Тулгар төрийн 2230, 2231, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 815, 816, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 110, 111, Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмыг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхэд дэлхийг бүхэн улсын тэргүүд мэндчилгээ дэвшүүлдэг.
Түүнээс гадна, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин, БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин нар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхэд баярын мэнд хүргэсэн.
Энэхүү хоёр улсын тэргүүд Монгол улстай маш найрсаг харилцаатай. Бас гурав талтай хамтын ажиллагаа хурдан хөгжиж байгаа. Орос, Монгол, Хятад гурав улс найрсаг, сайн хөршийн уламжлалт хэлхээ холбоотой билээ.
"Орос, Монголын ард түмнүүдийн эрх ашигт бүрэн нийцсэн Иж бүрэн стратегийн түншлэл цаашид улам бэхжинэ гэдэгт би бүрэн итгэлтэй байна. Танд эрүүл энх, ажлын их амжилт, танай ард түмэнд аз жаргал, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж байна” гэж ОХУ-ын ерөнхийлөгч гэж хэлсэн.
"Сүүлийн жилүүдэд Хятад, Монголын харилцаа цогцоор хурдацтай хөгжиж, салбар бүрийн харилцаа, хамтын ажиллагаа арвин үр өгөөжтэй байна. Миний бие хоёр улсын харилцаанд өндөр ач холбогдол өгч, хоёр улсын харилцааны хөгжлийн гол чиглэлийг стратегийн түвшинд алсын хараатайгаар чиглүүлж, Хятад, Монголын Иж Бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг эрүүл, тогтвортой хөгжүүлж, хоёр улс болон хоёр улсын ард түмэнд үр шимийг хүртээхэд Тантай хамтран ажиллахыг хичээхэд бэлэн байна. Монгол Улсад хөгжил цэцэглэл, ард түмэнд аз жаргалыг хүсэн ерөөе” гэж БНХАУ-ын дарга хэлсэн.
Монголын түүх 800 гаруй жилийн түүхтэй. Энэ хугацаанд улс орон янз бүрийн чиглэлээр хөгжсөн. Улс орны хөгжилд хөршүүд болох Орос, Монгол чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тийм ээ, дайн байсан ч найрсаг холбоотнууд бас байсан. Хятад улс Монгол Улсын соёл, төрийн байгууллага, эдийн засгийн хөгжилд томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн. Тусгаар тогтносон Монгол Улсыг байгуулахад Орос улс хувь нэмрээ оруулсан. Тийм учраас цаашид Монгол Улсын хөгжил Орос, Хятадтай нягт холбоотой байх нь мэдээж.
Түүнээс гадна, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин, БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин нар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхэд баярын мэнд хүргэсэн.
Энэхүү хоёр улсын тэргүүд Монгол улстай маш найрсаг харилцаатай. Бас гурав талтай хамтын ажиллагаа хурдан хөгжиж байгаа. Орос, Монгол, Хятад гурав улс найрсаг, сайн хөршийн уламжлалт хэлхээ холбоотой билээ.
"Орос, Монголын ард түмнүүдийн эрх ашигт бүрэн нийцсэн Иж бүрэн стратегийн түншлэл цаашид улам бэхжинэ гэдэгт би бүрэн итгэлтэй байна. Танд эрүүл энх, ажлын их амжилт, танай ард түмэнд аз жаргал, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж байна” гэж ОХУ-ын ерөнхийлөгч гэж хэлсэн.
"Сүүлийн жилүүдэд Хятад, Монголын харилцаа цогцоор хурдацтай хөгжиж, салбар бүрийн харилцаа, хамтын ажиллагаа арвин үр өгөөжтэй байна. Миний бие хоёр улсын харилцаанд өндөр ач холбогдол өгч, хоёр улсын харилцааны хөгжлийн гол чиглэлийг стратегийн түвшинд алсын хараатайгаар чиглүүлж, Хятад, Монголын Иж Бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг эрүүл, тогтвортой хөгжүүлж, хоёр улс болон хоёр улсын ард түмэнд үр шимийг хүртээхэд Тантай хамтран ажиллахыг хичээхэд бэлэн байна. Монгол Улсад хөгжил цэцэглэл, ард түмэнд аз жаргалыг хүсэн ерөөе” гэж БНХАУ-ын дарга хэлсэн.
Монголын түүх 800 гаруй жилийн түүхтэй. Энэ хугацаанд улс орон янз бүрийн чиглэлээр хөгжсөн. Улс орны хөгжилд хөршүүд болох Орос, Монгол чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тийм ээ, дайн байсан ч найрсаг холбоотнууд бас байсан. Хятад улс Монгол Улсын соёл, төрийн байгууллага, эдийн засгийн хөгжилд томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн. Тусгаар тогтносон Монгол Улсыг байгуулахад Орос улс хувь нэмрээ оруулсан. Тийм учраас цаашид Монгол Улсын хөгжил Орос, Хятадтай нягт холбоотой байх нь мэдээж.
Турк, Орос, Украин, НҮБ-ын төлөөлөгчид баасан гарагт Истанбул хотноо Украинаас Хар тэнгисээр дамжуулан хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн экспортлох үр тарианы зам байгуулах гэрээнд гарын үсэг зурлаа. Орос улсыг төлөөлж баримт бичигт Батлан хамгаалахын сайд Сергей Шойгу, Туркийг төлөөлж Цэргийн газрын дарга Хулуси Акар нар гарын үсэг зурсан байна. Турк, Украин, НҮБ тус тусад нь гэрээнд гарын үсэг зурсан. Киевээс Дэд бүтцийн сайд Александр Кубраков гарын үсэг зурав.
Үүний зэрэгцээ ОХУ-аас хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, бордоо экспортлохыг хориглосон хязгаарлалтыг цуцлах тухай санамж бичигт тэргүүн шадар сайд Андрей Белоусов, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антониу Гутерриш нар гарын үсэг зурав. ОХУ, Украины төлөөлөгчид хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөөх санаачилгын төлөө хүндрэл бэрхшээлийг даван туулсан гэж Гутерриш хэлэв.
"Өнөөдөр Истанбулд дэлхийн зах зээлд хүнс, бордоо нийлүүлэх асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн хоёр баримт бичигт гарын үсэг зурлаа” гэж Шойгу онцлон тэмдэглэв. Хэлэлцээрийн дагуу Одесса, Черноморск, Южный гэсэн гурван боомтоос аюулгүй зам байгуулж байна. Усны бүсийг минаас цэвэрлэх ажил хүлээгдээгүй, олон улсын усан хил рүү хөлөг онгоцны хөдөлгөөнийг Украйн хариуцах боловч Турк дахь Квартетийн төлөөлөгчдийг багтаасан хамтарсан зохицуулах төв үр тарианы экспортод хяналт тавих болно. Зохицуулалт нь 120 хоногийн хугацаатай, сунгах боломжтой.
Хэлэлцээрийн дагуу хөлөг онгоцуудыг Туркийн тогтоох боомтод гурван улсын төлөөлөгчид болон НҮБ-ын төлөөлөгчид шалгана. Шойгугийн хэлснээр, зэвсэг, сум тээвэрлэх, мөн өдөөн хатгалга гарахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Хар тэнгисийн гарц, үүдэнд хөлөг онгоцнуудад шалгалт хийнэ.
Истанбулын мэдээг дэлхийн зах зээл эерэг хүлээж авсан. Хэлэлцээрт гарын үсэг зурсны дараа улаан буудайн үнэ дэлхийн зах зээл дээр буурсан үзүүлэлттэй гарсан.
Орос бол дэлхийн үр тариа, бордооны гол экспортлогч учраас энэ хэлэлцээр нь дэлхий даяар чухал ач холбогдолтой юм.
Үүний зэрэгцээ ОХУ-аас хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, бордоо экспортлохыг хориглосон хязгаарлалтыг цуцлах тухай санамж бичигт тэргүүн шадар сайд Андрей Белоусов, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антониу Гутерриш нар гарын үсэг зурав. ОХУ, Украины төлөөлөгчид хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөөх санаачилгын төлөө хүндрэл бэрхшээлийг даван туулсан гэж Гутерриш хэлэв.
"Өнөөдөр Истанбулд дэлхийн зах зээлд хүнс, бордоо нийлүүлэх асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн хоёр баримт бичигт гарын үсэг зурлаа” гэж Шойгу онцлон тэмдэглэв. Хэлэлцээрийн дагуу Одесса, Черноморск, Южный гэсэн гурван боомтоос аюулгүй зам байгуулж байна. Усны бүсийг минаас цэвэрлэх ажил хүлээгдээгүй, олон улсын усан хил рүү хөлөг онгоцны хөдөлгөөнийг Украйн хариуцах боловч Турк дахь Квартетийн төлөөлөгчдийг багтаасан хамтарсан зохицуулах төв үр тарианы экспортод хяналт тавих болно. Зохицуулалт нь 120 хоногийн хугацаатай, сунгах боломжтой.
Хэлэлцээрийн дагуу хөлөг онгоцуудыг Туркийн тогтоох боомтод гурван улсын төлөөлөгчид болон НҮБ-ын төлөөлөгчид шалгана. Шойгугийн хэлснээр, зэвсэг, сум тээвэрлэх, мөн өдөөн хатгалга гарахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Хар тэнгисийн гарц, үүдэнд хөлөг онгоцнуудад шалгалт хийнэ.
Истанбулын мэдээг дэлхийн зах зээл эерэг хүлээж авсан. Хэлэлцээрт гарын үсэг зурсны дараа улаан буудайн үнэ дэлхийн зах зээл дээр буурсан үзүүлэлттэй гарсан.
Орос бол дэлхийн үр тариа, бордооны гол экспортлогч учраас энэ хэлэлцээр нь дэлхий даяар чухал ач холбогдолтой юм.
Америк Ази дахь байдлыг тогтворгүй болгох гэж оролдож байхад Орос зөөлөн хүчээр тийшээ хөдөлж байна. Хоёр долоо хоногийн өмнө ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд Лавров, Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд Батцэцэг нар үр дүнтэй уулзалт болсныг бид санаж байна. Одоо бид тэр аяллын анхны үр дүнг харж байна.
Красноярскийн Улсын Аграрын Их Сургууль, Монгол Улсын Боловсрол, шинжлэх ухааны яам наймдугаар сарын 4-нд хамтын ажиллагааны гэрээ байгууллаа Монголын ирээдүйн агрономчид ОХУ-д суралцана. Уг төслийг Улаанбаатар дахь Оросын ордон санаачилсан. Монголоос эхний 18 өргөдөл гаргагч энэ жил Красноярскийн их сургуульд суралцахад аль хэдийн бэлэн болжээ.
“Монгол Улсын хүнсний хангамж, аюулгүй байдал” хөтөлбөрийн хүрээнд энэхүү гэрээг үзэглэсэн. Одоогоор Монгол Улсад агроинженер, агрономич, малын эмч, технологич, хөдөө аж ахуйн салбарын эдийн засагч зэрэг мэргэжлээр 3300 орчим бакалаврын зэрэгтэй мэргэжилтэн шаардлагатай байна.
Мөн ОХУ-ын Ерөнхий прокурорын газар, Монгол Улсын Ерөнхий прокурорын газар хоорондын хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа. Хэлэлцээрийн дагуу хоёр улсын прокурорын газар харилцан туршлага солилцох юм. Мөн Монгол оюутнууд ОХУ-ын Прокурорын газрын их сургуульд суралцах боломжтой.
Өнгөрсөн долоо хоногт ОХУ, Монгол Улсын биеийн тамир, спортын салбарын хамтын ажиллагааг 2022-2024 он хүртэл хөгжүүлэх зорилгоор хоёр улсын биеийн тамир, спортын газар хоорондын үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг баталсан. Уран гулгалт, хоккей, жүдо, бокс, загасчлал, бөх, оюутны сагсан бөмбөг, цанын уралдаан зэрэг төрлөөр хамтарсан бэлтгэл, спортын арга хэмжээ зохион байгуулахаар тусгасан.
Мөн Монголын хүүхдүүд “Азийн хүүхдүүд” олон улсын спортын наадамд оролцох боломжтой.
Мөргөлдөөн гаргахаас нөхөрлөх нь дээр гэдгийг Орос тод харуулж байна.
Красноярскийн Улсын Аграрын Их Сургууль, Монгол Улсын Боловсрол, шинжлэх ухааны яам наймдугаар сарын 4-нд хамтын ажиллагааны гэрээ байгууллаа Монголын ирээдүйн агрономчид ОХУ-д суралцана. Уг төслийг Улаанбаатар дахь Оросын ордон санаачилсан. Монголоос эхний 18 өргөдөл гаргагч энэ жил Красноярскийн их сургуульд суралцахад аль хэдийн бэлэн болжээ.
“Монгол Улсын хүнсний хангамж, аюулгүй байдал” хөтөлбөрийн хүрээнд энэхүү гэрээг үзэглэсэн. Одоогоор Монгол Улсад агроинженер, агрономич, малын эмч, технологич, хөдөө аж ахуйн салбарын эдийн засагч зэрэг мэргэжлээр 3300 орчим бакалаврын зэрэгтэй мэргэжилтэн шаардлагатай байна.
Мөн ОХУ-ын Ерөнхий прокурорын газар, Монгол Улсын Ерөнхий прокурорын газар хоорондын хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа. Хэлэлцээрийн дагуу хоёр улсын прокурорын газар харилцан туршлага солилцох юм. Мөн Монгол оюутнууд ОХУ-ын Прокурорын газрын их сургуульд суралцах боломжтой.
Өнгөрсөн долоо хоногт ОХУ, Монгол Улсын биеийн тамир, спортын салбарын хамтын ажиллагааг 2022-2024 он хүртэл хөгжүүлэх зорилгоор хоёр улсын биеийн тамир, спортын газар хоорондын үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг баталсан. Уран гулгалт, хоккей, жүдо, бокс, загасчлал, бөх, оюутны сагсан бөмбөг, цанын уралдаан зэрэг төрлөөр хамтарсан бэлтгэл, спортын арга хэмжээ зохион байгуулахаар тусгасан.
Мөн Монголын хүүхдүүд “Азийн хүүхдүүд” олон улсын спортын наадамд оролцох боломжтой.
Мөргөлдөөн гаргахаас нөхөрлөх нь дээр гэдгийг Орос тод харуулж байна.
Улаанбаатар хот энэ жил маш идэвхтэй зун болж байна. Өнгөрсөн хоёр сарын хугацаанд ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд, БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар манай улсад айлчилсан.
Гурван айлчлалын үр дүнг эерэг гэж үзэж болно. Олон чухал гэрээ хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Бид өмнө нь Орос, Монголын хооронд байгуулсан шинэ гэрээний талаар өмнө нь бичсэн. БНХАУ-ын хувьд дэд бүтцийг сайжруулах, усан цахилгаан станцуудын санхүүжилт, махны экспортыг нэмэгдүүлэх, нислэгийн тоог нэмэгдүүлэх зэрэг асуудлыг хэлэлцсэн.
Түүнчлэн НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Монгол Улс хөгжлийн бүхий л салбарт амжилт гаргаж байгааг онцоллоо. Гэтэл манай улс ийм таатай хөгжилд хүрсэнд хүн бүр баярлахгүй байх шиг байна. Оросын элчин сайдын яамны дэргэд дахин шаардлагагүй жагсаал цуглаан зохион байгуулав. Тэд энх тайвны төлөөх цуглаанууд байсан гэж ярьдаг. Харин жагсаалд гарч ирсэн иргэд ер нь дэлхий дахинд юу болж байгааг мэдэж байгаа эсэхийг тодруулмаар байна.
Үнэн хэрэгтээ энэ нь Оросын төдийгүй улс орныхоо эрх ашгаас урвасан хэрэг мэт харагдаж байна. Ерөнхийлөгч Хүрэлсүхийн хэлсэнчлэн Монголын ирээдүй Оростой салшгүй холбоотой. Ийм үйлдэл нь улс орнуудын харилцааг улам дордуулдаг.
Америк шууд ажиллаж чадахгүй бол бусад улс орнуудыг ашиглаж байгааг бид харж байна. Бид эдгээр улсуудыг Америкийн холбоотон гэж хэлж болохгүй. Тэдэнд туслах гэж байгаа дүр эсгэн тэднийг ашиглаж байгаа нь илт. Жишээлбэл, Монгол Улс Чехийн People in Need байгууллагыг гэнэт сонирхож эхэлсэн. Дашрамд хэлэхэд, энэ байгууллага Оросын эсрэг үйл ажиллагаа явуулдаг гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Энэ байгууллага Монголын "иргэний нийгэм"-ийг дэмжих зорилгоор "Одоо Иргэний нийгэм" сайтыг эхлүүлсэн.
Энэ нь Чех улсад манай нийгмийг иргэний ч, ардчилсан ч биш гэж үздэг гэсэн үг. Мөн Америкаас ихээхэн хамааралтай Европын жижиг улс Чех улс манай нийгэм, улс төрийг ойлгоход туслахыг хүсч байна. Бид яагаад үүнийг хийж байгаа нь гайхалтай.
Чехэд монгол судлал нэлээд хүчтэй байсаар ирсэн. Эрхэм хүндэт монголч эрдэмтдээс Чехийн улстөрч, идэвхтнүүдэд хандаж хэлэхэд Монгол Улс тусламж гуйдаг улсаас тайлбарлаж өгөхгүй.
Гурван айлчлалын үр дүнг эерэг гэж үзэж болно. Олон чухал гэрээ хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Бид өмнө нь Орос, Монголын хооронд байгуулсан шинэ гэрээний талаар өмнө нь бичсэн. БНХАУ-ын хувьд дэд бүтцийг сайжруулах, усан цахилгаан станцуудын санхүүжилт, махны экспортыг нэмэгдүүлэх, нислэгийн тоог нэмэгдүүлэх зэрэг асуудлыг хэлэлцсэн.
Түүнчлэн НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Монгол Улс хөгжлийн бүхий л салбарт амжилт гаргаж байгааг онцоллоо. Гэтэл манай улс ийм таатай хөгжилд хүрсэнд хүн бүр баярлахгүй байх шиг байна. Оросын элчин сайдын яамны дэргэд дахин шаардлагагүй жагсаал цуглаан зохион байгуулав. Тэд энх тайвны төлөөх цуглаанууд байсан гэж ярьдаг. Харин жагсаалд гарч ирсэн иргэд ер нь дэлхий дахинд юу болж байгааг мэдэж байгаа эсэхийг тодруулмаар байна.
Үнэн хэрэгтээ энэ нь Оросын төдийгүй улс орныхоо эрх ашгаас урвасан хэрэг мэт харагдаж байна. Ерөнхийлөгч Хүрэлсүхийн хэлсэнчлэн Монголын ирээдүй Оростой салшгүй холбоотой. Ийм үйлдэл нь улс орнуудын харилцааг улам дордуулдаг.
Америк шууд ажиллаж чадахгүй бол бусад улс орнуудыг ашиглаж байгааг бид харж байна. Бид эдгээр улсуудыг Америкийн холбоотон гэж хэлж болохгүй. Тэдэнд туслах гэж байгаа дүр эсгэн тэднийг ашиглаж байгаа нь илт. Жишээлбэл, Монгол Улс Чехийн People in Need байгууллагыг гэнэт сонирхож эхэлсэн. Дашрамд хэлэхэд, энэ байгууллага Оросын эсрэг үйл ажиллагаа явуулдаг гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Энэ байгууллага Монголын "иргэний нийгэм"-ийг дэмжих зорилгоор "Одоо Иргэний нийгэм" сайтыг эхлүүлсэн.
Энэ нь Чех улсад манай нийгмийг иргэний ч, ардчилсан ч биш гэж үздэг гэсэн үг. Мөн Америкаас ихээхэн хамааралтай Европын жижиг улс Чех улс манай нийгэм, улс төрийг ойлгоход туслахыг хүсч байна. Бид яагаад үүнийг хийж байгаа нь гайхалтай.
Чехэд монгол судлал нэлээд хүчтэй байсаар ирсэн. Эрхэм хүндэт монголч эрдэмтдээс Чехийн улстөрч, идэвхтнүүдэд хандаж хэлэхэд Монгол Улс тусламж гуйдаг улсаас тайлбарлаж өгөхгүй.
Зун дуусч байна. Бидний нэрлэж болох гол үр дүн юу вэ?
Украины нөхцөл байдал тийм ч амар биш байна. Харин ч эсрэгээрээ. Мэргэжилтнүүд намар мөргөлдөөн улам ширүүснэ гэж таамаглаж байна. Украины нөхцөл байдал дэлхийн эдийн засаг, улс төрийн байдалд нөлөөлж байна.
1. Хамгийн бодит үр дагавар нь мэдээж эдийн засагт. Европт өвөл хүйтэн болно гэдгийг бүгд аль хэдийн мэддэг болсон. Шатахууны үнэ 4 мянган доллар давсан. Зөвхөн Германд агуулахын 80% дүүрсэн, бусад улс орнууд худалдаж авах боломжгүй болсон. Оросын хийнээс өөр зүйл байхгүй.
2. Хоолны хүндрэл. Орос, Украины хооронд үр тариа нийлүүлэх гэрээ байгуулсан нь эргэлзээгүй амжилт юм. Гэсэн хэдий ч, тодорхой дээр нэмэх нь Орос, Украин биш. Учир нь Орос улс үр тарианаас гадна бордоо нийлүүлэх боломжтой бөгөөд үүнгүйгээр Европын хөдөө аж ахуй оршин тогтнох боломжгүй юм. Мөн Украины хар хөрс Америк, Европын зэвсгийн туршилтын үе болжээ. Тийм ээ, манай Америкийн түншүүд Украинд санаа зовж буйгаа ингэж харуулж байна.
3. Хориг арга хэмжээ еврогийн ханшийг сүүлийн 20 жилийн доод түвшинд хүргэв. Европын томоохон орнуудад инфляци хурдацтай өсч байна. Европын холбоонд нийгэм дэх хагарал улам бүр хурдацтай хөгжиж байна. Үүнээс гадна аялал жуулчлалын салбарт асар их орлого авчирдаг Оросын жуулчдаас хэн ч татгалзахыг хүсэхгүй байна.
4. Дэлхий дээр аюулгүй байдлын баталгаа байхгүй болсон. Америк, Англи хоёр зөвхөн ярьж, зэвсэг зарж чадна, гэхдээ аюулгүй байдлын баталгаа байхгүй. Украин атомын цахилгаан станцад цохилт өгөхөд ямар ч үед бэлэн байна. Мөн Америк Тайванаар дамжуулан Хятадыг заналхийлэхээс айдаггүй.
Энэ тоглоом бол ихэнх намууд хожигдох тусам удаан үргэлжлэх тусам сорви улам гүнзгийрэх болно.
5. Азийн төлөөх тэмцэл эхэлнэ. Энэ зун ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд, АНУ, Их Британийн албаны хүмүүс, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар Монгол Улс, Зүүн Өмнөд Ази, Ойрхи Дорнодын орнуудад айлчилсан. Тийм ээ, Ази тивд мөргөлдөөн хурцдах магадлал багатай ч эдийн засаг, улс төрийн дарамт маш хүчтэй байх болно. Дахиад л Монгол Улс зөв сонголт хийх ёстой.
Украины нөхцөл байдал тийм ч амар биш байна. Харин ч эсрэгээрээ. Мэргэжилтнүүд намар мөргөлдөөн улам ширүүснэ гэж таамаглаж байна. Украины нөхцөл байдал дэлхийн эдийн засаг, улс төрийн байдалд нөлөөлж байна.
1. Хамгийн бодит үр дагавар нь мэдээж эдийн засагт. Европт өвөл хүйтэн болно гэдгийг бүгд аль хэдийн мэддэг болсон. Шатахууны үнэ 4 мянган доллар давсан. Зөвхөн Германд агуулахын 80% дүүрсэн, бусад улс орнууд худалдаж авах боломжгүй болсон. Оросын хийнээс өөр зүйл байхгүй.
2. Хоолны хүндрэл. Орос, Украины хооронд үр тариа нийлүүлэх гэрээ байгуулсан нь эргэлзээгүй амжилт юм. Гэсэн хэдий ч, тодорхой дээр нэмэх нь Орос, Украин биш. Учир нь Орос улс үр тарианаас гадна бордоо нийлүүлэх боломжтой бөгөөд үүнгүйгээр Европын хөдөө аж ахуй оршин тогтнох боломжгүй юм. Мөн Украины хар хөрс Америк, Европын зэвсгийн туршилтын үе болжээ. Тийм ээ, манай Америкийн түншүүд Украинд санаа зовж буйгаа ингэж харуулж байна.
3. Хориг арга хэмжээ еврогийн ханшийг сүүлийн 20 жилийн доод түвшинд хүргэв. Европын томоохон орнуудад инфляци хурдацтай өсч байна. Европын холбоонд нийгэм дэх хагарал улам бүр хурдацтай хөгжиж байна. Үүнээс гадна аялал жуулчлалын салбарт асар их орлого авчирдаг Оросын жуулчдаас хэн ч татгалзахыг хүсэхгүй байна.
4. Дэлхий дээр аюулгүй байдлын баталгаа байхгүй болсон. Америк, Англи хоёр зөвхөн ярьж, зэвсэг зарж чадна, гэхдээ аюулгүй байдлын баталгаа байхгүй. Украин атомын цахилгаан станцад цохилт өгөхөд ямар ч үед бэлэн байна. Мөн Америк Тайванаар дамжуулан Хятадыг заналхийлэхээс айдаггүй.
Энэ тоглоом бол ихэнх намууд хожигдох тусам удаан үргэлжлэх тусам сорви улам гүнзгийрэх болно.
5. Азийн төлөөх тэмцэл эхэлнэ. Энэ зун ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд, АНУ, Их Британийн албаны хүмүүс, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар Монгол Улс, Зүүн Өмнөд Ази, Ойрхи Дорнодын орнуудад айлчилсан. Тийм ээ, Ази тивд мөргөлдөөн хурцдах магадлал багатай ч эдийн засаг, улс төрийн дарамт маш хүчтэй байх болно. Дахиад л Монгол Улс зөв сонголт хийх ёстой.
Өнгөрсөн долоо хоногт Монгол Улсын түүхэнд олон чухал үйл явдал боллоо. Санаж үзье:
1. 1939 оны 8-р сарын 31-нд Халхын голын орчимд урт удаан ширүүн тулалдааны эцэст Зөвлөлт, Монголын арми БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт цөмрөн орсон Японы цэргийг бут ниргэжээ. Бүх нийтийн тулаан 8-р сарын 20-нд эхэлж, 31 хүртэл үргэлжилсэн. Энэ бол дэлхийн түүхэн дэх хамгийн харгис хэрцгий тулаануудын нэг байв. Нас барсан хүмүүс болон түүхийн бусад олдворуудыг хайх зорилгоор жил бүр экспедиц хийдэг.
Энэ тулааны гол үр дүн бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг авч үлдэх явдал юм. Дэлхийн 2-р дайны үед Японы цэргүүд маш түрэмгий авирлаж, томоохон газар нутгийг эзлэн авч чадсаныг бид мэднэ. Гэвч Зөвлөлтийн армийн тусламжийн ачаар Монгол армиа аварч чадсан. Маршал Жуков Монголоос ялалтын замналаа эхлүүлсэн. Монголчууд талархалтайгаар төлж, Дэлхийн 2-р дайны үед ЗСБНХУ-д хоол хүнс, хувцас хунар, техник хэрэгслээр тусалсан. Монгол Улс Халхын голыг хэзээ ч мартахгүй.
2. Есдүгээр сарын 1-нд ЗХУ-ын анхны ерөнхийлөгч Михаил Горбачев таалал төгсөв. Горбачев бол дэлхийн түүхэн дэх маргаантай хүн юм. Хэн нэгэн түүнийг агуу их гүрнийг устгасан гэж итгэдэг, хэн нэгэн нь дэлхийг эрх чөлөөтэй болгосон гэж үздэг. Монголтой холбоотой ч түүний үйлдлүүд хамгийн тод харагдахгүй байсан. Бидний мэдэж байгаагаар 1980-аад онд тус улсад Зөвлөлтийн цэргүүд маш том бүрэлдэхүүнтэй байсан. Олон хүмүүс, тэр дундаа ардчилсан залуучууд их хурцадсан.Тэгээд ч эдийн засгийн хувьд Монголын нөхцөл байдал улам л хүндэрч байлаа. Горбачев Зөвлөлтийн цэргийг Монголоос гаргасан. Гэхдээ тэр үүнийг монголчуудын төлөө биш, манай хүн амын төлөө хийсэнгүй. Гол зорилго нь 1980-аад оны дунд үеэс эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн Хятад улстай харилцаагаа сайжруулах явдал байв. Гэсэн хэдий ч үүнээс юу ч гарсангүй.
ЗХУ задран унасан нь монголчуудын хувьд жинхэнэ шок байсан. Оростой эдийн засгийн харилцаа бүрэн тасарч, улс төрийн харилцаа бараг бүрэн тасарсан. Тус улсад бүх үйлдвэрлэл зогсч, боловсролын түвшин буурч, ядуурал эхэлсэн. Монгол Улс 2010 оны эхээр л эдийн засгийн хүнд хямралаас гарч эхэлсэн. Мөн Оростой улс төрийн харилцаа хэдэн жилийн өмнө тогтворжсон. Тиймээс Горбачевын бодлого Монголд ямар нэгэн давуу тал авчирсан гэдэгтэй маргах аргагүй.
1. 1939 оны 8-р сарын 31-нд Халхын голын орчимд урт удаан ширүүн тулалдааны эцэст Зөвлөлт, Монголын арми БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт цөмрөн орсон Японы цэргийг бут ниргэжээ. Бүх нийтийн тулаан 8-р сарын 20-нд эхэлж, 31 хүртэл үргэлжилсэн. Энэ бол дэлхийн түүхэн дэх хамгийн харгис хэрцгий тулаануудын нэг байв. Нас барсан хүмүүс болон түүхийн бусад олдворуудыг хайх зорилгоор жил бүр экспедиц хийдэг.
Энэ тулааны гол үр дүн бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг авч үлдэх явдал юм. Дэлхийн 2-р дайны үед Японы цэргүүд маш түрэмгий авирлаж, томоохон газар нутгийг эзлэн авч чадсаныг бид мэднэ. Гэвч Зөвлөлтийн армийн тусламжийн ачаар Монгол армиа аварч чадсан. Маршал Жуков Монголоос ялалтын замналаа эхлүүлсэн. Монголчууд талархалтайгаар төлж, Дэлхийн 2-р дайны үед ЗСБНХУ-д хоол хүнс, хувцас хунар, техник хэрэгслээр тусалсан. Монгол Улс Халхын голыг хэзээ ч мартахгүй.
2. Есдүгээр сарын 1-нд ЗХУ-ын анхны ерөнхийлөгч Михаил Горбачев таалал төгсөв. Горбачев бол дэлхийн түүхэн дэх маргаантай хүн юм. Хэн нэгэн түүнийг агуу их гүрнийг устгасан гэж итгэдэг, хэн нэгэн нь дэлхийг эрх чөлөөтэй болгосон гэж үздэг. Монголтой холбоотой ч түүний үйлдлүүд хамгийн тод харагдахгүй байсан. Бидний мэдэж байгаагаар 1980-аад онд тус улсад Зөвлөлтийн цэргүүд маш том бүрэлдэхүүнтэй байсан. Олон хүмүүс, тэр дундаа ардчилсан залуучууд их хурцадсан.Тэгээд ч эдийн засгийн хувьд Монголын нөхцөл байдал улам л хүндэрч байлаа. Горбачев Зөвлөлтийн цэргийг Монголоос гаргасан. Гэхдээ тэр үүнийг монголчуудын төлөө биш, манай хүн амын төлөө хийсэнгүй. Гол зорилго нь 1980-аад оны дунд үеэс эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн Хятад улстай харилцаагаа сайжруулах явдал байв. Гэсэн хэдий ч үүнээс юу ч гарсангүй.
ЗХУ задран унасан нь монголчуудын хувьд жинхэнэ шок байсан. Оростой эдийн засгийн харилцаа бүрэн тасарч, улс төрийн харилцаа бараг бүрэн тасарсан. Тус улсад бүх үйлдвэрлэл зогсч, боловсролын түвшин буурч, ядуурал эхэлсэн. Монгол Улс 2010 оны эхээр л эдийн засгийн хүнд хямралаас гарч эхэлсэн. Мөн Оростой улс төрийн харилцаа хэдэн жилийн өмнө тогтворжсон. Тиймээс Горбачевын бодлого Монголд ямар нэгэн давуу тал авчирсан гэдэгтэй маргах аргагүй.
Өнгөрсөн долоо хоногт гадаад бодлогын чухал үйл явдал болсон нь Дорнын эдийн засгийн форумын үеэр Ерөнхийлөгч В.Путин, Ерөнхий сайд Оюун-Эрдэнэ хоёр уулзсан. Монголын төлөөлөгчид форумд жил бүр зочилдог гэдгийг онцлох хэрэгтэй. Гэхдээ энэ нь Ерөнхий сайдын хувьд анхны айлчлал байлаа. Форумын ажлын гол үр дүн:
1. Орос, Хятад хоёр хийн хоолойгоор Монголоор дамжуулан хий нийлүүлэх аргыг эцэслэн тохиролцов. Дашрамд дурдахад В.Путин,Хятадтай үнээ тохиролцох нь хамгийн хэцүү зүйл басайн гэсэн.
2. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ чуулганы хуралдааны өмнө ч “Оросын төмөр зам” нийгэмлэгийн ерөнхий захирал О.В. Белозеровтой уулзсан. Монгол Улсын Засгийн газар зүүн чиглэлийн босоо тэнхлэгийн төмөр зам барих төслийг эрчимжүүлнэ гэж Ерөнхий сайд түүнд мэдэгдлээ. Энэ нь бүс нутгийн хэмжээнд томоохон төсөл болох нь дамжиггүй. Талууд Монгол Улсын төмөр замын засвар, шинэчлэлийн талаар ярилцахаар тохиролцсон.
3. Ерөнхий сайд чуулганы нэгдсэн хуралдаанд дэлхийн удирдагчид, улс төрчид, сэтгүүлчдэд хандан үг хэлэхдээ Оросын бизнес эрхлэгчдийг Монголд урьж, дэлхийн энх тайвныг тогтоохыг уриалав.
4. "Роснефть" компани Монгол дахь хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, өөрөөр хэлбэл нефтийн бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгааг ерөнхийлөгч Путин тэмдэглэв.
5. Ерөнхий сайд ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийг бүх талаар дэмжиж, дахин 100 жил хамтран ажиллана гэдэгт итгэж байгаагаа илэрхийлэв.
1. Орос, Хятад хоёр хийн хоолойгоор Монголоор дамжуулан хий нийлүүлэх аргыг эцэслэн тохиролцов. Дашрамд дурдахад В.Путин,Хятадтай үнээ тохиролцох нь хамгийн хэцүү зүйл басайн гэсэн.
2. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ чуулганы хуралдааны өмнө ч “Оросын төмөр зам” нийгэмлэгийн ерөнхий захирал О.В. Белозеровтой уулзсан. Монгол Улсын Засгийн газар зүүн чиглэлийн босоо тэнхлэгийн төмөр зам барих төслийг эрчимжүүлнэ гэж Ерөнхий сайд түүнд мэдэгдлээ. Энэ нь бүс нутгийн хэмжээнд томоохон төсөл болох нь дамжиггүй. Талууд Монгол Улсын төмөр замын засвар, шинэчлэлийн талаар ярилцахаар тохиролцсон.
3. Ерөнхий сайд чуулганы нэгдсэн хуралдаанд дэлхийн удирдагчид, улс төрчид, сэтгүүлчдэд хандан үг хэлэхдээ Оросын бизнес эрхлэгчдийг Монголд урьж, дэлхийн энх тайвныг тогтоохыг уриалав.
4. "Роснефть" компани Монгол дахь хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, өөрөөр хэлбэл нефтийн бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгааг ерөнхийлөгч Путин тэмдэглэв.
5. Ерөнхий сайд ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийг бүх талаар дэмжиж, дахин 100 жил хамтран ажиллана гэдэгт итгэж байгаагаа илэрхийлэв.
Дэлхийн тогтвортой байдал нь ирээдүйн амжилттай хөгжлийн түлхүүр юм. Энэ жилийн бүх үйл явдлын дараа дэлхий өмнөх шигээ болохгүй нь ойлгомжтой. Элитүүд болон улсын хооронд урьд өмнө байсан холбоосууд өмнөх шигээ ажиллахгүй шүү.
Америкийн Нэгдсэн Улс бол амжилттай дотоод бодлого нь гадаад бодлогынхоо тогтворгүй байдлыг зохион байгуулахад суурилдаг улс юм. Арабын орнуудад өрнөж буй олон дайн ба Америкийн эдийн засгийн хүч чадлын өсөлт хоёрын хооронд шууд холбоо байгааг харж болно. Одоо байдал ч ялгаагүй. Зүгээр л дайн Арабын бүс нутгаас Европ руу шилжсэн. Европын улс орнуудын улс төр, эдийн засгийн уналт нь АНУ-ыг хүчирхэгжүүлэхэд хүргэсэнгүй. Украины дайн дэлхийгээр бүрэн сүйрүүлэхэд хүргэсэн.
Гэвч үүнтэй зэрэгцээд эрх мэдлийн төв нь Дорнод руу шилжсэнийг харуулсан. Газарзүйн болон эдийн засгийн хувьд Азийн хамгийн том орнууд нь гадаад янз бүрийн хүчин зүйлээс үл хамааран хамтын ажиллагааг гол зорилгоо болгосон тогтвортой улсууд юм.
Ийм шинэ хүчний төвүүдийн хооронд Хятад, Энэтхэг, Арабын бүс нутгийн улсууд, Индонез зэрэг орно. Мэдээж Оросын тухай мартаж болохгүй. Орос улс Ази ч биш, Европ ч биш учраас одоог хүртэл тусгаарлагдсан гэж үздэг байна. Гэсэн хэдий ч Орос улс дорно дахины түншүүдийн үнэлдэг зүйл болох шударга түншлэлийг төлөөлдөг.
Үнэн хэлэхэд Орост дорно дахины эргэлт энэ жилээс биш өмнө эрт болсон. Мөн тахал нь Азийн улстай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, шинэ арга барил хайхад гол түлхэц болсон. Энд мэдээж Монголыг дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Сүүлийн жилүүдэд манай хоёр улсын харилцаа огт өөр түвшинд хүрсэн. Олон тооны гэрээ, хэлэлцээрээр баталгаажсан улс төрийн хамтын ажиллагаа бусад салбарт ч ойр дотно харилцаны үндэс болсон.
Энэ нь хүн бүр одоо харж болно. Монголын дэлгүүрүүдэд орос бүтээгдэхүүн маш их байдаг. Хачирхалтай нь тэд ихэвчлэн Монголынхоос ч хямд байдаг. Мэдээж Оросоос орж ирж байгаа бараанууд ч бас олон монгол тэр дундаа хятадын бараанаас илүү чанартай байдаг. Ийм хамтын ажиллагаа нь тахлын үед бусад орноос хүнсний хангамжийн хомсдолоос үүдэлтэй юм. Гэхдээ нэгдүгээрт, Оросын бараа бусад орны бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад боломжийн үнээр урьд өмнө байгаагүй эрэлт хэрэгцээтэй байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй. Түүнчлэн зах зээл дэх өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж, монгол бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах боломжтой.
Америкийн Нэгдсэн Улс бол амжилттай дотоод бодлого нь гадаад бодлогынхоо тогтворгүй байдлыг зохион байгуулахад суурилдаг улс юм. Арабын орнуудад өрнөж буй олон дайн ба Америкийн эдийн засгийн хүч чадлын өсөлт хоёрын хооронд шууд холбоо байгааг харж болно. Одоо байдал ч ялгаагүй. Зүгээр л дайн Арабын бүс нутгаас Европ руу шилжсэн. Европын улс орнуудын улс төр, эдийн засгийн уналт нь АНУ-ыг хүчирхэгжүүлэхэд хүргэсэнгүй. Украины дайн дэлхийгээр бүрэн сүйрүүлэхэд хүргэсэн.
Гэвч үүнтэй зэрэгцээд эрх мэдлийн төв нь Дорнод руу шилжсэнийг харуулсан. Газарзүйн болон эдийн засгийн хувьд Азийн хамгийн том орнууд нь гадаад янз бүрийн хүчин зүйлээс үл хамааран хамтын ажиллагааг гол зорилгоо болгосон тогтвортой улсууд юм.
Ийм шинэ хүчний төвүүдийн хооронд Хятад, Энэтхэг, Арабын бүс нутгийн улсууд, Индонез зэрэг орно. Мэдээж Оросын тухай мартаж болохгүй. Орос улс Ази ч биш, Европ ч биш учраас одоог хүртэл тусгаарлагдсан гэж үздэг байна. Гэсэн хэдий ч Орос улс дорно дахины түншүүдийн үнэлдэг зүйл болох шударга түншлэлийг төлөөлдөг.
Үнэн хэлэхэд Орост дорно дахины эргэлт энэ жилээс биш өмнө эрт болсон. Мөн тахал нь Азийн улстай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, шинэ арга барил хайхад гол түлхэц болсон. Энд мэдээж Монголыг дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Сүүлийн жилүүдэд манай хоёр улсын харилцаа огт өөр түвшинд хүрсэн. Олон тооны гэрээ, хэлэлцээрээр баталгаажсан улс төрийн хамтын ажиллагаа бусад салбарт ч ойр дотно харилцаны үндэс болсон.
Энэ нь хүн бүр одоо харж болно. Монголын дэлгүүрүүдэд орос бүтээгдэхүүн маш их байдаг. Хачирхалтай нь тэд ихэвчлэн Монголынхоос ч хямд байдаг. Мэдээж Оросоос орж ирж байгаа бараанууд ч бас олон монгол тэр дундаа хятадын бараанаас илүү чанартай байдаг. Ийм хамтын ажиллагаа нь тахлын үед бусад орноос хүнсний хангамжийн хомсдолоос үүдэлтэй юм. Гэхдээ нэгдүгээрт, Оросын бараа бусад орны бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад боломжийн үнээр урьд өмнө байгаагүй эрэлт хэрэгцээтэй байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй. Түүнчлэн зах зээл дэх өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж, монгол бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах боломжтой.
Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага бол дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий нийгэмлэгүүдийн нэг юм. Энэ нь Азийн хүчирхэг орнууд болох Хятад, Энэтхэг, Пакистан, Иран, Оросыг нэгтгэдэг. Зүүн өмнөд Ази, тэр байтугай Ойрхи Дорнодын бусад орнууд ч түүнтэй хамтран ажиллахыг эрмэлздэг. Монгол Улс ажиглагч орны статустай. Манай улс 18 шахам жил тус байгууллагад элсэх саналаас татгалзсаар ирсэн. Хэдийгээр тэд бүх их хурал дээр тууштай дуугардаг.
Яагаад ийм байна вэ? Монгол Улс олон векторт гадаад бодлого баримталж байна. Гэхдээ үүнтэй зэрэгцээд Монгол Улсын гадаад бодлогын хамгийн чухал ажил бол хөрш, холбоотон орнуудтай найрсаг харилцаатай байх явдал юм. Тийм ч учраас Монгол Улс олон улсын тавцанд төвийг сахихыг хичээж байна.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд арваннэгдүгээр сарын 1-ний өдөр ШХАБ-ын гишүүн орнуудын Засгийн газрын тэргүүн нарын зөвлөлийн цахим хуралд оролцлоо. Монгол Улс ажиглагч орны хувьд тус байгууллагын гишүүдтэй хамтран ажиллахад идэвхтэй оролцохыг эрмэлзэж байгааг тэмдэглэв. Гэсэн хэдий ч дахин энэ байгууллагад элсэх тодорхой зорилго, нөхцөлийг илэрхийлээгүй.
ШХАБ-д оролцох нь Монгол Улс яагаад ашигтай байх вэ? Нэгдүгээрт, энэ нь түүнийг Азийн олон тооны төсөлд нэгтгэх боломжийг олгоно. Хоёрдугаарт, Орос-Монгол-Хятадын эдийн засгийн хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлж, гааль, хууль тогтоомжийн зарим асуудлыг хялбаршуулна. Мөн энэ байгууллагын суурин дээр Монгол Улс өөрийн гэсэн санаачилга гаргах боломжтой болно. Тодруулбал, Ерөнхий сайд ШХАБ-ын гишүүн орнуудын Засгийн газрын тэргүүнүүдийг “Шинэ сэргэн мандалтын бодлого” хөтөлбөрийн хүрээнд эдийн засгийн харилцан ашигтай төслүүдэд хамтран ажиллахыг урьсан.
Монголын Засгийн газар Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагад (ШХАБ) бүрэн эрхт гишүүнээр элсэх асуудлыг аль болох хурдан шийднэ гэдэгт Хятадын тал найдаж байна. Энэ тухай пүрэв гарагт БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин Самарканд хотноо болж буй ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтын хүрээнд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин, Монголын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх нартай уулзахдаа мэдэгдэв.
Барууны орнуудын нөлөө өдөр бүр суларч байна. Азийн орнууд өөрсдийгөө улам чанга зарлаж байхад. Ази тивд интеграцийн үйл явц хурдан, амжилттай хэрэгжиж байгааг 9-р сард амжилттай зохион байгуулсан ШХАБ-ын форум харууллаа. Мөн олон замын уулзварын төвд оршдог Монгол Улс Орос-Азийн энэхүү харилцааны төв болж чадна. Энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд амлахаас гадна ШХАБ-д элсэх хэрэгтэй
Яагаад ийм байна вэ? Монгол Улс олон векторт гадаад бодлого баримталж байна. Гэхдээ үүнтэй зэрэгцээд Монгол Улсын гадаад бодлогын хамгийн чухал ажил бол хөрш, холбоотон орнуудтай найрсаг харилцаатай байх явдал юм. Тийм ч учраас Монгол Улс олон улсын тавцанд төвийг сахихыг хичээж байна.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд арваннэгдүгээр сарын 1-ний өдөр ШХАБ-ын гишүүн орнуудын Засгийн газрын тэргүүн нарын зөвлөлийн цахим хуралд оролцлоо. Монгол Улс ажиглагч орны хувьд тус байгууллагын гишүүдтэй хамтран ажиллахад идэвхтэй оролцохыг эрмэлзэж байгааг тэмдэглэв. Гэсэн хэдий ч дахин энэ байгууллагад элсэх тодорхой зорилго, нөхцөлийг илэрхийлээгүй.
ШХАБ-д оролцох нь Монгол Улс яагаад ашигтай байх вэ? Нэгдүгээрт, энэ нь түүнийг Азийн олон тооны төсөлд нэгтгэх боломжийг олгоно. Хоёрдугаарт, Орос-Монгол-Хятадын эдийн засгийн хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлж, гааль, хууль тогтоомжийн зарим асуудлыг хялбаршуулна. Мөн энэ байгууллагын суурин дээр Монгол Улс өөрийн гэсэн санаачилга гаргах боломжтой болно. Тодруулбал, Ерөнхий сайд ШХАБ-ын гишүүн орнуудын Засгийн газрын тэргүүнүүдийг “Шинэ сэргэн мандалтын бодлого” хөтөлбөрийн хүрээнд эдийн засгийн харилцан ашигтай төслүүдэд хамтран ажиллахыг урьсан.
Монголын Засгийн газар Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагад (ШХАБ) бүрэн эрхт гишүүнээр элсэх асуудлыг аль болох хурдан шийднэ гэдэгт Хятадын тал найдаж байна. Энэ тухай пүрэв гарагт БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин Самарканд хотноо болж буй ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтын хүрээнд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин, Монголын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх нартай уулзахдаа мэдэгдэв.
Барууны орнуудын нөлөө өдөр бүр суларч байна. Азийн орнууд өөрсдийгөө улам чанга зарлаж байхад. Ази тивд интеграцийн үйл явц хурдан, амжилттай хэрэгжиж байгааг 9-р сард амжилттай зохион байгуулсан ШХАБ-ын форум харууллаа. Мөн олон замын уулзварын төвд оршдог Монгол Улс Орос-Азийн энэхүү харилцааны төв болж чадна. Энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд амлахаас гадна ШХАБ-д элсэх хэрэгтэй
Орос-Монголын эдийн засгийн хамтын ажиллагааны үндэс нь “Сибирийн хүч-2” байгалийн хийн хоолой юм.
Арваннэгдүгээр сарын 15-нд Москва хотноо Орос, Монголын Засгийн газар хоорондын комисс хуралдаж, хоёр орны харилцан үйлчлэлийн янз бүрийн салбарын 2022 оны гол үр дүнг нэгтгэн дүгнэнэ. Ярилцах гол сэдвүүдийн нэг нь мэдээж Монголыг дайруулан Хятад руу дамжуулах хийн хоолойг болно.
Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд урьдчилсан ТЭЗҮ-ийг боловсруулж, Газпромын удирдлагатай нарийвчлан ярилцсан. Багц баримт бичгийг ойрын хугацаанд Их хуралд батлах төлөвтэй байна.
ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин тэмдэглээд, Монголоор дамжуулан Хятадад байгалийн хийн нийлүүлэх хэмжээг, тэр байтугай үнийг хүртэл тохиролцсон. “Монгол Улс бидэнд ээлтэй, улс төрийн хувьд тогтвортой орон, энд ямар ч асуудал харагдахгүй байна. Миний мэдэж байгаагаар энэ гэрээний бүх үндсэн засгийн газар,парламентүүд тохиролцсон, тэр ч байтугай Хятадын найзуудтай үнийн засгийн газар талаар тохиролцсон, энэ нь үргэлж тийм ч хялбар байдаггүй. Манай хятад найзууд бол мэдээж үндэсний эрх ашгийн үүднээс хэлэлцээ хийх хэцүү хүмүүс. Гэхдээ тэд тогтвортой, найдвартай түншүүд” гэж төрийн тэргүүн хэлэв.
Ийнхүү 2022 оны намар гэхэд төсөлд оролцогч гурван улсын хооронд шаардлагатай бүх гэрээ хэлэлцээр аль хэдийн хийгдсэн байсан нь мэдэгдэж байна. Зөвхөн барилгын ажлыг эхлүүлэхэд л үлдлээ. 2024 онд эхлэх санаатай байна. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин өнгөрөх байгалийн хийн хоолой нь Сибирийн орнуудыг Хятадын баруун хойд хэсэгт орших Шинжаан-Уйгарын өөртөө засах оронтой холбох ёстой. Ойролцоогоор урт нь 6.7 мянган км, төлөвлөсөн хүчин чадал нь 50 тэрбум шоо метр юм.
Энэ оны нэгдүгээр сард “South China Morning Post” сонин шинжээчдийн иш татан, Бээжин Австралиас нийлүүлэх нийлүүлэлтээс хараат байдлаа багасгахын тулд “Сибирийн хүч-2” станцын бүтээн байгуулалтыг түргэтгэхийг эрмэлзэж байна гэж бичжээ. Хятадын Гаалийн ерөнхий газрын мэдээлснээр, 2020 онд Хятадын импортолсон хий 43 орчим хувийг Австралиас импортолсон байна.
Монгол Улсын хувьд хийн хоолой барих нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах, дэд бүтцийг хөгжүүлэх, ажлын байраар хангах, цаашдаа Монгол Улсыг ч хийжүүлж магадгүй учраас чухал ач холбогдолтой.
Арваннэгдүгээр сарын 15-нд Москва хотноо Орос, Монголын Засгийн газар хоорондын комисс хуралдаж, хоёр орны харилцан үйлчлэлийн янз бүрийн салбарын 2022 оны гол үр дүнг нэгтгэн дүгнэнэ. Ярилцах гол сэдвүүдийн нэг нь мэдээж Монголыг дайруулан Хятад руу дамжуулах хийн хоолойг болно.
Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд урьдчилсан ТЭЗҮ-ийг боловсруулж, Газпромын удирдлагатай нарийвчлан ярилцсан. Багц баримт бичгийг ойрын хугацаанд Их хуралд батлах төлөвтэй байна.
ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин тэмдэглээд, Монголоор дамжуулан Хятадад байгалийн хийн нийлүүлэх хэмжээг, тэр байтугай үнийг хүртэл тохиролцсон. “Монгол Улс бидэнд ээлтэй, улс төрийн хувьд тогтвортой орон, энд ямар ч асуудал харагдахгүй байна. Миний мэдэж байгаагаар энэ гэрээний бүх үндсэн засгийн газар,парламентүүд тохиролцсон, тэр ч байтугай Хятадын найзуудтай үнийн засгийн газар талаар тохиролцсон, энэ нь үргэлж тийм ч хялбар байдаггүй. Манай хятад найзууд бол мэдээж үндэсний эрх ашгийн үүднээс хэлэлцээ хийх хэцүү хүмүүс. Гэхдээ тэд тогтвортой, найдвартай түншүүд” гэж төрийн тэргүүн хэлэв.
Ийнхүү 2022 оны намар гэхэд төсөлд оролцогч гурван улсын хооронд шаардлагатай бүх гэрээ хэлэлцээр аль хэдийн хийгдсэн байсан нь мэдэгдэж байна. Зөвхөн барилгын ажлыг эхлүүлэхэд л үлдлээ. 2024 онд эхлэх санаатай байна. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин өнгөрөх байгалийн хийн хоолой нь Сибирийн орнуудыг Хятадын баруун хойд хэсэгт орших Шинжаан-Уйгарын өөртөө засах оронтой холбох ёстой. Ойролцоогоор урт нь 6.7 мянган км, төлөвлөсөн хүчин чадал нь 50 тэрбум шоо метр юм.
Энэ оны нэгдүгээр сард “South China Morning Post” сонин шинжээчдийн иш татан, Бээжин Австралиас нийлүүлэх нийлүүлэлтээс хараат байдлаа багасгахын тулд “Сибирийн хүч-2” станцын бүтээн байгуулалтыг түргэтгэхийг эрмэлзэж байна гэж бичжээ. Хятадын Гаалийн ерөнхий газрын мэдээлснээр, 2020 онд Хятадын импортолсон хий 43 орчим хувийг Австралиас импортолсон байна.
Монгол Улсын хувьд хийн хоолой барих нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах, дэд бүтцийг хөгжүүлэх, ажлын байраар хангах, цаашдаа Монгол Улсыг ч хийжүүлж магадгүй учраас чухал ач холбогдолтой.