#ЛюдзіБеларусі
#ГісторыяБеларусі

Час памятаць. Жыццёвы шлях Аляксандра Чарвякова — першага кіраўніка БССР

Чарвякову ж мы абавязаны тым, што ён стаяў каля вытокаў смелых рэформаў, якія даказалі, што рэспубліка і за кошт развіцця вёскі можа быць самадастатковая, здзейсніў спробу нацыянальна-культурнага адраджэння краіны, абараніў яе тэрытарыяльную цэласнасць. 

Пра Рыжскі мірны дагавор, пра працэсы беларусізацыі і калектывізацыі на тэрыторыі Беларусі, пра трагічны лёс "усебеларускага старасты"
падрабязна можна пачытаць тут

#ГісторыяБеларусі
#ЛюдзіБеларусі

Чарвякоў Аляксандр Рыгоравіч быў першым беларускім лідэрам, які звяртаўся да народа на роднай мове

У чэрвені 1937 года ў Мінску праходзіў XVI з'езд Кампартыі Беларусіі.
Сакратар ЦК Васілій Шаранговіч ужо ў прывітальным слове даў зразумець, што рады партыі трэба чысціць. І пачаў чыстку ён са старшыні Цэнтральнага выканаўчага камітэта Аляксандра Чарвякова, заявіўшы аб яго адносінах да контррэвалюцыйных арганізацый.
Дарэчы, Шаранговічу самаму заставалася жыць некалькі месяцаў - у сакавіку 38-га ён будзе расстраляны.

У пратаколе з'езда запісана, што падчас выступлення Чарвякова перабівалі больш за 100 разоў. Але ён трыбуну не пакінуў і выказаў усё, што палічыў патрэбным. Напрыканцы заявіў, што ніколі не здраджваў партыі.

Падчас перапынку ў 20 хвілін Чарвякоў пайшоў у свой кабінет і адтуль пачуўся стрэл....

У свой час малады настаўнік зрабіў неверагодную кар'еру дзякуючы свайму розуму, чалавечнасці, і, канешне, удзелу ў радах бальшавікоў і Кастрычніцкай рэвалюцыі.
У канцы 1920 года ў свае 28 год ён быў абраны старшынёй Савнаркама і ЦВК БССР.

У яго руках аказалася выканаўчая і заканадаўчая ўлада ў рэспубліцы. І ён выкарыстаў яе па-свойму.

✔️ Ён узяў курс на беларусізацыю і падтрымку нацыянальнай самасвядомасці.
✔️Пераканаў больш за 300 беларускіх вучоных вярнуцца на радзіму.
✔️Адкрыў БДУ, стварыў Інстытут беларускай культуры - будучую Акадэмію навук, пабудаваў Беларускую дзяржаўную бібліятэку.
✔️Пераклаў на беларускую мову выкладанне ў школах і ўсё справаводства ў рэспубліцы.
✔️Тады ж пашырыліся межы БССР за кошт Магілёва, уездаў Віцебскай, часткова Гомельскай і Смаленскай губерніі.
✔️Чарвякоў быў першым беларускім лідэрам, які звяртаўся да народа на роднай мове.
✔️Менавіта пры ім з'явіліся беларускія дзяржаўныя тэатры, пачалі здымаць нацыянальнае кіно.
У першым беларускім фільме "Лясная быль" ён нават сыграў самога сябе. Праўда, пасля смерці Чарвякова сцэны з ім выразалі.

.... У дзень пахавання Чарвякова ў газеце "Звязда" на апошняй старонцы ў самым нізе паласы на наступны дзень коратка паведамлялася: "Учора ў 6 гадзін вечара было захавана цела старшыні ЦВК БССР А.Г. Чарвякова, які скончыў жыццё самагубствам на асабістай сямейнай глебе"

Дарэчы, сем гадзін вечара - даволі недарэчны час для пахавання..

#ГісторыяБеларусі

Заходнерусізм і краёвасць
Частка 2

Паралельна з "краёвай" ідэяй зараджаецца "заходнерусізм", які на самым пачатку свайго фарміравання як ідэалагічнай плыні меў пэўную ліберальную афарбоўку, што было звязана са спробай з боку рускамоўнага грамадска-культурнага асяроддзя даказаць няпольскасць беларусаў і тым самым аб'ектыўна садзейнічаць актывізацыі вырашэння пытання аб іх этнічным самавызначэнні.
Яны ўсё ж першымі падштурхнулі да пастаноўкі пытання "А хто такія беларусы?".

Спроба адказаць на яго стала адным з фактараў, які садзейнічаў фарміраванню беларускага нацыянальнага руху і ідэалогіі.

Асноўныя прынцыпы ідэалогіі "заходнерусізму" ў сярэдзіне XIX ст. былі распрацаваны І.Сямашкам, М.Каяловічам, а таксама знайшлі адлюстраванне на старонках часопіса "Вестник Западной России", які выдаваўся ў 60-70-я гг. XIX ст. К.Гаворскім.

Зыходным пастулатам "заходнерусізму" было сцвярджэнне, што беларусы з'яўляюцца не самастойным этнасам, а заходнім адгалінаваннем рускага народа.

Сярод прыхільнікаў гэтай ідэалогіі вылучаліся дзве плыні: больш памяркоўная, ліберальная (М.Каяловіч, А.Пчолка) і кансерватыўная (К.Гаворскі).

Прадстаўнікі першай прызнавалі рэальнасць існавання адметных этнакультурных рыс Беларусі, адзначалі самакаштоўнасць беларускай культуры, магчымасць яе вывучэння для ўзбагачэння агульнарускай, але лічылі справу фарміравання нацыянальнай супольнасці як палітычна шкодную. Наогул прадстаўнікі ліберальнай плыні "заходнерусізму" зрабілі значны ўклад у даследаванне гісторыі і культуры Беларусі, развіццё яе статыстыкі, вывучэнне гаспадарчага жыцця, унеслі прапановы па рэарганізацыі сельскай гаспадаркі, прамысловасці, сістэмы падаткаабкладання.
Нярэдка сваёй дзейнасцю яны імкнуліся палепшыць дабрабыт насельніцтва, супрацьстаяць пашырэнню папулярных сярод моладзі тады сацыялістычных ідэй.
Сярод іх сустракаюцца імёны вядомых даследчыкаў Я.Карскага, М.Нікіфароўскага і інш.

Прыхільнікі кансерватыўнай плыні лічылі этнічныя асаблівасці беларусаў лакальна-дыялектнымі і вынікам польска-каталіцкай экспансіі, вартымі знішчэння для аднаўлення "рускага" характару краю.

У далейшым "заходнерусізм" як ідэалогія і форма этнічнай самасвядомасці часткі гарадскога насельніцтва Беларусі страціў свой пэўны дэмакратызм і фактычна адмаўляў права карэннага насельніцтва на нацыянальную самабытнасць.

#ГісторыяБеларусі
#МоваНашаРодная
#Літаратура

Фарміраванне беларускай нацыянальнай ідэі
Частка 1

Беларускі нацыянальна-культурны рух, паводле аднаго вобразнага параўнання, узрастаў паміж спрэчкамі расійскіх і польскіх шавіністаў за ідэалагічна-культурнае і эканамічнае панаванне на тэрыторыі краю.

У асяроддзі выкладчыкаў і студэнтаў Віленскага ўніверсітэта ў 1810-я - пачатку 1820-х гг. пачалі з'яўляцца парасткі ідэі будучага нацыянальнага адраджэння.
Прафесары Віленскага ўніверсітэта М.Баброўскі, І.Даніловічтпаклалі пачатак збіранню і вывучэнню помнікаў беларускага пісьменства XVI - XVII стагоддзяў. Яны садзейнічалі абуджэнню цікавасці да гісторыі, культуры, вуснай народнай творчасці ў беларускіх студэнтаў - сяброў таварыстваў філаматаў і філарэтаў, перш за ўсё Я.Чачота, Т.Зана і інш. Беларуская інтэлігенцыя фарміравалася пераважна з выхадцаў духавенства і збяднелай шляхты.

У 1817 годзе з'явілася першая навуковая публікацыя, прысвечаная беларускай народнай культуры

У 1822 г. К.Калайдовіч надрукаваў артыкул "О белорусском неречии" у якім адзначыў асобнасць беларускай мовы ад рускай.

У 1842 г. вядомы чэшскі славіст П.Шафарык выдаў даследванне "Славянскі народапіс", дзе ўпершыню пазначыў тэрыторыю пашырэння беларускай мовы.

У кнізе "Путешествие по Полесье и Белорусскому краю" П.Шпілеўскі акрэсліў ідэю аб чысціні беларускай мовы, яе блізкасці да старажытнай славянскай, пазбаўленнасці іншамоўнага ўплыву.

У сярэдзіне XIX стагоддзя асобныя творы на беларускай мове стварылі Я.Чачот, Я.Баршчэўскі, А.Рыпінскі, У.Сыракомля. Беларуская мова стала асноўнай у творчасці В.Дуніна-Марцінкевіча.

У другой палове XIX - пачатку XX ст. з'явіліся грунтоўныя працы І.Насовіча, М.Нікіфароўскага, Е.Раманава, Я.Карскага, М.Доўнара-Запольскага і інш., з выдання якіх пачынаецца развіццё навуковага беларусазнаўства.

Працяг будзе

#ГісторыяБеларусі
#Год1917

Рэвалюцыі 1917 года і беларускае пытанне
Пачатак тут

У выніку ў нацыянальным пытанні бальшавікі Беларусі дапусцілі шэраг пралікаў.

Апублікаваная ў 1917 годзе "Дэкларацыя правоў народаў Расіі" садзейнічала стварэнню асобных дзяржаў каля меж Беларусі на аснове самавызначэння.
У лістападзе 1917 года была абвешчана Украінская Народная рэспубліка (прызнаная Савецкай Расіяй), зроблены захады па ўтварэнні Латвійскай дзяржавы.

На заходнюю, акупаваную немцамі частку Беларусі (Віленшчыну і Гродзеншчыну) прэтэндавалі Літоўская Тарыба і польскія палітыкі.
Сур'ёзную пагрозу для Беларусі стваралі размешчаныя тут арміі Заходняга фронту, якія знаходзіліся ў стадыі інтэнсіўнага распаду.
Сітуацыя яшчэ больш ускладнялася дзеяннямі 1-га польскага корпуса пад камандаваннем Ю.Доўбар-Мусніцкага.

Ва ўмовах нарастання аграрнай рэвалюцыі часці корпуса станавіліся на абарону памешчыкаў, учынялі над беларускімі сялянамі жорсткія расправы.

Беларускія нацыянальныя партыі, якія не прынялі ўладу Саветаў, пэўныя надзеі звязвалі з выбарамі ва Устаноўчы сход (лістапад 1917г.). Яны меркавалі, што метадамі парламенцкай дэмакратыі можна дасягнуць поўнага нацыянальнага самавызначэння Беларусі.

Выканкам Вялікай беларускай рады пачаў падрыхтоўку свайго Устаноўчага сходу - Усебеларускага з'езда, мэтай якога было стварэнне дэмакратычнай краёвай улады.

Адначасова ў гэтым кірунку працаваў Беларускі абласны камітэт (БАК), які быў сфарміраваны ў лістападзе 1917 г. пры Усерасійскім Савеце сялянскіх дэпутатаў.
Беларускі абласны камітэт выступіў з прапановай аб правядзенні 15 снежня з'езда прадстаўнікоў земстваў, Саветаў сялянскіх дэпутатаў, беларускіх палітычных і грамадскіх арганізацый, арміі, настаўніцкага саюза, кааператыўных і культурна-асветніцкіх арганізацый.

Працяг будзе

#ГісторыяБеларусі
#Год1917
#СтварэннеБеларускайДзяржаўнасці

Белнацкам і яго роля ў стварэнні ССРБ
(Пачатак тут)

Ва ўмовах, калі імкненне беларускай дзяржаўнасці нават на аўтаномных пачатках цалкам ігнаравалася кіраўніцтвам Паўночна-Заходняга камітэта РКП(б) і Аблвыканкамзахама, галоўныя спадзяванні Белнацкам ускладаў на цэнтральныя органы ўлады Савецкай Расіі.

Белнацкам распрацаваў "Праект дэкрэта пра ўтварэнне беларускай вобласці", які разам з "Тлумачальнай запіскай" накіраваў у Наркамат па справах нацыянальнасцей Расійскай Савецкай Рэспублікі.
Яго юрыдычнай асновай з'явіўся арт.2 Канстытуцыі РСФСР "Аб аўтаномных абласных саюзах, якія ўваходзяць на падставе федэрацыі ў Расійскую Федэрацыю Савецкіх Рэспублік".
У гэтым дакуменце Белнацкам хадатайнічаў перад СНК РСФСР аб ліквідацыі Заходняй вобласці, якая ў складзе Расійскай Савецкай Рэспублікі не мела нават нацыянальнай назвы.
Такім чынам дасягалася мэта роспуску кіруючых органаў Заходняй камуны, якія былі сфарміраваны пры выпадковых абставінах з вайсковых арганізацый Заходняга фронту.
Саўнаркаму РСФСР Белнацкам прапаноўваў вырашыць беларускае тэрытарыяльнае пытанне шляхам стварэння Беларускай вобласці ў этнаграфічных межах "на правах самастойнасці ў сваім гаспадарчым і палітыка-адміністрацыйным жыцці".

Аднак знешні фактар таксама не мог быць задзейнічаны да таго часу, пакуль бальшавікі спадзяваліся на сусветную рэвалюцыю.
На працягу 1918 года рэвалюцыйныя падзеі нарасталі, у лістападзе 1918 г. у Германіі адбылася рэвалюцыя.
Меркавалася, што ў такіх умовах закрываць шлях для руху Чырвонай арміі на захад праз Беларусь для магчымай дапамогі рэвалюцыйнаму пралетарыяту немэтазгодна.
Так можна растлумачыць той факт, што ў тэлеграме У.Леніна 29 лістапада 1918 года галоўнакамандуючаму І.Вацэнісу вызначаецца неабходнасць падтрымкі савецкіх урадаў Латвіі, Літвы, Украіны і Эстляндыі і нічога не гаворыцца пра Беларусь.

Кіраўніцтва Белнацкама не пакінула без увагі змест такога важнага дзяржаўнага дакумента. У газеце "Дзянніца" быў апублікаваны артыкул З.Жылуновіча пад назвай "Як жа з Беларуссю", у якім выказваліся папрокі ў адрас Наркамнаца РСФСР на чале з І.Сталіным і кіраўніцтва Заходняй камуны аб  ігнараванні інтарэсаў беларускага народа.
Маскоўскі камітэт беларускіх секцый РКП(б), друкаваным органам якога таксама з'яўлялася "Дзянніца", 27 лістапада 1918 года выразна выказаўся за абвяшчэнне Беларускай рэспублікі

Падчас нямецкай акупацыі ў падполлі быў створаны Мінскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Пасля ўступлення 10 снежня 1918 года ў Мінск войск Чырвонай арміі Савет абвясціў пра аднаўленне ў горадзе савецкай улады. У гэты дзень быў створаны Мінскі губернскі ваенна-рэвалюцыйны камітэт.
Яго старшыня І.Рэйнгольд 13 снежня 1918 года  накіраваў тэлеграму Паўночна-Заходняму абласному камітэту РКП(б) з прапановай уключыць у парадак дня VI абласной партканферэнцыі пытанне аб утварэнні беларускай дзяржавы. Аднак прапанова не была падтрымана ні ў Маскве, ні абласным камітэтам РКП(б).

Нігілісітычная пазіцыя цэнтральнага савецкага кіраўніцтва і функцыянераў Заходняй камуны ў адносінах да дзяржаўнасці Беларусі вызвала занепакоенасць Белнацкама і беларускіх секцый РКП(б). На канферэнцыі беларускіх секцый РКП(б), што адбылася ў Маскве 21-23 снежня, была прызнана неабходнасць стварэння Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі, абрання Цэнтральнага бюро беларускіх секцый РКП(б) з ліку прыхільнікаў тэрміновага стварэння беларускай дзяржаўнасці ў складзе пяці чалавек на чале са З.Жылуновічам.
У далейшым Цэнтральнаму бюро далучалася склікаць пасля VI Паўночна-Заходняй канферэнцыі Усебеларускі з'езд камуністаў і стварыць нацыянальны партыйны цэнтр.

Прынятыя канферэнцыяй дакументы фактычна паставілі ЦК РКП(б) перад неабходнасцю тэрмінова вырашыць праблему беларускай дзяржаўнасці.

Працяг будзе

#ГісторыяБеларусі
#СтварэннеБеларускайДзяржаўнасці
#БНР
#ПольскаяАкупацыя

Польска-савецкая вайна і другое абвяшчэнне ССРБ

У лістападзе 1918 года у Варшаве было абвешчана адраджэнне Рэчы Паспалітай. Ю.Пілсуцкі заявіў аб аднаўленні дзяржавы ў межах 1772 года.
Кіраўніцтва Рэчы Паспалітай не абмежавалася этнічнымі польскімі землямі. Польскі сейм заявіў, што "бацькаўшчына Касцюшкі, Міцкевіча і Траўгута належыць да Польшчы, як частка непадзельныя".

Ужо ў снежні 1919 года паўночная група польскіх войскаў заняла большую частку Гродзенскай губерні.

16 лютага 1919 года ЦВК Беларускай і Часовы рэвалюцыйны рабоча-сялянскі ўрад Літвы звярнуліся да польскага ўрада з прапановай мірнага вырашэння "спрэчных тэрытарыяльных пытанняў". Аднак гэты зварот застаўся без адказу. Польскі сейм адхіліў прапановы Савецкай Расіі аб правядзенні плебісцыту на памежных спрэчных тэрыторыях. У красавіку польскія войскі захапілі Слонім, Вільню, Пінск, Баранавічы.

8 красавіка ЦВК Літоўска-Беларускай ССР уводзіць у рэспубліцы ваеннае становішча. Была праведзена мабілізацыя ў Чырвоную армію.
1 чэрвеня 1919 года быў прыняты Дэкрэт УЦВК РСФСР аб ваенна-палітычным адзінстве Украіны, Латвіі, Літвы і Беларусі на чале з Савецкай Расіяй. Заходні фронт быў умацаваны.
Аднак летам польскія войскі перайшлі ў наступленне. Была занята Вілейка, потым Маладзечна, Лунінец.
8 жніўня 1919 года польскія войскі захапілі Мінск, у жніўні-верасні занялі Бабруйск, Барысаў, Жлобін, Рагачоў.
Толькі ў кастрычніку іх наступленне было стрымана.

На захопленых тэрыторыях пры Галоўным камандаваннем польскай арміі было створана Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх зямель.
Беларусь была падзелена на акругі, якія ў сваю чаргу дзяліліся на паветы (іх узначалілі былыя польскія афіцэры).

Аднаўлялася памешчыцкае землеўладанне. Польскі рэжым выклікаў рост апазіцыйных настрояў сярод беларускіх палітычных партый і насельніцтва.
На захопленых тэрыторыях дзейнічалі дзясяткі нелегальных партыйных камітэтаў, партызанскіх атрадаў.
Акрамя бальшавікоў у партызанскую барацьбу ўключылася Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (БПС-Р), якая мела значны ўплыў у Гродзенскай, Віленскай, Мінскай губернях і з'яўлялася найбольш масавай палітычнай арганізацыяй.

На з'ездзе ў Вільні прадстаўнікі беларускай грамадскасці Віленшчыны і Гродзеншчыны (9-10 чэрвеня 1919г.) выказаліся за суверэннасць і непадзельнасць Беларусі.
Аднак беларускі нацыянальны рух не змог выпрацаваць адзіную пазіцыю ў адносінах да польскіх улад.

19 чэрвеня ў час знаходжання ў Мінску Ю.Пілсудскі прыняў дэлегацыю беларускіх дзеячаў на чале са старшынёй Рады БНР Я.Лёсікам.
Ю.Пілсудскі заверыў, што ён з'яўляецца "прыхільнікам беларускай справы" , але ў выніку кіраўнік Польскай дзяржавы не прызнаў беларускую дзяржаву.

У снежні 1919 года адбыўся раскол Рады БНР, частка яе членаў заявіла аб сваёй прапольскай арыентацыі, але большасць выказалася супраць саюзу з Польшчай.
Яны абвясцілі Народную раду БНР на чале з П.Крачэўскім і стварылі новы ўрад на чале ў В.Ластоўскім.
Польскія ўлады не прызналі Народную раду і арыштавалі В.Ластоўскага.

Працяг будзе

#ГісторыяБеларусі
#СтварэннеБеларускайДзяржаўнасці
#БНР
#ПольскаяАкупацыя

Польска-савецкая вайна і другое абвяшчэнне ССРБ
Пачатак тут

Вясной 1920 года адбыліся змены на польска-савецкім фронце. Польскія войскі пачалі наступленне на Палессі. Яны захапілі Мазыр, Калінкавічы.
На аснове распрацаванага плана ваенных дзеянняў у сярэдзіне мая пачалося наступленне Заходняга фронту ў Беларусі.

11 ліпеня быў вызвалены Мінск, 14 ліпеня - Вільня, 19 ліпеня - Гродна, 1 жніўня - Брэст.
Была рэальная магчымасць аднаўлення беларускай дзяржавы.
Аднак савецкае кіраўніцтва ў Маскве вырашала іншую задачу - правесці "саветызацыю Літвы і Польшчы".

12 ліпеня 1920 года быў падпісаны мірны дагавор паміж Літвой і РСФСР, згодна з якім значная частка беларускай тэрыторыі Гродзеншчыны і Віленшчыны (з гарадамі Гродна, Шчучын, Ашмяны, Смаргонь, Вільня) прызнана часткай Літвы.
Дагавор гарантаваў нейтралітэт Літвы ў ходзе польска-савецкай вайны.

Летам 1920 года Чырвоная армія правяла паспяховае наступленне на Варшаву і Львоў. Савецкі ўрад не прыняў да ўвагі ноту міністра замежных спраў Англіі Дж.Керзана (11 ліпеня 1920 г.) аб спыненні баявых дзеянняў на лініі Гродна - Брэст - Карпаты.

У пачатку жніўня Чырвоная армія вяла баі ўжо на тэрыторыі Польшчы. Гэта выклікала нацыянальна-патрыятвчны ўздым у Польшчы, спрыяла пашырэнню ваеннай, фінансавай дапамогі еўрапейскіх урадаў.
Як паведамляла газета "Дэйлі тэлеграф", дапамога была аказана італьянцамі, амерыканцамі, некаторымі нейтральнымі дзяржавамі.
Англічане далі грошы, машыны, неабходны персанал.
У справе рэарганізацыі арміі асноўная роля была адведзена французам.

Польскае камандаванне 14-16 жніўня 1920 года флангавым ударам стварыла пагрозу для акружэння Варшаўскай групоўкі савецкіх войскаў. Чырвоная армія пачала паспешнае адступленне, несучы вялікія страты.

21 жніўня польская армія заняла Брэст.
Пачаліся перагаворы аб заключэнні перамір'я, якія вяліся ў Мінску, а затым былі перанесены ў Рыгу.

Мінск быў вызвалены ад польскіх войскаў у ліпені 1920 года. Для падрыхтоўкі Дэкларацыі аб абвяшчэнні беларускай дзяржавы была створана камісія. У яе склад увайшлі чатыры прадстаўнікі партыі беларускіх эсэраў (Я. Бялькевіч, П.Берднік, І.Мамонька, М.Пашковіч), два -ад ЦК КП(б)Б (А.Чарвякоў, В.Кнорын), ад Беларускай камуністычнай арганізацыі - У.Ігнатоўскі, ад Бунда - А.Вайнштэйн.

Урачыстае абвяшчэнне незалежнасці ССРБ адбылося 31 ліпеня 1920 года у памяшканні гарадскога тэатра.

Беларуская рэспубліка абвяшчалася, але толькі ў межах Бабруйскага, Барысаўскага, Ігуменскага, Мінскага, Слуцкага і Мазырскага паветаў.

Таму Дэкларацыю не падпісалі прадстаўнікі БПС-Р, якія патрабавалі незалежнасці ССРБ у межах этнічнага самавызначэння.

#ГісторыяБеларусі
#СтварэннеБеларускайДзяржаўнасці
#ТрэцяяУстаўнаяГрамата

ТРЭЙЦЯЯ УСТАЎНАЯ ГРАМАТА
Рады Белорускай Народнай Рэспублікі.

Год назад народы Беларусі разам з народамі Расіі скінулі ярмо Расійскага царызму, які найцяжэй прыціснуў быў Беларусь; ні пытаючыся народу, ён укінуў наш край у пажар вайны, якая чыста зруйнавала гарады і вёскі беларускія. Цяпер мы, Рада Беларускай Народнай Рэспублікі, скідаем з роднага краю апошняе ярмо дзяржаўнай залежнасьці, якое гвалтам накінулі расійскія цары на наш вольны і незалежны край. Ад гэтага часу Беларуская народная рэспубліка абвяшчаецца незалежнаю і вольнаю дзяржаваю. Самі народы Беларусі, у особі свайго Устаноўчага Сойму, пастановяць аб будучых дзяржаўных зьвязях Беларусі.
На моцы гэтага трацяць сілу ўсе старыя дзяржаўныя зьвязі, якія далі магчымасьць чужому ўраду подпісаць і за Беларусь трактат у Бярэсьці, што забівае на сьмерць беларускі народ, дзелючы зямлю яго на часткі. На моцы гэгага ўрад Беларускай Народнай Рэспублікі мае ўвайсьці ў адносіны з зацікаўленымі старонамі, прапануючы ім перагледзіць тую часьціну Берэсьцейскага трактату, якая датычыць Беларусі, і падпісаць міравую ўмову з усімі ваяваушымі дзяржавамі.
Беларуская Народная Рэспубліка павінна абняць усе землі, дзе жыве і мае лічбенную перавагу беларускі народ, а ласьне Магілеўшчыну, беларускіе часьці Меншчыны, Гродзеншчыны (з Гродняй, Беластокам і інш.) Віленшчыны, Віцебшчыны, Смаленшчыны, Чарнігаўшчыны і сумежныя часьці суседніх губэрныяў, заселеныя беларусамі.
Рада Беларускай Народнай Рэспублікі пацьверджае ўсе тыя правы і вольнасці грамадзян і народаў Беларусі, якія абвешчаны Устаўной Граматай ад 9 сакавіка 1918 г.
Абвяшчаючы аб незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі Рада яе пакладае свае нздзеі на тое, што ўсе любячыя волю народы дапамогуць беларускаму народу ў поўнай меры здзейсьніць яго палітычна дзяржаўныя ідэалы.

Рада Беларускай Народнай Рэспублікі.
Дана ў Менску — Беларускім
25 сакавіка 1918 г.

Источник: https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/akty-belaruskay-narodnay-respubliki/treytsyaya-usta-naya-gramata-rady-beloruskay-narodnay-respubliki/ – Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь

#ПобытБеларусі
#ГісторыяБеларусі

Пянька – забытае золата Беларусі

Яшчэ ў пачатку ХХ ст. канапляводства было важнай сферай сельскай гаспадаркі ў вырошчванні тэхнічных культур. На беларускай этнічнай тэрыторыі ў Клінцах функцыянаваў нават канапляводчы (пяньковы) тэхнікум, ужо ў савецкі час выдатным канапляводам выдавалі спецыяльныя значкі, друкавалі плакаты з іх партрэтамі.

Пасля Другой Сусветнай вайны вырошчванне канопляў у прыватных гаспадарках было ўжо дастаткова рэдкай з'явай - мяшкі ды вяроўкі збольшага спраўна пастаўляла калгаснікам савецкая прамысловасць.

Цікава, што яшчэ ў 1950-х - пачатку 60-х гг. на Гродзеншчыне вырошчалі каноплі для вырабу... рыбалоўных сетак.

І цяпер прамысловыя каноплі вырошчваюцца ў Расіі і Украіне.
Пянька выкарыстоўваецца для вытворчасці цэментнавалакністых пліт, брэзентаў высокай якасці, высокаякаснай паперы і нават грошай.
Нават першыя джынсы Levi’s былі зроблены менавіта з канаплянай тканіны.

З 31 снежня 2016 г. у Беларусі цалкам забаронена вырошчваць і каноплі і снатворны мак, апрача толькі як у навуковых мэтах. Дадзеныя расліны не павінны расці на зямельных участках, а іх уласнікі павінны сачыць за гэтым.

#ГісторыяБеларусі

Старажытны беларускі горад Віцебск

Археалагічныя даследаванні сведчаць, што ў вусце Віцьбы існавалі паселішчы, заснаваныя балцкімі плямёнамі, якіх да ІХ стагоддзя змянілі славянскія плямёны крывічаў.

Паводле легенды, горад быў закладзены Кіеўскай княгіняй Вольгай у 974 годзе і ў старажытнарускіх летапісах згадваецца з 1021 года. Размешчаны на скрыжаванні найважнейшых гандлёвых шляхоў старажытнасці («з варагаў у грэкі» і Вялікага Волжскага (Булгарского), да канца ХІІ стагоддзя Віцебск ператвараецца ў цэнтр рамяства і гандлю, становіцца цэнтрам удзельнага княства, якое падпарадкоўваецца Полацкім, а часамі – Смаленскім князям.
На Замкавай гары знаходзілася рэзідэнцыя князя, а ніжэй жыў люд прасцей: гандляры і рамеснікі.

Ужо ў ХІІ стагоддзі ў горадзе быў пабудаваны першы каменны храм – праваслаўная Свята-Дабравешчанская царква, дзе захоўваліся эталоны мер вагі і даўжыні, якія выкарыстоўваліся пры гандлёвых аперацыях; перапісваліся кнігі, летапісы; навучаліся дзеці.

Апошнім усходнеславянскім удзельным князем быў Яраслаў Васільевіч, які ў 1318 годзе выдаў сваю дачку за князя Альгерда, сына вялікага князя літоўскага Гедэміна.

Знаходзячыся ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, горад карыстаўся ільготамі і аўтаноміяй, вакол яго былі ўзведзены магутныя фартыфікацыйныя ўмацаванні.

З 1506 года Віцебск стаў цэнтрам Віцебскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага, а з 1569 года - Рэчы Паспалітай.

У 1597 годзе ад караля Жыгімонта III Віцебск атрымаў свой герб і грамату на магдэбургскае права, што давала магчымасць рэгуляваць жыццё горада з дапамогай уласнай сістэмы юрыдычных нормаў.

Для Рэчы Паспалітай Віцебск заставаўся важнай у стратэгічным стаўленні крэпасцю на ўсходніх рубяжах.

У сілу свайго становішча горад пастаянна станавіўся ўдзельнікам крывавых войнаў, разбураўся і аднаўляўся . У XIV-пачатку XV стст. ён пацярпеў ад міжусобіц літоўскіх князёў Вітаўта і Свідрыгайла; у XVI-XVII стст. ад войнаў паміж Масквой і Рэччу Паспалітай (Лівонская вайна пры Іване Грозным, войны пры Аляксею Міхайлавічу).

У 1708 годзе падчас Паўночнай вайны паміж Швецыяй і Расіяй (у саюзе з Рэччу Паспалітай) горад па загадзе Пятра I быў спалены – за фінансавую падтрымку аказаную Віцебскай шляхтай шведам.

У гады Айчыннай вайны 1812 года горад акупавалі войскі Напалеона і  нанёслі яму значны ўрон.

У XVII стагоддзі Віцебск становіцца арэнай вострага міжканфесійнага супрацьстаяння. У гэты час у горад прыбылі каталіцкія манахі (у першую чаргу езуіты), якія пабудавалі свае рэзідэнцыі і храмы, адкрылі школы для навучання свецкіх асоб. Усе праваслаўныя храмы і манастыры перадалі уніятам (грэка-каталікам) , а вызнанне праваслаўя было забаронена аж да 1772 года.

Пры калегіуме езуітаў дзейнічала філасофская Студыя, музычная бурса, канвікт для шляхты, бібліятэка і аптэка, якая абслугоўвала жыхароў горада. Тут жа знаходзілася пахавальня князёў Агінскіх (ваявода Віцебскі), якія па багаццю і магутнасці сапернічалі з Радзівіламі.

У 1792 годзе Віцебск увайшоў у склад Расійскай імперыі і ў 1796 годзе стаў цэнтрам беларускай, з 1802 года Віцебскай губерні.

Горад стаў хутка развівацца. Ужо ў першыя дзесяцігоддзі ХХ стагоддзя ён – адзін з найбуйнейшых цэнтраў Беларусі (109 тысяч жыхароў, 45 прадпрыемстваў, 2 гімназіі, настаўніцкі інстытут, духоўная семінарыя, 5 бібліятэк, прыватная мастацкая школа Ю. Пэна).

Значную  частку насельніцтва горада складалі габрэі, якія пачалі сяліцца ў горадзе з XVII стагоддзя з прыходам езуітаў.

#ГісторыяБеларусі

1 кастрычніка 1817 года студэнты Віленскага ўніверсітэта заснавалі Таварыства філаматаў — таемнае патрыятычнае і асветніцкае аб’яднанне студэнтаў, якое дзейнічала ў 1817–1823 гадах.

За ўвесь час свайго існавання ў таварыства ўваходзіла дзевятнаццаць чалавек.

З кола філаматаў выйшлі буйныя постаці тагачаснай навукі і мастацтва: Ян Чачот — адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры, Адам Міцкевіч — класік беларускай і польскай літаратуры, Ігнат Дамейка — сусветна вядомы вучоны-геолаг, даследчык і нацыянальны герой Чылі, рэктар нацыянальнага ўніверсітэта ў Сант’яга, Юзэф Кавалеўскі — заснавальнік манголазнаўства ў Расіі, рэктар Казанскага ўніверсітэта і іншыя.

Галоўнай мэтай філаматы лічылі падрыхтоўку моладзі да рознабаковай дзейнасці на карысць Айчыны.

#ГісторыяБеларусі
#БеларускаяВільня

Як Вільня стала жамойцкім горадам

У міжваенным перыядзе (1921 — 1939 гады) Вільня была палітычным і культурным цэнтрам Заходняй Беларусі, яе неафіцыйнай сталіцай. Тут знаходзіліся сядзібы ўсіх беларускіх палітычных і грамадскіх арганізацый, працавалі беларуская гімназія, беларускі музей, шэраг навуковых і культурна-асветных установаў, рэдакцый газет і часопісаў.

Праўда, становішча ўвесь час змянялася да горшага, і напярэдадні другой сусветнай вайны колькасць іх у выніку шавіністычнае палітыкі польскіх уладаў значна зменшылася.
Пасля прыяднання Заходняй Беларусі да БССР беларускае грамадзянства Вільні было перакананае, што горад будзе нарэшце ў складзе беларускае рэспублікі. Афіцыйныя савецкія ўлады нават наладзілі ўрачыстасць з нагоды далучэння Вільні “на векі вякоў”.

У снежні 1939 года Сталін перадаў Вільню з Віленскім краем (гэта быў абшар з насельніцтвам 457 тысяч чалавек) Летуве. Нарком замежных спраў СССР Молатаў адзначыў тады: “Мы ведаем, што бальшыня насельніцтва гэтага абшару не летувіская. Але гістарычнае мінулае ды імкненні летувіскага народа цесна звязаныя з горадам Вільня, і ўрад СССР уважаў за неабходнае шанаваць гэтыя маральныя фактары”.

Зразумела, што такое “дабрадзейства” мусіла быць аплачанае. Напачатку Масква атрымала права на размяшчэнне ў Летуве вайсковых базаў, а неўзабаве, як вядома, і ўвогуле “праглынула” яе.

Жамойцкае насельніцтва горада стала імкліва ўзрастаць за кошт перасяленцаў з этнічных жамойцкіх земляў. Становішча беларусаў тут сталася яшчэ горшае, чым пры паляках. Летувіская прапаганда сцвярджала, што яны не беларусы, а “страчаныя летувісы”, што ім трэба толькі змяніць прозвішча, дадаўшы “-ас”, “-іс” або “-ус”, ды навучыцца жамойцкай мове.

Беспрацоўе сярод беларусаў павялічылася, яны дыскрымінаваліся пры ўладкаванні на дзяржаўную службу. Тыя ж з іх, хто нарадзіўся па-за Віленшчынай, увогуле не маглі атрымаць летувіскае грамадзянства.

У часе вайны ініцыятарамі карных захадаў з боку немцаў супраць нацыянальна свядомых беларусаў нярэдка былі польскія шавіністы. Гэта разам з перадваеннымі сталінскімі рэпрэсіямі спрычынілася да катастрафічнага змяншэння колькасці беларускай інтэлігенцыі ў Вільні.

Паводле “Каляндарных нататак” Адама Станкевіча, пры канцы вайны летувісы панічна баяліся беларусаў, справядліва мяркуючы, што іхны актыўны калабарацыянізм, з аднаго боку, і шырокі супраціў беларусаў фашысцкай акупацыі і іх каласальныя ахвяры — з другога, могуць даць падставу для паваеннага перагляду лёсу Вільні. Але Сталін не палічыў патрэбным вяртацца да гэтага пытання.

Канчатковае знішчэнне беларускага культурнага асяродку ў Вільні адбылося адразу пасля вайны. Летувіскі ўрад у асобе міністра асветы Ю.Жугжды не дазволіў адчыніць тут ніводнай беларускай школы, чаго дамагаліся А.Станкевіч ды іншыя беларускія дзеячы. Былі ліквідаваныя беларуская гімназія, славуты музей імя І.Луцкевіча.
Па ўзгадненні з Масквой і Варшавай замест беларускіх школаў пачалі насаджацца польскія і расейскія, было наладжанае выданне газеты “Чырвоны штандар” на польскай мове. Як і раней, польскія ксяндзы стараліся ўбіць у галовы беларусам-каталікам, што ўзапраўды яны палякі. У гэтым былі зацікаўленыя і летувіскія ўлады. Яны, відаць, не бачылі іншага шляху дэнацыяналізацыі беларусаў Віленшчыны, бо разумелі, што перавярнуць іх на жамойтаў досыць праблематычна.

Тым не менш; маючы на мэце змяніць дэмаграфічную сітуацыю на сваю карысць, яны адначасна імкнуліся накінуць на беларусаў хоць бы сваю вонкавую абалонку: дзе толькі магчыма запісвалі іх жамойтамі, перакручвалі імёны і прозвішчы на свой капыл (Міцкявічус замест Міцкевіч, Васіляўскас замест Васілеўскі, Астраўскайтэ замест Астроўская, Жвірбліс замест Верабей і т.д.).

Праводзілася татальная летувізацыя тапанімікі Вільні і Віленскага краю (Меднікі сталі Мядзінінкай, Свянцяны — Швянчоніс, Салечнікі — Шальчынінкш, Вострая Брама — Аўшрас і т.д.). У выніку тут не засталося амаль ніводнай беларускай назвы.

Такім чынам Вільня набыла нязвыклае для сябе аблічча, упершыню за сваю шматсотгадовую гісторыю, стаўшы жамойцкім горадам.

#ГісторыяБеларусі
#БеларускаяВільня

10 кастрычніка 1939 года беларуская Вільня была перададзена Літве

Дагавор аб перадачы Літоўскай Рэспубліцы горада Вільна і Віленскай обласці і аб узаемадапамозе паміж Совецкім Саюзам і Літвой
Дамова

10 кастрычніка 1939 году

👉 Чытаю дамову і ўзнікае пытанне: "А якога ляду пасля выхаду Літвы з СССР гэты дакумент не перастаў дзейнічаць?" 🤔

#ГісторыяБеларусі

20 кастрычніка 1655 года была падпісана Кейданская унія

Кейданская унія — дамова паміж магнатамі Вялікага княства Літоўскага і Каралём Швецыі Карлам X Густавам, падпісанная па ініцыятыве Януша Радзівіла у 1655 годзе падчас “Крывавага Патопа” 1654-1667.
Падчас “Патопа” ішла яшчэ і Паўночная вайна 1655-60 гг. паміж Рэччу Паспалітай і Швецыяй. Незадоўга да падзення Вільні групоўка магнатаў і шляхты ВКЛ на чале з вялікім гетманам Янушам Радзівілам і яго племяннікам Багуславам у пошуках выхаду з трагічнай сітуацыі звярнулася да шведскага караля Карла X з прозьбай аб заступніцтве Швецыі над ВКЛ.

Польшча ўспрыняла ўнію як дзяржаўную здраду. Бо па ўмовах Люблінскай уніі ВКЛ не мела права ўступаць у сепаратныя дыпламатычныя адносіны і заключаць міжнародныя дамовы. Але Статут ВКЛ 1588 года тлумачыў Вялікае Княства як незалежную дзяржаву, якая мае права весці самастойную замежную палітыку.

За два месяцы, якія прайшлі з моманту аб’яўлення Кейданскай уніі палітычнае становішча ВКЛ і Польшчы рэзка змянілася.
Шведскі корпус (звыш 10 тыс. чал.) заняў паўночную частку ВКЛ. Шведы патрабавалі рэкрутаў, спаганялі падымны падатак, рэквізавалі коней і фураж. Гэта выклікала супраціў шляхты і сялянства, якія перайшлі ў некаторых месцах да партызанскай барацьбы. Частка войска ВКЛ пакінула лагер у Кейданах, перайшла ў Вярбілава і стварыла канфедэрацыю, супраць Радзівілаў.
У Польшчы шведскія войскі 8 верасня занялі Варшаву, а 25 верасня – Кракаў. Да кастрычніка больш за дзве траціны тэрыторыі Польшчы апынуліся пад уладай шведскага ваеннага камандавання і прызначанай ім адміністрацыі.

Цяпер шведскія прадстаўнікі маглі навязаць Радзівілам свае ўмовы. Насуперак жаданню апошніх, ВКЛ станавілася пратэктаратам Швецыі, а не раўнапраўным партнёрам. Вярхоўную ўладу ў ВКЛ павінен быў ажыццяўляць намеснік караля. Толькі кароль (а не вальны сойм) меў права аб’яўляць вайну і заключаць мір. Але ўсе юрыдычныя і маёмасныя правы шляхты захоўваліся, роўна як правы і маёмасць рымска-каталіцкай, уніяцкай і праваслаўнай цэркваў.

20 кастрычніка 1655 года ў Кейданах быў падпісаны акт уніі паміж ВКЛ і Швецыяй. Дакумент падпісалі 1172 прадстаўніка ВКЛ, у тым ліку 75 ураднікаў (дзяржаўных чыноўнікаў), шмат афіцэраў і святароў, вялікая група лютэранскіх баронаў з Лівоніі.

Аднак большасць магнатаў і шляхты ВКЛ не падтрымалі новую унію. У першую чаргу іх не задавальняла ліквідацыя выбараў караля і патрабаванне ваяваць супраць Польшчы.

Неўзабаве Януш Радзівіл памёр у Тыкоціне (31 снежня 1655 года), мяркуючы па абставінах смерці – у выніку атручвання

#ГісторыяБеларусі

21 кастрычніка 1944 года — у Мінску адбылося афіцыйнае адкрыццё Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.

Першай часовай экспазіцыяй былі дзве выставы — «Зброя» і «Партызанскі друк», матэрыялы якіх размяшчаліся ў 15 залах і змяшчалі 1261 экспанат: лістоўкі, газеты, рукапісныя часопісы, фатаграфіі, узоры зброі. Стацыянарная экспазіцыя адкрылася ў 1947 годзе.

Гэта адзіны музей краіны, створаны ў складаны час ваеннага ліхалецця.
Унікальнасць музея таксама ў тым, што на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў пасля вайны ён заставаўся найбуйнейшай установай такога профілю на тэрыторыі Савецкага Саюза.

Значна пазней музеі па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны былі адкрыты спачатку ў Кіеве, а потым і ў Маскве на Паклоннай гары.

Больш падрабязна чытайце тут https://zviazda.by/be/news/20241021/1729517345-zbirayce-i-zahouvayce-dlya-gistoryi