Бугун шоир Ҳамид Олимжон туғилган кун

ҲАМИД ОЛИМЖОН (Олимжонов Ҳамид) (1909.12.12, Жиззах – 1944.3.7, Тошкент; «Форобий» қабристонига қайта дафн этилган) — шоир, публицист, адабиётшунос ва жамоат арбоби. Ўзбекистон ФА мухбир аъзоси (1943). Самарқанддаги билим юртида (1923—28), Педагогика академиясининг ижтимоий-иқтисодий фанлар факультетида (1928—31) ўқиган ва айни пайтда «Зарафшон» газетасида бўлим мудири (1926— 27). Ёшлар газетасида (1931), «Қурилиш» ва «Совет адабиёти» журналларида масъул котиб, Маданий қурилиш илмий тадқиқот институтида катта илмий ходим (1932—34), Тил ва адабиёт институти (1934—37) ва Ўқув педагогика нашриётида бўлим мудири (1938—39), Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасида масъул котиб (1939-44).
Ҳамид Олимжоннинг сўз санъатига қизиқиши онаси Комила аянинг эртаклари ҳамда бобоси Мулла Азим хонадонига келиб турувчи Фозил Йўлдош ўғли достон ва термалари асосида шаклланган. Дастлабки асарлари — «Кўклам» (шеърлар, 1929), «Тонг шабадаси» (ҳикоялар, 1930). «Олов сочлар» (1931), «Пойга», «Ўлим ёвга» (1932), «Дарё кечаси» (1936), «Шеърлар» (1937), «Ўлка», «Ойгул ва Бахтиёр» (1939), «Бахт» (1940), «Қўлингга қурол ол!», «Она ва ўғил» (1942), «Ишонч» (1943) шеърий тўпламлари муаллифи.
Ҳамид Олимжон ижодининг 1-даврида ҳикоялар ёзган бўлса-да, унинг истеъдоди кўпроқ лирик шеърият табиати билан уйғун бўлган. Дастлабки шеърларида янги адабиёт ва янги адабий шакллар яратиш ғояси ҳукмронлик қилган. 30-йилларнинг ўрталарига келиб, ҳаётий ва ижодий тажрибаси ошиши билан Ҳамид Олимжон она-юрт табиатидан, жамият ва халқ ҳаётидан олган бой таассуротларини лирик шеър доирасида ёрқин бадиий ифодалаш санъатини эгаллай бошлаган («Куйчининг хаёли», «Офелиянинг ўлими», «Ҳолбуки, тун…», «Ишим бордир ўша оҳуда» ва б.). 2-жаҳон урушигача бўлган ижодида 20 аср ўзбек лирикасининг яхши намуналари ҳисобланган «Ўрик гуллаганда», «Севги десам…», «Тинимсиздир ёлғиз шаббода…», «Шодликни куйлаганимнинг сабаби», «Ўзбекистон» сингари лирик шеърларини ёзган. Бу шеърлар ғоявий мундарижаси, шакли, гўзал тили ва услуби билан эътибор қозонган.
1916 йилдаги Жиззах қўзғолонининг шафқатсизлик билан бостирилганини кўрган шоир 30-йилларда совет мамлакатида олиб борилган қурилишлар, рўй берган иқтисодий ва маданий ўзгаришларни кўриб, келажакка катта умид билан қараган. Ҳамид Олимжон қалби ва шуурини эгаллаган шундай некбин туйғу ва хаёллар унинг ижодида романтик тасвир методининг шаклланишига сабабчи бўлган. Шоир фақат лирик шеърларидагина эмас, балки шу даврда яратган «Икки қизнинг ҳикояси» (1937), айниқса, «Зайнаб ва Омон» (1938) достонларида ҳам воқеликни шу метод ёрдамида тасвир этишга интилган.
Ҳамид Олимжон «Ойгул билан Бахтиёр» (1937) ҳамда «Семурғ ёки Паризод ва Бунёд» (1939) достонларини халқ эртаклари мотивлари асосида яратган. Бу асарлар эрксеварлик ғоялари, ўз тақдирини халқ ва мамлакат тақдири билан боғлаган қаҳрамонлари ҳамда бадиий жозибаси билан китобхонлар эътиборини қозонган. 2-жаҳон урушининг дастлабки йилларида Ҳамид Олимжон ўзбек фольклори учун характерли бўлган она ва ўғил образларидан, шунингдек, халқ оғзаки ижодига хос тасвир усули ва воситаларидан яна ҳам кенг фойдаланиб халқни курашга, мардлик ва жасоратга илҳомлантирувчи шеърлар ёзган («Қўлингга қурол ол!», «Шарқдан Ғарбга кетаётган дўстга», «Қамал қилинган шаҳар тепасидаги ой» ва б.). Айни пайтда у романтик тасвир усулидан фойдаланган ҳолда «Севги», «Сен туғилган кун», «Жангчи Турсун», «Роксананинг кўз ёшлари» сингари шеър ва балладаларини яратган. Погодин, Уйғун ва Собир Абдулла билан ҳамкорликда Ў«збекистон қиличи» (1942) драмасини ёзган, фронт сафари (1943 й., февраль) таассуротлари асосида эса публицистик мақола ва очеркларини эълон қилган.
Ҳамид Олимжоннинг «Муқанна» (1943) трагедияси ҳам уруш даврининг ижтимоий буюртмаси асосида майдонга келган. Ҳамид Олимжон ушбу асарнинг марказий қаҳрамонлари — Муқанна, унинг севгилиси Гулойин ва бошқа қаҳрамонлар образлари орқали ҳар бир мамлакатнинг мустақиллиги масаласи халқ тақдири. шу халқнинг озодлиги, фаровонлиги ва келажаги билан боғлиқ ғоят муҳим ижтимоий ва сиёсий масала эканлигини кўрсатиб берган.

Ҳамид Олимжон адабий ижод билан бирга илмий текшириш ишлари билан ҳам машғул бўлган. Аммо у шу даврда ёзган мақолаларида вульгар социологизм таъсиридан чиқиб кета олмай, айрим миллатпарвар ёзувчилар ижодини қоралаган. 30-йилларнинг 2-ярмида эса Ҳамид Олимжон «Алпомиш» халқ эпосини нашрга тайёрлаш ва Навоийнинг 500 йиллик юбилейи муносабати билан унинг адабий меросини ўрганиш жараёнида мумтоз ўзбек адабиёти ва халқ оғзаки ижодига катта меҳр билан ёндашган ва маданий меросимизнинг бу олтин саҳифаларини тўғри илмий позициядан туриб талқин этган. У Навоий комитетининг масъул котиби сифатида улуғ шоир меросини ўрганиш ва асарларини рус тилига таржима қилиш ишига катта ҳисса қўшган. Ҳамид Олимжон томонидан нашрга тайёрланган «Алпомиш» достони (Фозил Йўлдош ўғли) эса узоқ йиллар давомида халқ оғзаки ижоди асарларини ўрганиш ва илмий нашрини тайёрлаш ишида асос бўлиб хизмат қилган.
Ҳамид Олимжон адабий ижодининг муҳим қисмини бадиий таржима ташкил этган. У А. С. Пушкиннинг «Кавказ асири» ва «Сув париси» достонлари, М. Ю. Лермонтовнинг «Замонамиз қаҳрамони» қиссасидаги «Бэла» ва М. Горькийнинг «Челкаш» ҳикоялари, Н. Островскийнинг «Пўлат қандай тобланди» романи, А. Корнейчукнинг «Платон Кречет» пьесаси, шунингдек, Байрон, Пушкин, Шевченко, П. Тичина, М. Безименский, М. Светлов, К. Симонов, В. Инбер каби шоирларнинг айрим шеърларини ўзбек тилига таржима қилган.

Ҳамид Олимжон 35 ёшида автомобиль ҳалокати натижасида вафот этган. Тошкент метрополитени бекатларидан бири, Ёзувчилар уюшмасининг Адабиётчилар уйи, Самарқанддаги вилоят театрига Ҳамид Олимжон номи берилган. Тошкент шаҳрида шоир номи билан аталган майдонда унга ҳайкал ўрнатилган (1990).

Hamid Olimjon she'ri
"Xayolimda bòlding uzu kun"
Both Zokirov ijrosi

H.Olimjon she'ri

Бугун машҳур ёзувчи Чингиз Айтматов туғилган кун

Чингиз Торекулович Айтматов (қирғ. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов; 12 декабрь 1928, Шекер қишлоғи, Талас области, Қирғизистон ССР, СССР — 2008 йил 10 июнь, Нюрнберг, Германия) — рус ва қирғиз ёзувчиси, дипломат, Қирғизистон Республикаси Қаҳрамони (1997), Қирғизистон ССР халқ ёзувчиси (1974), Қирғизистон ССР ФА академиги (1974). Ленин (1963) ҳамда уч марта СССР Давлат мукофоти лауреати (1968, 1977, 1983).

Чингиз Айтматов 1928 йил 12 декабрда Қирғизистоннинг Талас водийсидаги Шакар овулида туғилган. Унинг отаси Торекул Айтматов (1903—1938) аввалига фаол деҳқон, сўнгра совет ҳамда партия ишчиси, Қирғиз ССР давлат арбоби бўлган, лекин 1937 йил ҳибсга олиниб, 1938 йил отиб ташланган. Онаси - Нагима Хамзиева (1904 - 1971), миллати – татар, армия сиёсий ишчиси, кейинчалик жамоат арбоби бўлган. Чингиз, унинг акалари ва сингиллари отасининг қистови билан унинг ўлимидан олдин Шакарга кўчиб келишган ва шу ерда улғайишган.
Саккизинчи синфни битириб, зоотехникумга ўқишга киради ва аъло баҳоларга битиради. 1948 йил Фрунзедаги Қирғиз қишлоқ-хўжалик институтига ўқишга кириб, 1953 йили тамомлайди. 1952 йил қирғиз тилидаги ҳикоялари чоп этила бошлайди. Институтни тамомлагач, уч йил давомида ветеринар бўлиб ишлаш билан бирга, ёзувчилик ҳам қилиб, ҳикояларини нашрдан чиқаради. 1956 йил Москва Олий адабиёт курсларига ўқишга топширади (1958 йил тамомлаган). 1957 йил июнь ойида қирғиз тилидаги “Юзма-юз” ҳикояси “Ала-Тоо” журналида босилган. “Жамила” қиссаси эса босма нашрдан илк бор 1957 йил Луи Арагон таржимаси билан француз тилида чоп этилган. Шу йили унинг ҳикоялари “Янги дунё” журналида нашр қилинган, “Жамила” қиссаси ҳам рус тилида чоп этилиб, Айтматовга оламшумул машҳурлик олиб келган.
“Жамила”дан сўнг "Бўтакўз” (1960), “Биринчи муаллим” (1961), “Момо ер” (1963) ҳикоялари ҳамда “Тоғ ва адирлар ҳикояси” тўплами босма нашрдан чиққан. “Тоғ ва адирлар ҳикояси” тўплами учун ёзувчи Ленин мукофотига сазовор бўлган. Мазкур асарларнинг барчаси бир вақтнинг ўзида ҳам рус, ҳам қирғиз тилларидан чоп этилган. “Биринчи муаллим” ҳикояси “Мосфильм” киностудиясида Андрей Кончаловский томонидан экранлаштирилган. “Бўтакўз” ҳикоясини эса Л. Шепитько экранлаштирган бўлиб, Кемал ролини Болот Шамшиев ижро этган.
“Алвидо, Гулсара!” ҳикояси (1968) муаллифга Давлат мукофотини олиб келган. “Оқ кема” романи (1970) рус тилида чоп этилиб, узоқ йиллар давомида дунё миқёсида Чингиз Айтматовнинг энг машҳур асарлари сирасидан жой эгаллайди. Мазкур асарни экранлаштириш Венецияда бўлиб ўтган, Берлин халқаро кинофестивалида илк бор томошабинлар ихтиёрига ҳавола этилган. Ёзувчи Чингиз Айтматовнинг қозоқ драматурги Катай Муҳамеджанов билан ҳамкорликдаги иши – “Фудзиямадаги учрашув” (1973) саҳна асари ҳануз Қозоғистон театр саҳналаридан тушмаган. “Эрта қайтган турналар” (1975) қиссаси учун ёзувчи Тўқтағул номидаги мукофотга сазовор бўлган.
1973 йил 31 август куни Чингиз Айтматов совет ёзувчилари гуруҳи билан “Правда” газетаси нашриётига Солженицин ва Сахаров ҳақида хат ёзишади.
1977 йил “Денгиз ёқалаб чопаётган олапар” қиссаси чоп этилиб, Германия Демократик Республикасида энг севимли асарга айланади, кейинроқ, немис ва рус кинематографиячилари томонидан экраклаштирилган.
1980 йил “Асрга татигулик кун” романи чоп этилиб, у учун муаллиф иккинчи маротаба Давлат мукофотига сазовор бўлади.
СССР пайтида чоп этилган сўнгги асари “Қиёмат” (1986). Германия Федератив Республикасига ташрифи чоғи Чингиз Айтматов Фридрих Хитцер билан танишади, натижада, немис таржимони ёзувчининг иш олиб борувчиси ва яқин инсонига айланиб қолади. Ижодкорнинг дўсти у билан 2007 йил январь ойигача ишлаб, тўсатдан юрак ҳуружидан вафот этади. Чингиз Айтматовнинг совет вақтидан кейинги барча асарлари Фридрих Хитцер таржимонлиги остида “Unionsverlag” швейцария нашриётида немис тилида чоп этилган. Фридрих Хитцернинг ўлимидан сўнг унинг ёзувчи билан узоқ йиллик фаолияти, ижодга бўлган муҳаббати ва садоқати учун унга Чингиз Айтматов халқаро мукофоти берилганлиги 2011 йил Лондонда қайд этилган.

Совет давридан сўнг чет элда чоп этилган китоблари: “Чингизхоннинг оқ булути” (1992), “Кассандра тамғаси” (1994), “Эртаклар” (1997). “Қирғизистондаги болалик” (1998) ва “Тоғлар қулаганда” (“Абадий келин”) 2007 йил немис тилига таржима қилиниб, “Оппоқ қоплон” номини олган. Бу Айтматовнинг сўнгги асари бўлган. 1998 йил ёзувчи таваллудининг 70 йиллигини нишонлар экан, Қирғизистон Қаҳрамони шарафига лойиқ топилиб, Қирғизистон халқ ёзувчиси унвонига сазовор бўлган.
1990 йил Люксембургнинг Буюк Герцоглигида СССР элчихонасига (1992 йилдан Россия Федерацияси Элчихонаси) бошчилик қилган, 1994 йилдан 2006 йилгача Бенилюкс, Белгия, Люксембург ва Нидерландия мамлакатларида Қирғизистон элчиси.
2006 йил ҳамфикри Фарход Устажалилов (Айтматовнинг РФида ижтимоий ишлар бўйича ёрдамчиси) билан бирга “Чексиз суҳбат” номли Чингиз Айтматов хайрия фондини яратади. Мазкур фонд доирасида “Чексиз дунё” лойиҳаси, шунингдек, собиқ СССР мамлакатларида рус тилини ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш лойиҳалари ишлаб чиқилган.
1966-1989 йиллар Қирғизистон ССР томонидан СССР Олий Совети Миллатлар кенгашининг 7-11 чақириқлари депутати. Осиё ва Африка мамлакатлари ўртасидаги бирдамликни қўллаш иттифоқи қўмитасининг бошқарувчиларидан бири, “Хорижий адабиёт” журнали муҳаррири, “Иссиқ Кўл форуми” халқаро интеллектуал ҳаракати ташаббускори.
СССР Олий Кенгаши аъзоси бўлиб, 1990 йил март ойида С.Горбачёв Президентликка ўтирган вақти номзодлик нутқини сўзлаш учун сайланган.
Ёзувчи ҳаётининг сўнгги йилига келибгина, унга Нобель мукофотини бериш масаласи илгари сурилди.
Ижодкор 2008 йил 10 июнь куни Германиянинг Нюнберг шаҳри касалхонасида даволанаётганида вафот этган. 14 июнь куни Бишкек шаҳарчасидаги “Ата Бейит” тарихий-мемориал мажмуага дафн этилган.
Бишкекдаги шаҳар боғи, рус драматик театри унинг шарафига номланган. Келажакда Қирғизистон пойтахтида Айтматовнинг музейи очилиши режалаштирилган.
2008 йил октябрь ойида Иссиқ Кўлнинг шимолий қирғоғидаги Чўлпонота шаҳрида Чингиз Айтматов ҳайкали очилган.
Литва зарбхонасида Қирғизистон миллий банки келишуви имзоланиб, унинг асосида “Чингиз Айтматов”, “Жамила”, “Биринчи муаллим”, “Она ер”, “Алвидо, Гулсара” ва “Оқ кема” номли олтита коллекцион кумуш тангалар босиб чиқарилган.
Ёзувчининг исми билан Бишкек, Қозон, Анқара, Баку, Остона шаҳарларидаги кўчалар номланган.
2007 йил Айтматовга бағишланган Қирғизистон маркаси муомалага кирган.
2011 йил Бишкекдаги Ала-Тоо майдонига ёзувчининг ҳайкали ўрнатилган.
2011 йил Лондонда Чингиз Айтматов Халқаро мукофоти таъсис этилган. Унга профессор Раҳима Абдувалиева асос солган бўлиб, мукофотлар совриндорларга Айтматов Академияси томонидан ёзувчининг таваллуд куни топширилади.
2013 йил Москвадаги хорижий адабиёт кутубхонаси атриумида Чингиз Айтматовнинг ҳайкал-бюсти очилган, у РФ халқ рассоми Георгий Франгуляннинг иши.
2014 йил “Аэрофлот” янги лайнерларидан бири Боинг 737-800ни Чингиз Айтматов шарафига номлаган.
2014 йил Анқара шаҳрида Чингиз Айтматов ҳайкали очилган.
2015 йил Москва шаҳрининг Люсиновск ва Катта Серпуховск кўчалари чорраҳасида Чингиз Айтматов номидаги хиёбон яратилган.
2016 йил баландлиги 2,5 метр, кенглиги 1,25 метрни ташкил қилувчи Чингиз Айтматовнинг энг катта портрети яратилган бўлиб, у қўлда тикилган. Портрет “String Art” услубида бажарилган. Лойиҳа муаллифи Азамат Джаналиев.
2016 йил Бишкек шаҳрида #ONE MAGAZINE AWARDS 2016 йиллик мукофотлаш маросими бўлиб ўтган. Чингиз Айтматовнинг ўлимидан сўнг унга улкан ютуқлари ҳамда ижтимоий, маданий ҳаёт ва илм-фан ривожи учун қўшган катта ҳиссаси учун “Авлодларни улуғлаш” деб номланган бош мукофот топширилган.
2017 йил Москва шаҳрининг Жанубий маъмурий округида Павловск ва Подольск катта йўллари чорраҳасида Чингиз Айтматов номидаги хиёбон яратилган.

#Абдулла_Орипов_80

Ғайрат Мажид, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раисининг ўринбосари

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Ахборот хизмати