#bilib_oling

Oʻzbek tili tarixiy taraqqiyoti va oʻzbеk etnоnimi

Oʻzbek tili eng qadimiy tillardan biri. Albatta, dastavval, mazkur til “oʻzbek tili” deya atalmagani barchamizga ma’lum.

Uning qadimiy bosqichlari haqida turkologlar, tilshunoslar turli fikrlarni, turli tasniflarni qayd etganlar.

Biz ham mazkur monografiyada oʻzbek tilining tarixiy taraqqiyotini an’anaviy tarzda 4 bosqichga ajratishni ma’qul koʻrdik.

1) qadimgi turkiy til;
2) eski turkiy til;
3) eski oʻzbek adabiy tili;
4) hozirgi oʻzbek adabiy tili.

Qadimgi turkiy til hamda eski turkiy til barcha turkiy tillarning taraqqiyotida mavjud boʻlgan bosqichlardir. Chunki bu davrlarda turkiy tillarning hech birisining oʻziga xos xususiyatlari paydo boʻlmagan, barcha turkiy xalqlar yagona tildan foydalangan.

Toʻgʻri, ayrim qabila, urugʻ foydalangan til shakli umumiy turkiy tildan farqlari boʻlgan, ammo ular alohida til sifatida shakllanib ulgurmagan.

XII asr oxiri XIII asr boshlarida asta-sekin turkiy xalqlarning
tillaridagi farqlar, ularning oʻziga xos xususiyatlari yuzaga kela boshlagan.

"OʻZBЕK TILINING SHАKLLАNISHI VА RIVОJLАNISHI TАRIXI"

А.R.MАTNIYAZОV, B.YUSUFOV

Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ

Qish lug’ati

Ayoz – Bu so’z ham turkiy tillarga oid so’z sanaladi. Odatda quruq sovuq , achchiq sovuq uchun ishlatiladi. Bu so’zning tagi qadimgi turkiy tilda ham uchraydigan va “ochiq ko’k yuzi, osmon” ma’nolarini bildiradigan so’zga borib taqaladi.
Ayoz, o'tgan kuningni unutma,
Xom chorig'ingni quritma.

Buyug’ /Buyuq/ – qattiq sovuq.  Bu ot qadimgi turkiy tilda “sovuqdan qotib o’lib qolmoq” ma’nosidagi bud-  fe’lidan yasalgan so’zdir. Buyuq so’zi shevalarimizda ishlatilib kelinadi. Farg’onada, Qo’qon atrofida bu so’zni ko’p eshitganman. Odatda issiqroq havoda qavat-qavat qalin kiyinib olgan odamga e’tiroz ohangida : “Namuncha qalin kiyinib olibsan? Buyug’da qolganmisan?” deyiladi. Bud- so’zi Mahmud Qoshg’ariyning Devonida uch o’rinda keladi. Devonda shunday o’rnak bor: “Er tumlugqa budtı”- Odam sovuqdan qotib qoldi va o’ldi.

Bulduruq - Ayozli, sovuq kunlarda yoki tuman paytlarida nam havo zarralarining muzlashi natijasida hosil boʻladigan mayda qattiq qor; qirov.

Izg’irin -  “sovuqqa shiddat bilan yo’naluvchi shamol” ma’nosida ishlatiladi. Bu ot izg’ir- feliga –ın qo’shimchasini qo’shish bilan yasalgan. Umuman olganda sovuq shamol desa bo’ladi.

Qahraton – bu so’z juda ham shiddatli sovuq ma’nosini bildirib, doim “qahraton qish, qahraton sovuq” birikmalari bilan ko’rinadi.

Qirov – sovuq havo natijasida paydo bo’lgan oppoq qorsimon zarralar.  Bu so’z ham Devonda kıragu shaklida uchramoqda.  G’ undoshining v ga o’zgarishi natijasida so’z  “qirov qıråv” ga aylangan

Tuman - atmosferaning quyi qatlamlarida yuzaga keladigan mayda suv zarralari.  Qadimgi turkiy tilda ham bu so’z xuddi shunday tuman shaklida bo’lgan.

Tumov - burundan suv yoki nazla oqish kasalligidir. Umuman olganda burundan suyuqlik oqishidir. Bu so’z Mahmud Qoshg’ariyning “Devoni Lug’ati’t turk” asarida tumagu shaklida keladi.  G’ undoshining v ga o’zgarishi natijasida so’z  “tumov tumåv” ga aylangan (qadimgi turkiy tildagi buzagu- buzåv kabi).

Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep

🔰KUN SO‘ZI

✔️BULDURUQ

Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ

#Davlat_tilida_ish_yuritish

«Ilova mavjudligi haqidagi qayd».

Agar hujjatda matnda ko‘rsatilgan ilova bo‘lsa, u holda ilovalar borligi to‘g‘risidagi belgi quyidagi shakl bo‘yicha rasmiylashtiriladi:
Ilova 10 varaqda, 2 nusxada.

Agar hujjatda matnda ko‘rsatilmagan ilova bo‘lsa, ularning nomi, har bir ilovadagi varaqlar soni va nusxalar soni ko‘rsatilgan holda sanab o‘tilishi kerak.

Masalan:

Ilova: 1. Yangi o‘quv yiliga maktablarning tayyorgarligi to‘g‘risida ma’lumotnoma – 8 varaqda, 2 nusxada.
2. Maktablar ro‘yxati – 3 varaqda, 2 nusxada.

Agar ilova hujjatda ko‘rsatilgan barcha manzillarga jo‘natilmayotgan bo‘lsa, u holda ilovalarning borligi to‘g‘risidagi belgi quyidagi shaklda rasmiylashtiriladi:

Ilova: 5 varaqda, 2 nusxada birinchi manzilga.

Agar hujjatga ilovasi bor boshqa bir hujjat ilova qilinsa,
u holda ilovaning borligi to‘g‘risidagi boshqa belgi quyidagi
shakl bo‘yicha rasmiylashtiriladi:

Ilova: Millatlararo munosabatlar masalalari bo‘yicha doimiy
komissiyasining 2015.18.03. dagi xulosasi va unga ilova – jami
21 varaqda, 2 nusxada.

Basharti ilova tikilgan (broshyuralangan) tarzda bo‘lsa, u
holda varaqlar soni ko‘rsatilmaydi.

Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ

🔰KUN SO‘ZI

✔️GALAGOV

Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ

​​#bilib_oling

Farmoyish hujjatlarining bir-biridan qanday farqi bor?

Farmoyish hujjatlariga buyruq, farmoyish, ko‘rsatma kabi hujjatlar kiradi. Bu hujjatlar barchasi buyruq berishga asoslangan hujjatlardir, lekin o‘z ichida ma’lum farqlarga ega. “Davlat tilida ish yuritish” kitobida bu hujjatlar haqida shunday tariflar berib o‘tilgan:

Buyruq – muayyan muassasa oldida turgan asosiy va kundalik vazifalarni hal qilish maqsadida qo‘llanadi. Mohiyat-e'tibori bilan buyruqlar ikkiga bo‘linadi: asosiy faoliyatga oid va kadrlar shaxsiy tarkibiga oid. Ular ketma-ket tartibda alohida raqamlanadi va ayrim saqlanadi.

Ko‘rsatma – idoralarda axborot-metodik tusdagi masalalar, shuningdek, buyruqlar, yo‘riqnomalar va boshqa hujjatlarning ijrosi bilan bog‘liq tashkiliy masalalar yuzasidan chiqariladigan huquqiy hujjat. Ko‘rsatmalarga birinchi rahbar, shuningdek, lozim bo‘lsa, bosh muhandis, ularning o‘rinbosarlari imzo chekish huquqiga ega.

Farmoyish – Muassasa ma'muriyati (direktor, uning o‘rinbosarlari, bosh muhandis, uning o‘rinbosarlari), shuningdek, bo‘limlarning rahbarlari tomonidan amaliy masalalar yuzasidan qabul qilinadigan hujjat. Odatda, farmoyishlarning amal qilish muddati cheklangan bo‘lib, bo‘limlarning tor doirasiga, ayrim mansabdor shaxslar va fuqarolarga taalluqli bo‘ladi.

Yuqoridagi qoidalardan kelib chiqadigan bo‘lsak, buyruq asosiy va kundalik vazifalar uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, farmoyish amaliy masalalar uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Ko‘rsatmada esa axborot-metodik tusdagi masalalar yuzasidan buyruq beriladi. Va yana ko‘rsatma mustaqil holatda tayyorlanmaydi, balki qaysidir hujjat asosida chiqariladi. Vazifa yuklash uchun buyruqda “Buyuraman”, ko‘rsatmada “Yuklayman”, “Tavsiya etaman”, farmoyishda esa “Tavsiya qilaman”, “Ruxsat beraman” kabi so‘zlardan foydalaniladi. Bu hujjatlar qolip jihatda bir-biriga o‘xshashdir.

Kanalga ulanish 👉 https://t.iss.one/dtrdep

Bizning manzil:
Veb-sahifa | Telegram | Facebook

Bugun shoir va dramaturg Hamid Olimjon tavallud topgan kun (1909–1944)

Har yurakning bir bahori bor,
Har bir qalbda ishq boʻlar mehmon.
Har yurakda gullar muhabbat,
Boʻston etar uni begumon.

“Har yurakning...” sheʼridan olingan misralar.

Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ

🔰KUN SO‘ZI

✔️BOSHQON

Kanalga ulanish 👉https://t.iss.one/UZTRJ