ҚАРАҚАЛПАҚ БАСПА СϴЗИ
Жақсылар сап ақыл туқымын шашып,
Көгертти туўған жер өз көксин ашып,
Қарақалпақ баспа сөзи туўылды,
Мисли халық көзине гәўҳар қарашық.
Диз қосып дәрбәдер жүрген ҳәриплер,
Сөз қурап өз бахтын тапты ғәриплер,
Арабша латынша болды хат басы,
Тилинде толғанып толғаў тәриплер.
Билим жағасына тигилген нәлин,
Аязлар шытнатып сўўғарды жалын,
Әрманға сабылған ҳәр бир дарағы,
Бул бағдың дарағы тәрбия тәлим.
Көкиреги ғамғун кунлерден тойып,
Дәўран зәңгисине аяғын койып,
От жаққышлық етти ығбал журтында,
Мәденият ошағын үшкиллеп ойып.
Жазбаға көширтип аўызекини,
Саўат аш деп шырлап қарлықты үни,
Шаңарағына шаншып илим уўығын,
Қурған ирге керегеси бекиди.
Қыйынлардан өткел таўып өт-өт деп,
Көзин ашсын, халық болсын деп жетеклеп,
Ҳуўшын бийлеп келешекке жериклик,
Елге китап туўып берди етеклеп.
Толайым толы журт оқып сабағын,
Билим нуры жўўды наданлық дағын,
Бул жай саўапқа бай муққаддес мәкан,
Кишигирим нусқасындай Кәбаның.
Кешеги жас, бүгингиниң қариясы,
Китап, газет-журнал айтқан ариясы,
Суўсаған жанлардың шөлин қандырған,
Бул,-мәўижли руўхыйлық Дәрья сы.
Усы жерде ғаз-ғаз басты Әлипбе,
Жаслар тусти билимданлық қәлипке,
Ўатан кеўиллерге шам-шырақ жағып,
Көш-кәрўан баслатты илми-тәлипке.
Ел менен тең тәшўиш, тең қошлап ўақтын,
ϴмир бәйгисинде сынаған бахтын,
Қанша перзентлерди бөледи даңққа,
Ақыл бинят еткен мәртебе тахтың.
Бунда ҳәр саўалға табылып жўўап,
Ким хызметин етсе алыпты саўап,
Путкил халық қос қолын көксине қойып,
Алтын босағаңды әйлейди таўап.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (233-234-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Жақсылар сап ақыл туқымын шашып,
Көгертти туўған жер өз көксин ашып,
Қарақалпақ баспа сөзи туўылды,
Мисли халық көзине гәўҳар қарашық.
Диз қосып дәрбәдер жүрген ҳәриплер,
Сөз қурап өз бахтын тапты ғәриплер,
Арабша латынша болды хат басы,
Тилинде толғанып толғаў тәриплер.
Билим жағасына тигилген нәлин,
Аязлар шытнатып сўўғарды жалын,
Әрманға сабылған ҳәр бир дарағы,
Бул бағдың дарағы тәрбия тәлим.
Көкиреги ғамғун кунлерден тойып,
Дәўран зәңгисине аяғын койып,
От жаққышлық етти ығбал журтында,
Мәденият ошағын үшкиллеп ойып.
Жазбаға көширтип аўызекини,
Саўат аш деп шырлап қарлықты үни,
Шаңарағына шаншып илим уўығын,
Қурған ирге керегеси бекиди.
Қыйынлардан өткел таўып өт-өт деп,
Көзин ашсын, халық болсын деп жетеклеп,
Ҳуўшын бийлеп келешекке жериклик,
Елге китап туўып берди етеклеп.
Толайым толы журт оқып сабағын,
Билим нуры жўўды наданлық дағын,
Бул жай саўапқа бай муққаддес мәкан,
Кишигирим нусқасындай Кәбаның.
Кешеги жас, бүгингиниң қариясы,
Китап, газет-журнал айтқан ариясы,
Суўсаған жанлардың шөлин қандырған,
Бул,-мәўижли руўхыйлық Дәрья сы.
Усы жерде ғаз-ғаз басты Әлипбе,
Жаслар тусти билимданлық қәлипке,
Ўатан кеўиллерге шам-шырақ жағып,
Көш-кәрўан баслатты илми-тәлипке.
Ел менен тең тәшўиш, тең қошлап ўақтын,
ϴмир бәйгисинде сынаған бахтын,
Қанша перзентлерди бөледи даңққа,
Ақыл бинят еткен мәртебе тахтың.
Бунда ҳәр саўалға табылып жўўап,
Ким хызметин етсе алыпты саўап,
Путкил халық қос қолын көксине қойып,
Алтын босағаңды әйлейди таўап.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (233-234-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ТУЎҒАН ТОПЫРАҚ ТОРЫҚСА
Туўған топырақ торықса,
Азаматлар теңселер,
Көкиреклер кенарын,
Сирестирген сен келер.
Бас көринип жағадан,
Қоллар шыққан жең келер...
Гәде жаяў, жаўтаңлап,
Жорғаға да минилер.
Қыйын күнде кимлердиң,
Ким екени билинер.
Ағаларды түсинип,
Уға бермес инилер.
Тәрезиден жегенлер,
Алдадым деп мақтанар.
Соңыра жүрек-баўыры,
Дәрт дузына қақланар.
Арашалап алтандай,
Дәлил таппас ақланар.
Тәрбиясыз, тыйыўсыз,
Ғоддаслаған еркелер.
Доныз сыпат, ийт минез,
Бет бактырмас өр келер.
Халықшыл арзыў, туйғыдан,
Көкиреги гөр келер.
Ғарғыс болып кайтады,
Жеткизилген азарлар.
Тарқап кетер бир демде,
Ығбал,–деген базарлар.
Тергеўлер жер астында,
Тек, ғаўқыйсар мазарлар.
Ет байлаған бийкелер,
Семирдим деп қуўанар.
Жиңишкерип намысы,
Бел-бөксеси жуўанар.
Бир-биринен қарызға,
Тиллерине уў алар.
Гүна деген уймаға,
Белшеринен батқанлар,
Маңлайына арылмас,
Қалың сорды шатқанлар.
Кесеўи ҳеш көгермес,
Елин-халқын сатқанлар...
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (295-296-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Туўған топырақ торықса,
Азаматлар теңселер,
Көкиреклер кенарын,
Сирестирген сен келер.
Бас көринип жағадан,
Қоллар шыққан жең келер...
Гәде жаяў, жаўтаңлап,
Жорғаға да минилер.
Қыйын күнде кимлердиң,
Ким екени билинер.
Ағаларды түсинип,
Уға бермес инилер.
Тәрезиден жегенлер,
Алдадым деп мақтанар.
Соңыра жүрек-баўыры,
Дәрт дузына қақланар.
Арашалап алтандай,
Дәлил таппас ақланар.
Тәрбиясыз, тыйыўсыз,
Ғоддаслаған еркелер.
Доныз сыпат, ийт минез,
Бет бактырмас өр келер.
Халықшыл арзыў, туйғыдан,
Көкиреги гөр келер.
Ғарғыс болып кайтады,
Жеткизилген азарлар.
Тарқап кетер бир демде,
Ығбал,–деген базарлар.
Тергеўлер жер астында,
Тек, ғаўқыйсар мазарлар.
Ет байлаған бийкелер,
Семирдим деп қуўанар.
Жиңишкерип намысы,
Бел-бөксеси жуўанар.
Бир-биринен қарызға,
Тиллерине уў алар.
Гүна деген уймаға,
Белшеринен батқанлар,
Маңлайына арылмас,
Қалың сорды шатқанлар.
Кесеўи ҳеш көгермес,
Елин-халқын сатқанлар...
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (295-296-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ҲӘР БИР ҚАРАҚАЛПАҚ – МЕНИҢ ЖАЛҒЫЗЫМ!
Халила аға, Сиз Қарақалпақстан топырағы, оның өтмиш тарийхы, ондағы ўатанласларыңыз туўралы тап жалғызыңыздай көрип, емиренип жазасыз.
Б. ДӘНИЯР.
Усындай саўаллардан кейин усы қосық қатарлары туўылып еди. Бизиң перзентлик, қәлемкешлик миннетимиздиң өзи де туўған топырағымызды, халқымызды тәриплеў, улығлаўдай парыз ҳәм қарызлардан ибарат емес пе, ақыры?
АВТОР.
Жалғыз нәрсе болар аса қәдирли,
Жойтыў қорқынышлы: ой келер түрли...
Қызыр Илияс жүрер жол деген пирли,
Уллы Әмиўдәрья, Арал жалғызым.
Аз емес шайпалған, шашылған ўақты,
Рәўа да көрген күнлерди жақты,
Панайында сақлар Қарақалпақты,
Мың да бир аты бар Алла жалғызым.
Әлемниң үмити: тек, көкте Қуяш,
Кометалар аңлыр жыртқышлардай аш,
Жасаў ойың болса жаманлықтан қаш,
Жер мениң жалғызым, Аспан жалғызым.
Турысы сирескен арзыў-әрмандай,
Ҳәр кеши ҳәр қырда калған кәрўандай,
Басқа ҳеш кимим жоқ мениң барғандай,
Қарақалпақ тилим, Халқым жалғызым.
Дүньяда жалғызлар аз емес, бирақ,
Бәри де Ҳаклық деп жақпайды шырақ,
Бундай жудалыктан әйлегей жырақ,
Елим, журтым, үйим, Ўатан жалғызым.
Қызғын берип сарплап жүрек ҳәўирим,
Алтын дәўир болса дермен дәўирин,
Елжиреп, езилип кетер баўырым...
Ҳәр бир Қарақалпақ - мениң жалғызым!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (335-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Халила аға, Сиз Қарақалпақстан топырағы, оның өтмиш тарийхы, ондағы ўатанласларыңыз туўралы тап жалғызыңыздай көрип, емиренип жазасыз.
Б. ДӘНИЯР.
Усындай саўаллардан кейин усы қосық қатарлары туўылып еди. Бизиң перзентлик, қәлемкешлик миннетимиздиң өзи де туўған топырағымызды, халқымызды тәриплеў, улығлаўдай парыз ҳәм қарызлардан ибарат емес пе, ақыры?
АВТОР.
Жалғыз нәрсе болар аса қәдирли,
Жойтыў қорқынышлы: ой келер түрли...
Қызыр Илияс жүрер жол деген пирли,
Уллы Әмиўдәрья, Арал жалғызым.
Аз емес шайпалған, шашылған ўақты,
Рәўа да көрген күнлерди жақты,
Панайында сақлар Қарақалпақты,
Мың да бир аты бар Алла жалғызым.
Әлемниң үмити: тек, көкте Қуяш,
Кометалар аңлыр жыртқышлардай аш,
Жасаў ойың болса жаманлықтан қаш,
Жер мениң жалғызым, Аспан жалғызым.
Турысы сирескен арзыў-әрмандай,
Ҳәр кеши ҳәр қырда калған кәрўандай,
Басқа ҳеш кимим жоқ мениң барғандай,
Қарақалпақ тилим, Халқым жалғызым.
Дүньяда жалғызлар аз емес, бирақ,
Бәри де Ҳаклық деп жақпайды шырақ,
Бундай жудалыктан әйлегей жырақ,
Елим, журтым, үйим, Ўатан жалғызым.
Қызғын берип сарплап жүрек ҳәўирим,
Алтын дәўир болса дермен дәўирин,
Елжиреп, езилип кетер баўырым...
Ҳәр бир Қарақалпақ - мениң жалғызым!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (335-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
УЛТАН БОЛЫП ӨТСЕҢ ҚАЛАЙ БОЛҒАНЫ?
Ғайры елатларда султан болғанша,
Өз журтыңда ултан болмақлық артық.
Туўған жерди қәдир тутып бул нақыл,
Қояр ҳәр перзентке зор талап-тәртип.
Тек, бир мәрте келер дуньяға адам,
Өмириң айтқызар талай олланы,
Бирақ, өз елиңде қорлықта жасап,
Ултан болып өтсең қалай болғаны?!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (354-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Ғайры елатларда султан болғанша,
Өз журтыңда ултан болмақлық артық.
Туўған жерди қәдир тутып бул нақыл,
Қояр ҳәр перзентке зор талап-тәртип.
Тек, бир мәрте келер дуньяға адам,
Өмириң айтқызар талай олланы,
Бирақ, өз елиңде қорлықта жасап,
Ултан болып өтсең қалай болғаны?!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (354-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ҚӘЙДЕМ?
Қәйдем, жалғыз журип ат шаптым, қәйдем,
Ким қол созды, кимге қол жаптым, қәйдем,
Өзимди аяйман, аяп та болмас...
Туўыры болып жүдә не таптым қәйдем?
Күткен адам күтсе, мендей-ақ күтер,
Жанса мендей жанып, мендей-ақ, түтер,
Өмир саўдам қәйдем қай ўақта питер,
Жүрегимди жөнсиз жылаттым, қәйдем?
Сулыўлыққа дым-дым аўғыш-ақ зейним,
Муҳаббатқа сирә жоқ емес мейлим,
Бирақ, түсингенлер кем оның пейлин,
Кереги бармекен сүйиудиң, қәйдем?
Не жақтырта алар дүньяны таңдай,
Тән ушын әл-ҳасыл гәўҳар жоқ жандай,
Бахыт қусы деген болады қандай,
Дәртсиз адам қандай болады, қәйдем?
Жеткен жерим қай жер? Жуўырдым қәйдем,
Жанымды көп жөнсиз қуўырдым қәйдем,
Қай күни кимгедур берермен есап,
Мен өзи не ушын туўылдым қәйдем?!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (357-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Қәйдем, жалғыз журип ат шаптым, қәйдем,
Ким қол созды, кимге қол жаптым, қәйдем,
Өзимди аяйман, аяп та болмас...
Туўыры болып жүдә не таптым қәйдем?
Күткен адам күтсе, мендей-ақ күтер,
Жанса мендей жанып, мендей-ақ, түтер,
Өмир саўдам қәйдем қай ўақта питер,
Жүрегимди жөнсиз жылаттым, қәйдем?
Сулыўлыққа дым-дым аўғыш-ақ зейним,
Муҳаббатқа сирә жоқ емес мейлим,
Бирақ, түсингенлер кем оның пейлин,
Кереги бармекен сүйиудиң, қәйдем?
Не жақтырта алар дүньяны таңдай,
Тән ушын әл-ҳасыл гәўҳар жоқ жандай,
Бахыт қусы деген болады қандай,
Дәртсиз адам қандай болады, қәйдем?
Жеткен жерим қай жер? Жуўырдым қәйдем,
Жанымды көп жөнсиз қуўырдым қәйдем,
Қай күни кимгедур берермен есап,
Мен өзи не ушын туўылдым қәйдем?!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (357-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ОБАЛ...
Жыртылып атқанбыш Азон түңлиги,
Жамаў басып болмас Аспанға обал.
Батыры оянбас, халқы қозғалмас,
Арзыў-әрман толы: дәстанға обал.
Бабалар қәстерлеп өткен топырақ,
Душпанлар таплаған далаға обал.
Ар-намыс нелигин уғына билмес,
Тәрбиясы насаз балаға обал.
Қағазлар тъңламас дады-пәриядын,
Тик қәдди бүгилген қәлемге обал.
Тәкаббырлық бир күн тарттырар жаза,
Әлик алынбаған сәлемге обал.
Өзин ел-журтына бағышлап пүткил,
Соң қәдири кеткен данаға обал.
Барын сырқып берип, күнниң күнинде,
Мийримге суўсаған анаға обал.
Халықтың, туўған жердиң парқын аңбаған,
Наданлық, таңылған наданға обал.
Тек, ишип-жеп кетиў жолын таңлаған,
Жүрек оты өшик адамға обал.
Ушлығына жетиў мүмкин бе санап,
Жанбастан қул болған көмирге обал.
Жерге де, елге де артықмаш салмақ,
Бос, бийҳуўда өткен өмирге обал...
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (361-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Жыртылып атқанбыш Азон түңлиги,
Жамаў басып болмас Аспанға обал.
Батыры оянбас, халқы қозғалмас,
Арзыў-әрман толы: дәстанға обал.
Бабалар қәстерлеп өткен топырақ,
Душпанлар таплаған далаға обал.
Ар-намыс нелигин уғына билмес,
Тәрбиясы насаз балаға обал.
Қағазлар тъңламас дады-пәриядын,
Тик қәдди бүгилген қәлемге обал.
Тәкаббырлық бир күн тарттырар жаза,
Әлик алынбаған сәлемге обал.
Өзин ел-журтына бағышлап пүткил,
Соң қәдири кеткен данаға обал.
Барын сырқып берип, күнниң күнинде,
Мийримге суўсаған анаға обал.
Халықтың, туўған жердиң парқын аңбаған,
Наданлық, таңылған наданға обал.
Тек, ишип-жеп кетиў жолын таңлаған,
Жүрек оты өшик адамға обал.
Ушлығына жетиў мүмкин бе санап,
Жанбастан қул болған көмирге обал.
Жерге де, елге де артықмаш салмақ,
Бос, бийҳуўда өткен өмирге обал...
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (361-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ҚАЙНАП-ҚАЙНАП…
Жазыўға бир мүмкиншилик,
Болар-аў деп пайыт пайлап.
Сол илҳамды келетуғын,
Күтип өттим жыллап, айлап.
Қыял етпей қыйырдағын,
Қорек қылып буйырғанын.
Маңлайымды жыйырмадым,
Алғаным аз сайлап-сайлап.
Инсан пейли қалай-қалай,
Бирде былай, бирде олай,
Тәғдир түйин түйген талай,
Қайта-қайта байлап-байлап.
Не тартқыға төзер жаның,
Бәршесинен безер жаның,
Жасаў юахтын сезер жаның,
Ғумша ләблер қаймақ-қаймақ…
Қой, жетер! Бой бөлеп турыс,
Сөз ләшкерим баслап жүрис,
Нәкаслыққа аштым урыс,
Жигеримди қайрап-қайрап!
Бойын аўлақ салып сумнан,
Ҳәтте, шынлық көзин жумған,
Биз де отта мисли қумған,
Таўсыларман қайнап-қайнап...
Жырдан дизип қантыў-набат,
Дәрттен аршып қабат-қабат,
Кеўиллерди етсем абат, –
Бүлбил қустай сайрап-сайрап.
Ҳақлық тән ҳаслы тегиме,
Шайырлық түскен шегиме,
Халқым исмин жүрегиме,
Қадап қойдым етип байрақ.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (362-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Жазыўға бир мүмкиншилик,
Болар-аў деп пайыт пайлап.
Сол илҳамды келетуғын,
Күтип өттим жыллап, айлап.
Қыял етпей қыйырдағын,
Қорек қылып буйырғанын.
Маңлайымды жыйырмадым,
Алғаным аз сайлап-сайлап.
Инсан пейли қалай-қалай,
Бирде былай, бирде олай,
Тәғдир түйин түйген талай,
Қайта-қайта байлап-байлап.
Не тартқыға төзер жаның,
Бәршесинен безер жаның,
Жасаў юахтын сезер жаның,
Ғумша ләблер қаймақ-қаймақ…
Қой, жетер! Бой бөлеп турыс,
Сөз ләшкерим баслап жүрис,
Нәкаслыққа аштым урыс,
Жигеримди қайрап-қайрап!
Бойын аўлақ салып сумнан,
Ҳәтте, шынлық көзин жумған,
Биз де отта мисли қумған,
Таўсыларман қайнап-қайнап...
Жырдан дизип қантыў-набат,
Дәрттен аршып қабат-қабат,
Кеўиллерди етсем абат, –
Бүлбил қустай сайрап-сайрап.
Ҳақлық тән ҳаслы тегиме,
Шайырлық түскен шегиме,
Халқым исмин жүрегиме,
Қадап қойдым етип байрақ.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (362-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ДЕСЕМ?..
Хожа Ахмет Яссауий жолына
Өзи қәлеп жердиң астын мәкан тутып,
Кеўлинде Ҳақ, бармақлары тәспи сытып,
Халық аҳ шексе, ол қайты-қурым жутып,
Өлмей турып өмир жолы питти десем!
Нәкаслықты көрмейин де, күймейин деп,
Намәртлерге алтын басын иймейин деп,
Кеткен екен нәпси тонын киймейин деп,
Жалған болар, әрманына жетти десем!
Пайғамбардай салтанаты – сәни менен,
Көкиректе шайыршылық кәни менен,
Көзи тири, геўдесинде жаны менен,
Недур, өзин дәрт отына тутты десем!
Аяқ алып жүргизбеген урлық-тарлық,
Ул-қыз бенен қоса туўған муңлық-зарлық,
Бул дуньялық ислерден ўаз кешип барлық,
Тек те, басын шайқай-шайқай кетти десем!
Жоқ-жуқаның жалтақлығын көрмеў ушын,
Қәнәәтсиз нәпсиге жол бермеў ушын,
Өзгелер деп өзин-өзи тергеў ушын,
Ҳақ пәрманын жер астында күтти десем!..
Мутәжине жеткереалмас пулын санап,
Бул жоқшылық аш ийт киби жалақ-жулақ,
Заман қайда баратыр, заң қандай Я Рәбб?..
Қарапайым халыққа қабақ шытты десем!
Жараспас па, татыў ерли-зайып болса,
Зурьяд зәрур!.. Туўар... Әттең, майып болса?
Буның ушын сорлыларда айып болса...
Рам тыйығы жан липасын сөтти десем!?
Наҳақлық ой-сезимлерин таплар екен,
Кеп-кең дүнья усындайда тап-тар екен,
Жер үстин тәрк еткенинде гәп бар екен...
Яссауийди неге ғамгүн етти десем!?
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (363-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Хожа Ахмет Яссауий жолына
Өзи қәлеп жердиң астын мәкан тутып,
Кеўлинде Ҳақ, бармақлары тәспи сытып,
Халық аҳ шексе, ол қайты-қурым жутып,
Өлмей турып өмир жолы питти десем!
Нәкаслықты көрмейин де, күймейин деп,
Намәртлерге алтын басын иймейин деп,
Кеткен екен нәпси тонын киймейин деп,
Жалған болар, әрманына жетти десем!
Пайғамбардай салтанаты – сәни менен,
Көкиректе шайыршылық кәни менен,
Көзи тири, геўдесинде жаны менен,
Недур, өзин дәрт отына тутты десем!
Аяқ алып жүргизбеген урлық-тарлық,
Ул-қыз бенен қоса туўған муңлық-зарлық,
Бул дуньялық ислерден ўаз кешип барлық,
Тек те, басын шайқай-шайқай кетти десем!
Жоқ-жуқаның жалтақлығын көрмеў ушын,
Қәнәәтсиз нәпсиге жол бермеў ушын,
Өзгелер деп өзин-өзи тергеў ушын,
Ҳақ пәрманын жер астында күтти десем!..
Мутәжине жеткереалмас пулын санап,
Бул жоқшылық аш ийт киби жалақ-жулақ,
Заман қайда баратыр, заң қандай Я Рәбб?..
Қарапайым халыққа қабақ шытты десем!
Жараспас па, татыў ерли-зайып болса,
Зурьяд зәрур!.. Туўар... Әттең, майып болса?
Буның ушын сорлыларда айып болса...
Рам тыйығы жан липасын сөтти десем!?
Наҳақлық ой-сезимлерин таплар екен,
Кеп-кең дүнья усындайда тап-тар екен,
Жер үстин тәрк еткенинде гәп бар екен...
Яссауийди неге ғамгүн етти десем!?
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (363-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ӘКЕМНИҢ ШЫЖЛАН ҚАЛТАСЫ
Әкемниң бар еди шыжлан қалтасы,
Оннан ҳешўақ акша арылған емес.
Пул услап-тутыўға болса да қатты,
Кең пейили онша тарылған емес.
Аўылда пахтакеш ата-анамның,
Билмедим, ол ўақта қандай айлығы?
Бирақ та, бизиңше; усы шыжланда,
Дүньяның көл-көсир бираз байлығы...
Гә-гәде келтелик еткенде колым,
Муртымды кешмиштиң шаўып балтасы,
Сағынтып есиме түсе береди,
Әкемниң сол шерим шыжлан қалтасы.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (364-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Әкемниң бар еди шыжлан қалтасы,
Оннан ҳешўақ акша арылған емес.
Пул услап-тутыўға болса да қатты,
Кең пейили онша тарылған емес.
Аўылда пахтакеш ата-анамның,
Билмедим, ол ўақта қандай айлығы?
Бирақ та, бизиңше; усы шыжланда,
Дүньяның көл-көсир бираз байлығы...
Гә-гәде келтелик еткенде колым,
Муртымды кешмиштиң шаўып балтасы,
Сағынтып есиме түсе береди,
Әкемниң сол шерим шыжлан қалтасы.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (364-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
БИЗДЕ...
Бизде орманлар кем, бары да сийрек,
Жанғанда жете алмас жалынға жалын,
Көшпели қумларды байлаўшы шынжыр,
Тоғайлар зәрүр-ақ тутасқан қалың.
Олардың азлығын билдирмеў ушын,
Дарақлар орнына болалсақ дарақ?
Мисли үстимизде думанлар тунып,
Ҳәр бир шақа өзин сезинсин жарақ.
Пүткил халық ормандай сығассын мисли,
Заңғар “отыншы”лар пейлинен таўып.
Бир-бирин жаздырмай, мүмкин болмасын,
Бирде-бир ағашын алыўға шаўып.
Әлбетте, бизде де таўлар баршылық,
Болмағаны менен жудә бир бийик.
Саҳрамызға дәркар екенин сөзлеп,
Жүремиз әрманлап, кеўилге түйип.
Бәрҳа да белгили олардың орны,
Сусы сескендирип, турса сиресип.
Туўылды ма сондай мүтәжлик, демек
Шығыў шәрт айбатлы таўлардай есип.
Өзлерине қайтып урған сүймени,
Жаза тартсын қалып бәледе басы.
Мийтинлиги сонша, мүмкин болмасын,
Қозғалып, бөлинип бирде-бир тасы!
Назырқаныў неге туўылған жерден,
Мумкин бе ақыры, анаңнан налып.
Теңизден қурыкол емес едик-тә,
Тәбият оны да қояжақ алып.
Шөлиркер гезлери жудә көп шөлдиң,
Уллы суўлар лекин, дым гене жырақ.
Қүдирет тымсалы болған олардың,
Орны жийи-жийи билинер бирақ.
Халык, сонда гүркиреп теңиздей терең,
Қайтпас қайсарлырын көрсетип туўлап.
Мисли, уран салсын ҳәр бир арашы,
Даўыллы, жамғырлы торайдай шуўлап.
Таўлардың пәслигин билдирмеў ушын,
Ҳәр бир перзент өзин таў киби тутсын.
Жаман пыйғыл менен келсе кимде-ким,
Мисли, толқын атқан теңиздей жутсын.
Онша зәрур емес – таў, теңиз, орман,
Беккем қол устаскан ел турса толы.
Ҳәр нени күсермиз, бәринен бетер,
Мәрт болып жасаўдың изленгей жолы!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (364-365-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Бизде орманлар кем, бары да сийрек,
Жанғанда жете алмас жалынға жалын,
Көшпели қумларды байлаўшы шынжыр,
Тоғайлар зәрүр-ақ тутасқан қалың.
Олардың азлығын билдирмеў ушын,
Дарақлар орнына болалсақ дарақ?
Мисли үстимизде думанлар тунып,
Ҳәр бир шақа өзин сезинсин жарақ.
Пүткил халық ормандай сығассын мисли,
Заңғар “отыншы”лар пейлинен таўып.
Бир-бирин жаздырмай, мүмкин болмасын,
Бирде-бир ағашын алыўға шаўып.
Әлбетте, бизде де таўлар баршылық,
Болмағаны менен жудә бир бийик.
Саҳрамызға дәркар екенин сөзлеп,
Жүремиз әрманлап, кеўилге түйип.
Бәрҳа да белгили олардың орны,
Сусы сескендирип, турса сиресип.
Туўылды ма сондай мүтәжлик, демек
Шығыў шәрт айбатлы таўлардай есип.
Өзлерине қайтып урған сүймени,
Жаза тартсын қалып бәледе басы.
Мийтинлиги сонша, мүмкин болмасын,
Қозғалып, бөлинип бирде-бир тасы!
Назырқаныў неге туўылған жерден,
Мумкин бе ақыры, анаңнан налып.
Теңизден қурыкол емес едик-тә,
Тәбият оны да қояжақ алып.
Шөлиркер гезлери жудә көп шөлдиң,
Уллы суўлар лекин, дым гене жырақ.
Қүдирет тымсалы болған олардың,
Орны жийи-жийи билинер бирақ.
Халык, сонда гүркиреп теңиздей терең,
Қайтпас қайсарлырын көрсетип туўлап.
Мисли, уран салсын ҳәр бир арашы,
Даўыллы, жамғырлы торайдай шуўлап.
Таўлардың пәслигин билдирмеў ушын,
Ҳәр бир перзент өзин таў киби тутсын.
Жаман пыйғыл менен келсе кимде-ким,
Мисли, толқын атқан теңиздей жутсын.
Онша зәрур емес – таў, теңиз, орман,
Беккем қол устаскан ел турса толы.
Ҳәр нени күсермиз, бәринен бетер,
Мәрт болып жасаўдың изленгей жолы!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (364-365-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
БАҒ ҲӘМ БАҒМАНЛАР
Бағман үмит тикти, нәлшелер екти,
Маңлайы тер булап, көп мәнет шекти.
Мийрим нурын берип ҳәр бир дараққа,
Бағ айналды кем-кем қулпырған баққа.
Ол көзге көринип, алынып тилге,
Жаңа мейил берген пайт еди гүлге.
Таза бағман келип “рәўият” тапты,
Нәўше ағашларды путады, шапты.
Нырққа сыймас ислер бул жерде сыйды,
Жап-жас дарақлардың желкесин қыйды.
Өзинше топшыллап, шанышқан болып нәл,
Дөгерегин қоршап жүргизди дийўал.
Мақул екен мәйли, дүзетсин ҳәрем,
Әттең, қылғылықлар гүжиди ғәррем.
Бағ баслаған мәҳәл мийуа көрсетип,
Басқа бағман келип, бурынғы кетип...
Зобалаң тийгизди түпиринип мушқа,
Үмитлер тағы да айналды пушқа.
Қулақ еситпеген, бирақ көз көрди,
Бағманға сай бағ да талай өзгерди.
Нәўшелер бой тиклеп жалшымас есип,
Көргенлер ҳайрана: бул, калай?–десип.
Жемис-жийдегинен тәмедар журты,
Күтип жасап атыр ойылып урты...
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Бағман үмит тикти, нәлшелер екти,
Маңлайы тер булап, көп мәнет шекти.
Мийрим нурын берип ҳәр бир дараққа,
Бағ айналды кем-кем қулпырған баққа.
Ол көзге көринип, алынып тилге,
Жаңа мейил берген пайт еди гүлге.
Таза бағман келип “рәўият” тапты,
Нәўше ағашларды путады, шапты.
Нырққа сыймас ислер бул жерде сыйды,
Жап-жас дарақлардың желкесин қыйды.
Өзинше топшыллап, шанышқан болып нәл,
Дөгерегин қоршап жүргизди дийўал.
Мақул екен мәйли, дүзетсин ҳәрем,
Әттең, қылғылықлар гүжиди ғәррем.
Бағ баслаған мәҳәл мийуа көрсетип,
Басқа бағман келип, бурынғы кетип...
Зобалаң тийгизди түпиринип мушқа,
Үмитлер тағы да айналды пушқа.
Қулақ еситпеген, бирақ көз көрди,
Бағманға сай бағ да талай өзгерди.
Нәўшелер бой тиклеп жалшымас есип,
Көргенлер ҳайрана: бул, калай?–десип.
Жемис-жийдегинен тәмедар журты,
Күтип жасап атыр ойылып урты...
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
АЎЫЛ ӘРМАНЛАРЫ
Дурыслы иси шамалы,
Бул жөлекпе каланың.
Қәдирине жеттик пе,
Туўып ескен даланың.
Төрт-бес китап жазғаным,
Қарқ болдым ба танылып.
Қайтар!–дермен аўылға,
Тәғдириме жалынып.
Қаладан ўаз кешермен,
Рәҳәти бар болсын.
Тас төселген көшелер,
Излериме зар болсын.
Қыйын, қыйын күнлерде,
Ҳешким саған қарамас.
Бул қосықлар әдира...
Бир дәртине жарамас.
Етпегенмен ҳеш тәме,
Артық-аспай нәрсени.
Аўылласлар сыяқлы,
Деп ойлаппан бәршени.
Үлестирип атыр деп,
Ким шақырды шәҳәрге!
Айлықшымыз көз сүзди,
Жетиў әрман бәҳәрге...
Бирим еки болар деп,
Қамтәмени қой енди,
Дарқан жасап далада,
Жазылсын бир бой енди.
Қәдириң жоқ жерлерде,
Жүре берип нетемен.
Бул, ең соңғы шешимим,
Мен аўылға кетемен.
Ески үйим орнында,
Жаңа жай бой тиклейди.
Аўыл, маған, билемен,
Бираз миннет жүклейди.
Онын ҳәр шөп, гиясын,
Зер сөзлерде тоқыйын.
Жол гүзеткен талларға,
Барып қосық оқыйын.
Олар мени күтпекте,
Таныр, тыңлар берилип.
Жасар едим рийза,
Мен өзиме көринип...
* * *
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Дурыслы иси шамалы,
Бул жөлекпе каланың.
Қәдирине жеттик пе,
Туўып ескен даланың.
Төрт-бес китап жазғаным,
Қарқ болдым ба танылып.
Қайтар!–дермен аўылға,
Тәғдириме жалынып.
Қаладан ўаз кешермен,
Рәҳәти бар болсын.
Тас төселген көшелер,
Излериме зар болсын.
Қыйын, қыйын күнлерде,
Ҳешким саған қарамас.
Бул қосықлар әдира...
Бир дәртине жарамас.
Етпегенмен ҳеш тәме,
Артық-аспай нәрсени.
Аўылласлар сыяқлы,
Деп ойлаппан бәршени.
Үлестирип атыр деп,
Ким шақырды шәҳәрге!
Айлықшымыз көз сүзди,
Жетиў әрман бәҳәрге...
Бирим еки болар деп,
Қамтәмени қой енди,
Дарқан жасап далада,
Жазылсын бир бой енди.
Қәдириң жоқ жерлерде,
Жүре берип нетемен.
Бул, ең соңғы шешимим,
Мен аўылға кетемен.
Ески үйим орнында,
Жаңа жай бой тиклейди.
Аўыл, маған, билемен,
Бираз миннет жүклейди.
Онын ҳәр шөп, гиясын,
Зер сөзлерде тоқыйын.
Жол гүзеткен талларға,
Барып қосық оқыйын.
Олар мени күтпекте,
Таныр, тыңлар берилип.
Жасар едим рийза,
Мен өзиме көринип...
* * *
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
***
Анажаным, түсиме,
Жийи-жийи енесең.
Абыржыўлы жүзиңиз,
Бийтақатсаң неге сен?
Маған бираз наразы,
Тусинбедим байыбын.
Бар екенин билмеймен,
Қәйдем, қандай айыбым?
Излеп табар балаңды,
Қай-қайдағы уўайым.
Қәлбим солай қурылса,
Анажан, не қылайын!
Тартқысында турмыстың,
Не барымға бармадым.
Жай-жағдай деп бирақта,
Ҳешкимге тис жармадым.
Сөзден басқа ҳеш затқа,
Болмай шықты уқыбым.
Ой-қыялым бас жипсиз,
Гей ўақта жер шуқыдым.
Көрмегенмен бурын ҳеш,
Бүйтип қабақ шытқанын.
Еди ҳадал сыяқлы,
Ҳәр не услап-тутқаным.
Дизгинимиз тартыўлы,
Тәрбиясы уяның.
Тиймеп еди ҳешкимге,
Тилим, сөзим, зыяным.
Мийирман қыз туўысқан,
Гүл-мийўалы бағларым.
Тай-қулындай тебискен,
Әҳ, балалық шағларым...
Бес, он емес, изиме,
Ерген жалғыз иним бар.
Даўысласа аға деп,
Елжиреген үним бар.
Жорый алмай түсимди,
Қыял журтын шоларман.
Ис еттим бе намақул,
Хабар алмай олардан.
Ақлықларын жат жерде,
Еки қолым жағамда.
Аңсат болып жүрген жоқ,
Анажан, бул маған да!
Дурысы, бизди бурын ҳеш,
Көзден таса етпедиң.
Баллар киби бул күнги,
Талап ислеп кетпедим.
Қәўетериң орынлы,
Деймен; азмаз шыдайын.
Перзентлерим жырақта,
Өзиң сақла Қудайым!
Тәшўиш тасып төгилмиш,
Кеўил деген сабада.
Тийеберсин айтыўды,
Умыттым ба набада.
Пийшембиде келеси,
Зыяратлап қайтарман.
Қәбириңиз басында,
Анажан, не айтарман?!
***
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Анажаным, түсиме,
Жийи-жийи енесең.
Абыржыўлы жүзиңиз,
Бийтақатсаң неге сен?
Маған бираз наразы,
Тусинбедим байыбын.
Бар екенин билмеймен,
Қәйдем, қандай айыбым?
Излеп табар балаңды,
Қай-қайдағы уўайым.
Қәлбим солай қурылса,
Анажан, не қылайын!
Тартқысында турмыстың,
Не барымға бармадым.
Жай-жағдай деп бирақта,
Ҳешкимге тис жармадым.
Сөзден басқа ҳеш затқа,
Болмай шықты уқыбым.
Ой-қыялым бас жипсиз,
Гей ўақта жер шуқыдым.
Көрмегенмен бурын ҳеш,
Бүйтип қабақ шытқанын.
Еди ҳадал сыяқлы,
Ҳәр не услап-тутқаным.
Дизгинимиз тартыўлы,
Тәрбиясы уяның.
Тиймеп еди ҳешкимге,
Тилим, сөзим, зыяным.
Мийирман қыз туўысқан,
Гүл-мийўалы бағларым.
Тай-қулындай тебискен,
Әҳ, балалық шағларым...
Бес, он емес, изиме,
Ерген жалғыз иним бар.
Даўысласа аға деп,
Елжиреген үним бар.
Жорый алмай түсимди,
Қыял журтын шоларман.
Ис еттим бе намақул,
Хабар алмай олардан.
Ақлықларын жат жерде,
Еки қолым жағамда.
Аңсат болып жүрген жоқ,
Анажан, бул маған да!
Дурысы, бизди бурын ҳеш,
Көзден таса етпедиң.
Баллар киби бул күнги,
Талап ислеп кетпедим.
Қәўетериң орынлы,
Деймен; азмаз шыдайын.
Перзентлерим жырақта,
Өзиң сақла Қудайым!
Тәшўиш тасып төгилмиш,
Кеўил деген сабада.
Тийеберсин айтыўды,
Умыттым ба набада.
Пийшембиде келеси,
Зыяратлап қайтарман.
Қәбириңиз басында,
Анажан, не айтарман?!
***
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
***
Не-не заман, не заман,
Биз аўылдан кеткели.
Бул өмирдиң көп екен,
Тайғақ, қыснақ өткели.
Байтеректей шақалы,
Аўылымыз - қыясы.
Бунда мисли үйимиз,
Қурқылтайдың уясы.
Әрманлар-ек әжайып,
Не-не шийрин әрманды.
Шанарағы әкемниң,
Онда бираз бардамлы.
Шала ояў көп көрдик,
Үлкен-үлкен түслерди.
Атқарыстық атызда,
Аўыр-аўыр ислерди.
Тек, талапшыл жоқары,
Санаспайды ҳал менен.
Аўыл халқы жер тырнап, –
Күни кешкен мал менен.
Елеслердиң усы бир,
Қәдирли ҳәр қыйқымы.
Сезинбедим еле мен,
Сондай татлы уйқыны.
О, қаншама бул жерде,
Татылмаған дуз қалды.
Қыялымда доланып,
Ең бир сулыў қыз қалды.
Неге бунша, буншелли,
Асығыўлы атландым?..
Өзимди өзим жазғырып,
Сон көп мәрте дат салдым.
Кеўлим талай қулазып,
Басым талай ийилген.
Мушым талай түйилип,
Жаным талай күйинген.
Қашшан ақ түс алғалы,
Қара шашдек мойылдың,
Ҳақыйқатқа ашырқап,
Жалғанлардан тойындым.
Өмиримниң усы журт,
Екен алтын жасқасы.
Болмаса да жүдә сырт,
Басқашарақ басқасы.
***
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Не-не заман, не заман,
Биз аўылдан кеткели.
Бул өмирдиң көп екен,
Тайғақ, қыснақ өткели.
Байтеректей шақалы,
Аўылымыз - қыясы.
Бунда мисли үйимиз,
Қурқылтайдың уясы.
Әрманлар-ек әжайып,
Не-не шийрин әрманды.
Шанарағы әкемниң,
Онда бираз бардамлы.
Шала ояў көп көрдик,
Үлкен-үлкен түслерди.
Атқарыстық атызда,
Аўыр-аўыр ислерди.
Тек, талапшыл жоқары,
Санаспайды ҳал менен.
Аўыл халқы жер тырнап, –
Күни кешкен мал менен.
Елеслердиң усы бир,
Қәдирли ҳәр қыйқымы.
Сезинбедим еле мен,
Сондай татлы уйқыны.
О, қаншама бул жерде,
Татылмаған дуз қалды.
Қыялымда доланып,
Ең бир сулыў қыз қалды.
Неге бунша, буншелли,
Асығыўлы атландым?..
Өзимди өзим жазғырып,
Сон көп мәрте дат салдым.
Кеўлим талай қулазып,
Басым талай ийилген.
Мушым талай түйилип,
Жаным талай күйинген.
Қашшан ақ түс алғалы,
Қара шашдек мойылдың,
Ҳақыйқатқа ашырқап,
Жалғанлардан тойындым.
Өмиримниң усы журт,
Екен алтын жасқасы.
Болмаса да жүдә сырт,
Басқашарақ басқасы.
***
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
***
Тандырдан нан ийиси,
Таралар тан азаңнан.
Отлы болып ошағы,
Сүт тасыйды қазаннан.
Жайнар қызғыш шереклер,
Сүтке ийлеп жабылған.
Қыйлы жемис-жийдеклер,
Дастурханнан табылған.
Қолы ашық сақыйым,
Тегин-шашын гүз ели.
Шертип, сайлап пәлектен,
Әкем қаўын үзеди.
Ерип оның изинде,
Моншак-моншақ терледик.
Анамыздың биз онша,
Дем алғанын көрмедик.
Айланшықлап шыраны,
Болып молламдөгерек.
Көзимиздиң майларын,
Китапларға төгер-ек.
Отырады анамыз,
Уйимизди толтырып.
Шай ишеди әкемиз,
Салтанатын келтирип.
Кетти, айтып таўысалмай,
Басланған туп сағасын.
Ақ суп көйлек кийгени,
Ҳеш кир шалмас жағасын.
Шынтлап жанса томарлар,
Отқа солай қаланған.
Темир пешти гүрлетип,
Қызыл тили жаланған.
Бундай уллы ыссыны,
Бундай шоқты көзимиз,
Елеберин көрмеген,
Әҳ, сол, сол бир гезимиз...
Бул, бул өмир... бул өмир,
Ағыслы да, ийримли.
Ушыратпадым ҳеш жерден,
Бундай уллы мийримди.
Кеўлинде бир еркинлик,
Кең аспан, кең жазығым.
Табар дейди атлар да,
Айланып өз қазығын...
***
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Тандырдан нан ийиси,
Таралар тан азаңнан.
Отлы болып ошағы,
Сүт тасыйды қазаннан.
Жайнар қызғыш шереклер,
Сүтке ийлеп жабылған.
Қыйлы жемис-жийдеклер,
Дастурханнан табылған.
Қолы ашық сақыйым,
Тегин-шашын гүз ели.
Шертип, сайлап пәлектен,
Әкем қаўын үзеди.
Ерип оның изинде,
Моншак-моншақ терледик.
Анамыздың биз онша,
Дем алғанын көрмедик.
Айланшықлап шыраны,
Болып молламдөгерек.
Көзимиздиң майларын,
Китапларға төгер-ек.
Отырады анамыз,
Уйимизди толтырып.
Шай ишеди әкемиз,
Салтанатын келтирип.
Кетти, айтып таўысалмай,
Басланған туп сағасын.
Ақ суп көйлек кийгени,
Ҳеш кир шалмас жағасын.
Шынтлап жанса томарлар,
Отқа солай қаланған.
Темир пешти гүрлетип,
Қызыл тили жаланған.
Бундай уллы ыссыны,
Бундай шоқты көзимиз,
Елеберин көрмеген,
Әҳ, сол, сол бир гезимиз...
Бул, бул өмир... бул өмир,
Ағыслы да, ийримли.
Ушыратпадым ҳеш жерден,
Бундай уллы мийримди.
Кеўлинде бир еркинлик,
Кең аспан, кең жазығым.
Табар дейди атлар да,
Айланып өз қазығын...
***
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
***
Гүреңитер үн-түнсиз,
Баяны жоқ соқпақлар.
Өкинишли жүрегим,
Өзин-өзи тоқпақлар.
Күн қақлаған аңызлар,
Жатыр аппақ бозығып.
Шаршаңқырап келдим мен,
Жүзим бираз тозығып.
Тербелисер дарақлар,
Әлик алып сәлемим,
Олар менен бул жерге,
Тен шашылған нәл едим.
Ақшам шағал-мәслигин,
Қурады қус-анлары.
Атар еди тамылжып,
Қызыл борлат таңлары.
Опадарлық тымсалы,
Жуб жазбас жуп қумыры.
Барсызлар ма үстинде,
Жердиң мына жумыры?
Шымалайлар не дейсиз?
Мен сизлерди тыңлайман.
(Тәшўишсиз жан жоқ өзи)
Муңыңызды муңлайман.
Гүбелеклер еле сол,
Епелеклеп ушып жүр.
Ийнеликлер азанғы,
Мөлдир шықтан ишип жүр.
Бул жасыл журт, усы зер –
Топырақтан нәрленер.
Нектар жыйнап күн бойы,
Тынбайды пал ҳәррелер.
Жупынылаў болса да,
Қуўантады көзлерди.
Тердим бунда мендағы,
Ең ширели сезлерди.
Кеўилимде олардан,
Қосық деген гүл есип,
Журмен енди журтыма,
Сол жырларды үлесип.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Гүреңитер үн-түнсиз,
Баяны жоқ соқпақлар.
Өкинишли жүрегим,
Өзин-өзи тоқпақлар.
Күн қақлаған аңызлар,
Жатыр аппақ бозығып.
Шаршаңқырап келдим мен,
Жүзим бираз тозығып.
Тербелисер дарақлар,
Әлик алып сәлемим,
Олар менен бул жерге,
Тен шашылған нәл едим.
Ақшам шағал-мәслигин,
Қурады қус-анлары.
Атар еди тамылжып,
Қызыл борлат таңлары.
Опадарлық тымсалы,
Жуб жазбас жуп қумыры.
Барсызлар ма үстинде,
Жердиң мына жумыры?
Шымалайлар не дейсиз?
Мен сизлерди тыңлайман.
(Тәшўишсиз жан жоқ өзи)
Муңыңызды муңлайман.
Гүбелеклер еле сол,
Епелеклеп ушып жүр.
Ийнеликлер азанғы,
Мөлдир шықтан ишип жүр.
Бул жасыл журт, усы зер –
Топырақтан нәрленер.
Нектар жыйнап күн бойы,
Тынбайды пал ҳәррелер.
Жупынылаў болса да,
Қуўантады көзлерди.
Тердим бунда мендағы,
Ең ширели сезлерди.
Кеўилимде олардан,
Қосық деген гүл есип,
Журмен енди журтыма,
Сол жырларды үлесип.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (366-370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ШЫДАМ
Шыдағанша шыдаң, шыдаңлар, шыдаң...
Мурадына жеткен сабырлы мудам.
Кеўиллер шынлыққа жасассын питим,
Күтиң, күтиң... керек болғанша күтиң.
Оқлаўлы ма жигер аталмыш писен,
Исен, әўел, тек те өзиңе исен.
Жасаў деген қыйын, оғыры қыйын,
Тек те, Аллаға, тек, халқыңа сыйын.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Шыдағанша шыдаң, шыдаңлар, шыдаң...
Мурадына жеткен сабырлы мудам.
Кеўиллер шынлыққа жасассын питим,
Күтиң, күтиң... керек болғанша күтиң.
Оқлаўлы ма жигер аталмыш писен,
Исен, әўел, тек те өзиңе исен.
Жасаў деген қыйын, оғыры қыйын,
Тек те, Аллаға, тек, халқыңа сыйын.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (370-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ЖАМАЛ МАҚСЫМ
Тәрезиси дурыс қурылған,
Бул журт текли ел бурыннан,
Ҳаслы қыпшақ-саңмурыннан,
Тебериктей Жамал мақсым.
Гүжимлер журты “Бес көрик”,
Кимлер етпеген төс керип,
Кеп сыр аңғартып-ескерип,
Жөн силтеген Жамал мақсым.
“Жаман аўыл”, “Қыйсық терек”,
Ат шаппаған елден ерек,
Ҳалаллықтан мәртлик дөреп,
Жәўҳар киби Жамал мақсым.
“Шағал көпир”–“Шоқ тораңғыл”,
Бир жаға бой – бир жол даңғыл,
Ели-халқы десе: жанғыл!
Жалынлаған Жамал мақсым.
Кеўиллеринде бар жақты,
Жақтылық, демек, бар бахты,
Қалың аўыл “Қазаяқлы”, –
Қол қаўсырысқан Жамал мақсым.
Анна, Бексыйық, Қуйында,
Сән-саўлат болып жыйынға,
Халқы дус келсе қыйынға,
Қанатлаған Жамал мақсым.
Таңлап Айжамал апаны,
Дәўранлар сүрген сапалы,
Жубатқан кеўли қапаны,
Шийрин сөзли Жамал мақсым.
Ҳақ бәрин билип-көриўши,
Жақсылар тәлим бериўши,
Естек, Әйтеке, Шериўши,
Жайлап өткен Жамал мақсым.
Өтти нешше қыс ҳәм жазы,
Қатарының жоқ биразы,
Туўған топырақ ыразы,
Азаматы – Жамал мақсым.
Болды қолы гүл, өнерли,
Ар-намыслы, аңлы-серли,
Десек: гәўҳарды гөнерди,
Жарасар ма Жамал мақсым.
Гүжимдей қойыў саялы,
Хәр истиң бардур паяны,
Жанын қайўақ бир аяды,
Журтым деди Жамал мақсым.
Халқабадтың уламасы,
Перзентлер – шадлы қаласы,
Қутлы болсын Сексен жасы,
Қыдыр сыпат Жамал мақсым!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (375-377-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Тәрезиси дурыс қурылған,
Бул журт текли ел бурыннан,
Ҳаслы қыпшақ-саңмурыннан,
Тебериктей Жамал мақсым.
Гүжимлер журты “Бес көрик”,
Кимлер етпеген төс керип,
Кеп сыр аңғартып-ескерип,
Жөн силтеген Жамал мақсым.
“Жаман аўыл”, “Қыйсық терек”,
Ат шаппаған елден ерек,
Ҳалаллықтан мәртлик дөреп,
Жәўҳар киби Жамал мақсым.
“Шағал көпир”–“Шоқ тораңғыл”,
Бир жаға бой – бир жол даңғыл,
Ели-халқы десе: жанғыл!
Жалынлаған Жамал мақсым.
Кеўиллеринде бар жақты,
Жақтылық, демек, бар бахты,
Қалың аўыл “Қазаяқлы”, –
Қол қаўсырысқан Жамал мақсым.
Анна, Бексыйық, Қуйында,
Сән-саўлат болып жыйынға,
Халқы дус келсе қыйынға,
Қанатлаған Жамал мақсым.
Таңлап Айжамал апаны,
Дәўранлар сүрген сапалы,
Жубатқан кеўли қапаны,
Шийрин сөзли Жамал мақсым.
Ҳақ бәрин билип-көриўши,
Жақсылар тәлим бериўши,
Естек, Әйтеке, Шериўши,
Жайлап өткен Жамал мақсым.
Өтти нешше қыс ҳәм жазы,
Қатарының жоқ биразы,
Туўған топырақ ыразы,
Азаматы – Жамал мақсым.
Болды қолы гүл, өнерли,
Ар-намыслы, аңлы-серли,
Десек: гәўҳарды гөнерди,
Жарасар ма Жамал мақсым.
Гүжимдей қойыў саялы,
Хәр истиң бардур паяны,
Жанын қайўақ бир аяды,
Журтым деди Жамал мақсым.
Халқабадтың уламасы,
Перзентлер – шадлы қаласы,
Қутлы болсын Сексен жасы,
Қыдыр сыпат Жамал мақсым!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (375-377-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ҚАРАЖАН ҚАЙСАР
Мәйли-дә... жүзиме салың минимди,
Нетейин, бездирсе меннен динимди...
Мәртти дос деп билдим душпан болса да,
Намәртлерге қалдырмағай күниңди.
Менменшилик моншағынан сытылдым,
Тәғдир ойынында яман утылдым,
Жаны қурғыр татлы екен ғой дым гене...
Алпамысты мойынлап, дос тутындым.
Қай-қайдағы теги басқа қалмақпан,
Қасарысқан жеримнен қан алмақпан,
Байшубарды оздырсам деп бәйгиде,
Қара атым қарқыратып шалмақпан.
Мақул я намақул қәдем тасладым,
Ҳеш жас шықпас жанарымды жасладым,
Бар үмит, әрманым – пүткил болмысым,
Усы дослық, ушын айырбасладым.
...Бүйириме тарттым қанша яранды,
Биразының көкиреги караңғы,
Нәпси ийти үрип, сайып сыртымнан,
Жаңартады жүректеги жарамды.
Журт сораған беглер көзге илмеди,
Не ғәрремлик баўырымды тилмеди,
Өмиримше халық деп қанлар жутсам да,
Бул ел мениң қәдиримди билмеди.
Пәрўардигар, көкке жеткер наламды,
Жаныў-жисмим дәрт отына қаланды,
Тайшаханның иси сумлық, жаўызлық,
Қарсы қайрар Доспанбеттей баламды.
Айтар сөзим ақ семсерде айтарман,
Бассыз аламанға тек бас шайқарман...
Өз елинен теңлик таппай, дос таппай,
Аш қасқырдай жалғыз жортқан қайсарман.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (378-379-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Мәйли-дә... жүзиме салың минимди,
Нетейин, бездирсе меннен динимди...
Мәртти дос деп билдим душпан болса да,
Намәртлерге қалдырмағай күниңди.
Менменшилик моншағынан сытылдым,
Тәғдир ойынында яман утылдым,
Жаны қурғыр татлы екен ғой дым гене...
Алпамысты мойынлап, дос тутындым.
Қай-қайдағы теги басқа қалмақпан,
Қасарысқан жеримнен қан алмақпан,
Байшубарды оздырсам деп бәйгиде,
Қара атым қарқыратып шалмақпан.
Мақул я намақул қәдем тасладым,
Ҳеш жас шықпас жанарымды жасладым,
Бар үмит, әрманым – пүткил болмысым,
Усы дослық, ушын айырбасладым.
...Бүйириме тарттым қанша яранды,
Биразының көкиреги караңғы,
Нәпси ийти үрип, сайып сыртымнан,
Жаңартады жүректеги жарамды.
Журт сораған беглер көзге илмеди,
Не ғәрремлик баўырымды тилмеди,
Өмиримше халық деп қанлар жутсам да,
Бул ел мениң қәдиримди билмеди.
Пәрўардигар, көкке жеткер наламды,
Жаныў-жисмим дәрт отына қаланды,
Тайшаханның иси сумлық, жаўызлық,
Қарсы қайрар Доспанбеттей баламды.
Айтар сөзим ақ семсерде айтарман,
Бассыз аламанға тек бас шайқарман...
Өз елинен теңлик таппай, дос таппай,
Аш қасқырдай жалғыз жортқан қайсарман.
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (378-379-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
ШАҒЫНЫЎ
Художник Қыдырбай аға САЙЫПОВқа
Дәрт шаңын жутып жасаған,
Көкирегин қайғы қашаған,
Халқыңа кимдур тасадан,
Тас атса, қәлбиң кан аға!
Бар еле бираз минимиз,
Сөйлесек шықпас үнимиз,
Не көрген барды күнимиз,
Айлана дузлы шаң аға.
Жети жат бизге ҳарамлық,
Ҳадаллық әйлер яранлық,
Тәбият етип сараңлық
Пейиллер кем-кем тар аға.
Көзлер тояты қанған жер,
“Балам!” деп бозлап қалған жер,
Сендей шад, сендей жанған жер,
Тек, сүўретиңде бар аға.
Тақылдатқанлар таңлайын,
Сорлатар, сордың маңлайын,
Журтыңның жайы-жағдайын,
Сорасаң, усы ҳал аға.
Кеўлиңе дурыслық хат еди,
Нәпеклик, сумлық жат еди,
Илҳамың – дүлдил ат еди,
Әрманың саған яр аға.
Гүл болдың қызлар қолында,
Көп гездиң ҳақлық жолында,
Жасаўда даңқын соңында,
Нурланып атқан таң аға.
Үйрендиң бүлбил ҳаўазың,
Ап-аппақ өмир қағазың,
Инсанлық – уллы лаўазым,
Өзиңдек жанға тең аға.
Қосыққа саз боп үйлестиң,
Жалғанға шын боп жүзлестиң,
Халқыңның бахтын излестиң,
Пәрўазы белент жан аға.
Жүректи жағып жазғаның,
Сүўрети екен әрманның,
Сайрағыш кеўил тарларың,
Қарақалпақша намаға.
Ескерсин өмир бунымды,
Сорарман оннан қуныңды,
Өнерде көркиң-сыныңды,
Айтыссақ, көзлер ләм, аға.
Сөзиңнен шытнап тас сынған,
Еплемейлер сенсиз асқынған,
Зәўрениң көзин жас қылған,
Изге бир нәзер сал, аға.
Гүбелегим урған жалынта,
Қусымсаң түскен қалыңға,
Сүйенген сәрўи талыңа,
Нәллериң саўлат-сән, аға.
Шаҳ едиң, болды гәдалық, –
Даналық, гейде садалық,
Ертеңин елдиң яд алып,
Еңиреп кеткен жан аға!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (379-381-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov
Художник Қыдырбай аға САЙЫПОВқа
Дәрт шаңын жутып жасаған,
Көкирегин қайғы қашаған,
Халқыңа кимдур тасадан,
Тас атса, қәлбиң кан аға!
Бар еле бираз минимиз,
Сөйлесек шықпас үнимиз,
Не көрген барды күнимиз,
Айлана дузлы шаң аға.
Жети жат бизге ҳарамлық,
Ҳадаллық әйлер яранлық,
Тәбият етип сараңлық
Пейиллер кем-кем тар аға.
Көзлер тояты қанған жер,
“Балам!” деп бозлап қалған жер,
Сендей шад, сендей жанған жер,
Тек, сүўретиңде бар аға.
Тақылдатқанлар таңлайын,
Сорлатар, сордың маңлайын,
Журтыңның жайы-жағдайын,
Сорасаң, усы ҳал аға.
Кеўлиңе дурыслық хат еди,
Нәпеклик, сумлық жат еди,
Илҳамың – дүлдил ат еди,
Әрманың саған яр аға.
Гүл болдың қызлар қолында,
Көп гездиң ҳақлық жолында,
Жасаўда даңқын соңында,
Нурланып атқан таң аға.
Үйрендиң бүлбил ҳаўазың,
Ап-аппақ өмир қағазың,
Инсанлық – уллы лаўазым,
Өзиңдек жанға тең аға.
Қосыққа саз боп үйлестиң,
Жалғанға шын боп жүзлестиң,
Халқыңның бахтын излестиң,
Пәрўазы белент жан аға.
Жүректи жағып жазғаның,
Сүўрети екен әрманның,
Сайрағыш кеўил тарларың,
Қарақалпақша намаға.
Ескерсин өмир бунымды,
Сорарман оннан қуныңды,
Өнерде көркиң-сыныңды,
Айтыссақ, көзлер ләм, аға.
Сөзиңнен шытнап тас сынған,
Еплемейлер сенсиз асқынған,
Зәўрениң көзин жас қылған,
Изге бир нәзер сал, аға.
Гүбелегим урған жалынта,
Қусымсаң түскен қалыңға,
Сүйенген сәрўи талыңа,
Нәллериң саўлат-сән, аға.
Шаҳ едиң, болды гәдалық, –
Даналық, гейде садалық,
Ертеңин елдиң яд алып,
Еңиреп кеткен жан аға!
Х.Дәўлетназаров
“Ашық болып жасаң” китабынан (379-381-б) Нөкис. “Билим” 2011.
Канал: @X_Dauletnazarov