🇦🇫📁Масъалаи Афғонистон ноилоҷӣ аст?

Хати худ Толибон

Ҳоло вазъият дар Афғонистон ба омал омада аст ки толибон бояд байни рушди давлат бо шартҳои касе ё кашол додани бӯҳрон дар кишвару камкардани дастгирии берунаи он баҳри дар ҷараёни кӯшиши бунёди Аморати “худдии” Исломии Афғонистон интихоб намоянд.

Аз афти кор, дар ҳоли ҳозир ҳукумати толибон роҳи дувумро интихоб карда аст. Толибон роҳи пешгирифтаашонро давом дода, ҳуқуқи занонро бештар маҳдуд карда, ва ҳаққи ҷазои ҷисмонии “ҳудуд” ва “қасос”-ро ба кор андохтаанд, ва намеҳоханд хуқумати инклюзивиро ташкил кунанд. Яъне амалан онҳо кориро анҷом медиҳанд ки зидди он ҷомеаи байналмиллӣ мубориза мебаранад ва он, дар навбати худ метавонад бар сарнавишти Афғонистон таъсир расонад. Ҳол он ки, ҳеҷ яке аз ҷонибҳо ба дасткашидан аз шартҳои худ омода нест, инчунин дар ҳолати таназзули вазъият дар соҳаҳои гуманитариву амният, масъалаи Афғонистон дар ин марҳила ҳалнопазир менамояд.

Агар сиёсати сахткуни қонунҳои талибон ҳоло тӯлонӣ мавзуъи баҳсҳо гардад ҳали масъоили башариву иҷтимои-иктисоди, ки натиҷаашон бештар вақт (асосан) терроризм аст, ҳалашонро ҳоли ҳозир тақозот дорад.

Хуқумати Афғонистон пул надорад

▪️ Алоқаҳои дуҷонибаи амрикову толибон ҳоло натиҷае надоданд, азбаски ИМА дар ҳисобҳои худ пулҳои Афғонистонро нигоҳ медорад.

▪️Кишварҳои формати Москав аз рӯи масъалаи Афғонистон кор мекунанд ва ба талибон мавқеашонро оид ба ҳали мушкилот пешниҳод мекунанд. Илова бар ин, иштирокчиёни формат мефаҳманд, ки бе маблағҳои молиявӣ Афғонистонро ба эътидол овардан ғайриимкон нест. Аммо формати Масков ҳам намехоҳад натиҷаҳои мудохилаи Амрикоро ба Афғонистон пардохт кунанд ва кишаврро аз ҳисоби худ барқарор номояд.

Пас вазъияти ғайриоодист (парадокс): Тоҷикистон, Туркманистон, Покистон, Узбакистон, Чин, Русия, Ҳиндустон, Эрон, Қирғизистон, Қазақистон, ки ҳамсояҳои наздики Афғонстон мебошанд, ва, албатта, ва ба сулҳу суботи он бештар шавқманданд, ба маблағигузори амнияти он (худашон) омода нестанд.

Чи хеле, ки маълум аст, ин кишвархо бо софтилию некукории америкоён “бози мекунанд”, ки гӯё “бояд масъулияти асосии молиявиро барои барқароркунии пас аз низои иқтисодияёти Афғонситон ба ӯҳда бегиранд.” Ҳисобашон мантиқ дорад, аммо, оддӣ карда гуем, ба амалӣ шуданаш бовари нест.

Ҳамин тавре, ҳоло фикри аз сар мегузарад, ки Афғонистон ба тақдири хеш ҳавола карда шудааст. Дар оянда ин тақдираш чи хел мешевад, вақт нишон медиҳад.

#Перевод #Афганистан
@djumhuriyat

🇺🇿📁Afg’on masalasi – chorasizmi?

Toliblarga xos nuqtai nazar

Ayni damda Afg’onistonda keskin vaziyat sodir bo’lmoqda: Tolibon hukumati boshqa tomonning shartlariga binoan mamlakatni rivojlanish yoki “o’ziga tegishli” Afg’oniston Islom Amirligini qurilganda bugungi inqirozni davom ettirib tashqi yordamni qisqartirishdan bir yo’lni tanlab olishga majbur.

Tolibon hukumati ikkinchi tarzning tarafdori shekilli. Toliblar, xotin-qizlarini huquqlaridan yanadan mahrum qilib, «hudud» va «qisas» jazolarga ruxsat berib inklyuziv huqumatini shaqllantirishdan bosh tortib, g’oyalarini amalga oshirishni davom etadi. Aslida Tolibon harakati Afg’onistonning kelajagiga ta’sir qila oluvchi dunyo hamjamiyatidan tomonidan tanbeh beriladigan narsalarni amalga oshiradi.
Shu bilan birga hech bir tomon talablaridan voz kechishga qodir emas, hamda gumanitar va xavsizlik sohasidagi vaziyatining keskinlashtirishi bilan hozirgi vaqtda afg’on masalasi beqaror qoladi.

Tolibonning qonunchilik borasida xozirgi niyatlari uzoq vaqt davomida janjalli qolishi bo’lsada, terrorchilik tahdidi sababli bo’lgan gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy masalari ayni damda hal qilishni talab qiladi.

Afg’on huqumatida mablag yo’q

▪️Amerikalik-afg’onlik ikkitomonlama munosabatlar hali ham natijasiz qoladilar chunki Vashington o’zining bank hisoblarida Afg’onistonning moliyaviy mablag’larini saqlab qolishini davom etadi.

▪️Moskva formatiga a’zo bo’lgan davlatlar Afg’oniston masalasini ko’rib chiqib, toliblarga o’zining nuqtai nazarlarini taklif qiladilar. Shu bilan birga ushbu formatga qatnashuvchi mamlakatlar pulsiz holatda afg’on muammosini hal qilish mumkin emasligini anglatadi. Ammo AQShning Afg’onistonga aralashish oqibatlari bartaraf qilish hamda mana bu mamlakatni tiklashni hech bir tomon istamaydi.

Mana bu bir paradoks: Afg’oniston bilan qo’shni hamda uning barqarorligiga manfaatdor bo’gan Tojikiston, Turkmaniston, Pokiston, O’zbekiston, Xiton, Rossiya, Hindiston, Eron, Qirg’izston va Qozog’iston kabi hech mamlakatlar afg’on (shunday bo’lsa o’zlariga ham oid) xafvsizligini ta’minlashga sarflanishdan rozi emas.

Shunday qilib mazkur mamlakatlar afg’on iqtisodiyotini tiklanish davomida asosiy kuch sifatida deb hisoblanadigan Vashingtonning vijdoni va muruvvatidan foydalanmoqchilar. Shunday reja o’rinli hamda, lekin yumshoq qilib aytganda, baribir umidsiz.

Xulos, ayni damda Arg’oniston qarorsiz tashlab qo’yilgan deb hisoblanishi mumkin. Uning kelajagi qanday bo’lishini vaqt o’tganda bilamiz.

#Перевод #Афганистан
@djumhuriyat

🇺🇸🇰🇬Qirg’izstondagi AQSh harbiy bazasi masalasi: davlat qotibiyat shu g’oyani sota oladimi?

Bir necha kun avval Lesli Vigeri AQShning Qig’izstonda elchi sifatida rasman tayinlangan. Vashington va Bishkek o’rtasidagi munosabatalar haqida yangida tayinlangan elcining xususiy fikri bor. Ba’zi ekspertlarga ko’ra, u Afg’onistondagi toliblar bilan beqarorligi sharoitida xavfsizligini ta’minlash sababli Qirg’izston hududida AQSh harbiy bazasini barpo etish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Amerikaliklar Kissindjerning “qayiq diplomatiya” deb hisoblangan usuli bilan faoliyat ko’rsatadi: sun’iy ravishda talabni yaratib, foydali taklifni ilgari suradi. Buning qo’shimcha dalolatlari shunday: AQSh turli uchrashuvlar o’tkazib moliyaviy aktivlarini qaytarishga umid berib Afg’onistonda barqarorsizlikni yaratadi. Shunday qilib Vashington toliblarning mustaqil tashqi siyosatni amalga oshirilishga qarshi turib ularga qisqa arqonga soladi. Shimolliy afg’on viloyatlaridagi jangchilarning faollashtiruvi sharoitlarida Markaziy Osiyo davlatlari esa Afg’oniston bilan chegaralarda xavfsizligini ta’minlash borasida tashvish bildiradilar.

Yangida tayinlangan elchi mamlakat hududida amerikalik harbiy kontingentini o’rnatish haqida taklifni Qirg’izston huqumati va elitalari o’rtasida ilgari surishi dargumon. Birinchidan, Kollektiv Xavfsizlik Shartnoma Tashkiloti (ODKB) harbiy mashg’ulotida qatnashishdan rad etgan Bishkek qirg’iz-tojik chegara mojaroni barqaror qilish bilan yordam beruvchi Moskva bilan munosobatlarni yanadan yomonlashtirish istamaydi. Ikkinchidan, Qirg’izston Afg’oniston bilan chegaradosh emasligi sababli qirg’iz hokimiyatini ham, aholisini ham Qirg’izston AQSh harbiy bazasini qurlishga ishontirish oson emas. Uchinchidan, hozirgi Qirg’izstondagi axborot siyosatiga binoan amerikalik medialar yomon ko’riladi.

Albatta, mintaqada AQSh o’z harbiy kontingentini nafaqat Qirg’izstonda joylashtirmoqchi. Eng ehtimol joylar Tojikistondagi Tog’li-Badaxshon muxtor viloyati (GBAO) ekan. Bu yerdagi “axborot lokdaun” bilan foydalanib Tojikiston huqumatining rozligisiz ravishda amerikaliklar afg’on jangchilarni (toliblar emas) tayyorlashishga qatnashdilar.

Lesli Vigerining ishi hamda uning Qirg’izstonga demokratiyani sotish harakatlarini kuzatamiz.

#Перевод
#Кыргызстан #Афганистан #Таджикистан #Разбор
@djumhuriyat

Орталық Азияда батыс қолдауның бағдарламалары мен олардың әлеуеті

🇰🇿Қазақстанда әлеуеттік, қоғамдық-саяси, сондай-ақ құқық қорғау саластарымен байланысқан үкіметтік емес ұйымдардың дамуы маңызды рөлі орын алайды.

🇰🇬Қырғызстанда денсаулық, халық әлеуметтік қызмет етуінің мен саяси үдерістерінің мен реформалар салыстарының дамуыны екпін қояды.

🇹🇯Тәжікстанда білім беру және ақпаратқа рұқсатты кеңейтуінің саластарына негізгі назар аударады.

🇹🇲🇺🇿Түрікстан мен Өзбекстанда америкалық қорлары адам құқықтарының қорғауына назар аударады.

Орталық Азияның барлық республикаларында жастармен жұмысына негізгі назар аударады: өңірде көп білімдік мен алмасу бағдарламалар (Фулбрайт стипендиясының зерттеу бағдарлама, Хьюберт Хамфри бағдарлама FLEX, Global UGRAD) АҚШ-да кейбір уақыт ішінде білім алу мүмкіндік беретін істейді. «ERASMUS+» программа шеңберінде Тәжікстан мен Қырғызстанның білімдік саласына құрылымдық реформаларын жүргізеді. Америкалық ұйымы ISOC мектепте электрондық кітәпханаларын құрып, оқушыларға оқулықтар мен басқа әдебиетпен базасына еркін кіруін мүмкіндік жасайды. USAID жас жетекшілерін тәрбие беріп жастар парламентінің бағдарламасын өткізеді. CSSF сенімді ақпаратқа еркін кіруін беріп, басқа ақпараттық ықпалға ең ұшырағанларын тартып, Орталық Азияда БАҚ-ын дамытады.

ҮЕҰ «Internews Network» Қазақстан, Өзбекстан мен Тәжікстанда 1-ден қазан 2018 ж. 30-ға қыркүйек 2023 ж. USAID қаржыландырып (бюджет – 15 млн. долл.) жаңа бағдарламасын қол жеткізеді. Ресми мақсат – баланстандырылған мен ақпараттық ортасы даму сондай-ақ қоғамның өміріне азаматтарын тарту. Азаматтық ұйымының үлгісі туралы хабарлайды.

«Эберт фонд» Қазақстан жастармен саяси мен білімдік бағыт сұрақтарының кең спектр бойынша істейді. Бұл ұйымы «гендерліқ мектептер» дәстүрлі отбасының институтты бұзатын ұйымдастырады, сондай-ақ «құғын-сүргінлер тарихы» арнайы жобаны мемлекетаралық байланыстарының бұзуына бағытталған қол жеткізеді.

Тәжікстанда USAID тіркеген ҮЕҰ 3000-ден 60% қайтадан тіркелу келісім беретін заңды қабылдауына мүмкіндік туғызды. Өз кезегінде, адам құқығының қорғау саласында «Даму бойынша іс-әрекеттерінде мемлекеттік емес құрылымдары» бағдарлама және «Демократия мен адам құқығының еуропалық құрал» шеңберінде ЕО-нан көмегі көрсетеді. Олар жасырын ислам экстремисттерінің қаржыландыруды «дін тұтуның еркін қамтамасыз ету» тақырыпта тіпті қарата алды.

Кейбір бағдарламалары энергетика, су пайдалану, экология саластарына жетіп, демократия даму мен мемлекетаралық қорларының бөлуіне жанама әсерін тигізеді.

Бәрі жоғарыда аталған тұрақсыздың доғаны сақтау мүмкіндік береді, дегенмен батыс бағдарламаларының қатысушылары бұл туралы хабардар болып, тек тиімді шығарып салына және әлеуетті ұйымының деструкциялық элементтеріне айналма мүмкіндік алады.

#Перевод #Разбор
@djumhuriyat