Telegram muloqotida til mavzusi ham muhokama qilinadi

Yoshlar ishlari agentligi direktori Alisher Saʼdullayev bugun telegramda muloqot tashkil etyapti ekan. Mavzu: oʻzbek va xorijiy tillarni rivojlantirish, oʻquv markazlari bilan hamkorlik, “Kelajak kasblari” loyihasini davom ettirish.

Muloqot bugun soat 17:30 da boshlanadi:
👉 https://t.iss.one/alisher_sadullaev?livestream

Muloqotda yoshlar yetakchilari, agentlikning hududiy boshqarmalari rahbarlari, oʻquv markazlari rahbarlari va “Kelajak kasblari” doirasida kasb oʻrganmoqchi boʻlgan yoshlar qatnashadi.

Tilga olingan mavzular sizga ham qiziq boʻlsa, imkoniyatdan foydalanib qoling. Muloqot barcha uchun ochiq. Jarayon boshlanguncha ham savollar, takliflaringizni qoldirishingiz mumkin.

@oriftolib

2️⃣ Na bogʻlovchisini qoʻllashdagi xatolar:

Na salom, na alik yoʻq, indamay kirib kelaverdi.
Muammoga na hokimlik, na masʼullar eʼtibor qaratmagan.

Na bogʻlovchisi inkor, boʻlishsizlik maʼnosiga ega va u qatnashgan jumladagi kesim boʻlishli shaklda qoʻllanadi. Chunki na soʻzidagi inkor maʼnosi kesim mazmuniga ham taʼsir qiladi va yana boʻlishsiz maʼnoli soʻz yoki qoʻshimcha talab etilmaydi:

Na salom, na alik bor, indamay kirib kelaverdi. ✅
Muammoga na hokimlik, na masʼullar eʼtibor qaratgan. ✅

@oriftolib

​​“Default” soʻzining tarjimasi nima?

Obunachilardan biri shu soʻzning tarjimasi haqida soʻrabdi. Bu inglizcha soʻz koʻp maʼnoli, oʻrniga qarab turlicha tarjima qilinishi mumkin. U birlamchi, odatiy, standart, yoʻqlik, mavjud emaslik, yetishmovchilik, defolt, oʻz vazifalarini bajarmaslik, aybdorlik, sudda qatnashmaslik, toʻlov qilmaganlik kabi maʼnolarga ega.

Agar saytlar, dastur va ilovalarni oʻzbekchalashtirayotgan boʻlsangiz, birlamchi soʻzi mos tushadi.

The default value is zero. – Birlamchi qiymat nolga teng.

Most people choose the default option. – Koʻpchilik birlamchi variantni tanlaydi.

Are you using the default settings? – Siz birlamchi sozlamalardan foydalanasizmi?

👉 Yuqoridagi kabi oʻrinlarda odatiy, standart soʻzlarini qoʻllasa ham boʻladi. Lekin birlamchi mosroq.

🟢 Boshqa maʼnolariga misollar:

I got a default notice in the mail yesterday. – Kecha toʻlov qilmaganim haqida eslatma oldim.

The whole countyʼs on the edge of default. – Butun mamlakat (okrug) defolt yoqasida turibdi. // Butun mamlakat defoltga yaqin.

Please default me, or else it could get dangerous for everyone. – Meni oʻyindan oling, yoʻqsa, bu barchaga xavfli boʻlishi mumkin.

They have defaulted on their debt repayments. – Ular qarzni soʻndirish boʻyicha majburiyatlarini bajarmadi.

#Soʻragan_edingiz

@oriftolib

Shaxs-sondagi nomutanosiblik

3️⃣ Qoʻshma gaplarda shaxs-sonning nomutanosib qoʻllanishi:

Doʻstim bilan kutubxonaga bordim va bittadan roman oʻqidik.

Birinchi kesim birinchi shaxs birlikda, ikkinchi kesim esa birinchi shaxs koʻplikda tuslangan. Garchi tuslanishda xato yoʻq boʻlsa-da, oʻquvchi mazmunni anglay olsa-da, ikkala kesimni bir xil shaxs-sonda – birinchi shaxs koʻplikda bergan afzal. Bu jumlaning tushunarliligi va ravon anglashilishini taʼminlaydi:

Doʻstim bilan kutubxonaga bordik va bittadan roman oʻqidik. ✅

@oriftolib

Taxminan: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Baʼzi vergulsevarlar taxminan soʻzini kirish soʻz deb hisoblab, ikki yoniga vergul qoʻyib, oʻrab-chirmab tashlaydi. Aslida vergul kerak emas.

Taxminan arabchadan oʻzlashgan, oʻzbekchada taxminga koʻra; chamalab, taxmin qilib olganda maʼnolarini anglatadi:

Ular bir-biridan taxminan bir yosh-bir yarim yosh farq qiladi.
F. Musajonov, “Nozik masala”.

Qamchi oxirgi marta qatorasiga oʻq otilgan joyni taxminan moʻljalga olgan boʻlsa ham, toʻqayga kirganda moʻljaldan adashdi.
H. Gʻulom, “Mashʼal”.

Oʻzi punktatsiyamiz vergulga toʻla. Keraksiz oʻrinlarda vergul ishlatib, matnni chaman vergulzorga aylantirmaslik kerak. Menga qolsa, koʻp oʻrinlarda, masalan, modal soʻzlar bilan umuman vergul ishlatmaslikni joriy qilardim. Lekin boʻlar ish boʻlgan, boʻyogʻi singgan. Qiyin masala.

@oriftolib

Koʻzimda yosh bilan koʻrdim

Bu xabarga oldinroq koʻzim tushgandi-yu, oʻtkazib yuborgandim. Lekin Shuhrat akaning izohini oʻqib, videoni koʻrishga qaror qildim: tul qolgan, endi ayol boshi bilan yetti norasida qizni “Kombi” haydab boqayotgan Oʻgʻiloy Eshqulova haqida koʻrsatuv.

Toʻgʻrisi, videoni koʻzimda yosh bilan tomosha qildim. Qahramon ona. Yetti qizni mehr bilan, himmat bilan tarbiyalayotgan fidoyi ona. Shu oilaning, ayniqsa yetti qizning haqqiga duo qildim: shunday onaning farzandi boʻlish-ku baxt, endi toʻkis baxt nasib etsin.

Koʻring, afsuslanmaysiz:
👉 youtu.be/qdDP-7KSz5I

@oriftolib

​​Tashrif bilan kelmaydi, tashrif buyuradi

🟢 Savol:

Elektron nashrlar shu jumlani koʻp qoʻllaydi: “Davlatimiz rahbari Rajab Toyyib Erdoʻgʻonni Oʻzbekistonga tashrif bilan kelishga taklif qildi”. Tashrif bilan kelishga taklif qildi 😂. Mutaxassis sifatida jumlani qanday tahrirlagan boʻlardingiz?

🟢 Javob:

Bu – ruscha прийти с визитом / приехать с визитом iborasining kalka tarjimasi. Oʻzbekchada bu iboralarning maʼno qirralarini ifodalaydigan tashrif buyurmoq, koʻrgani kelmoq, koʻrishga bormoq, borib koʻrmoq, kelmoq, yoʻqlamoq, holidan xabar olmoq kabi feʼllar bor. Tashrif bilan kelish iborasi esa soʻzma-soʻz, oʻzbek tiliga xos boʻlmagan tarjimadir.

Kimdir davlat rahbarlarining kelishi tashrif boʻladi-ku deb eʼtiroz bildirishi mumkin. Toʻgʻri, lekin xuddi oʻsha maʼnoni tashrif buyurmoq iborasi bilan berish kerak-da. Shunisi oʻzbekcha boʻladi, oʻquvchida istehzo yoki tushunmovchilik uygʻotmaydi. Demak, yuqoridagi jumlani quyidagicha berish oʻrinli:

Davlatimiz rahbari Rajab Toyyib Erdoʻgʻonni Oʻzbekistonga tashrif buyurishga taklif qildi. ✅

Davlatimiz rahbari Rajab Toyyib Erdoʻgʻonni Oʻzbekistonga kelishga taklif qildi. ✅

Bundan-da loʻnda varianti bor. Biror joyga taklif qilish zamirida oʻsha yerga kelish maʼnosi ham bor. Shuning uchun tashrif buyurish yoki kelish soʻzlarini qisqartirsak boʻladi:

Davlatimiz rahbari Rajab Toyyib Erdoʻgʻonni Oʻzbekistonga taklif qildi. ✅

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Tashriflar va ularning bir-biridan farqi
🔹 “Tashrif buyurmadim”, shunchaki “keldim”
🔹 “Uchrashuv oʻtkazdi” va “uchrashdi”: farqi nimada?

@oriftolib

Uslubiy xatolar

Uslubiy xatolar matn uslubiga xos jihatlar va kommunikativ moslik prinsiplarining buzilishidir. Bunday xatolarga tavtologiya, pleonazm, soʻz takrori, nutq shtamplari, adabiy tilga xos boʻlmagan soʻzlarni oʻrinsiz qoʻllash kabilar kiradi.

1️⃣ Tavtologiya – bir fikrni boshqa soʻz yoki soʻzlar bilan takroran, ortiqcha ifodalash, bir soʻzni ortiq takrorlash. Bunday xato yuzaga kelishiga oʻzakdosh soʻzlar sababchi boʻladi:

Ishxonamizda yuzdan ortiq ishchi ishlaydi.

🟢 Bu kabi holatlarda soʻzlarni sinonimlari bilan almashtirish mumkin:

Korxonamizda yuzdan ortiq ishchi mehnat qiladi. ✅

@oriftolib

Biz hamma oʻrganganlarimizni faqat ish jarayonida oʻzlashtiramiz.

Misol uchun, qurilishda ishlagan odam quruvchiga aylanadi, arfa chalgan kishi arfachiga. Shu tarzda biz adolatli ish qilgan paytimizda adolatliga aylanamiz, oʻzini boshqarish talab qiladigan xatti-harakatlardan oʻzimizni idora qilishni oʻrganamiz, jasurlik koʻrsatganimizda esa mard odamga aylanamiz.

Arastu

(Robin Sharmaning “Oʻlsang, kim yigʻlaydi” kitobidagi iqtibos)

@oriftolib

Pleonazm

2️⃣ Pleonazm – maʼno takrori yoki maʼno ortiqchaligidir.

Baxillik – yomon illat.

Bu turdagi xatolar juda koʻp uchraydi. Hatto ommaviy axborot vositalari, kitob va qoʻllanmalarda ham bot-bot koʻzga tashlanadi. Bunday birikma va jumlalarning muharrir nigohidan oʻtib ketishiga uning xato ekanini bilmaslik sabab boʻladi. Yuqoridagi jumla mazmuniga eʼtibor qarataylik. Illatning yaxshisi boʻladimi? Yoʻq, albatta. Uning har qanday koʻrinishi yomon.

Kasallik, ayb, jinoyat kabi maʼnolarni ifodalovchi bu soʻz koʻchma maʼnoda meʼyoriylikni buzuvchi salbiy narsa, qusur, kamchilik mazmunini tashiydi. Demak, oʻzi salbiylik maʼno qirrasiga ega soʻzga yana xuddi shu maʼnodagi soʻzni tirkash oʻrinsiz.

Biror illat ajratib koʻrsatilgandagina yomon soʻzidan foydalanish mumkin:

Baxillik – eng yomon illat.

Birinchi misoldagi jumlani esa quyidagicha tahrirlash zarur:

Baxillik – illat.

Ezgu fazilat, narvondan yuqoriga koʻtarildi, gapini qayta takrorladi, noqonuniy brakonyerlar qoʻlga olindi, ortga chekindi, bugungi kunda, ertalabki nonushta kabi soʻz va iboralarda maʼnodagi ortiqchalik – pleonazm bor.

@oriftolib