Shoirning onasi
Ona kelib olis qishloqdan,
O‘g‘li bilan yashay boshladi.
Va dasturxon yozilgan choqda
Shirmoy nonning chetin tishladi.
Yuvib berdi bir bozor kirni,
Suvlar quydi so‘lgan gullarga.
Nevaralar bog‘chadan qaytgach,
Ertak aytib berdi ularga.
Ammo tunlar xona burchida
Suygan o‘g‘li pichir-pichirlab
She’r yozgan payt tutun ichida
O‘tirardi yurak hovuchlab,
O‘tirardi xavotir bilan,
Qo‘rqar edi nafas olishga.
Xurrak tortib qo‘ymayin deya
Bosh qo‘yardi tongda bolishga.
Ammo bir kun mazasi qochib,
Ko‘z oldida yorug‘lik so‘ndi.
Qo‘llaridan tushib ketdi-yu,
Chil-chil bo‘lib piyola sindi.
O‘sha zahot hushiga qaytdi,
Chayqalardi o‘ngida olam.
U yugurib chiqqan o‘g‘liga
Shivirladi: “Ketaymi, bolam?”
Xurshid Davron
#Sheʼriy_lahza
@oriftolib
Ona kelib olis qishloqdan,
O‘g‘li bilan yashay boshladi.
Va dasturxon yozilgan choqda
Shirmoy nonning chetin tishladi.
Yuvib berdi bir bozor kirni,
Suvlar quydi so‘lgan gullarga.
Nevaralar bog‘chadan qaytgach,
Ertak aytib berdi ularga.
Ammo tunlar xona burchida
Suygan o‘g‘li pichir-pichirlab
She’r yozgan payt tutun ichida
O‘tirardi yurak hovuchlab,
O‘tirardi xavotir bilan,
Qo‘rqar edi nafas olishga.
Xurrak tortib qo‘ymayin deya
Bosh qo‘yardi tongda bolishga.
Ammo bir kun mazasi qochib,
Ko‘z oldida yorug‘lik so‘ndi.
Qo‘llaridan tushib ketdi-yu,
Chil-chil bo‘lib piyola sindi.
O‘sha zahot hushiga qaytdi,
Chayqalardi o‘ngida olam.
U yugurib chiqqan o‘g‘liga
Shivirladi: “Ketaymi, bolam?”
Xurshid Davron
#Sheʼriy_lahza
@oriftolib
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
#Kun_hikmati
#Kun_savoli
#Izohli_lugat
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
#Kun_savoli
#Izohli_lugat
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
Forwarded from DAVLAT TILIDA ISH YURITISH VA MALAKA OSHIRISH MARKAZI
#etimologiya
ICHKARI ‘ich tomonda joylashgan’. Ichkari xonada mehmonlar o‘tirishibdi. Bu so‘z qadimgi turkiy tilda ich otiga jo‘nalish kelishigining qadimgi –karo‘ qo‘shimchasini qo‘shimchasini qo‘shib hosil qilingan. Keyinchalik bu kelishik shakli iste’moldan chiqqan va bu so‘z yaxlit sifatga aylangan. O‘zbek tilida so‘z oxiridagi o‘ unlisi i unlisiga alamashgan: ich+karo‘= ichkaro‘ > ichkari.
Ma'lumotlar Sh.Rahmatullayevning "O'zbek tilining etimologik lug'ati" dan olindi.
Bizning manzillar:
Veb-sahifa |Telegram | Facebook | Youtube
ICHKARI ‘ich tomonda joylashgan’. Ichkari xonada mehmonlar o‘tirishibdi. Bu so‘z qadimgi turkiy tilda ich otiga jo‘nalish kelishigining qadimgi –karo‘ qo‘shimchasini qo‘shimchasini qo‘shib hosil qilingan. Keyinchalik bu kelishik shakli iste’moldan chiqqan va bu so‘z yaxlit sifatga aylangan. O‘zbek tilida so‘z oxiridagi o‘ unlisi i unlisiga alamashgan: ich+karo‘= ichkaro‘ > ichkari.
Ma'lumotlar Sh.Rahmatullayevning "O'zbek tilining etimologik lug'ati" dan olindi.
Bizning manzillar:
Veb-sahifa |Telegram | Facebook | Youtube
Forwarded from DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
#onatilimfaxrim
«Va’zingni qo‘y, birodar,
Sen aytganing bo‘lmaydi».
Barcha dedi barobar:
«Ona tilim o‘lmaydi».
✍️Erkin Vohidov
Аптека-DORIXONA
дежур - NAVBATCHI
действительно - DARHAQIQAT, HAQIQATDAN
багаж - YUKXONA
Анализ - TAHLIL
бритва - USTARA
Буханка - BO‘LKA NON
вешалка – ILGAK
Вилка-SANCHQI
вино - MUSALLAS
Даже - HATTOKI
Дача - DALA HOVLI
⚠️O‘zbek tilidan sof foydalaning!
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
«Va’zingni qo‘y, birodar,
Sen aytganing bo‘lmaydi».
Barcha dedi barobar:
«Ona tilim o‘lmaydi».
✍️Erkin Vohidov
Аптека-DORIXONA
дежур - NAVBATCHI
действительно - DARHAQIQAT, HAQIQATDAN
багаж - YUKXONA
Анализ - TAHLIL
бритва - USTARA
Буханка - BO‘LKA NON
вешалка – ILGAK
Вилка-SANCHQI
вино - MUSALLAS
Даже - HATTOKI
Дача - DALA HOVLI
⚠️O‘zbek tilidan sof foydalaning!
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
Forwarded from DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
#savollar
7-savol
❓Ertalab bilan tush payti orasi o'zbek tilida nima deb ataladi?
⚠️Javobingizni ushbu botga yo'llashingiz mumkin.
📌Kirill yozuvida yo'llangan javoblar inobatga olinmaydi.
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
7-savol
❓Ertalab bilan tush payti orasi o'zbek tilida nima deb ataladi?
⚠️Javobingizni ushbu botga yo'llashingiz mumkin.
📌Kirill yozuvida yo'llangan javoblar inobatga olinmaydi.
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
#bilib_oling
⚠️Hujjat nomlarini o‘zbek tilining o‘z imkoniyatlari
asosida shakllantira borish, hujjatchilikdagi so‘z va iboralarning o‘zbekcha muqobilini izlab topish va amaliyotga kiritish bugungi kunning talabidir.
✔️"Aкт" shunday hujjatki, unda aniqlangan muayyan hodisa yoki biron-bir faktning to‘g‘riligi tasdiqlanadi va bunga bir necha kishining guvohligi keltiriladi.
✔️Shunday ekan, bu hujjatni o‘zbek tilida "dalolatnoma" so‘zi bilan atayverish mumkin, bu so‘z mazkur hujjatning mohiyatini to‘g‘ri va to‘liq aks ettira oladi. Mazkur so‘zdagi "noma" qismi hujjatning yozma shaklda ekanligiga ishora qiladi.
✔️«Инструкция» so‘zi o‘rnida o‘zbekcha «yo‘riqnoma» so‘zini bemalol ishlatish mumkin.
📖"DAVLAT TILIDA
ISH YURITISH"
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
⚠️Hujjat nomlarini o‘zbek tilining o‘z imkoniyatlari
asosida shakllantira borish, hujjatchilikdagi so‘z va iboralarning o‘zbekcha muqobilini izlab topish va amaliyotga kiritish bugungi kunning talabidir.
✔️"Aкт" shunday hujjatki, unda aniqlangan muayyan hodisa yoki biron-bir faktning to‘g‘riligi tasdiqlanadi va bunga bir necha kishining guvohligi keltiriladi.
✔️Shunday ekan, bu hujjatni o‘zbek tilida "dalolatnoma" so‘zi bilan atayverish mumkin, bu so‘z mazkur hujjatning mohiyatini to‘g‘ri va to‘liq aks ettira oladi. Mazkur so‘zdagi "noma" qismi hujjatning yozma shaklda ekanligiga ishora qiladi.
✔️«Инструкция» so‘zi o‘rnida o‘zbekcha «yo‘riqnoma» so‘zini bemalol ishlatish mumkin.
📖"DAVLAT TILIDA
ISH YURITISH"
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
#Ona_tilim
✨Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT minbarida o‘zbek tilida nutq so‘zladi.
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
✨Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT minbarida o‘zbek tilida nutq so‘zladi.
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
Forwarded from DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
Yurt, yurak va yoʻrgʻa
Maʼnosi bir-biridan tamoman farqlanadigan bu soʻzlarning ildizi bir soʻzga – qadimgi turkiy tildagi yoʻrimoq – harakatlanmoq, yurmoq feʼliga borib taqaladi. Yurt soʻzi qadimgi turkiy tilda chodir, boshpana, qoʻnib oʻtiladigan er maʼnosini anglatgan. “Devonu lugʻatit turk”da esa xaroba holidagi bino izlari, qoʻrgʻon va boshqalar deb izohlangan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻatiga koʻra, yurak soʻzi ham yoʻrimoqdan hosil boʻlgan. Turkiy tillar etimologik lugʻati esa bu maʼlumotni shubha ostiga oladi. Bunga yurak soʻzi eskiligi, Oʻrxun-Enasoy bitiklarida ham mavjudligini asos qilib keltiradi. Bu soʻz “Devonu lugʻatit turk”da ham bor. Mahmud Koshgʻariy yuraklig, yuraklandi kabi soʻzlarni ham keltiradi. Bu soʻzlar mardlik va shijoat maʼnolarini ifodalash uchun ishlatilgan.
Yurak soʻzi tanadagi markaziy aʼzo, qalb, dil kabi maʼnolarni anglatishini bilamiz. U qardosh turkiy tillarda bu maʼnolardan tashqari ichak-chavoq, qorin, oshqozon, jigar, oʻt pufagi kabi maʼnolarda ham qoʻllanadi.
Yoʻrgʻa soʻzi oʻzbekchada mayda qadam tashlab, tez yuradigan degan maʼnoda ishlatiladi va ot yoki eshakning yurishini ifodalaydi. U juda koʻp turkiy tillarda ayni shu maʼnoda ishlatiladi.
@oriftolib
Maʼnosi bir-biridan tamoman farqlanadigan bu soʻzlarning ildizi bir soʻzga – qadimgi turkiy tildagi yoʻrimoq – harakatlanmoq, yurmoq feʼliga borib taqaladi. Yurt soʻzi qadimgi turkiy tilda chodir, boshpana, qoʻnib oʻtiladigan er maʼnosini anglatgan. “Devonu lugʻatit turk”da esa xaroba holidagi bino izlari, qoʻrgʻon va boshqalar deb izohlangan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻatiga koʻra, yurak soʻzi ham yoʻrimoqdan hosil boʻlgan. Turkiy tillar etimologik lugʻati esa bu maʼlumotni shubha ostiga oladi. Bunga yurak soʻzi eskiligi, Oʻrxun-Enasoy bitiklarida ham mavjudligini asos qilib keltiradi. Bu soʻz “Devonu lugʻatit turk”da ham bor. Mahmud Koshgʻariy yuraklig, yuraklandi kabi soʻzlarni ham keltiradi. Bu soʻzlar mardlik va shijoat maʼnolarini ifodalash uchun ishlatilgan.
Yurak soʻzi tanadagi markaziy aʼzo, qalb, dil kabi maʼnolarni anglatishini bilamiz. U qardosh turkiy tillarda bu maʼnolardan tashqari ichak-chavoq, qorin, oshqozon, jigar, oʻt pufagi kabi maʼnolarda ham qoʻllanadi.
Yoʻrgʻa soʻzi oʻzbekchada mayda qadam tashlab, tez yuradigan degan maʼnoda ishlatiladi va ot yoki eshakning yurishini ifodalaydi. U juda koʻp turkiy tillarda ayni shu maʼnoda ishlatiladi.
@oriftolib
#javoblar
✔️7-savolning javobi:
✔️Ertalab bilan tush payti orasi CHOSHGOH deb ataladi.
Biz shanba-yakshanba kunlari goh choshgoh, goh oqshom chog‘i mana shu qo‘lbola choyxonamizda to‘planib qartabozlik qilamiz. E.A’zam, Jannat o‘zi qaydadir.
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
✔️7-savolning javobi:
✔️Ertalab bilan tush payti orasi CHOSHGOH deb ataladi.
Biz shanba-yakshanba kunlari goh choshgoh, goh oqshom chog‘i mana shu qo‘lbola choyxonamizda to‘planib qartabozlik qilamiz. E.A’zam, Jannat o‘zi qaydadir.
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
#savollar
8-savol
❓O‘z ichida vergul bo‘lgan, mazmunan ma’lum darajada mustaqilikka ega bo‘lgan sodda gaplar orasida hamda har xil turdagi gaplarni o‘z ichiga olgan qo‘shma gaplarda ishlatiladigan tinish belgisi qaysi?
⚠️Javobingizni ushbu botga yo'llashingiz mumkin.
📌Kirill yozuvida yo'llangan javoblar inobatga olinmaydi.
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
8-savol
❓O‘z ichida vergul bo‘lgan, mazmunan ma’lum darajada mustaqilikka ega bo‘lgan sodda gaplar orasida hamda har xil turdagi gaplarni o‘z ichiga olgan qo‘shma gaplarda ishlatiladigan tinish belgisi qaysi?
⚠️Javobingizni ushbu botga yo'llashingiz mumkin.
📌Kirill yozuvida yo'llangan javoblar inobatga olinmaydi.
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
#onatilimfaxrim
🌿“Milliy tilni yo‘qotmak millatning ruhini yo‘qotmakdur”
Abdulla Avloniy
Доверенность emas - ISHONCHNOMA
Доктор emas -SHIFOKOR
документ emas - HUJJAT
Дом emas - UY
Доставка emas -YETQAZIB BERISH
жевачка emas - SAQICH
Живой emas - JONLI
завтрак emas - NONUSHTA
Задаток emas - BO'NAK
Заказ emas-BUYURTMA
замена emas - ALMASHTIRISH
запчаст emas - EHTIYOT QISM
Зарядник emas - QUVVATLAGICH
⚠️O‘zbek tilidan sof foydalaning!
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
🌿“Milliy tilni yo‘qotmak millatning ruhini yo‘qotmakdur”
Abdulla Avloniy
Доверенность emas - ISHONCHNOMA
Доктор emas -SHIFOKOR
документ emas - HUJJAT
Дом emas - UY
Доставка emas -YETQAZIB BERISH
жевачка emas - SAQICH
Живой emas - JONLI
завтрак emas - NONUSHTA
Задаток emas - BO'NAK
Заказ emas-BUYURTMA
замена emas - ALMASHTIRISH
запчаст emas - EHTIYOT QISM
Зарядник emas - QUVVATLAGICH
⚠️O‘zbek tilidan sof foydalaning!
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
#Kun_hikmati
#Kun_savoli
#Izohli_lugat
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
#Kun_savoli
#Izohli_lugat
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
Forwarded from DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
#bilib_oling
TARJİMON
Tarjimon so'zi asli arabcha so'zdir. Eng qadimiy kasblardan biri sanaladi. İzohlab yozadigan bo'lsak tarjima qiluvchi shaxs deganidir.
Tilmoch so'zi ham tarjimon so'zining sinonimidir. Kamroq ishlatiladi. O'zbek tilida fe'l o'laroq tarjima qilmoq, o'girmoq, ag'darmoq fe'llari ishlatiladi.
Qardosh turkiy xalqlarda quyidagicha
🇹🇷Turkcha - tercüman, mütercim, çevirmen
🇹🇲Turkmancha- terjimechi;
🇦🇿Ozarbayjoncha- tercüməçi;
🇰🇿 Qozoqcha- audarmashi, tilmash;
🇰🇬Qirg'izcha- tilmech; kotormochu;
Tatarcha- tərjəməche, terjeme ituche;
@shevashunos
⚠️"Perevodchik" dan ko'ra "Tilmoch" ancha jarangdor emasmi?
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
TARJİMON
Tarjimon so'zi asli arabcha so'zdir. Eng qadimiy kasblardan biri sanaladi. İzohlab yozadigan bo'lsak tarjima qiluvchi shaxs deganidir.
Tilmoch so'zi ham tarjimon so'zining sinonimidir. Kamroq ishlatiladi. O'zbek tilida fe'l o'laroq tarjima qilmoq, o'girmoq, ag'darmoq fe'llari ishlatiladi.
Qardosh turkiy xalqlarda quyidagicha
🇹🇷Turkcha - tercüman, mütercim, çevirmen
🇹🇲Turkmancha- terjimechi;
🇦🇿Ozarbayjoncha- tercüməçi;
🇰🇿 Qozoqcha- audarmashi, tilmash;
🇰🇬Qirg'izcha- tilmech; kotormochu;
Tatarcha- tərjəməche, terjeme ituche;
@shevashunos
⚠️"Perevodchik" dan ko'ra "Tilmoch" ancha jarangdor emasmi?
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook
Forwarded from DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
🔰Alifbo islohoti haqida — 4 ta harfning yangi shakli loyihasi e’lon qilindi.
🔰Ayni damda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida bo‘lib o‘tayotgan respublika ilmiy-nazariy konferensiyada ishchi guruhning xulosalari eʼlon qilindi.
🔰Taklif sifatida Ishchi guruh tomonidan 28 ta harf, 1 ta harflar birikmasi va tutuq belgisidan tarkib topgan takomillashtirilgan alifbo loyihasi ishlab chiqildi.
🔰Bunda quyidagi 4 ta harf shaklini biroz o‘zgartirish taklif etilmoqda:
O‘ => Õ õ
G‘ => Ğ ğ
Ch => C c
Sh => Ş ş
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
🔰Ayni damda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida bo‘lib o‘tayotgan respublika ilmiy-nazariy konferensiyada ishchi guruhning xulosalari eʼlon qilindi.
🔰Taklif sifatida Ishchi guruh tomonidan 28 ta harf, 1 ta harflar birikmasi va tutuq belgisidan tarkib topgan takomillashtirilgan alifbo loyihasi ishlab chiqildi.
🔰Bunda quyidagi 4 ta harf shaklini biroz o‘zgartirish taklif etilmoqda:
O‘ => Õ õ
G‘ => Ğ ğ
Ch => C c
Sh => Ş ş
Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
#Kun_hikmati
#Kun_savoli
#Izohli_lugat
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
#Kun_savoli
#Izohli_lugat
Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ
Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram
Forwarded from DAVLAT TILINI RIVOJLANTIRISH DEPARTAMENTI
Nega lotin alifbosini isloh qilish kerak?
Bugun Qoraqalpoq davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakulteti 1-kurs talabalariga “Davlat tilida ish yuritish” fanidan ma’ruzam bor edi. Mavzu “O‘zbekistonda davlat tiliga oid qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar”. Rejaning bir bandi 2021-yil 10-fevralda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosiga bosqichma-bosqich toʻliq oʻtishni ta’minlash chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi 61-sonli qarori edi. Mavzuning bugungi kunga to‘g‘ri kelgani ayni muddao bo‘ldi. Chunki talabalar orasida kechagi lotin alifbosi islohiga bag‘ishlangan anjuman takliflari qizg‘in muhokama qilinayotgan ekan. Avvalo, talabalarga savol berdim: Alifboga kiritilayotgan o‘zgarishlarni ma’qullaysizmi? 101 nafar talabadan 93 nafari qarshi bo‘ldi, 5 nafar betaraf va 3 nafari ma’qulladi. Sababini so‘raganimda, kimdir masalaning iqtisodiy tomonini, kimdir hozirgi alifbo shakliga o‘rganib qolganini aytdi. Ko‘pchilik esa nima uchun qarshiligini o‘zi ham bilmas ekan. Men ham o‘z munosabatimni bildirdim…
Nega lotin alifbosini isloh qilish kerak? Buning bir qancha sabablari bor:
1. Hozirgi lotin alifbosidagi o‘ va g‘ harflari o‘zgartirilmasa, kompyuter imkoniyatlaridan to‘liq foydalana olmaymiz. Bu harflarni yozish uchun klaviaturada 6ta tugmani bosish kerak: o(yoki g)+bo‘shliq+’(belgi tugmasi)+orqaga qaytish+oldindagini o‘chirish+keyinga o‘tish=o‘(yoki g‘). Bu texnik muammo, buni hal qilish uchun klaviaturaga biror ishlatilmaydigan harf o‘rniga (masalan w) o‘ (yoki g‘) harfini joylashtirish mumkin. Biroq kompyuter (sun’iy intelekt) bu harfni tanimaydi va tan olmaydi. Chunki Yunikod belgilar tizimida bunday harfiy belgi yo‘q, uni kiritib ham bo‘lmaydi. Shu sababli hozirgi alifboda yozilgan matnlar ustida turli xil amallar qilganimizda aynan shu harflar qatnashgan so‘zlarda kutilgan natijaga erisha olmaymiz. Ya’ni o‘zbek tilini hozirgi alifbo bilan kompyuter tiliga aylantirib bo‘lmaydi. To‘liq kompyuterlashmagan til halokatga uchrashi muqarrar.
2. Sh harfi yoshlar uchun noqulaylik tugdirmoqda. Sh harfi ifodalaydigan tovishni berish uchun yoshlar orasidagi shaxsiy yozishmalarda w (kirilcha ш harfiga o‘xshagani uchun) harfidan foydalanish urfga kirgan. Islohot bahonasida bu qusurdan qutilish imkoni paydo bo‘lmoqda. Bu imkoniyatdan albatta foydalanish kerak.
3. Ch harfiga c belgisining qabul qilinayotganligi ham to‘g‘ri qaror. Turk va ozarbayjon alifbolaridagi kabi bu tovush uchun ç harfini (oldingi loyihada shunday edi) qabul qilish mumkin. Biroq alifboda c harfi bo‘lmasdan undan hosil qilingan yasama ç qo‘llanilishi mantiqsiz bo‘lar edi. Shu bois bu qarorni ham to‘g‘ri qabul qilish kerak.
4. ng harfiy birikmasini alifbodan chiqarish masalasini uzil-kesil hal qilish lozim. Mazkur harfning alifboga kiritilishi harfiy birikmani doim bir tovush sifatida talaffuz qilishni taqazo etadi. Vaholanki, ng birikmasi ko‘plab o‘rinlarda ikkita mustaqil tovushni ifodalaydi (menga, unga, senga, vatanga va h.). Mazkur harflar qaysi holatlarda bir tovushni, qaysi holatlarda ikki tovushni ifodalashini imlo qoidalari bilan tartibga solish mumkin.
Islohotga qarshi chiquvchilarning etirozlariga javoblar:
Islohot iqtisodiy jihatdan hech qanday zarar keltirmaydi. Shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar, tashqi yozuvlar, yo‘l ko‘rsatkichlari uzog‘I (avtomatik tarzda kattalashib ketgan harfni ataylab tuzatmadim, bu holat islohot zarurligining yana bir isboti) bilan besh o‘n yil ichida joyiga tushadi. O‘ttiz yil bo‘ldi ikki yozuv orasida sarson bo‘lib yuribmiz-ku, to‘rt harfning to‘rt besh yillik muammosi nima bo‘libdi. Hozircha faqat birinchi sinf alifbo kitobini yangilasa yetarli. Qolganlari vaqti-soati bilan amalga oshirilaveradi.
Yoshlar hozirgi alifboga o‘rganib qolishgan ekan!? Axir biz (yoshim ellikdan oshgan, kiril yozuvida savod ochganman) siz uchun o‘z yozuvimizdan butunlay voz kechyapmiz-ku, to‘rtta harfning o‘zgarishini qabul qilish shunchalik qiyinmi?! Unda siz boshqa tillarni qanday o‘rganasiz?
Bugun Qoraqalpoq davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakulteti 1-kurs talabalariga “Davlat tilida ish yuritish” fanidan ma’ruzam bor edi. Mavzu “O‘zbekistonda davlat tiliga oid qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar”. Rejaning bir bandi 2021-yil 10-fevralda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosiga bosqichma-bosqich toʻliq oʻtishni ta’minlash chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi 61-sonli qarori edi. Mavzuning bugungi kunga to‘g‘ri kelgani ayni muddao bo‘ldi. Chunki talabalar orasida kechagi lotin alifbosi islohiga bag‘ishlangan anjuman takliflari qizg‘in muhokama qilinayotgan ekan. Avvalo, talabalarga savol berdim: Alifboga kiritilayotgan o‘zgarishlarni ma’qullaysizmi? 101 nafar talabadan 93 nafari qarshi bo‘ldi, 5 nafar betaraf va 3 nafari ma’qulladi. Sababini so‘raganimda, kimdir masalaning iqtisodiy tomonini, kimdir hozirgi alifbo shakliga o‘rganib qolganini aytdi. Ko‘pchilik esa nima uchun qarshiligini o‘zi ham bilmas ekan. Men ham o‘z munosabatimni bildirdim…
Nega lotin alifbosini isloh qilish kerak? Buning bir qancha sabablari bor:
1. Hozirgi lotin alifbosidagi o‘ va g‘ harflari o‘zgartirilmasa, kompyuter imkoniyatlaridan to‘liq foydalana olmaymiz. Bu harflarni yozish uchun klaviaturada 6ta tugmani bosish kerak: o(yoki g)+bo‘shliq+’(belgi tugmasi)+orqaga qaytish+oldindagini o‘chirish+keyinga o‘tish=o‘(yoki g‘). Bu texnik muammo, buni hal qilish uchun klaviaturaga biror ishlatilmaydigan harf o‘rniga (masalan w) o‘ (yoki g‘) harfini joylashtirish mumkin. Biroq kompyuter (sun’iy intelekt) bu harfni tanimaydi va tan olmaydi. Chunki Yunikod belgilar tizimida bunday harfiy belgi yo‘q, uni kiritib ham bo‘lmaydi. Shu sababli hozirgi alifboda yozilgan matnlar ustida turli xil amallar qilganimizda aynan shu harflar qatnashgan so‘zlarda kutilgan natijaga erisha olmaymiz. Ya’ni o‘zbek tilini hozirgi alifbo bilan kompyuter tiliga aylantirib bo‘lmaydi. To‘liq kompyuterlashmagan til halokatga uchrashi muqarrar.
2. Sh harfi yoshlar uchun noqulaylik tugdirmoqda. Sh harfi ifodalaydigan tovishni berish uchun yoshlar orasidagi shaxsiy yozishmalarda w (kirilcha ш harfiga o‘xshagani uchun) harfidan foydalanish urfga kirgan. Islohot bahonasida bu qusurdan qutilish imkoni paydo bo‘lmoqda. Bu imkoniyatdan albatta foydalanish kerak.
3. Ch harfiga c belgisining qabul qilinayotganligi ham to‘g‘ri qaror. Turk va ozarbayjon alifbolaridagi kabi bu tovush uchun ç harfini (oldingi loyihada shunday edi) qabul qilish mumkin. Biroq alifboda c harfi bo‘lmasdan undan hosil qilingan yasama ç qo‘llanilishi mantiqsiz bo‘lar edi. Shu bois bu qarorni ham to‘g‘ri qabul qilish kerak.
4. ng harfiy birikmasini alifbodan chiqarish masalasini uzil-kesil hal qilish lozim. Mazkur harfning alifboga kiritilishi harfiy birikmani doim bir tovush sifatida talaffuz qilishni taqazo etadi. Vaholanki, ng birikmasi ko‘plab o‘rinlarda ikkita mustaqil tovushni ifodalaydi (menga, unga, senga, vatanga va h.). Mazkur harflar qaysi holatlarda bir tovushni, qaysi holatlarda ikki tovushni ifodalashini imlo qoidalari bilan tartibga solish mumkin.
Islohotga qarshi chiquvchilarning etirozlariga javoblar:
Islohot iqtisodiy jihatdan hech qanday zarar keltirmaydi. Shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar, tashqi yozuvlar, yo‘l ko‘rsatkichlari uzog‘I (avtomatik tarzda kattalashib ketgan harfni ataylab tuzatmadim, bu holat islohot zarurligining yana bir isboti) bilan besh o‘n yil ichida joyiga tushadi. O‘ttiz yil bo‘ldi ikki yozuv orasida sarson bo‘lib yuribmiz-ku, to‘rt harfning to‘rt besh yillik muammosi nima bo‘libdi. Hozircha faqat birinchi sinf alifbo kitobini yangilasa yetarli. Qolganlari vaqti-soati bilan amalga oshirilaveradi.
Yoshlar hozirgi alifboga o‘rganib qolishgan ekan!? Axir biz (yoshim ellikdan oshgan, kiril yozuvida savod ochganman) siz uchun o‘z yozuvimizdan butunlay voz kechyapmiz-ku, to‘rtta harfning o‘zgarishini qabul qilish shunchalik qiyinmi?! Unda siz boshqa tillarni qanday o‘rganasiz?