SIZ BILMAGAN HAQIQAT: MIYA O‘ZINI O‘ZI TIKLAY OLADI!

“Miya hujayralari tiklanmaydi” degan gap eskirib ketdi. Zamonaviy neyrobiologiya bu fikrni inkor qilmoqda. Quyida ikki ilmiy tadqiqot orqali bu haqiqatni tushuntiramiz.

1️⃣ NEUROPLASTIKLIK — MIYANING MOSLASHUV QOBILIYATI

Tadqiqot qanday olib borilgan?
Bu tadqiqot 2023 yilda fMRI (functional MRI) yordamida insultga uchragan 60 nafar bemorda olib borilgan. Tadqiqotchilar bemorlarning zararlangan va sog‘lom miya qismlarini reabilitatsiya oldi va keyin skanerlashdi.
Aniq topilmalar:
Reabilitatsiyadan so‘ng ba’zi bemorlarning gapirish, harakatlantirish funksiyalari tiklandi.
Bu funksiyalarni oldin bajarib kelgan miya qismlari emas, balki sog‘lom boshqa qismlar egallagan.
Bu fMRI orqali yangi neyron aloqalar paydo bo‘lganini ko‘rsatdi.
Ilmiy xulosa:
Miya o‘zining tuzilmasini va vazifalarini o‘zgartirish qobiliyatiga ega — bu neuroplastiklik deb ataladi.

2️⃣ NEUROGENEZIYA — KATTALARDA YANGI NEYRONLAR PAYDO BO‘LISHI

Tadqiqot qanday olib borilgan?
Tadqiqotda 44 nafar sog‘lom ishtirokchi ikki guruhga bo‘lindi:
1-guruh: Har kuni 45 daqiqa aerobic mashq bajargan (yugurish, suzish)
2-guruh: Faol harakatsiz turmush tarzida qolgan
Har ikki guruh 12 hafta davomida kognitiv testlar, MRT skanerlari va qon orqali BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor) darajasini o‘lchash orqali monitoring qilindi.
Aniq topilmalar:
1-guruhda BDNF darajasi 35% ga oshgan
Gipokampus hajmi o‘rtacha 2.1% ga kengaygan
Ularning xotira va konsentratsiyasi 1.5 baravar yaxshilangan
Ilmiy xulosa:
Jismoniy faollik orqali kattalarda ham yangi neyronlar (neurogeneziya) paydo bo‘ladi.

MIYA SALOMATLIGI UCHUN HAR KUNI NIMALAR QILISH MUMKIN?
30 daqiqa jismoniy mashq
Yangi bilimlar o‘rganish
Yetarli uyqu (7-8 soat)
Omega-3 (baliq, yong‘oq)
Stressni kamaytirish (meditatsiya, tabiat bilan aloqa)

XULOSA
Miya – bu o‘zini o‘zi tiklay oladigan organlatdan biri. Ammo u bunga faqat siz unga sharoit yaratganingizdagina erishadi. Harakat, to‘g‘ri ovqatlanish, uyqu va ruhiy osoyishtalik – miya uchun eng kuchli dori!

Bugun boshlang. Sizning kelajakdagi kuchli xotirangiz, tiniq fikringiz va sog‘lig‘ingiz bugungi qarorlaringizga bog‘liq.

Bekzod Ulliev
5.05.2025
@nervblog

🧠 Asab tizimi jarrohining o’zining Asab tizimi qanday bo‘lishi kerak.

🇩🇪 Germaniyaga shifokor bo’lib kelish uchun qaysi imtihonlardan o’tish kerak.

Weiterbildung nimaligini tushunmaganlarga tashlab qo’ying va o’zingizga saqlab qo’ying.

Javoblaringizni yozing.

 🧠 Xotirangiz pasayib, fikringiz chalg‘ib qoladimi?
 
Ko‘pchilik yoshlarda xotirasi pasayishi, fikrni jamlash va qaror qabul qilish qobiliyati susayishidan shikoyat qiladi. Bu muammolarga qarshi qanday samarali chora mavjud?
 
📚 Ilmiy tadqiqot 
Yaqinda olib borilgan keng qamrovli meta-tahlil:
🔹 54 ta ilmiy tadqiqot,
🔹 6277 ishtirokchi ishtirokida olib borilgan.
🔹 Tadqiqotda har xil yoshdagi guruhlarning kognitiv (aqliy) qobiliyatlariga turli xil mashqlarning ta’siri baholangan.
 
🏋️ Mashqlar turlari:
 • Kardio mashqlar: yugurish, velosiped haydash, suzish.
 • Tosh koʻtarish: og‘irlik ko‘tarish, ko‘p bo‘g‘imli harakatlar (masalan, squat va deadlift).
 • Aql va tana uyg‘unligi mashqlari: Yoga
 
⏰ Mashqlar tavsiya etilgan chastota va davomiyligi:
 • Optimal chastota: haftasiga 3–4 marta.
 • Optimal davomiylik: 45–60 daqiqa.
 • O‘rtacha intensivlik.
 
🧠 Mashqlar miyani qanday yaxshilaydi?
Mashqlar orqali miya qon aylanishi kuchayib, neyrotrof omillar (masalan, BDNF – miya faoliyatini qo‘llab-quvvatlovchi oqsil) ishlab chiqarilishi ortadi. Bu esa neyronlar (asab hujayralari) faoliyatini yaxshilaydi va yangi neyronlar hosil bo‘lishiga yordam beradi.
 
📌 Tadqiqot xulosalari:
•Umumiy kognitiv funksiyalar: Aerob mashqlar orqali eng yaxshi natija kuzatilgan.
•Boshqaruv funksiyalari: Qarshilik mashqlari eng samarali natijani bergan.
•60 yoshdan katta odamlar: Ayniqsa sezilarli ijobiy ta’sir ko‘rishgan.
•Tavsiya etilgan muddat: Kamida 3–6 oy davomiylikda o‘tkazilsa natija sezilarli darajada yuqori bo‘lgan.
 
🚶‍♂️ Tavsiya:
Agar mashg‘ulotlarga yangi bo‘lsangiz, kuniga 20–30 daqiqa oddiy yurishdan boshlang. Keyinchalik mashg‘ulotlarning intensivligini bosqichma-bosqich oshiring.

 
🎯 Xulosa:
Muntazam jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish nafaqat tanangiz, balki miyangiz uchun ham zarurdir. Kichik qadamlar bilan boshlang va asta-sekin o‘z salohiyatingizni rivojlantiring. Esda tuting, jismoniy faollik orqali siz diqqatni jamlash, qaror qabul qilish va xotira qobiliyatingizni yaxshilab, sog‘lom va samarali hayot tarziga erishasiz!

 
Bekzod Ulliev
9.06.2025
@nervblog

🥦 Ovqat va miya: To‘g‘ri ovqatlanish aqliy faoliyatni qanday yaxshilaydi?
 
🧠 Muammo:
Ko‘pchilik imtihon, ish yoki kuchli fikrlash davrida charchoq, diqqat tarqoqligi va xotiraning sustlashishidan shikoyat qiladi. Aslida bu holatlarning asosiy sababi — miya uchun kerakli moddalarni yetarlicha olmaslik, ya’ni noto‘g‘ri ovqatlanishdir.
 
📚 Ilmiy asos:
Miya tana energiyasining 20–25% ini iste’mol qiladi. Uning samarali ishlashi uchun quyidagi moddalar muhim:
 • Omega-3 yog‘ kislotalari — neyronlar faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi
 • BDNF — xotira va yangi bilimlarni o‘zlashtirish uchun zarur oqsil
 • Antioksidantlar — neyronlarni zararli ta’sirlardan himoya qiladi
 • Sifatli glyukoza — miya uchun doimiy energiya manbai
 
🔬 Ilmiy tadqiqot:
Gomez-Pinilla (2008) tomonidan o‘tkazilgan keng ilmiy tahlil (Nature Reviews Neuroscience) shuni ko‘rsatdiki:
 • Omega-3 yog‘lari (baliq yog‘i, yong‘oqlar) BDNFni faollashtirib, xotirani yaxshilaydi;
 • Ko‘p shakar va fast-food gippocampus faoliyatini pasaytiradi;
 • Meva va sabzavotlar — antioksidant manbai sifatida neyronlarni himoya qiladi va fikrlashni tezlashtiradi.
 
📌 Tavsiya etilgan ovqatlar va ularning foydasi:

• Baliq yog‘i, yong‘oq — Omega-3, BDNFni faollashtiradi
• Ko‘k mevalar (uzum, blueberry) — Xotirani mustahkamlaydi
• Qora shokolad (oz miqdorda) — Konsentratsiyani kuchaytiradi
• Yashil choy — Diqqat va hushyorlikni oshiradi
• Sabzavot va mevalar — Antioksidant, neyron himoyasi
• Gazli ichimliklar, fast-food — Yallig‘lanish va fikr susayishi
 
✅ Yechim:
 • Har kuni meva-sabzavot iste’mol qilishni odat qiling
 • Omega-3 manbalarini (baliq, yong‘oq) doimiy iste’mol qiling
 • Shirinliklar o‘rniga murakkab uglevodlar (jo‘xori, grechka) tanlang
 • Gazli ichimliklar va fast-foodni cheklang
 

🎯 Xulosa:
To‘g‘ri ovqatlanish — bu faqat jismoniy salomatlik emas. Bu sizning diqqatingiz, xotirangiz, va fikrlash tezligingiz uchun ham zarurdir. Miyangiz qanday ishlashi — unga nimalar berganingizga bog‘liq.
 

Bekzod Ulliev
@nervblog

🧠 Imtihon stressi miyaga qanday zarar yetkazadi?
 

Imtihon paytida bilimga ega bo‘lgan talabalar ham ba’zan asosiy ma’lumotlarni eslay olmaydi. Bunday holat tasodifiy emas. Sababi — stress miya faoliyatiga bevosita ta’sir qiladi.
 
📚 Ilmiy asos:
Stress holatida organizmda kortizol gormoni ishlab chiqarilishi ortadi. Bu gormon miyaning ikki asosiy qismi — prefrontal korteks (diqqat, qaror qabul qilish) va hippocampus (xotira shakllanishi) faoliyatini susaytiradi. Stress uzoq davom etsa, ushbu sohalarda funksional buzilishlar va hatto hajmiy o‘zgarishlar yuz beradi.
 
🔬 Ilmiy tadqiqot:
2006-yilda Robert McEwen boshchiligida o‘tkazilgan ilmiy tahlilda (“The Impact of Chronic Stress on the Brain”) surunkali stressning miya strukturasi va funksiyasiga ta’siri chuqur o‘rganilgan:
 • Tadqiqotda MRT va gormonlar darajasi tahlili asosida stressning neyroanatomik ta’siri baholangan.
 • Maqsad: stressning xotira va boshqaruv funksiyalariga qanday ta’sir qilishini aniqlash.
 • Natija: surunkali stress hippocampusda hajmning kamayishi, prefrontal korteksda faoliyatning pasayishi bilan bog‘liq ekanligi aniqlangan.
 
📉 Aniq ta’sirlar:
 • Diqqat tarqoqligi
 • Yodlangan axborotga kirishning qiyinlashuvi
 • Qaror qabul qilish qobiliyatining susayishi
 
💡 Tavsiya etilgan amaliy yechimlar:
 1. Imtihon haftasida 7–8 soatlik sifatli uyqu: kortizol miqdorini nazoratda ushlab turadi.
 2. Yengil jismoniy mashqlar (yurish, yugurish): miya qon aylanishini yaxshilaydi.
 3. Test oldidan 5 daqiqa chuqur nafas mashqlari: simpatik nerv tizimini tinchlantiradi.
 4. Suv ichishni unutmaslik: degidratsiya kognitiv pasayishga olib keladi.
 

🎯 Xulosa:
Stress — bu shunchaki ruhiy holat emas, balki miya faoliyatiga o‘lchab bo‘ladigan darajada zarar yetkazuvchi omil. Imtihonga tayyorgarlik faqat bilim yig‘ish bilan cheklanmasligi kerak. Stressni boshqarish — haqiqiy tayyorgarlikning ajralmas qismidir.

Bekzod Ulliev
20.06.2025
@nervblog