«Қулоқсиз» аёллар учун махсус қамоқхоналар

Саудия Арабистонида 1960-йиллардан бери фаолият юритиб келаётган махсус бошпана-марказларда (приют) фақат хотин-қизлар сақланади. Бу ерга турли жиноятларда айбланган аёллардан ташқари, ўз ҳақ-ҳуқуқларини талаб қилган, уйдаги зўравонликка қарши чиққан, эркинлик сўраганлар, оиласи/уйидан ҳайдаб юборилган, эрига итоат қилмаган, уйидан рухсатсиз ташқарига чиққанлар ҳам сақланади. Дор ул-Райя деб номланган бундай уйлар аёлларни назорат қилиш ва жазолаш мақсадида фойдаланиладиган тўлиқ ёпиқ муассаса ҳисобланади. Аёлларни оила ва жамиятга «қайтариш» ишлари психиатрлар иштирокидаги реабилитация курслари ёрдамида амалга оширилади.
Аслида эса, ёпиқ эшиклар ортида аёлларни камситилиши, зўравонликларга ва таҳқирланишларга учраётгани ҳақида айтиб келинса ҳам, Саудия Арабистони ҳукумати ҳеч қандай танқид ва эътирозларга муносабат билдирмасдан келади.
«Реабилитация» марказида бўлган аёллар у ердаги аҳвол ҳақида инсон ҳуқуқлари халқаро ташкилотлари, аёллар ҳуқуқини ҳимоя қилувчи фаолларга бошдан кечирганлари ҳақида айтиб беришган. The Guardian нашри ана шундай аёлларнинг ҳикояларини алоҳида материал қилиб эълон қилди.
Аёлларнинг айтишича марказ шароити ўта оғир, бу ерга олиб келинган хотин-қизларнинг ўз жонига қасд қилишга уринишгани, суицид ҳолатлари тез-тез учраб туради. Сақланаётган аёлларга исм-фамилияси билан эмас, балки махсус бириктирилган рақамлар билан мурожаат қилинади. Кимдир исмидан фойдаланса, намозни ўтказиб юборса, сақланаётган бошқа аёллар билан гаплашса (аёл билан аёл гаплашиши марказда бир жинслилар ўртасидаги бузуқлик сифатида баҳоланаркан) калтакланади. «Айбдорларга» дарра уриш барча ходимлар гувоҳлигида амалга оширилади.
Марказда сақланаётганлар ва уларнинг хоналари режали тинтуви пайтида аёлларни хўрлаш, таҳқирлашлар, камситишларга дуч келиши, жинсий зўравонликлар ҳақида айтилади.
Дор ул-Райя келтирилган аёл ўз хоҳиши билан уйига қайтиб кета олмайди. Муассасанинг рухсати билан оиласи ёки унинг васий вакили бўлган эркак киши ҳамроҳлигида қўйиб юборилади. Марказда сақлаб турилган бир аёлнинг айтиб беришича, озод қилишдан аввал отасини чақиртиришган. Қизга ҳам, отага ҳам ўз шартларини ёзиб беришни сўрашган. Қиз «мажбуран эрга узатмаслик, калтакламаслик, ишга жойлашиб ишлашга рухсат беришларини» хоҳлашини айтган. Ота эса қизидан уйдан ташқарига рухсатсиз чиқмаслик ва доим эркак киши ҳамроҳлигида кўчага чиқишни талаб қилган. Ҳар икки тараф ўз шартларини айтиб, имзо билан розиликларини тасдиқлашганидан кейин уйларига рухсат берган. Бироқ уйга келиш билан қиз яна зўравонликка учраган. Оқибатда у уйидан ҳам, давлатидан ҳам қочиб кетишга мажбур бўлган.
Саудия Арабистонидаги ҳар бир қиз албатта Дор ул-Райя ҳақида эшитган, билади. Шунинг учун «ортиқча» эркинлик талаб қилиб юборгани учун у ерга юборилишини билган аёллар у ерга тушмаслик учун ўз жонига қасд қилишга уринишади. Бу ерга тушгандан кўра уйдаги зўравонликларга чидашни танлаган ва кейинчалик вафот этган хотин-қизлар ҳақида ҳеч ким гапирмайди.
Албатта, бу марказдан қутулиб чиққанлар бошдан кечирганлари ҳақида Арабистоннинг ўзида қолиб гапириб бериши янада хавфли бўларди. Шу сабабли, уларнинг айримлари бошқа давлатларга қочиб чиқишган ва аёллар ҳуқуқи қандай бузилаётгани ҳақида гапириб беришган.
Бунгача у ерда йиллар давомида ташқи дунёдан узилган (ҳеч қандай телефон ва ташқи дунё билан алоқа, газета, ташқари ҳовлида айланиш ҳам йўқ) ҳолатда сақлаб турилиши мумкин.
Бу ерга тушиб қолган ёлғиз ёки оиласи воз кечиб юборганларнинг қисмати жуда ачинарли. Марказдан чиқиш учун улар бегона эркакнинг васий бўлишига, ўзига хотин тополмаган кишига хотин бўлишга рози бўлиш каби шартларни қабул қилишга мажбур бўлишади, айримлар эса ойнадан ёки томдан ташлаб ўз жонига қасд қилишни танлашади дейди гувоҳлардан бири.

Материал оригинали шу ҳаволада https://www.theguardian.com/global-development/2025/may/28/saudi-arabia-women-girls-rehabilitation-prisons-dar-al-reaya

https://t.iss.one/blueskyuz