Texnika xavfsizligi va xavfsizlik texnikasi
Bu ikki tushuncha ko‘pincha adashtirib qo‘llanadi. Aslida texnika xavfsizligi ruschadan biroz yanglish o‘girilgan. To‘g‘risi – texnik xavfsizlik. U tizimning mustahkamligi, butunligiga zarar yetkazadigan holatlarning, sanoat tizimlaridagi xavfli to‘xtalishlar va uzilishlarning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidir. Bu atama hozir kam ishlatiladi.
Xavfsizlik texnikasi atamasining bir necha izohi bor. U yuqoridagi sharhga yaqin ma’noda ham qo‘llanadi. Bundan tashqari, insonning har qanday faoliyati, jumladan, mehnat faoliyati xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan ishlarni bildiradi. Oldin shu nomdagi o‘quv fani ham bo‘lgan.
Vikipediyaga ko‘ra, bu atamaning sanoat jarayonidagi faoliyat xavfsizligini ta’minlash ma’nosi hozir eskirgan. Uning o‘rniga mehnat himoyasi atamasi ishlatilyapti. U inglizchada Health & Safety (H&S) – sog‘liq va xavfsizlik birikmasi bilan ifodalanadi.
🟢 Demak, faoliyat xavfsizligi bilan bog‘liq o‘rinlarda texnika xavfsizligi birikmasini emas, xavfsizlik texnikasi atamasini ishlatgan afzal.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Bu ikki tushuncha ko‘pincha adashtirib qo‘llanadi. Aslida texnika xavfsizligi ruschadan biroz yanglish o‘girilgan. To‘g‘risi – texnik xavfsizlik. U tizimning mustahkamligi, butunligiga zarar yetkazadigan holatlarning, sanoat tizimlaridagi xavfli to‘xtalishlar va uzilishlarning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidir. Bu atama hozir kam ishlatiladi.
Xavfsizlik texnikasi atamasining bir necha izohi bor. U yuqoridagi sharhga yaqin ma’noda ham qo‘llanadi. Bundan tashqari, insonning har qanday faoliyati, jumladan, mehnat faoliyati xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan ishlarni bildiradi. Oldin shu nomdagi o‘quv fani ham bo‘lgan.
Vikipediyaga ko‘ra, bu atamaning sanoat jarayonidagi faoliyat xavfsizligini ta’minlash ma’nosi hozir eskirgan. Uning o‘rniga mehnat himoyasi atamasi ishlatilyapti. U inglizchada Health & Safety (H&S) – sog‘liq va xavfsizlik birikmasi bilan ifodalanadi.
🟢 Demak, faoliyat xavfsizligi bilan bog‘liq o‘rinlarda texnika xavfsizligi birikmasini emas, xavfsizlik texnikasi atamasini ishlatgan afzal.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
👍21
Musobaqa turiga koʻra yozasiz
Savol:
Qay shaklda yozgan toʻgʻri:
“Turon” jamoasi rais kubogini qoʻlga kiritdi
yoki
“Turon” jamoasi “Rais kubogi”ni qoʻlga kiritdi?
Javob:
Biror rais kubok uyushtirgan boʻlsa, rais kubogi shaklida yozasiz. Agar musobaqaga “Rais kubogi” deb nom berilgan boʻlsa, qoʻshtirnoq va bosh harf ishlatiladi.
Har ikki variant mazmunga qarab toʻgʻri boʻlishi mumkin.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Savol:
Qay shaklda yozgan toʻgʻri:
“Turon” jamoasi rais kubogini qoʻlga kiritdi
yoki
“Turon” jamoasi “Rais kubogi”ni qoʻlga kiritdi?
Javob:
Biror rais kubok uyushtirgan boʻlsa, rais kubogi shaklida yozasiz. Agar musobaqaga “Rais kubogi” deb nom berilgan boʻlsa, qoʻshtirnoq va bosh harf ishlatiladi.
Har ikki variant mazmunga qarab toʻgʻri boʻlishi mumkin.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
👍60🔥16💯2
Qoʻshtirnoq va tinish belgilari
Koʻchirma gaplarda boshqalarning gapi yoki oʻz gapimizni ajratib koʻrsatish uchun qoʻshtirnoq ishlatamiz. Muallif gapidan keyin keladigan koʻchirma gaplarda qoʻshtirnoq va nuqta, soʻroq va undov belgilari qanday ishlatilishini koʻrib chiqamiz.
🟢 Nuqta qoʻshtirnoqdan keyin qoʻyiladi:
U dedi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamiz”.
🟢 Soʻroq va undov belgilari qoʻshtirnoq ichida qoladi:
Sherigim soʻradi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamizmi?”
U hayqirdi: “Shaharga yetib keldik!”
🟢 Bu kabi holatlarda matn davom etsa, qoʻshtirnoqdan keyin boshqa belgi qoʻyilmaydi. Keyingi jumla bosh harfda yoziladi:
Sherigim soʻradi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamizmi?” Men bosh irgʻab tasdiqladim.
U hayqirdi: “Shaharga yetib keldik!” Yoʻlning ikki tomonida koʻp qavatli uylar qad rostlagan edi.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Koʻchirma gaplarda boshqalarning gapi yoki oʻz gapimizni ajratib koʻrsatish uchun qoʻshtirnoq ishlatamiz. Muallif gapidan keyin keladigan koʻchirma gaplarda qoʻshtirnoq va nuqta, soʻroq va undov belgilari qanday ishlatilishini koʻrib chiqamiz.
🟢 Nuqta qoʻshtirnoqdan keyin qoʻyiladi:
U dedi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamiz”.
🟢 Soʻroq va undov belgilari qoʻshtirnoq ichida qoladi:
Sherigim soʻradi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamizmi?”
U hayqirdi: “Shaharga yetib keldik!”
🟢 Bu kabi holatlarda matn davom etsa, qoʻshtirnoqdan keyin boshqa belgi qoʻyilmaydi. Keyingi jumla bosh harfda yoziladi:
Sherigim soʻradi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamizmi?” Men bosh irgʻab tasdiqladim.
U hayqirdi: “Shaharga yetib keldik!” Yoʻlning ikki tomonida koʻp qavatli uylar qad rostlagan edi.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
👍51🔥6💯3😱2
“Default” soʻzining tarjimasi nima?
Obunachilardan biri shu soʻzning tarjimasi haqida soʻrabdi. Bu inglizcha soʻz koʻp maʼnoli, oʻrniga qarab turlicha tarjima qilinishi mumkin. U birlamchi, odatiy, standart, yoʻqlik, mavjud emaslik, yetishmovchilik, defolt, oʻz vazifalarini bajarmaslik, aybdorlik, sudda qatnashmaslik, toʻlov qilmaganlik kabi maʼnolarga ega.
Agar saytlar, dastur va ilovalarni oʻzbekchalashtirayotgan boʻlsangiz, birlamchi soʻzi mos tushadi.
The default value is zero. – Birlamchi qiymat nolga teng.
Most people choose the default option. – Koʻpchilik birlamchi variantni tanlaydi.
Are you using the default settings? – Siz birlamchi sozlamalardan foydalanasizmi?
👉 Yuqoridagi kabi oʻrinlarda odatiy, standart soʻzlarini qoʻllasa ham boʻladi. Lekin birlamchi mosroq.
🟢 Boshqa maʼnolariga misollar:
I got a default notice in the mail yesterday. – Kecha toʻlov qilmaganim haqida eslatma oldim.
The whole countyʼs on the edge of default. – Butun mamlakat (okrug) defolt yoqasida turibdi. // Butun mamlakat defoltga yaqin.
Please default me, or else it could get dangerous for everyone. – Meni oʻyindan oling, yoʻqsa, bu barchaga xavfli boʻlishi mumkin.
They have defaulted on their debt repayments. – Ular qarzni soʻndirish boʻyicha majburiyatlarini bajarmadi.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Obunachilardan biri shu soʻzning tarjimasi haqida soʻrabdi. Bu inglizcha soʻz koʻp maʼnoli, oʻrniga qarab turlicha tarjima qilinishi mumkin. U birlamchi, odatiy, standart, yoʻqlik, mavjud emaslik, yetishmovchilik, defolt, oʻz vazifalarini bajarmaslik, aybdorlik, sudda qatnashmaslik, toʻlov qilmaganlik kabi maʼnolarga ega.
Agar saytlar, dastur va ilovalarni oʻzbekchalashtirayotgan boʻlsangiz, birlamchi soʻzi mos tushadi.
The default value is zero. – Birlamchi qiymat nolga teng.
Most people choose the default option. – Koʻpchilik birlamchi variantni tanlaydi.
Are you using the default settings? – Siz birlamchi sozlamalardan foydalanasizmi?
👉 Yuqoridagi kabi oʻrinlarda odatiy, standart soʻzlarini qoʻllasa ham boʻladi. Lekin birlamchi mosroq.
🟢 Boshqa maʼnolariga misollar:
I got a default notice in the mail yesterday. – Kecha toʻlov qilmaganim haqida eslatma oldim.
The whole countyʼs on the edge of default. – Butun mamlakat (okrug) defolt yoqasida turibdi. // Butun mamlakat defoltga yaqin.
Please default me, or else it could get dangerous for everyone. – Meni oʻyindan oling, yoʻqsa, bu barchaga xavfli boʻlishi mumkin.
They have defaulted on their debt repayments. – Ular qarzni soʻndirish boʻyicha majburiyatlarini bajarmadi.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
👍50🔥9💯4
“Daqiq” nima degani?
Daqiq soʻziga duch kelgandirsiz. Imlo lugʻatida bor, lekin izohli lugʻatga kiritilmabdi. Xoʻsh, u nima maʼnoga ega?
“Navoiy asarlari tilining izohli lugʻati” uning oltita maʼnosini keltirgan. Hozirgi tilimizda daqiq soʻzi nafis, nozik, ingichka, chuqur maʼnoli, mazmundor kabi maʼnolarda ishlatiladi:
Imom Tabariy – Qurʼon oyatlarining maʼnolarini daqiq joylarigacha tushungan olim.
Adibning daqiq fikrlari kitobning salmogʻini bir necha karra oshirgan.
🟢 Daqiqa, diqqat, tadqiq soʻzlari daqiq bilan aslan oʻzakdosh.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Daqiq soʻziga duch kelgandirsiz. Imlo lugʻatida bor, lekin izohli lugʻatga kiritilmabdi. Xoʻsh, u nima maʼnoga ega?
“Navoiy asarlari tilining izohli lugʻati” uning oltita maʼnosini keltirgan. Hozirgi tilimizda daqiq soʻzi nafis, nozik, ingichka, chuqur maʼnoli, mazmundor kabi maʼnolarda ishlatiladi:
Imom Tabariy – Qurʼon oyatlarining maʼnolarini daqiq joylarigacha tushungan olim.
Adibning daqiq fikrlari kitobning salmogʻini bir necha karra oshirgan.
🟢 Daqiqa, diqqat, tadqiq soʻzlari daqiq bilan aslan oʻzakdosh.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
1👍72🔥15🤨3😱2
Izm va izn: farqi nimada?
Talaffuzi yaqin soʻzlarni yanglish qoʻllash uchrab turadi. Ularning maʼnolari bir-biriga yaqin boʻlsa, adashishlar yanada koʻproq boʻladi. Izm va izn xuddi shunaqa juftliklardan. Ular baʼzan maʼnodoshlik hosil qiladi va bir-birining oʻrnida ishlatilishi mumkin. Boshqa hollarda maʼnosini farqlash kerak.
Izm arabchadan oʻzlashgan, oʻzbekchada ikki xil mazmunda qoʻllanadi:
1️⃣ Boshqarishda, biron-bir ishni bajarishda va shu kabilarda ixtiyor, erk.
2️⃣ Amr, farmon; ijozat, ruxsat.
Bu soʻz qatnashgan iboralar ham bor: izm bermoq – ijozat yoki ruxsat bermoq, izmiga solmoq – oʻz yoʻliga yurgizib, oʻziga boʻysundirmoq.
Izn soʻzi ham arabchadan oʻzlashgan, oʻzbekchada ruxsat, ijozat maʼnosida ishlatiladi.
🟢 Demak, izm va izn soʻzini ruxsat, ijozat maʼnosida sinonim sifatida qoʻllash mumkin. Biroq bir jihati bor: izm soʻzini bu maʼnoda ishlatish tarixiylik, badiiylik nuqtayi nazaridan oʻzini oqlaydi.
Ixtiyor, erk maʼnosida esa izn soʻzini qoʻllab boʻlmaydi:
Endi butun jarayon mening izmimda. ✅
(jarayon ixtiyorimda, nazoratim ostida)
Endi butun jarayon mening iznimda. ❌
(jarayon ruxsatimda deyilmaydi)
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Talaffuzi yaqin soʻzlarni yanglish qoʻllash uchrab turadi. Ularning maʼnolari bir-biriga yaqin boʻlsa, adashishlar yanada koʻproq boʻladi. Izm va izn xuddi shunaqa juftliklardan. Ular baʼzan maʼnodoshlik hosil qiladi va bir-birining oʻrnida ishlatilishi mumkin. Boshqa hollarda maʼnosini farqlash kerak.
Izm arabchadan oʻzlashgan, oʻzbekchada ikki xil mazmunda qoʻllanadi:
1️⃣ Boshqarishda, biron-bir ishni bajarishda va shu kabilarda ixtiyor, erk.
2️⃣ Amr, farmon; ijozat, ruxsat.
❗️ Lekin izm soʻzini ikkinchi maʼnosida qoʻllash hozir eskirgan.
Bu soʻz qatnashgan iboralar ham bor: izm bermoq – ijozat yoki ruxsat bermoq, izmiga solmoq – oʻz yoʻliga yurgizib, oʻziga boʻysundirmoq.
Izn soʻzi ham arabchadan oʻzlashgan, oʻzbekchada ruxsat, ijozat maʼnosida ishlatiladi.
🟢 Demak, izm va izn soʻzini ruxsat, ijozat maʼnosida sinonim sifatida qoʻllash mumkin. Biroq bir jihati bor: izm soʻzini bu maʼnoda ishlatish tarixiylik, badiiylik nuqtayi nazaridan oʻzini oqlaydi.
Ixtiyor, erk maʼnosida esa izn soʻzini qoʻllab boʻlmaydi:
Endi butun jarayon mening izmimda. ✅
(jarayon ixtiyorimda, nazoratim ostida)
Endi butun jarayon mening iznimda. ❌
(jarayon ruxsatimda deyilmaydi)
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
👍36🔥14🤨1
“Muhim ahamiyatga ega” – xato ifoda
Turli matnlarda muhim ahamiyatga ega, muhim ahamiyat kasb etadi kabi birikmalarga koʻzingiz tushgan boʻlsa kerak. Men bu kabi iboralarni albatta tahrir qilaman. Nega? Chunki muhim soʻzi ahamiyatli, alohida ahamiyatga ega, ahamiyat jihatidan birinchi darajali maʼnolarini anglatsa, ahamiyat soʻzi muhimlikni bildiradi.
Misol qilingan iboralarda pleonazm bor. Ularni qoʻllasak, ahamiyatli ahamiyatga ega, ahamiyatli ahamiyat kasb etadi deganday ifoda yuzaga keladi.
🟢 Bu kabi iboralarni mana bu shaklda tahrirlash mumkin:
Taʼlim sohasidagi hamkorlik muhim ahamiyatga ega. ❌
Taʼlim sohasidagi hamkorlik katta ahamiyatga ega. ✅
Taʼlim sohasidagi hamkorlik alohida ahamiyatga ega. ✅
Taʼlim sohasidagi hamkorlik muhim. ✅
Tahrir jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi birikmasini ham katta ahamiyat kasb etadi, alohida ahamiyat kasb etadi, muhim iboralari bilan almashtirish kerak.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Turli matnlarda muhim ahamiyatga ega, muhim ahamiyat kasb etadi kabi birikmalarga koʻzingiz tushgan boʻlsa kerak. Men bu kabi iboralarni albatta tahrir qilaman. Nega? Chunki muhim soʻzi ahamiyatli, alohida ahamiyatga ega, ahamiyat jihatidan birinchi darajali maʼnolarini anglatsa, ahamiyat soʻzi muhimlikni bildiradi.
Misol qilingan iboralarda pleonazm bor. Ularni qoʻllasak, ahamiyatli ahamiyatga ega, ahamiyatli ahamiyat kasb etadi deganday ifoda yuzaga keladi.
🟢 Bu kabi iboralarni mana bu shaklda tahrirlash mumkin:
Taʼlim sohasidagi hamkorlik muhim ahamiyatga ega. ❌
Taʼlim sohasidagi hamkorlik katta ahamiyatga ega. ✅
Taʼlim sohasidagi hamkorlik alohida ahamiyatga ega. ✅
Taʼlim sohasidagi hamkorlik muhim. ✅
Tahrir jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi birikmasini ham katta ahamiyat kasb etadi, alohida ahamiyat kasb etadi, muhim iboralari bilan almashtirish kerak.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍61🔥19💯10🤣1
Loʻndalik sari: -ganligi emas, -gani
Tahrirda loʻndalik prinsipi bor. Mazmun-mohiyatga taʼsir qilmaydigan har qanday qisqartirish maʼqullanadi. Qoʻshimchadan tortib butun boshli abzaslarni qisqartirish mumkin.
Bugun qoʻshimchalar tahririga oid bir jihat bilan tanishamiz. -ganligi qoʻshimchalar birikuvini aksariyat oʻrinlarda -gani shakliga almashtirish zarur:
Qor koʻp yogʻganligi tufayli dovon yoʻli berkitildi. ❌
Qor koʻp yogʻgani tufayli dovon yoʻli berkitildi. ✅
Doktorlar amaliyot ogʻir kechganligini aytdi. ❌
Doktorlar amaliyot ogʻir kechganini aytdi. ✅
-lik qoʻshimchasini qisqartirish imkonsiz boʻlgan oʻrinlar ham bor:
Fikrlash doirasining kengligi – koʻp oʻqiganlik belgisi.
Bu jumlada oʻqiganlik soʻzini oʻqigan shaklida bera olmaymiz. Shunday ekan, u tahrirga muhtoj ham emas. Loʻndalikni juda xohlagan kishi qoʻshimchani oʻzgartirishi mumkin:
Fikrlash doirasining kengligi – koʻp oʻqish belgisi.
🟢 -ganligi shakli koʻplikda ham uchraydi: oʻqiganliklari, bilganliklari, kelganliklari. Bunday soʻzlarni ham oʻqigani, bilgani, kelgani tarzida bergan maʼqul. Koʻplikni yoki hurmatni taʼkidlash juda zarur boʻlsa, oʻqiganlari, bilganlari, kelganlari tarzida ifodalash kerak.
Toʻgʻri, qoʻshimchalarning -ganligi, -ganlik, -ganliklari shaklida qoʻllanishi toʻla-toʻkis xato emas. Lekin tahrir nuqtayi nazaridan nuqsonli. Bu xuddi oʻqish, bilish, kelish soʻzlarini oʻqishlik, bilishlik, kelishlik tarzida ishlatishga oʻxshaydi.
Semizlikni tahrir emas, qoʻy koʻtaradi 😉
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Tahrirda loʻndalik prinsipi bor. Mazmun-mohiyatga taʼsir qilmaydigan har qanday qisqartirish maʼqullanadi. Qoʻshimchadan tortib butun boshli abzaslarni qisqartirish mumkin.
Bugun qoʻshimchalar tahririga oid bir jihat bilan tanishamiz. -ganligi qoʻshimchalar birikuvini aksariyat oʻrinlarda -gani shakliga almashtirish zarur:
Qor koʻp yogʻganligi tufayli dovon yoʻli berkitildi. ❌
Qor koʻp yogʻgani tufayli dovon yoʻli berkitildi. ✅
Doktorlar amaliyot ogʻir kechganligini aytdi. ❌
Doktorlar amaliyot ogʻir kechganini aytdi. ✅
-lik qoʻshimchasini qisqartirish imkonsiz boʻlgan oʻrinlar ham bor:
Fikrlash doirasining kengligi – koʻp oʻqiganlik belgisi.
Bu jumlada oʻqiganlik soʻzini oʻqigan shaklida bera olmaymiz. Shunday ekan, u tahrirga muhtoj ham emas. Loʻndalikni juda xohlagan kishi qoʻshimchani oʻzgartirishi mumkin:
Fikrlash doirasining kengligi – koʻp oʻqish belgisi.
🟢 -ganligi shakli koʻplikda ham uchraydi: oʻqiganliklari, bilganliklari, kelganliklari. Bunday soʻzlarni ham oʻqigani, bilgani, kelgani tarzida bergan maʼqul. Koʻplikni yoki hurmatni taʼkidlash juda zarur boʻlsa, oʻqiganlari, bilganlari, kelganlari tarzida ifodalash kerak.
Toʻgʻri, qoʻshimchalarning -ganligi, -ganlik, -ganliklari shaklida qoʻllanishi toʻla-toʻkis xato emas. Lekin tahrir nuqtayi nazaridan nuqsonli. Bu xuddi oʻqish, bilish, kelish soʻzlarini oʻqishlik, bilishlik, kelishlik tarzida ishlatishga oʻxshaydi.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍56🔥18💯9🤣5🤨1
Zidlov bogʻlovchisi va esa: bittasini ishlating
Baʼzan zidlov bogʻlovchisi bilan boshlangan gapda esa ham qoʻllanadi. Bu xatodir. Chunki zidlov bogʻlovchilari zamiridagi nisbatlash, ajratish maʼnolari esa soʻzida ham bor. Mazmunni takrorlash gʻalizlik keltirib chiqaradi:
Oʻtgan gal tortishuv boʻlgandi, ammo bugun esa unday emas. ❌
Ikkovidan birini ishlatish kerak:
Oʻtgan gal tortishuv boʻlgandi, ammo bugun unday emas. ✅
Oʻtgan gal tortishuv boʻlgandi, bugun esa unday emas. ✅
Boshqa misol:
Men unga rosa tushuntirdim, biroq u esa tushunmadi. ❌
Men unga rosa tushuntirdim, biroq u tushunmadi. ✅
Men unga rosa tushuntirdim, u esa tushunmadi. ✅
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Baʼzan zidlov bogʻlovchisi bilan boshlangan gapda esa ham qoʻllanadi. Bu xatodir. Chunki zidlov bogʻlovchilari zamiridagi nisbatlash, ajratish maʼnolari esa soʻzida ham bor. Mazmunni takrorlash gʻalizlik keltirib chiqaradi:
Oʻtgan gal tortishuv boʻlgandi, ammo bugun esa unday emas. ❌
Ikkovidan birini ishlatish kerak:
Oʻtgan gal tortishuv boʻlgandi, ammo bugun unday emas. ✅
Oʻtgan gal tortishuv boʻlgandi, bugun esa unday emas. ✅
Boshqa misol:
Men unga rosa tushuntirdim, biroq u esa tushunmadi. ❌
Men unga rosa tushuntirdim, biroq u tushunmadi. ✅
Men unga rosa tushuntirdim, u esa tushunmadi. ✅
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍58💯8🔥6😢1
Sababi: vergul kerakmi yoki yoʻq?
Sababi alohida soʻz sifatida izohli lugʻatga kiritilmagan. Lekin amaliyotda alohida soʻz sifatida ishlatiladi – baʼzan sabab bogʻlovchisi oʻrnida keladi. Ikki sodda gapni bogʻlagan payti xuddi sabab bogʻlovchilari kabi undan oldin vergul qoʻyiladi:
Chaqimchilik – illat, sababi u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
Sababi bogʻlovchi oʻrnida kelgan, ammo ikki sodda gap alohida yozilgan holatlar ham uchrab turadi. Sababi qoʻshma gap tarkibida yoki sodda gap boshida kelishidan qatʼi nazar, undan soʻng vergul qoʻyilmaydi:
Chaqimchilik – illat. Sababi u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
Solishtiring:
Chaqimchilik – illat, chunki u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
Chaqimchilik – illat. Chunki u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Sababi alohida soʻz sifatida izohli lugʻatga kiritilmagan. Lekin amaliyotda alohida soʻz sifatida ishlatiladi – baʼzan sabab bogʻlovchisi oʻrnida keladi. Ikki sodda gapni bogʻlagan payti xuddi sabab bogʻlovchilari kabi undan oldin vergul qoʻyiladi:
Chaqimchilik – illat, sababi u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
Sababi bogʻlovchi oʻrnida kelgan, ammo ikki sodda gap alohida yozilgan holatlar ham uchrab turadi. Sababi qoʻshma gap tarkibida yoki sodda gap boshida kelishidan qatʼi nazar, undan soʻng vergul qoʻyilmaydi:
Chaqimchilik – illat. Sababi u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
Solishtiring:
Chaqimchilik – illat, chunki u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
Chaqimchilik – illat. Chunki u tufayli odamlar oʻrtasi buziladi.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍31💯6🔥3
“Data journalism”: maʼlumotlar jurnalistikasi
Inglizchada data journalism yoki data-driven journalism (DDJ) deb ataladigan tushuncha bor. Jurnalistikaning material tayyorlash yoki uni boyitish uchun katta hajmli maʼlumotlarni saralash va tahlil qilishga asoslangan shakli. Uning oʻzbekcha tarjimasi – maʼlumotlar jurnalistikasi.
Baʼzan inglizchasini toʻgʻridan toʻgʻri ishlatish holatlari ham koʻzga tashlanadi: data jurnalistika. Oʻrtasiga chiziqcha ham qoʻyib qoʻyiladi: data-jurnalistika. Ruschadan koʻchirish bu.
Eng yaxshi variant – oʻzbekchasini qoʻllash va ommalashtirish.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Inglizchada data journalism yoki data-driven journalism (DDJ) deb ataladigan tushuncha bor. Jurnalistikaning material tayyorlash yoki uni boyitish uchun katta hajmli maʼlumotlarni saralash va tahlil qilishga asoslangan shakli. Uning oʻzbekcha tarjimasi – maʼlumotlar jurnalistikasi.
Baʼzan inglizchasini toʻgʻridan toʻgʻri ishlatish holatlari ham koʻzga tashlanadi: data jurnalistika. Oʻrtasiga chiziqcha ham qoʻyib qoʻyiladi: data-jurnalistika. Ruschadan koʻchirish bu.
Eng yaxshi variant – oʻzbekchasini qoʻllash va ommalashtirish.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍37🔥7💯2🤣2
Umuman: vergul kerakmi yoki yoʻq?
Umuman soʻzi bilan vergul ishlatish koʻp uchraydi. Ammo u vergul talab qiluvchi birliklardan emas.
Umuman ravish soʻz turkumiga mansub va ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:
1️⃣ Asos eʼtibori bilan, asosan.
Maqola umuman yaxshi taassurot qoldirdi.
2️⃣ Mutlaqo, butunlay.
Bu ishdan umuman xabarim yoʻq.
💎 Demak, umuman soʻzi bilan umuman vergul ishlatmaslik kerak.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Umuman soʻzi bilan vergul ishlatish koʻp uchraydi. Ammo u vergul talab qiluvchi birliklardan emas.
Umuman ravish soʻz turkumiga mansub va ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:
1️⃣ Asos eʼtibori bilan, asosan.
Maqola umuman yaxshi taassurot qoldirdi.
2️⃣ Mutlaqo, butunlay.
Bu ishdan umuman xabarim yoʻq.
💎 Demak, umuman soʻzi bilan umuman vergul ishlatmaslik kerak.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍51🤣24🔥5
Marosim nomlari qanday yoziladi?
Imlo qoidalariga koʻra, marosim nomlari kichik harfda yoziladi. Agar ular qoʻshma ot boʻlsa, qoʻshib yoziladi: kiryuvdi, kelintushdi, qoryogʻdi.
Bu tartib boshqa marosim va udumlar nomiga ham tatbiq qilinadi:
Qadimda shox moylash, yomgʻir chaqirish, darveshona, choymomo, shamol chaqirish kabi marosimlar oʻtkazilgan.
Toʻy marosimlariga nonsindirar, yuzochar, charlar, kelinsalom, beshik toʻyi, sabzitoʻgʻrar, nahorgi osh misoldir.
Marosimda aytilgan qoʻshiq esa asar nomi sifatida bosh harfda va qoʻshtirnoqda beriladi:
Yomgʻir chaqirish marosimida “Sus xotin” qoʻshigʻi aytilgan.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Imlo qoidalariga koʻra, marosim nomlari kichik harfda yoziladi. Agar ular qoʻshma ot boʻlsa, qoʻshib yoziladi: kiryuvdi, kelintushdi, qoryogʻdi.
❗️ Eʼtibor bering: marosim nomi bosh harfda emas, qoʻshtirnoqqa ham olinmagan.
Bu tartib boshqa marosim va udumlar nomiga ham tatbiq qilinadi:
Qadimda shox moylash, yomgʻir chaqirish, darveshona, choymomo, shamol chaqirish kabi marosimlar oʻtkazilgan.
Toʻy marosimlariga nonsindirar, yuzochar, charlar, kelinsalom, beshik toʻyi, sabzitoʻgʻrar, nahorgi osh misoldir.
Marosimda aytilgan qoʻshiq esa asar nomi sifatida bosh harfda va qoʻshtirnoqda beriladi:
Yomgʻir chaqirish marosimida “Sus xotin” qoʻshigʻi aytilgan.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍37
Aqtau emas, Oqtov
Bilasiz, kecha Qozogʻistonda samolyot halokatga uchradi. Voqea sodir boʻlgan shahar nomini Aktau, Aqtau, Oqtau, Oqtou, Aqtov, Oqtov kabi shakllarda yozish uchrayapti. Qay biri toʻgʻri?
Oʻzbekcha talaffuzga moslanib oʻzlashgan joy nomlarini aynan shunday berish kerak. Agar oʻzbekchaga moslanmagan yoki nisbatan kam uchraydigan toponim boʻlsa, asliyatga qaraymiz va oʻzbekcha imloga mos shaklda ifodalaymiz. Asliyatdan uzoqlashib, uchinchi til vositasida oʻzlashgan boʻlsa ham, imloda oʻzbekchaga tayanamiz.
Biz tilga olgan shahar qoʻshni mamlakatda, uning nomi tilimizga allaqachon oʻzlashgan – Oqtov. Masalan, milliy ensiklopediya uni shunday bergan. Shu shakli toʻgʻri.
“Qozoqchada Aqtau yoziladi-ku”, deb eʼtiroz bildiradiganlarga “Qozoqchada shunday yozavering, oʻzbekchada Oqtov shaklida yozing”, deb javob beramiz. Masalan, Anqara turkchada Ankara yoziladi, lekin oʻzbekchada bunday yozmaymiz. Chunki tilimizga bunday oʻzlashmagan.
📌 Demak:
Oqtov ✅
Aktau, Aqtau, Oqtau, Oqtou, Aqtov ❌
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Bilasiz, kecha Qozogʻistonda samolyot halokatga uchradi. Voqea sodir boʻlgan shahar nomini Aktau, Aqtau, Oqtau, Oqtou, Aqtov, Oqtov kabi shakllarda yozish uchrayapti. Qay biri toʻgʻri?
Oʻzbekcha talaffuzga moslanib oʻzlashgan joy nomlarini aynan shunday berish kerak. Agar oʻzbekchaga moslanmagan yoki nisbatan kam uchraydigan toponim boʻlsa, asliyatga qaraymiz va oʻzbekcha imloga mos shaklda ifodalaymiz. Asliyatdan uzoqlashib, uchinchi til vositasida oʻzlashgan boʻlsa ham, imloda oʻzbekchaga tayanamiz.
Biz tilga olgan shahar qoʻshni mamlakatda, uning nomi tilimizga allaqachon oʻzlashgan – Oqtov. Masalan, milliy ensiklopediya uni shunday bergan. Shu shakli toʻgʻri.
“Qozoqchada Aqtau yoziladi-ku”, deb eʼtiroz bildiradiganlarga “Qozoqchada shunday yozavering, oʻzbekchada Oqtov shaklida yozing”, deb javob beramiz. Masalan, Anqara turkchada Ankara yoziladi, lekin oʻzbekchada bunday yozmaymiz. Chunki tilimizga bunday oʻzlashmagan.
📌 Demak:
Oqtov ✅
Aktau, Aqtau, Oqtau, Oqtou, Aqtov ❌
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍70🔥8💯3😱1🤨1
Koʻplik qoʻshimchali atoqli otlar kichik harfda yoziladimi?
Imlo qoidalariga koʻra, kishi ismlari bosh harf bilan yoziladi. Ularni kichik harfda yozish boʻyicha tartib imlo qoidalarida belgilanmagan. Biroq ism atoqli otlik xususiyatini yoʻqotib, turdosh otga aylansa, oʻz-oʻzidan kichik harfda yoziladi. Chunki turdosh ot jumla ichida kichik harfda yozilishi kerak:
Suv keltiraman deb yeng shimargan farhodlar bormi?
Surxondaryo – alpomishlar yurti.
Yuqoridagi ikki jumlada ajratib koʻrsatilgan soʻzlar ismlik xususiyatini yoʻqotgan. Farhodlar joʻmardlar, himmatlilar maʼnosini, alpomishlar esa polvonlar, kurashchilar maʼnosini ifodalayapti. Ularni sinonimlariga – turdosh otlarga bemalol almashtirish mumkin.
Ammo koʻplik qoʻshimchasi qoʻshilgan har qanday atoqli ot turdosh otga aylanib qolavermaydi:
Bugun Farhodlarnikiga boramiz.
Bu haqda Choʻlpon-u Qodiriylar ham yozgan.
Bu jumlalarda atoqli ot oʻz xususiyatini yoʻqotmagan, kishining ismi ekani namoyon boʻlib turibdi. Farhodlarniki – Farhod va uning oilasi xonadoni, Choʻlpon-u Qodiriylar – Choʻlpon va Qodiriy; Choʻlpon va Qodiriy kabilar.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Imlo qoidalariga koʻra, kishi ismlari bosh harf bilan yoziladi. Ularni kichik harfda yozish boʻyicha tartib imlo qoidalarida belgilanmagan. Biroq ism atoqli otlik xususiyatini yoʻqotib, turdosh otga aylansa, oʻz-oʻzidan kichik harfda yoziladi. Chunki turdosh ot jumla ichida kichik harfda yozilishi kerak:
Suv keltiraman deb yeng shimargan farhodlar bormi?
Surxondaryo – alpomishlar yurti.
Yuqoridagi ikki jumlada ajratib koʻrsatilgan soʻzlar ismlik xususiyatini yoʻqotgan. Farhodlar joʻmardlar, himmatlilar maʼnosini, alpomishlar esa polvonlar, kurashchilar maʼnosini ifodalayapti. Ularni sinonimlariga – turdosh otlarga bemalol almashtirish mumkin.
Ammo koʻplik qoʻshimchasi qoʻshilgan har qanday atoqli ot turdosh otga aylanib qolavermaydi:
Bugun Farhodlarnikiga boramiz.
Bu haqda Choʻlpon-u Qodiriylar ham yozgan.
Bu jumlalarda atoqli ot oʻz xususiyatini yoʻqotmagan, kishining ismi ekani namoyon boʻlib turibdi. Farhodlarniki – Farhod va uning oilasi xonadoni, Choʻlpon-u Qodiriylar – Choʻlpon va Qodiriy; Choʻlpon va Qodiriy kabilar.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍54🔥6
Shahari emas, shahri
Shahar soʻziga uchinchi shaxs egalik qoʻshimchasi -i qoʻshilganda bir a tushadi va shahri hosil boʻladi.
Qachon shahari shaklini qoʻllash mumkin? Agar shahar soʻzi joy nomi tarkibida boʻlsa, a saqlanadi:
Toshkentning Eski shahariga sayohat qilamiz.
Eski shahar – Toshkentning qadimiy qismi nomi. Shuning uchun unga -i egalik qoʻshimchasi qoʻshilganda ham tovush tushmaydi.
Shahar soʻzidan yasalgan hamshahar soʻzida ham shunday holat kuzatiladi:
Kecha tasodifan hamshaharini koʻrib qoldi.
🟢 Qolgan holatlarda esa shahri shaklida yozish toʻgʻri:
Dunyoning eng goʻzal 15 ta shahri.
Oʻzbekistonning 10 ta tumani va shahri.
Dunyoning eng boy shahri.
Toshkent shahri, Fargʻona shahri, Qarshi shahri, qadimiy Varaxsha shahri.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Shahar soʻziga uchinchi shaxs egalik qoʻshimchasi -i qoʻshilganda bir a tushadi va shahri hosil boʻladi.
Qachon shahari shaklini qoʻllash mumkin? Agar shahar soʻzi joy nomi tarkibida boʻlsa, a saqlanadi:
Toshkentning Eski shahariga sayohat qilamiz.
Eski shahar – Toshkentning qadimiy qismi nomi. Shuning uchun unga -i egalik qoʻshimchasi qoʻshilganda ham tovush tushmaydi.
Shahar soʻzidan yasalgan hamshahar soʻzida ham shunday holat kuzatiladi:
Kecha tasodifan hamshaharini koʻrib qoldi.
🟢 Qolgan holatlarda esa shahri shaklida yozish toʻgʻri:
Dunyoning eng goʻzal 15 ta shahri.
Oʻzbekistonning 10 ta tumani va shahri.
Dunyoning eng boy shahri.
Toshkent shahri, Fargʻona shahri, Qarshi shahri, qadimiy Varaxsha shahri.
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍52🔥16💯5🤣1
Navoiyxonlik, boburxonlik: kichik harfda
Navoiy va Bobur – atoqli ot, biroq ularga -xon qoʻshimchasi qoʻshilsa, turdosh otga aylanadi. -xon forscha xondan – oʻqimoq soʻzidan. Navoiyxon – Navoiy asarlarini oʻquvchi, boburxon – Bobur asarlarini oʻquvchi demakdir. Kitobxon soʻzida ham shu qoʻshimcha qatnashgan.
📌 Demak:
Institutda navoiyxonlik va boburxonlik kechalari oʻtkazildi ✅
Institutda Navoiyxonlik va Boburxonlik kechalari oʻtkazildi ❌
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
Navoiy va Bobur – atoqli ot, biroq ularga -xon qoʻshimchasi qoʻshilsa, turdosh otga aylanadi. -xon forscha xondan – oʻqimoq soʻzidan. Navoiyxon – Navoiy asarlarini oʻquvchi, boburxon – Bobur asarlarini oʻquvchi demakdir. Kitobxon soʻzida ham shu qoʻshimcha qatnashgan.
📌 Demak:
Institutda navoiyxonlik va boburxonlik kechalari oʻtkazildi ✅
Institutda Navoiyxonlik va Boburxonlik kechalari oʻtkazildi ❌
#Soʻragan_edingiz
🌐 Sayt 🛜 Telegram ▶️ YouTube
👍79🔥19
Maqollar iqtibosi: imloga yechimlar
#Soʻragan_edingiz
Matnda maqol va matallar iqtibos shaklida keltirilsa, qoʻshtirnoqqa olinadi:
“Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq”, deydi xalqimiz.
Xalqimizning hikmatli soʻzi bor: “Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq”.
Maqol va matallar matnning qismi sifatida berilsa, hech qanday qoʻshtirnoq ishlatilmaydi:
Maqsad sari olgʻa intil, dadil boʻl. Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq.
Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq, ogʻishmay harakat qilsang, maqsadingga erishasan.
Baʼzan matnda maqol va matallardan iqtibos keltirilsa-da, qoʻshtirnoq ishlatilmasligi mumkin. Bu xuddi koʻchirma gaplarni qoʻshtirnoqsiz ishlatishga oʻxshaydi. Lekin bu shakl asosan badiiy-publitsistik matnlar uslubiga xos:
Iroda va shijoat bilan harakat qilaversang, maqsadingga erishasan. Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq degan gap bejiz aytilmagan.
@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz
#Soʻragan_edingiz
Matnda maqol va matallar iqtibos shaklida keltirilsa, qoʻshtirnoqqa olinadi:
“Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq”, deydi xalqimiz.
Xalqimizning hikmatli soʻzi bor: “Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq”.
Maqol va matallar matnning qismi sifatida berilsa, hech qanday qoʻshtirnoq ishlatilmaydi:
Maqsad sari olgʻa intil, dadil boʻl. Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq.
Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq, ogʻishmay harakat qilsang, maqsadingga erishasan.
Baʼzan matnda maqol va matallardan iqtibos keltirilsa-da, qoʻshtirnoq ishlatilmasligi mumkin. Bu xuddi koʻchirma gaplarni qoʻshtirnoqsiz ishlatishga oʻxshaydi. Lekin bu shakl asosan badiiy-publitsistik matnlar uslubiga xos:
Iroda va shijoat bilan harakat qilaversang, maqsadingga erishasan. Koʻringan togʻning yirogʻi yoʻq degan gap bejiz aytilmagan.
@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz
👍40🔥1
Sheʼriy parchalar iqtibosi: imloga yechimlar
#Soʻragan_edingiz
Matnda sheʼriy parchalar, bayt va misralar iqtibos qilib keltirilganda alohida satrdan, qoʻshtirnoqsiz yoziladi. Agar matn kompyuterda terilgan boʻlsa, sheʼriy misrani ajratib koʻrsatish uchun qiya shakldan foydalangan afzal.
🟢 Sheʼriy parcha matn ichida iqtibos uslubida berilsa, qoʻshtirnoqqa olinadi:
@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz
#Soʻragan_edingiz
Matnda sheʼriy parchalar, bayt va misralar iqtibos qilib keltirilganda alohida satrdan, qoʻshtirnoqsiz yoziladi. Agar matn kompyuterda terilgan boʻlsa, sheʼriy misrani ajratib koʻrsatish uchun qiya shakldan foydalangan afzal.
Maxtumqulining shunday satrlari bor:
Iqboling uygʻonsa, davlat yor boʻlsa,
Togʻga kesak otsang, toshni sindirar.
Toleying ters kelsa, baxting shoʻr boʻlsa,
Palovning guruchi tishni sindirar.
🟢 Sheʼriy parcha matn ichida iqtibos uslubida berilsa, qoʻshtirnoqqa olinadi:
Maxtumqulining “Iqboling uygʻonsa, davlat yor boʻlsa, Togʻga kesak otsang, toshni sindirar” misralari bilan boshlanuvchi sheʼrini bilasizmi?
@oriftolib | Boshqa sahifalarimiz
👍36🔥7
Kvazarlar nima?
Savol:
Oʻtkir Hoshimovning “Kvazarlar” nomli asari bor. Shuning lugʻaviy maʼnosi nima?
Javob:
Bu atama inglizcha quasar soʻzidan olingan, u esa quasi-stellar soʻzlaridan yasalgan boʻlib, yulduzga oʻxshash degan maʼnoni anglatadi.
Kichik kvazar blazar deyiladi.
Milliy ensiklopediyaga koʻra, kvazarlar burchak oʻlchamlari juda kichik kosmik obyektlardir. Galaktikamizdan ancha uzoqda joylashgan kuchli nurlanish manbai boʻlib, optik diapazonda xira yulduzsimon koʻrinishga ega. Ilk bor 1960-yili radionurlanish manbai sifatida topilgan.
Kvazarlar galaktikadagi eng yorqin jismlardan biridir. Shu sababli ularni koinot mayoqlari deb ham atashadi. 2019-yili eng yirik kvazarlardan biri aniqlangan. Uning yorugʻligi 600 trillion quyoshga teng deb baholangan. Soʻnggi maʼlumotlarga koʻra, milliondan ortiq kvazar aniqlangan.
🧐 Suratda NGC 4319 galaktikasi va Markarian 205 kvazari.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
Savol:
Oʻtkir Hoshimovning “Kvazarlar” nomli asari bor. Shuning lugʻaviy maʼnosi nima?
Javob:
Bu atama inglizcha quasar soʻzidan olingan, u esa quasi-stellar soʻzlaridan yasalgan boʻlib, yulduzga oʻxshash degan maʼnoni anglatadi.
Kichik kvazar blazar deyiladi.
Milliy ensiklopediyaga koʻra, kvazarlar burchak oʻlchamlari juda kichik kosmik obyektlardir. Galaktikamizdan ancha uzoqda joylashgan kuchli nurlanish manbai boʻlib, optik diapazonda xira yulduzsimon koʻrinishga ega. Ilk bor 1960-yili radionurlanish manbai sifatida topilgan.
Kvazarlar galaktikadagi eng yorqin jismlardan biridir. Shu sababli ularni koinot mayoqlari deb ham atashadi. 2019-yili eng yirik kvazarlardan biri aniqlangan. Uning yorugʻligi 600 trillion quyoshga teng deb baholangan. Soʻnggi maʼlumotlarga koʻra, milliondan ortiq kvazar aniqlangan.
🧐 Suratda NGC 4319 galaktikasi va Markarian 205 kvazari.
#Soʻragan_edingiz
@oriftolib
👍32🔥9😢1