик дәстүрде, пуқаралардың ҳуқық ҳәм еркинликлерин исенимли қорғаў кепилликлерин тәмийинлеў мақсетинде, жеке мағлыўматлардың ҳуқықый статусын белгилеў ҳәм олардың қорғаў механизмин жетилистириў бойынша “Жеке мағлыўматларды қорғаў ҳаққында”ғы Өзбекстан Республикасының Нызамын ислеп шығыў нәзерде тутылған.

Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы кодексиниң 46-2-статьясында ҳәмде Жынаят кодексиниң 141-2-статьясында шахсқа байланыслы мағлыўматлар ҳаққындағы нызам ҳүжжетлерин бузғанлық ушын жуўапкершилик көрсетилген.

Ж.Аймағанбетова,
Қанлыкөл районы Ҳәкимшилик суды баслығы.

📲👉🏻 Телеграм каналымызға ағза болың @kanlikulnews

Ойнақлаған бузаў от басар деген усы шығар…

Биреўге өлим тилегенше өзиңе жүрим тиле деген гәп бар халық арасында. «Fake» мағлыўматлар реал хабардан көре 6 есе көп тарқалады деп оқыған едим. Ҳақыйқатында да кеше интернетте тарқаған хабарларды оқып әсиресе ел басшымыз, жол басшымыздың дүньядан өтти деген хабарын оқып етим түршикти, ҳәзирги сынаўлы ўақытта бәршемизде бир Алладан аманлығымызды тилеп отырмыз. Кимдур PR ушын, кимдур сайтының атын халыққа танытыў ушын бундай хабарларды тарқатады бирак бул жерде бир инсаннын өмири, бир халықтың ел басшысы ҳаққында гәп кетпекте. Мениңше бундай хабарларды тарқатпастан бурын анықлық киргизип, реал ҳакыйқатларға сүйенген ҳалда хабарларды тарқатыў керек. Ҳүрметли Президентимиз ҒХҚ хызметкерлери әсиресе журналистлерге, блогерлерге үлкен исеним менен күш бермекте, ертеңги айдын келешегимизди реал хабарлар менен жарытады деп, ал бирақ Сиз бүгин бир инсанның, бир халықтың өмирин жоққа шығармақтасыз.

Торемуратов Нызаматдин
Бозатаў районы турғыны

МАҒЛЫЎМАТ

Хабарыңыз бар, соңғы күнлерде социаллық тармақларда ҳəм ғалаба хабар қуралларында Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси баслығы Муса Ерниязов пенен байланыслы жалған ҳəм тийкарсыз хабарлар тарқалыўы, усы жалған хабарды тарқатқан деректи анықлаў мақсетинде прокуратура уйымлары тəрепинен əмелге асырылған үйрениў жумыслары кең додаланбақта.

Дурыс, елдиң нəзеринде болған ҳəр қандай шахс пенен байланыслы мағлыўматлар кең жəмийетшилик арасында қысқа ўақытлар ишинде түрли талқылаўларға себеп болыўы сыр емес. Әсиресе, бундай хабар сол шахстың ѳмири яки ден-саўлығы менен байланыслы болса, бул жағдай кѳбирек пикирлер кесилисиўине алып келеди. Ѳз нəўбетинде, бул оның шаңарақ ағзалары, мийнет жəмəəти, сондай-ақ, жақынлары ушын түрли унамсыз ақыбетлерди келтирип шығарыўы мүмкин. Себеби, ҳəмме де кимлер ушын қəдирли ҳəм əзиз есапланады.

Сонлықтан да, усындай жалған ҳəм тастыйықланбаған хабарлар ким тəрепинен тарқатылғанлығын анықлаў мақсетинде Қарақалпақстан Республикасы прокуратурасы ҳәм Қарақалпақстан Республикасы Ишки ислер министрлиги хызметкерлери тәрепинен “Makan.uz” cайты редакторы Л.Каллыханова, «kruz.uz» сайты редакторы И.Юсупов, «kar24.uz» сайты редакторы Қ.Бегниязовалар менен профилактикалық сəўбет ѳткерилген. Профилактикалық сəўбет даўамында прокуратура ҳәм ишки ислер хызметкерлери тəрепинен журналистлерге ҳеш қандай басым ѳткерилмеген.

Ҳәзирги ўақытта М.Ерниязов шахсына тийисли жалған мағлыўматлар тарқатылыўы жағдайы бойынша Қарақалпақстан Республикасы Ишки Ислер министрлиги тəрепинен сорастырыў алып барылмақта.

Президент Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Дилшод Саиджонов Қорақалпоғистондаги ОАВлар билан боғлиқ вазият юзасидан баёнот берди. Унда шундай дейилади:

«Шу кунларда бир қатор ОАВ ва ижтимоий тармоқларда “Repost.uz” нашри маълумотига таяниб, Қорақалпоғистон Жўқорғи Кенгеси Раиси М.Т.Ерниязовнинг вафоти ҳақида нотўғри ахборот тарқатган Makan.uz, Kruz.uz интернет нашрлари ҳамда Kar24.uz веб-сайти ходимлари Қорақалпоғистон прокуратураси томонидан тунги соат 1:00да уйидан олиб кетилиб, тушунтириш хати ёзишга мажбур қилингани ҳамда ноутбук ва мобил телефонлари олиб қўйилгани тўғрисида хабарлар тарқалди.

⚖️ Агентлик ўз ваколати доирасида ушбу вазиятни ўрганиб чиқиб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар хатти-ҳаракатларига ҳуқуқий баҳо берилиши юзасидан Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашига ёзма мурожаат юборди.

❗️Мазкур мурожаатда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходимлари “Журналистлик фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 10, 14-моддалари, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 88-моддаси талабларини четлаб ўтишгани алоҳида қайд этилиб, журналистларни сўроқ қилиш зарурати пайдо бўлганда ЖПКнинг 97-моддасига асосан дастлаб чақирув қоғози юбориш тартиботига амал қилиш сўралди.

🔎 Шуни ҳам алоҳида таъкидлашни истардикки, Makan.uz, Kruz.uz ва Repost.uz (хакер ҳужумига учраганлиги ўрганилмоқда) Интернет-ОАВлари амалдаги қонунчиликка мувофиқ эълон қилинаётган ахборотнинг тўғрилигини текшириб кўрмасдан қонунга зид ҳаракат қилишган. “Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 7-моддасида ОАВ ўзи тарқатаётган ахборотнинг ҳаққонийлиги учун ахборот манбаи ва муаллифи билан биргаликда жавобгар экани белгиланган. Шунинг учун Агентлик уларга тегишли тақдимномалар жўнатди.

❌ Журналистларга нисбатан ўтказиладиган ҳар қандай тазйиқ ёки босим Ўзбекистон Президенти томонидан олиб борилаётган очиқлик сиёсати ҳамда сўз эркинлиги соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотларга мутлақо тўғри келмайди. Юқоридаги каби ҳолатларнинг содир бўлиши Ўзбекистоннинг халқаро имижига путур етказиши ҳамда давлат органларига нисбатан ишончсиз муносабатлар вужудга келишига ҳам сабаб бўлиши мумкин.

✅ Шунинг учун, давлат органлари ҳам, ОАВ ва блогерлар ҳам ахборот соҳасидаги қонунчиликка бўйсуниши шарт, томонлар ўртасида пайдо бўладиган ҳар қандай низоли вазият мавжуд қонунлар, шунингдек, суд тизими доирасида ҳал қилиниши зарур».

ТАРҚАТҚАНҒА ЖУЎАПКЕРШИЛИК БАР



Соңғы ўақытлары айырым Интернет сайтларында толық тастыйықлабаған мағлыўматларды тарқатыў жағдайлары ушырасып тур. Ҳәр қандай хабар  ийеси (авторы) тарқатылып атырған мағлыўматы ушын жуўапкер екенлиги, жазғаны бойынша өз ҳүжданы ҳәм нызам алдында да жуўап беретуғынлығын умытпаўы тийис.

Көпшиликке жеткизилип атырған мағлыўматтың (хабардың) сапасы және мақсети автордың билими, ишки дүнья көз қарасы, мәдениятынан дәрек береди. Түрли ғалаба қураллары, соның ишинде, интернет сайтлары арқалы көтерилип атырған көплеген машқалалардың ишинде үлги болатуғынлары да аз емес. Бирақ олардың бәршесин де инсаният ушын белгили дәрежеде керекли ҳәм жәмийет турмысы ушын пайдалы деў де қыйын.

Әмелдеги Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик жуўапкершилик ҳаққындағы Кодексинде биреўге жала жаўғанлық ушын (40-статьясы), жеке өмирине болған қол қатылмаслығын бузғанлық ушын (461-статьясы), шахсқа байланыслы мағлыўматлар ҳаққындағы нызам ҳүжжетлерин бузғанлық ушын (462-статьясы) жуўапкершилик белгиленген.

Яғный, усы Кодекстиң 40-статьясында жала, яғный биле тура жалған, басқа бир шахсты абырайсызландырыўшы мағлыўматларды тарқатқанлық ушын базалық есаплаў муғдарының жигирма есесинен алпыс есесине шекем муғдарда жәрийма жазасына тартылыўға себеп болады, деп көрсетилген.

Усы жерде, Өзбекстан Республикасы Жоқарғы суды Пленумының 1992-жыл 19-июндағы «Суд әмелиятында пуқара және шөлкемлердиң ар-намысы, қәдир-қымбаты ҳәм хызмет абырайын қорғаў ҳаққында»ғы
қарарында юридикалық яки физикалық тәреплердиң ар-намысына, қәдир-қымбаты ҳәм хызмет абырайына зыян жеткеретуғын мағлыўматларды тарқатыў дегенде, оларды ғалаба қуралларында басып шығарыў, лаўазымлы шахслардыӊ атына жазылған арзалар яки басқа, соның менен бирге аўызеки болса да бир неше шахсқа яки бир шахсқа хабар етиў түсиниледи. Өзиниң ар-намысын кемситетуғын мағлыўматлар айтылған, соның менен бирге, жала жаўылған пуқара бундай мағлыўматларды тарқатқан шахсты Өзбекстан Республикасы Жынаят Кодексининң 139-статьясы ҳәм 140-статьяларына тийкарланып жынайый жуўапкершиликке яки Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик Жуўапкершилик ҳаққындағы Кодесиниң 40 ҳәм 41-статьяларына муўапық ҳәкимшилик жуўапкершиликке тартыў ҳақкында тийисли уйымларға мүрәжаат етиўге ҳақылы екенлиги көрсетип өтилген.

Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик Жуўапкершилик ҳаққындағы Кодексинииң 461 –статьясында болса, шахстың жеке яки шаңарақлық сырын қурайтуғын жеке өмири ҳаққындағы мағлыўматларды оның келисимисиз нызамға қарсы түрде жыйнаў яки тарқатқанлық ушын базалық есаплаў муғдарының он есесинен қырық есесине шекемги муғдарда жәрийма жазасы белгиленген.

Өзбекстан Республикасы Ҳәкимшилик Жуўапкершилик ҳаққындағы Кодексиниң 462-статьясында, шахсқа байланыслы мағлыўматларды нызамға қарсы түрде жыйнаў, системаластырыў, өзгертиў, толықтырыў, олардан пайдаланыў, оларды бериў, тарқатыў, узатыў, ийесизлендириў ҳәм жоқ еткенлиги ушын пуқараларға базалық есаплаў муғдарының бес есесине шекем, лаўазымлы шахсларға болса, базалық есаплаў муғдарының он есесине шекем муғдарда жәрийма жазасы қолланылыўға себеп болатуғынлығы белгиленген.

Дурыс, Өзбекстан Республикасы ҳәм Қарақалпақстан Республикасы Конститутциясында ҳәр бир адам ой-пикир, сөз ҳәм исеним еркинлигине ийе екенлиги белгиленип өтилген. Бирақ, бул еркинлик басқа бир инсанның ар-намысын кемситиў, олардың ҳуқық ҳәм мәплерине зыян жеткермеўи тийис. Егерде бул нормалар бузылған жағдайда ҳәр бир қылмыс ушын жуўапкершилик бар екенлигин естен шығармаўымыз тийис.

А.САЛИЕВ,

Нөкис қаласы ҳәкимшилик судының баслығы.

 

Қарақалпақстан хабар агентлиги

Мойнақ районы ҳәкимлиги район турғынларынан көмек сорайды!

Коронавирус инфекциясы менен кеселленген наўқасларға өз ўақтында медициналық жәрдем көрсетилиўин, зәрүр кислород концентраторларының жеткерилип берилиўин тәмийинлеў мақсетинде Мойнақ районы ҳәкимлиги Сизлерден кислород баллонларын ўақтынша пайдаланыў ушын әмелий жәрдем бериўиңизди сорайды. Усынылған кислород баллонларыңыздың өз ҳалында сақланыўына ҳәм өз ийелерине қайтарып бериўине кепиллик беремиз.

МӘНЗИЛИ: Мойнақ районы «Әжинияз» көшеси №79 жай Абаданластырыў бөлиминиң имараты.
Мағлыўмат ушын телефон: +998995401379, +998613221203

Мойнақ районы ҳәкимлиги Мәлимлеме хызмети

@MuynakPress.

ҚӘЎЕНДЕРЛИК ҚАЙЫРҚОМЛЫҚЛАР ДАЎАМ ЕТПЕКТЕ

Мойнақ районы Мәҳәлле ҳәм шаңарақты қоллап-қуўатлаў бөлими жанынан шөлкемлестирилиген «Қәўендерлик қайырқомлықларды муўапықластырыў орайы»на аймақтағы пуқаралар ҳәм исбилерменлер тәрепинен азық-аўқат өнимлери жардем есабында келип түспекте.

Райондағы 1197 қысқа номерли «call-centr» шөлкемлестирилген болып, усы күнге шекем 32 пуқарадан мүрәжәәт келип түсти. Соннан 26 пуқараның мүрәжаты толығы менен қанаатландырылып, 6 пуқараның мүрәжаты үйренилип шығылмақта.

Сондай-ақ, социаллық жәрдемге мүтәж 60 хожалыққа карантин қағыйдаларына әмел еткен ҳалда азық-аўқат өнимлер жеткерилип берилди.

Мойнақ районы ҳәкимлиги Мәлимлеме хызмети.
@MuynakPress

Бир ўақытлары жазып едим. Еле де актуаллығын жоғалпапты.

ЯХШИЯМ СИЗДА ҚУРОЛ ЭРКИНЛИГИ ЙЎҚ!

Байрам Айтмуродов

Айрим “ҳамкасблар”имизга икки оғиз сўз

Ҳозирда оммавий ахборот воситаларида жонланиш кузатилганидан ҳаммамизнинг хабаримиз бор. Матбуот, интернет сайтлари, телевидение ва радиоларда таҳлилий, танқидий материалларга ўрин ажратила бошлади. Ижтимоий-сиёсий ҳаётда фаоллашув, жамиятимиздаги кўпгина камчиликларни, муаммоларни ўртага ташлаш, халқни, одамларни қийнаб келаётган саволларга жавоб излашга ОАВ ходимлари ўзларида куч топа олди. Ҳа, айнан ўзларида! Бу яхши, албатта! Зеро, олийгоҳда таҳсил олиб юрган кезларимиз бот-бот уқтирилган "журналист ҳукумат билан халқ ўртасида кўприк, жамиятнинг кўзгуси бўлиши керак" деган гапларга энди-энди амал қилиб келаётганимиз бор гап. Лекин, соҳага берилган бу эркинлик биз журналистларга қандай таъсир қилди?

Шуни таъкидлаш керак, эркинлик – аввало масъулиятдир. Эркин эканман, нимани истасам, шуни айтар эканман, деб, "танқидий мулоҳаза" ниқоби остига бўлар-бўлмас фисқу фасод гапларни, ғийбату бўҳтонларни қаторлаштириб ташлаш – бу журналистика эмас. Бу соҳада ҳиссиётларга берилишга, бировларни куракда турмайдиган гаплар билан ҳақорат қилишга-ку асло йўл қўйиб бўлмайди.

"Келинлар қўзғолони" фильмида яхши гап бор. Адашмасам, "Озодликка чиққан шарқ аёллари, энди ҳокимият тепасига интилмоқда!" дейди қаҳрамонлардан бири. Кейинги пайтларда баъзи ОАВ ва ижтимоий тармоқларда (ҳозир ижтимоий тармоқлар ҳам ахборот олиш манбаи бўлиб қолди, шекилли. Бўлмаса, қанчадан-қанча сайтлар ана шу тармоқларга асосланиб материал узатмас эди) кузатганимиз, айрим "ҳамкасб"ларимизнинг "жонланиб" қолаётгани, қатор-қатор "танқидий мақолалар"ни тизиб ташлаётгани юқоридаги гапни эслатиб юборяпти. Ҳа, уларнинг "чуқур танқидий мулоҳазалари" ғийбатчи хотинларнинг висир-висиридан бошқа ҳеч нарса эмас.

Кўпчилик "танқид" ниқоби остида, ошкоралик, жамиятдаги муаммоларни ёритиш, адолатни тиклаш, ҳақиқатни айтиш баҳонаси билан ўзининг бошидан кечирганларини, қаердадир навбатда узоқроқ туриб қолиб, ё анча сарсон бўлиб, қимматли асабию вақти кетганини, соҳада ташкил этиладиган айрим танловларда бошқалар еб, ўзи қуруқ қолганини баён қилди. Камига "менга-ки шундай қилса, оддий халққа нима қилар экан бу ...лар?!" (сен шу халқнинг вакили эмасмисан, ундан қаеринг ортиқ?), "ёки, мендай жонкуярга мукофот-пукофоти керак эмас, мукофотни "ўшалар" олаверсин! (аслида, "нега менга беришмади!" деган нолиш садолари жаранглаб турибди)" каби иддаоларни қистириб ўтишни ҳам унутишмади. Тўғри, айрим ташкилотлардаги сансоларлик, ҳужжатбозлик, бюрократизм, коррупция сингари салбий иллатларни ёзиш, кўрсатиш яхши. Лекин, кечириб қўясиз, бундай вазиятлар билан боғлиқ муаммою ташвишлар фақат ўзингизнинг қора бошингизга тушгандагина қалам (яъни қурол)ини ишга солиш – юмшоқ қилиб айтганда касб этикасига тўғри келмайди.

Тан олиш керак, бу борада ҳақиқий фидойи ҳамкасбларимиз, устозларимиз, тенгқурларимиз кўп. Улар халқ ташвишини ўзининг ташвиши, деб билади, халқ қувончидан икки карра севинади. Лекин, манаман деган қаллоблардан ўтиб тушадиган, аслида сўзи бошқаю, дили бошқа, ёзаётган мақоласи бошқаю, нияти бошқа ҳамкасбларимиз ҳам бор экан. Уларни на халқнинг ташвиши, на жамиятдаги муаммо ва на Ватан равнақи қизиқтиради. Улар фақат ўз манфаатини, кимларнингдир назарига тушишни ёки соҳа ходимлари орасида обрў орттиришни кўзлаб, жиллақурса "Кўриб қўйларинг! Танқид қилиш мана бундай бўлибди!" дея ўзларини кўрсатиш илинжида "тунлари бедор бўлиб, қалам тебратишган"и яққол сезилиб туради.

Танқид – келажак меваси, деймиз, танқид бор жойда ўсиш, ривожланиш бўлади, деймиз. Кейинги пайтда кўпгина ОАВ шунга амал қилиб, ўз саҳифаларини қатор танқидий, таҳлилий материаллар билан бойитиб бораётгани ва бу ўз навбатида яхши эффект бераётганини кўриб турибмиз. Лекин, айрим нўноқ “ҳамкасблар”имиз бирёқлама, ўта қашшоқ нуқтаи назарини бошқаларга сингдиришга уринмоқда. Ахборот минбарида туриб олиб, ҳайқирганча халқни ўзига қаратишга, шу билан сохта обрў орттиришга интилаётгани ҳам сир эмас. Менинг танқид борасида ўз қарашларим бор: бирор нарсани тан

қид қилдингми, камчилигини топдингми, уни тўғирлаш йўлларини ҳам бил, керак бўлса, ўргат. Таклифлар бер, фикрлаш. Бу балки кимгадир ёқмас, лекин мен шундай ўйлайман.

Сўнгги пайтларда ОАВ ходимлари бир-бирининг устидан кулишни, бир-бирига тош отишни урф қилиб олди. Улар учун энди бошқа мавзу қолмади, гўё. Ҳақиқий танқид учун уларда на ҳафсала, на истак бор. Чунки, гап бошқа, дард бошқа. Ахир улар танқид, деганда бошқа нарсани тушунмайди-ку, фақат кимнингдир суягини синдириб, илигини сўришни билади.

Боболардан қолган "Қарға қарғанинг кўзини чўқимайди", дегич гаплар бўларди. Лекин, қорин ғамида, манфаат ғамида бутининг орасини ҳам чўқиб, еб қўйишдан тоймайдиганлардан яна нима ҳам кутардингиз? Шуларга қараб туриб, яхшиям сизларда фақат сўз эркинлиги бор, қурол эркинлиги йўқ, дегингиз келади. Худо кўрсатмасин, шундай бўлганда борми, бир-бирингизни аллақачон гумдон қилардингиз. Бошқа ОАВларни маддоҳликда, қўрқоқликда айблаб, ўзининг "ботир", "мард" эканини қайта-қайта такрорлаб, бунинг исботи учун сийқа, хом-хатала алжирашларини ижтимоий тармоғидаги саҳифасидами ё дарвозасиз карвонсарой бўлиб ётган айрим сайтларда эълон қилиш – журналистика, дегани эмас.

Аслида, ким қандай ижод қилишидан қатъий назар, аввало, қалби пок, кўнгли тоза бўлиши керак. Сиз юртингизни мадҳ этасизми, ё унинг муаммоларини санайсизми, аввало, буни ҳолис, ҳеч нарсадан умидвор ё манфаатдор бўлмасдан қилиш керак. (ҳатто, мақолангизни ўқувчи ва унга “лайк” босувчилар сони билан ҳам қизиқмаган ҳолда. Агар, танқидий мақола ёзишдан ният шу бўлса, унда кечириб қўясиз, демак сиз, аввало, ўз манфаатингизни ўйлаяпсиз!) Олтин қоида бу – Ватанни, юртни чин дилдан севиш керак. Вассалом!

Танганинг иккинчи томонига ҳам назар ташлайлик

Китоблардан ўқишимиз бўйича ота-боболаримиз бошига қийин синовлар тушганида бир-бирини қўллаб-қувватлаб, ёрдам қўлини чўзиб келган. Энг асосийси, бир бирларига ҳурмат билан қараб, оғзибирчилик билан вазиятдан чиқа билган. Масалан, ХХ асрнинг ўзида очлик, уруш ва табиий офатларни ҳамжиҳатлик билан енгиб ўтган. Ёки бу ҳам хатоми? Чунки бугунги интернет сайтлари билан телеграм каналларида бўлаётган тортишувлар шундай аждодларимизнинг авлоди эканимизга шубҳа билан қарашга мажбур қилмоқда. Бу нима, ўзимизни кўз-кўз қилишми ёки «звезда» қилиб танитишми?! Майли, нима деб қабул қилиш ўзларингизга хавола.
М.Эрниёзовнинг вафоти билан боғлик информация барчани саросимага солгани рост гап. Чунки у киши қарийб 20 йилдан буён Қорақалпоғистонга раҳбарлик қилиб келмоқда. Бу йиллар эса бир авлоднинг вояга етиш даври. Энг асосийси, М.Эрниёзов раҳбар бўлган йиллари республикада катта ўзгаришлар бўлди, янгиланишлар рўй берди. Буни ҳечким бекор қила олмайди. Шундай бир пайтда у кишини ҳаётдан кўз юмди деса а…
Шу пайтгача интернет сайтларида берилаётган материаллар таҳлили бўйича кўриниш бермаган Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Д.Саиджанов ва Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг ўринбосари С.Ортиқова нимага энди фаоллашиб қолди? Улар ўзлари ҳимоя қилаётган сайт журналистларининг ўтган давр мобайнида ёзган материалларини таҳлил қилиб кўрдими ўзи? Менимча йўқ! Айниқса бу Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлигининг бевосита иши эмасми?!
Ҳаммадаям хато-камчиликлар бор. Беайб парвардигор! Менимча, қонун ҳужжатларини кўтариб, Прокуратура органларига айб тақмасдан олдин, танганинг иккинчи томонига ҳам назар ташлаб, айбни ўзимиздан ҳам излаб кўрсак маъқул бўларди. Чунки ҳаммамиз ҳам ўзимизча шу юрт, шу халқ манфаати, равнақи ўчун хизмат қиляпмиз. Ёки ҳаммада кимгадир ёқиб, кимгадир кўз-кўз бўлиш мақсади борми?
Бугунги коронавирус шароитидаги вазиятни ҳаммамиз биламиз. Бугун бормиз, эртага ким йўқ, Оллоҳга маълум. Ҳарқандай гинани унутиб, худодан халқимиз омонлигини сўрайлик, мусулмонлар!
Ш.Нуржанова
Нукус шаҳри

Фақат блогерларни ҳимоя қилишми?

Чиндан ҳам яқин кунларда ижтимоий тарморқларда М.Эрниёзовнинг вофоти билан боғлиқ тарқалган маълумот барчани саросимага солди.
Янада хавотирли тарафи айни пайтда ушбу ҳақиқатга умуман зид бўлган шум хабарни тарқатган маҳаллий блогерлар билан Қорақалпоғистон прокуратураси ўртасидаги мажоралар бутун Ўзбекистон миқёсидаги ўзининг минглаб, ҳаттоки миллионлаб аъзоарига эга бўлган ижтимоий тармоқларда ҳанузгача тинмай муҳакома қилинмоқда.
Нима эмиш, прокуратура ходимлари ялғон маълумот тарқатган блогерларни тунги соат 1:00да уйидан олиб кетиб, тушунтириш хати ёзишга мажбур қилган ҳамда уларнинг ноутбук ва мобил телефонлари олиб қўйилган. Ҳаракатлар қонунга зид. Тамом, блогерлар қаҳрамон!
Афсуски, юқорида юртдошим таъкидлаганидек, ушбу ўринда бир тарафламалик ҳолатлари кўзатилмоқда.
Негаки, коронавирус деган бало билан қизғин кураш кетаётган бир пайтда қарийб 20 йилдан буён Қорақалпоғистонга раҳбарлик қилиб келаётган, аҳамиятлиси, маҳаллий аҳолининг буюк ҳурматига эришган М.Эрниёзовнинг ўлими ҳақидаги ялғон хабарни тарқатиб, бутун қорақалпоқ аҳлига маънавий зарар келтирган блогерлар фаолиятига жиддий урғу берилмайди-ю, саросимага тушиб қолган аҳоли номидан тезкор иш кўрган Қорақалпоғистон Республикаси прокуратураси ходимлари биринчи планга чиқиб қолади.
Тушунишимча бизда блогерлар фаоиятига оид амалдаги қонун ҳам шаклланмаган.
Эътиборингиз учун Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси Раиси М.Эрниёзов ҳам мамлакатимизда давом этаётган кўринмас душман билан курашда жароқатланган ва у айни пайтда даволанмоқда. Ишонаманки, ақсоқалимиз яқин кунларда сафимизга қайтади.
Ушбу ўринда савол тўғилади. Гап бутун миллатга етказилган маънавий зарар ҳақида кетганда «Агентлик” фаолияти фақат бологерларни ҳимоя қилишдан иборатми?
Умуман олганда ҳозиргидек қийин вазиятда, ортиқча гап-сўзлардан не наф. Вазият бизни бирлашишга, юртимизда эълон қилинган карантин қоидаларига амал қилиш ҳамда ушбу борадаги Ҳукумат қарорларини аҳолига кенг тарғиб қилишга дават этмоқда.
Н. Кусембаев
Беруний тумани