«میرزا در پطرزبورگ»


تا این‌جا را همه می‎دانند که امیرکبیر یکی از بزرگ‌ترین اصلاحگرانی است که تاریخ ایران به خود دیده است، اما اینکه شخصیت او و توجهش به نوگرایی و اصلاح از کجا آمده، چندان نه مورد پرسش است و نه بحثی درباره‌اش می‌شود. دانش و دانایی دولتمردانۀ او و درک عمیقش از نیاز ایران به اصلاح طبعاً چیزی نبود که کسی در پر قنداق او گذاشته باشد، بلکه او با پشت سر گذاشتن مسیر سیاسی خاصی به این درک و تربیت سیاسی رسیده بود. بنابراین یکی از پرسش‌های مهم این است که امیرکبیر چگونه نوگرا و اصلاح‌طلب شد و از کجا فهمید کشتی ایران بدون اصلاحات به گل خواهد نشست. در این نوشتار به این پرسش می‌پردازیم و اندکی در این باره تأمل می‌کنیم.

پیش از هر چیز باید به یاد داشت که وقتی در سده‌های اخیر به عقب می‌رویم، نخستین بانی اصلاحات و ورود دانش و فناوری جدید به ایران کسی مگر عباس میرزا نیست که پیشتر درباره‌اش قدری گفته‌ایم و در آینده باز خواهیم گفت. امیرکبیر نیز کاملاً در همان سنتی که عباس میرزا پایه‌گذاری کرده بود، رشد کرد. مجموعه‌ای از عوامل باعث شد روشن‌اندیشی غربی به امیرکبیر نیز سرایت کند. در نیمۀ اول قرن نوزدهم آذربایجان ــ یعنی دم و دستگاه ولیعهد ایران ــ کانون اصلی ورود ایده‌های نوین به ایران بود. اما یکی از عوامل مؤثر بر روان و فهم سیاسی امیرکبیر سفرهای خارجی او بود. او از وقتی پیشکاری ساده بود تا وقتی به مقام صدارت رسید سه سفر خارجی داشت: سفری به مسکو و پترزبورگ در جوانی، سفری به ایروان و بعد اقامتی چهار ساله در ارزروم (ارزنة‌الروم) برای کنفرانس ارزروم و بستن عهدنامه با ترکان عثمانی.

در این میان آنچه بر شخصیت خام میرزا تقی‌خان در بیست‌ودوسالگی بسیار تأثیرگذار بود، سفرش همراه با هیئتی بلندپایه به روسیه بود. اگر بخواهیم همه چیز را در یک جمله خلاصه کنیم می‌توانیم بگوییم: سفر یازده‌ماهه به روسیه مانند دانشگاهی تمام‌عیار میرزا تقی‌خان جوان را با دستاوردهای روشن‌اندیشی غربی و مدرنیتۀ متقدم آشنا کرد. پیش‌تر در نوشتاری دیگر شرح داده‌ام که وقتی گریبایدوف، سفیر روسیه در تهران، به قتل رسید، هیئتی بلندپایه از رجال سیاسی با حضور خسرومیرزا، پسر عباس‌میرزا، برای دلجویی و عذرخواهی از تزار نیکلای به روسیه رفتند. میرزاتقی‌خان در این هیئت حضور داشت و احتمالاً حضورش به این دلیل بود که قائم‌مقام فراهانی (وزیر عباس میرزا) می‌خواست این جوان چشم و گوش او (یا به تعبیری دیگر، جاسوس او) در میان آن هیئت باشد.

روس‌ها در همه‌جا، از قفقار و مسکو تا پترزبورگ، از هیئت ایرانی بسیار به گرمی پذیرایی کردند و تزار روسیه هم با آن‌ها مهربانانه برخورد کرد. او قضیۀ قتل گریبایدوف را بخشید و یک کرور از دو کرور غرامت جنگی ایران را هم به خاطر قدم خسرو میرزا بخشید. اما نکتۀ مهم برای ما این است که در این سفر هیئت ایرانی از مهمترین نقاط علمی و فنی روسیه دیدن کرد: مدارس و کارخانه‌ها و دانشگاه‌های متعدد. اعضای هیئت ایرانی بهت‌زده پیشرفت‌های روس‌ها را می‌دیدند، از مدارس برای دختران و کرولال‌ها تا کارخانه‌هایی که با نیروی بخار کار می‌کرد. نظام آموزشی پیشرفتۀ روسیه آن‌ها را به شگفت آورده بود و نگاه حسرت‌بار آن‌ها در روایتشان از آن سفر به خوبی بازتاب یافته است.

اما خود روسیه نیز آن زمان خوشه‌چین اصلاحاتی بود که صدواندی سال پیش از آن پتر کبیر کرده بود. پتر پیش از آن‌که زمامدار روسیه شود به غرب رفت و درک کرد که روسیه به اصلاحات گسترده نیاز دارد. در واقع دلیل شکست‌های گرانبار ایران از روسیه هم همین بود که وقتی ایران در سدۀ هجدهم دچار کشاکش‌های درونی بود، اصلاحات پتر جهشی بزرگ به روسیه بخشید. در نوشتاری دیگر به اصلاحات پتر کبیر خواهم پرداخت و فقط این نکته را باید یادآوری کرد که عباس‌میرزا هم می‌خواست پتر کبیر ایران باشد.

سفر بلندمدت در هیئتی بلندپایه به روسیه فرصتی بی‌نظیر برای میرزاتقی‌خان جوان (امیرکبیر آتی) فراهم آورد تا در جوانی چیزهایی را ببیند که بسیاری از دیگر دولتمردان و شاهزادگان در خواب هم نمی‌دیدند. بنابراین یکی از سرچشمه‌های اصلاح‌طلبی و نوگرایی امیرکبیر را مواجهۀ مستقیمش با دستاوردهای غربی می‌توان دانست. البته این عامل را در کنار عوامل و تجربه‌های دیگر باید مورد توجه قرار داد.

پی‌نوشت: میرزا مصطفی افشار، از دبیران وزارت خارجۀ ایران که در این سفر حضور داشت، شرح مبسوط و زیبایی از این سفر نوشته است که در نوشتاری دیگر آن را تقدیم می‌کنم تا گوشه‌هایی از آن را مرور کنیم.

#مهدی_تدینی

#تاریخ
@Roshanfkrane

«شریعتی و حماسۀ عین‌القضاة»


در نقد روشنفکران ایران سخن بسیار است و اگر گاهی به آل‌احمد یا شریعتی می‌پردازم، از باب نقد همین روشنفکری است که نه تنها طبیبان خوبی نبودند که خود بیمارتر از جامعه بودند. در نابغه بودن اینان تردیدی نیست، اما نابغگی بیشتر برای زدودن ملال بورژوایی و به هیجان آوردن توده خوب است، اما نه برای پی‌ریزی اندیشه‌ای راهگشا. یکی از ریشه‌های مشکل این است که نزد این روشنفکران صنایع ادبی و شور ادیبانه، جایگزین مقولات و نظم اندیشمندانه شده است. ادیبان جای متفکران را گرفتند و سرایش جای اندیشه‌ورزی را.

اینک نگاهی به فصلی از کتاب «بازشناسی هویت ایرانی‌ـ‌اسلامیِ» شریعتی می‌اندازم که عنوانش «تشیع: میعادگاه روح سامی و روح آریایی» است. شریعتی مبنا را بر تمایز نژاد «آریایی» و «سامی» می‌نهد و می‌گوید آریایی نژادی آرام و سنگین است و سامی نژادی تند و شتابزده. بعد می‌کوشد این تمایز را در موسیقی و زبان آریایی و سامی بیابد و شگفت‌آور است چطور یک نویسنده می‌تواند به این راحتی با تعابیر تعریف‌نشده و سرهم‎بندی‌شده نظریه‌پردازی کند.

او به شکلی شلخته و غیرعلمی که مصداق شعبده‌بازی ادیبانه است نتیجه می‌گیرد که مظاهر آریایی ملایم و کشدار و مظاهر سامی تیز و تند است. او اروپا را هم در زمرۀ آریایی برمی‌شمرد و شگفتا که ناگهان می‌گوید: «از آمريکايي‌ها صحبت نمي‌کنم که آن‌ها اصلاً گابند (گاوند)؛ حيف از لفظ آدم است». (مگر میان انسان اروپایی و آمریکایی اینقدر تمایز است؟!)

او از هر در مصداقی می‌آورد تا نشان دهد سامی نژادی تند و عجول و فوری است و آريايی نژادی صبور و آرام و پرسکون. شیوه‌اش «مثال زدن» است؛ یکی از زمین، یکی از آسمان، مصداق‌هایی بی‌حساب و پادرهوا! تا حدی که می‌توان نشان عالی نارسا‌ترین شیوۀ اندیشیدن را به شریعتی داد. پیش از آنکه بگویید کینه‌توزانه نظر می‌دهم، توصیه می‌کنم نوشته‌اش را بخوانید و ببینید برای اثبات این نظریه‌اش چطور از چند شعر و ترانه، چند واژه و هجا، از ناصر و گاندی، پدری هندی و پدری عرب مثال می‌آورد و با مثال‌های «جزئی» «کلی‌ترین» نتیجۀ ممکن را می‌گیرد!

سپس به حلول اسلام در جان آریایی می‌پردازد. می‌گوید: «اسلام، انقلابي در فرهنگ و تمدن و روح و اخلاق و انديشه ايران پديد آورد. بزرگترين اثری که اسلام بر روح آريايي ايران گذاشت فرود آوردن او از آسمان بود. اسلام انسان آریایی را از خلوت‌نشینی درآورد، او را از رهبانیت جدا کرد.» آن‌گاه می‌گوید این تصور که دوران پیش از اسلام دوران حماسی بوده و دوران پس از اسلام دوران ظرافت و تغزل، تصور غلطی است و به کسانی که چنین تصوری دارند، تند و گستاخانه می‌تازد (بدون اینکه لزومی به این تندخویی باشد). می‌گوید:

«شگفتا که چقدر اين ادبياتچي‌های ما ناشي‌اند! و شگفتا که حتي همين حرف‌های غيرسياسي‌ام را هم نمي‌توانم بزنم و نمي‌توانم اين هيکل‌های پرباد پوک بي‌فهم و بي‌ذوق و بي‌همه‌چيز را که همه عمر را در توضيح متون ادبيات کهن و شرح لغات و اصطلاحات و زندگي احمقانۀ شاعران و دربارهای شاعرپرور گذرانده و همان را هم خوب و زيبا نمي‌فهمند، به اين نسل بشناسانم تا بروند دنبال کار ديگری، دکاني باز کنند، تاکسي بخرند، شرکتي تأسيس کنند، مقاطعه‌کاری، بنگاه معاملاتي... از اين کارها. اينها حماسه را فقط در گرز و شمشير و سپر و هارت‌وپورت‌های داشغلمي مي‌دانند و احساس حماسي را همان احساس نظامي!»

اما خود او می‌خواهد ادبیات صوفیانه و عرفانی را حماسی تفسیر کند! او شعر حماسی را «هارت و پورت» می‌داند و تغزل صوفیانه را «حماسۀ عظیم انسانی»! و کسانی که این نگرش نامعقول را نمی‌فهمند بی‌عقلند، زیرا می‌گوید: «اين بي‌عقل‌ها شاهنامه فردوسي را حماسه مي‌دانند و ديوان شمس را حماسه نمي‌دانند.» می‌گوید:

«نمي‌دانم اين اديبان و مورخان ما پس چه چيز را می‌فهمند؟ اينها گيو و گودرز و رستم دروغي را (بر فرض راست) قهرمان می‌دانند و عين‌القضاة را که در 33 سالگي سوختند، قهرمان نمي‌دانند! مي‌گويند او يک صوفي رقيق‌القلب بوده! مگر حتماً قهرمان بايد کله‌خر و کله‌شق و بي‌شعور باشد؛ اگر حساس و زيباشناس و بلندانديش بود قهرمان حماسه نيست؟ واقعاً خنده‌آور است و اسفناک!»

شریعتی می‌گوید حماسه ايرانی پيش از اسلام جايش را به حماسه ايران پس از اسلام داد، زیرا اسلام می‌فهمد جنگ در میدان «جهاد اصغر» و جنگ روح (خودسازی) «جهاد اکبر» است و در نهایت از همۀ این جدل‌ها می‌رسد به این نتیجه‌گیری: «تشيع ايران! آخ که اين تاريخدانان و آخوندان و استادان چقدر نمي‌فهمند! دلم پر از نفرت می‌شود! تشيع يعنی ميعادگاه روح سامی و آريايی!»

به سادگی می‌توان فهمید که تشیع آمیزشی در ذات خود دارد، اما برای تبیین این امر هویت‌شناختی مهم به اندیشه‌ورزی نیاز است، نه سرایش. اندیشه‌ورزی شریعتی شبیه حماسه‌سازی عین‌القضاة است.

#مهدی_تدینی


@Roshanfkrane

گفتی بگو
گفتم تیغ مکش برکالبدپرجراحتم چنین

گفتی بگو
گفتم بادمزن برآتش سوزان من اینچنین

گفتی بگو
گفتم غرقه اوهام راخاشاک سیلاب خودمکن چنین

گفتی بگو
گفتم مصلوب نگاهت رابه تازیانه نبودنت مزن چنین

گفتی بگو
گفتم داغ زدی،شعله شدم،سوختم،بربادمده خاکسترم چنین

گفتی بگو
گفتم آه...آه ازنهادمن برون مکش چنین

گفتی بگو
جان دربدن نبودتابگویمت بامن مکن چنین
#مهدی تدینی
نقاشی ازروبرتوفزی
@Roshanfkrane

«کِشتۀ خویش و هنگام درو»


اگر قرار بود دمی کوله‌بارمان را زمین بگذاریم، تخته‌سنگی صاف پیدا کنیم، بر آن بنشینیم، عرقی پاک کنیم، جرعه‌ای بنوشیم و نفسی تازه کنیم، آن دم همین روزهاست که واپسین ماه‌های یک سدۀ پرتب‎وتاب را به پایان می‌بریم. چیزی نمانده، به صفحات آخر قرن چهاردهم رسیده‌ایم و فردا سده‌ای جدید را باید بگشاییم و وقت رویت کارنامه است؛ مرور آنچه کرده‌ایم، آنچه کِشته و درو کرده‌ایم، جان‌هایی که داده و زخم‌هایی که خورده‌ایم... وقت آن است که از خود بپرسیم ما به عنوان ایرانی قرنمان را چگونه گذراندیم، چه اندوختیم، چه دادیم و چه گرفتیم، چه بردیم و چه باختیم؟ از قضا این روزهای حساب و کتاب با تند بادی همراه است و شاید پیدا کردن مکانی امن، به دور از باد و توفان، برای نشستن و تأمل، دشوار باشد. شاید هم این ناخوشی‌ها و ناگواری‌ها به ما انگیزه‌ای دوچندان دهد که فکر کنیم به آنچه کرده‌ایم، می‌کنیم و احتمالاً خواهیم کرد؛ و وقتی به این سه پرسش فکر می‌کنیم، در ساحت «تاریخ‌اندیشی» گام نهاده‌ایم.

واپسین ــ درست واپسین ــ ماه قرن سیزدهم بود که جوانی روزنامه‌نگار و فرماندهی نظامی کودتا کردند: سیدضیاء و رضاخان. این رخداد را می‌توانیم مبدأ تأملاتمان بگیریم. این آغاز پایان قاجار بود. شاه جوان هر روز کیش می‌شد و خانه‌اش را عوض می‌کرد. سرانجام قدرت را دودستی تقدیم رضاخان (و دولتمردان حامی‌اش) کرد، بلکه شاهی مشروطه بماند و در گوشۀ صفحۀ شطرنج ایران صرفاً سلطنت کند. اما رضاخان، ژنرالی که تاریخ معاصر جهان همانند او را بسیار دید، قاجار را سرنگون کرد و تاج بر سر نهاد. برای اولین بار پس از چند دهه امید به پیشرفت در دل‌ها زنده شد. اما بهای این امید میان‌تهی شدن دستاوردهای انقلاب مشروطه بود. حکومتی برخاست که در ادبیات سیاسی آن را «دیکتاتوری توسعه‌بخش» می‌نامند. این سرخوردگیِ اول قرن چهاردهم، همچنان در پایان قرن هم با ماست: انگار میان دموکراسی و توسعۀ دستوری و یکه‌سالارانه یکی را باید انتخاب کنیم!

شاه جدید در ظاهر نهاد سلطنت را تقویت کرد، اما ضربه‌ای کاری هم به آن زد: وقتی با رأی بتوان شاهی جدید برگزید، پس حتماً با رأی می‌توان اصلاً نهاد پادشاهی را برچید! در شهریور 1320 یادداشتی چندخطی از سوی متفقین تغییری بزرگ در سرنوشت ایران رقم زد: «ممکن است اعلیحضرت لطفاً از سلطنت کناره‌گیری کرده و تخت را به پسر ارشد و ولیعهد واگذار نمایند؟... مبادا اعلیحضرت تصور کنند راه‌حل دیگری وجود دارد.» رضاشاه سرنگون شد و شگفتا که کم‌تر کسی در طول این هشتاد سال یادش آمده است این دخالت انگلستان (و متفقین) وقاحت‌بارترین دخالت آن‌ها در طول قرن گذشته بود! (این شکوائیه مسئله‌ای ملی است و اصلاً به این ربط ندارد که ما چه نگرشی نسبت به رضاشاه داریم.)

ولیعهد جوان بر تخت نشست و یک دهه مجال دموکراسی به نتیجه‌ای بهتر از بحران سیاسیِ 1332 نرسید! دوباره ما باید بین دموکراسی و دیکتاتوری توسعه‌بخش یکی را انتخاب می‌کردیم. ترس از کمونیسم در ایران و غرب زیر پای مصدق را که به سیاست‌های رادیکال روی آورده بود، خالی کرد. او سقوط کرد، اما نوستالژی او در دل‌ها زنده ماند و بخشی از الیتِ انقلابی 25 سال بعد را ساخت.

«ما مرتجعيم؟ احکام اسلام، ارتجاع است؟ آن هم «ارتجاع سياه» است؟ تو انقلاب سياه، انقلاب سفيد درست کردي؟! شما انقلاب سفيد به پا کرديد؟ کدام انقلاب سفيد را کردی آقا؟ چرا اينقدر مردم را اغفال می‌کنيد؟ چرا نشر اکاذيب می‌کنيد؟ چرا اغفال می‌کنی ملت را؟ والله، اسرائيل به درد تو نمی‌خورد، قرآن به درد تو می‌خورد.» این جملات که در خرداد 42 از زبان آیت‌اللهی جوان و نترس بیان می‌شد، مسیر آینده را نشان می‌داد و هم‌او بود که در فرایندی پانزده‌ساله به رهبر یکی از توده‌ای‌ترین انقلاب‌های جهان بدل شد.

مرور یک قرن و تأمل دربارۀ این همه رخداد مجالی در حد کتاب می‌طلبد، نه نوشته‌ای خُرد. اما اگر بخواهم فقط یک نکته را به عنوان ــ به زعم من ــ مهم‌ترین پرسش یادآوری کنم، این است که انگار سرگیجۀ هویت‌شناختی ما که از اوایل قرن سیزدهم ــ به ویژه در مواجهه با غرب و قدرت چیرۀ روسیه ــ شروع شده بود، در قرن چهاردهم حل که نشد، پریشان‌تر هم شد! دوگانۀ حاد و آشتی‌ناپذیری میان خاص‌گرایی ایرانی(ـ‌اسلامی) و عام‌گرایی (یا جهان‌گرایی) تعریف کردیم و حاضر شدیم برای خاص‌بودگی خود قید جهان را بزنیم. برای حفظ این خاص‌بودگی حاضر به پرداخت هر بهایی شدیم؛ یکی از آن بهاهای پرشمار نفتی است که امروز در واپسین ماه‌های قرن فروش نمی‌رود و اوایل قرن امید ما برای کسب ثروت ملی بود...

هر چه هست، این روزها تقویم تداعی‌کنندۀ این بیت حافظ است که «مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو / یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو»، هرچند مزرع ما به خزان رسیده است...

#مهدی_تدینی

@Roshanfkrane

#تکرار_تاریخ

♦️کوکاکولای سفید، یک نوشیدنی غیرامپریالیستی!

✍️ #مهدی_تدینی


🔹کوکاکولا تا دهۀ ۱۹۴۰ چنان در زندگی روزمرۀ آمریکایی‌ها جا باز کرده بود که گویی به بخشی از فرهنگ آمریکایی تبدیل شده بود. اولین لیوانِ کوکاکولا در یک داروخانۀ محقر و به منزلۀ یک نوشیدنی دارویی دقیقاً در هشتم مه ۱۸۸۶ ساخته و سر کشیده شد (۱۳۴ سال و چهار ماه پیش). روایت تاریخ کوکاکولا که خود مشتی نمونۀ خروار از تاریخ اقتصادی آمریکاست، بماند برای نوشتاری دیگر. در این‌جا می‌خواهم بگویم چگونه می‌توان کوکاکولا را از یک «نوشیدنیِ امپریالیستی» به یک نوشیدنی غیرامپریالیستی تبدیل کرد، با همان طعم، البته بدون آن رنگ امپریالیستیِ قهوه‌ایِ سوخته!

برای اینکه بدانیم کوکاکولا چطور سفید شد، باید برویم به شوروی. گئورگی ژوکوف، یکی از نامدارترین ژنرال‌های روس است. در جنگ جهانی دوم از مسکو پیروزمندانه دفاع کرد، سال بعد (۱۹۴۳) پیروزِ نبرد استالینگراد شد و دو سال بعد هم فاتح برلین بود. شب نهم مه ۱۹۴۵، وقتی آلمان در برلین تسلیم شدن بی‌قیدوشرط خود را اعلام می‌کرد، گیرندۀ یادداشت تسلیم، ژنرال ژوکوف بود. از جمله سمت‌های ژوکوف رئیس ستاد کل ارتش سرخ، مارشال اتحاد شوروی و وزارت دفاع شوروی (۱۹۵۵-۱۹۵۷) بود. حال اگر بلندپایه‌ترین نظامی اتحاد شوروی که از قضا آن‌قدر هم خوش‌اقبال بود که از همۀ آن پاکسازی‌های خونبارِ استالین در دهۀ ۱۹۳۰ قسر دررفته بود، هوس می‌کرد کولاکولای آمریکایی بنوشد، تکلیف چه بود؟ اگر استالین به طور تصادفی او را در حال نوشیدن این نوشیدنی امپریالیستی منحوس می‌دید، چه می‌شد. آدم عاقل در اتحاد شوروی می‌دانست که گول نشان‌های نظامی آویخته به سینه‌اش را نباید بخورد! اگر نشان‌ها و مدال‌هایش تا روی زانویش هم بیاید، باز تا جوخۀ اعدام یک شب فاصله دارد... اما طعم کوکاکولا چه می‌شود؟ می‌ارزد کسی عنوان و مقام و حتی جانش را به خاطر این نوشیدنیِ کوفتی به خطر اندازد؟

اما دوست آن است که گیرد دست دوست، در پریشانی حالی و افسردگی... نظامی‌ها در دنیا همیشه حس اخوتی با هم دارند، حتی اگر در دو سنگر رویاروی همدیگر آتش بر سر هم بریزند. تعلق به رسته‌ای خاص نوعی قرابت بین‌المللی پدید می‌آورد؛ هر چه این تعلق رستگی خاص‌تر باشد، قرابت و همدلی بین‌المللی آن‌ها هم بیش‌تر است. این مسئله از جمله میان نظامیان وجود دارد. نظامیان به دلیل اینکه پیش از شهروند بودن، «سربازمسلک»اند، این منش باعث می‌شود با نظامیان دیگر کشورها همحسی عمیقی داشته باشند. در جنگ جهانی دوم، آیزنهاور فرمانده نیروهای آمریکایی و خود از طرفداران کوکاکولا بود. اصلاً اجازه داده بود شرکت کولاکولا در نزدیک جبهه شعبۀ نوشابه‌پرکنی بزند! معتقد بود کوکانوشی روحیۀ سربازان را بالا می‌برد.

پس از اشغال آلمان، آیزنهاور (که حتماً می‌دانید بعدها رئیس‌جمهور آمریکا هم شد)، طعم خاص کوکاکولا را به رفیق روس خود، گئورگی ژوکوف، چشانده بود. اما آن زمان دوران اشغالگری بود و چشم استالین از این گوشۀ دنیا دور بود. ژوکوف که نمی‌توانست طعم کوکا را فراموش کند، از کلارک، یکی از ژنرال‌های آمریکایی خواست که از شرکت کوکاکولا بپرسد آیا می‌توانند نوعی کولا با همان طعم اما به رنگ سفید (رنگ ودکا) برای او تولید کنند؟ کلارک درخواست را به گوش رئیس‌جمهور ترومن رساند و ترومن درخواست را به گوش کوکاکولایی‌ها. شیمیدان‌های شرکت کوکاکولا هم این خواستۀ او را اجرا کردند و همان کولاکولا را بی‌رنگ درست کردند و در بطری‌های شفاف با تشتکی مزین به ستاره‌ای سرخ ــ نماد کمونیسم ــ برای ژوکوف می‌فرستادند.

ژوکوف از دولتمردان و نظامیان خوش‌اقبال شوروی بود که توانست تا مرگ استالین جایگاه خود را حفظ کند. پس از مرگ استالین برای مدتی حتی در پی خلأ قدرت پدیدآمده به مهره‌ای اساسی تبدیل شد؛ در واقع زیادی بزرگ شده بود و باید فکری برای سرنگونی‌اش می‌شد. پس از مرگ استالین خروشچوف در کنگرۀ بیستم آن سخنرانی معروف را علیه استالین و جنایاتش انجام داد. گروهی از بزرگان حزب علیه خروشچوف موضع گرفتند و چیزی نمانده بود او قافیه را ببازد. اما وقتی او در تنگنا افتاده بود، ژوکوف به عنوان بالاترین مقام ارتش جانب او را گرفت و تهدید کرد ارتش سرخ به نفع خروشچوف مداخله خواهد کرد و همین باعث ماندگاری خروشچوف در قدرت شد. اما این دِین برای این رهبر جدید آن هم در نظامی توتالیتر اصلاً خوشایند نیست. یک بار که ژوکوف به یوگسلاوی رفته بود، پیش از آنکه به وطن بازگردد، از همۀ مناصبش عزل شد و برای همیشه از قدرت کنار رفت.

از جمله افتخارات ژوکوف، در کنار افتخارات نظامی، این شد که فهمید چگونه می‌توان یک نوشیدنی امپریالیستی‌ـ‌کاپیتالیستی را غیرامپریالیستی کرد!

#تاریخ #جالب

@Roshanfkrane

‍ گلستان و باغبان
کانال روشنفکران
چقدر نسل نوجوان و جوان را به نادانی، کم‌فهمی و بی‌اعتنایی‌های اجتماعی متهم می‌کردید؟ اشتباه می‌کردید. فهم این نسل‌های نوجوان و جوان از مفاهیم شاید ناپخته باشد، اما بیراه نیست.

ابتدا باید سکانسی از فیلم «جدایی نادر از سیمین» را یادآوری کنم. دختر با پدرش به پمپ بنزین می‌رود. پدر دختر را می‌فرستد بنزین بزند تا روابط اجتماعی‌اش تقویت شود. وقتی دختر سوار ماشین می‌شود، پدر متوجه می‌شود متصدی پمپ‌‌ بقیۀ پول را کم داده و دختر را مجبور می‌کند برود و بقیۀ پول را بگیرد و از آینه بچه را زیر نظر می‌گیرد... همۀ حرفم، در این سکانس بیان شده.

«آگاهی» با «سواد» فرق دارد. ممکن است کسی در رشته‌ای دشوار دکتری داشته باشد یا بسیار باسواد باشد، اما الزاماً فرد آگاهی نباشد. مجاری متعددی برای کسب آگاهی وجود دارد که «سواد» فقط یکی از آن‌هاست. مگر در این مملکت دکتر، فیلسوف، نویسنده و به اصطلاح روشنفکر کم داشته‌ایم که اسوه‌های تاریک‌اندیشی بوده‌اند؟ پس منتظر نباشد کتاب خواندن (به ویژه کتاب درسی) الزاماً باعث تربیت فردی آگاه شود. همان‌طور که تصور نکنید هر کس دانشگاه‌رفته یا کتاب‌خوانده نیست، حتماً فرد «ناآگاهی» است؛ زیرا عنصر «تجربه و تربیت» عناصر بسیار مهم‌تری‌اند.

اما «تربیت» هم فقط این نیست که کسی آگاهانه در مقام مربّی بالا سر کودکی بایستد و دائم امر و نهی کند. هرگز! بخش عمدۀ تربیت «ناخودآگاه» است. یعنی فرد درون خانواده شبانه‌روز زیر تربیت است. حتی دعواهای پدرومادر برایش پر از نکات تربیتی است. مادری که اجازه نمی‌دهد حقش در خانه پایمال شود، سر حقوقش دعوا می‌کند و بحث‌های اجتماعی را به خانه می‌آورد. پدری که شبانه‌روز سخت‌افزار و نرم‌افزارِ «فردیت‌آگاهی» را در اختیار فرزندش قرار می‌دهد. والدینی که برای کودکشان از دو سالگی شخصیتی کامل قائلند... اینها اوج تربیت است! نه آن شعارهایی که سر صف در مدرسه به خورد بچه‌ها می‌دهند.

آری! این نسل نوجوان «آگاه» است، زیرا در بستر آگاهی‌بخشی رشد کرده. ملاطِ «فردگرایی» در وجود این فرزندان نهادینه شده و خیلی زود با هر نوع اقتدارِ فردیت‌ستیز درگیر می‌شوند. وقتی پدرومادر حتی در انتخاب اسم دقت می‌کنند تا اسمی تکراری بر فرزند نگذارند، یعنی از بدو امر نهال «فردباوری» را در بچه می‌کارند. وقتی این بچه به (نو)جوانی می‌رسد، زیر این تربیت به حدی از «خودآگاهی» می‌رسد که ذاتاً  فردی «آگاه» می‌شود — فراتر از نسل‌های پیشین. این گلستان عطرآگین و هزاررنگ دسترنج باغبان‌هایی است که همه جا سرکوب شدند، اما در عوض در خانه گل کاشتند...
#مهدی_تدینی
#ارسالی #اعتراضات #اجتماعی

#دانش‌_آموزان

@Roshanfkrane

💥💥بیداری نسل زِد

☘ در رخدادهای اخیر یکی از سرنوشت‌سازترین گسل‌های اجتماعی فعال شد : گسل «سنت و مدرنیته».
سرنوشت ایران را تا اینجا همین گسل (یا نزاع) رقم زده و در آینده نیز تعیین‌کننده‌ترین عامل خواهد بود.
اما لرزه‌های این گسل باعث شد «گسل نسل‌شناختیِ» دیگری فعال شود که چشم‌ها را خیره کرده: «نسل زِد» بیدار شد.

☘در روزهای اخیر عموماً از رفتار و عملکرد نوجوانان متحیر شده‌اند. این همان «نسلِ زد» یا «زی» (Z Generation) است که شامل نیمۀ دوم دهه‌هفتادی‌ها و کل دهه‌هشتادی‌ها می‌شود.
سال ۹۹ نشریۀ «صبح صادق» مطلبی دربارۀ «نسل زد» درج کرده و گفته بود یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای امنیتی‌ ـ‌ سیاسی در «نسل زد» نهفته است.

☘«نسل زد» (زومرها)پدیده‌ای جهانی است و بر بستر تحولات و پیشرفت‌های فناورانۀ جهان تعریف شده است، اما تحلیل دربارۀ آن باید در دو سطح باشد: «جهانی» و «بومی».
بخشی از ویژگی‌های «زومرها» جهانی است، اما عوامل بومی روی آن‌ها اثر می‌گذارد. اساس تفاوت ما (ایگرگی‌ها: نیمه دوم دهه پنجاهی ها و دهه شصتی ها) و زومرها این است که فناوری‌های مجازی «وارد زندگی ما شد»، در حالی که زومرها «وارد دنیای فناوری» شدند. به زبانی استعاری، «فجازی» در دنیای ما به دنیا آمد، در حالی که زومرها در «مجازی» به دنیا آمدند. گوشی هوشمند «وارد زندگی ما شد»، اما زومرها از ابتدا در گوشی هوشمند متولد شدند. اما مسئله فراگیرتر است...

☘ زومرها بالاترین حد «عزت‌نفس» را دارند. آن‌ها کمتر از همۀ انسان‌های پیشینشان «خواهش و التماس کرده‌اند» و یا اصلاً کتک نخورده‌اند یا به ندرت تنبیه بدنی شده‌اند. زومرها کمتر از گذشتگانشان تحقیر شده‌اند. در سن خردسالی در «اجتماع خانواده» به «عضوی کامل با حق رأی» تبدیل شده‌اند و بیشترین ابزارهای ابراز وجود را نیز داشته‌اند.
به همین دلیل، جامعه‌پذیری آن‌ها بسیار زودتر از نسل‌های پیشین رخ داده و شخصیت اجتماعیِ آن‌ها زودتر و مستقل‌تر از پیشینیان شکل گرفته. داشتن ابزارهای ارتباطی گسترده به آنها اجازه داده در برابر اقتدارگراییِ خانوادگی مقاومت کنند و پشتوانه و گریزهای روانی بیرون از خانه را بیابند.
☘ به دلیل اینکه زومرها عموماً تک‌فرزندند یا فقط یک خواهر و برادر دارند، «حریم خصوصیِ» بسیار بزرگی دارند. این نسل بزرگ‌ترین حریم خصوصی را در تاریخ همۀ نسل‌های ایرانی داشته. حریم خصوصی بنیاد استقلال شخصیتی است؛ چیزی که نسل ایگرگ یا به دست نمی‌آورد یا در سن بالاتر (پس از سن بلوغ) به دست می‌آورد.

☘ از دیگر سو به دلیل پایین آمدن جمعیت این نسل، رقابت درون‌نسلی میانشان کاهش یافته و ملایم‌تر شده و در عوض با فرصت‌هایی که خانواده و مدرسه در اختیارشان قرار می‌دهد، با ابعاد روحی و جسمی خود به خوبی آشنا می‌شوند. تمرکز این نسل دیگر روی رقابت با دیگران نیست، بلکه بیشتر درگیر کشف و پرورش خویشند. (امیدوارم این انگارۀ قدیمی و عارفانه از افکار ما ایرانی‌ها بیرون رود که فکر می‌کنیم ریاضت و محرومیت باعث بزرگی می‌شود.)

☘ این نسل با سطح بالای مراقبت خانوادگی و مدرسه ، بیشتر از نسل‌های پیشین مشاورۀ روان‌شناسی و روانپزشکی گرفته و خویش را بیشتر کاویده و با خود ارتباط برقرار کرده. همین مشاوره‌ها، بهره‌مندی از «تربیت جنسی» و نیز بهره‌گیری از ارتباطات مجازی، باعث «شرم‌زدایی» گسترده در آنها شده. نسل زد ارتباط بسیار کم‌تنش‌تری با جسم و امیال خود دارد و عوارض عاطفی کمتری دارد.

☘ زومرها از آنجا که درون شبکه‌های اجتماعی به دنیا آمده‌اند، توان ارتباط‌گیری بالایی دارند؛ با سرعت گروه‌سازی می‌کنند و همبستگی در آنها روان‌تر و مکانیکی‌تر صورت می‌گیرد. آنها بالاترین میزان ارتباطات، و در نتیجه بالاترین مهارت‌های ارتباطی را دارند. به همین دلیل الگوریتم‌های اجتماعی پیچیده‌تری در ذهنشان وجود دارد و همزمان به دلیل بهره‌مندی گسترده از ابزارها از کودکی، توان حلِ مسئلۀ بالاتری هم دارند.

همۀ اینها باعث می‌شود توجه آن‌ها زودتر به جامعه معطوف شود، زیرا داشته‌های فردی‌شان زودتر تأمین شده و در نقطۀ مناسبی از هرم مازلو ایستاده‌اند. این وضعیت وقتی با سطح بسیار بالای استقلال‌ و تمرکز بر وجوه روحی و شخصیتی همراه می‌شود، باعث می‌شود زومرها خیلی زود سیاسی شوند.

☘ یک عامل بسیار مهم‌تر هم این است که این نسل کم‌ترین سلطه‌پذیری را دارد. آنها خیلی زود با هر نوع اقتداری درگیر می‌شود و بسیار کمتر تمایل به اطاعت دارند.
فرمانبری برای آنها امری بدیهی نیست و کمتر از همۀ انسان‌های پیشین از عصر یخ تاکنون «سلطه‌پذیر»ند.

حال بازنده کسی است که در برابر این نسلِ تا بن‌ دندان «هوشمند» مانند نئاندرتال‌ها رفتار کند.👌

#مهدی_تدینی
نشر:#گاهنامه_مدیر
#فرهنگی #اجتماعی #اعتراضات

@Roshanfkrane

پُرتره بلوچستان

این پُرترۀ مادر خدانور لجه‌ای‌ است ــ ای کاش نامش را می‌دانستم. از آن چهره‌هاست که یک بار دیدنش کافی است تا همه‌عمر در ذهنت بماند. مادر بی‌پسر، یتیم‌تر از پسر بی‌مادر است. اما با اشک ما دردی از او و بلوچستان دوا نمی‌شود. سیستان و بلوچستان اشک پوچ زیاد دیده.

پیش از انقلاب، بهمن نیرومند، از دانشجویان مارکسیستِ مخالف شاه، کتابی به آلمانی نوشت تا اثبات کند شیوۀ توسعۀ شاه نامتوازن است. نوشته بود مردم سیستان و بلوچستان از بی‌غذایی چیزی شبیه کاه می‌خورند! در سفر شاه به برلین، نیرومند دانشجویان چپ آلمانی را راضی کرد علیه شاه راهپیمایی کنند. شهر پر شد از شعارهای ضدشاه؛ درگیری شدیدی رخ داد و آن سفر به کام شاه تلخ شد. بهمن پس از انقلاب مدت کوتاهی به ایران آمد و وقتی اوضاع را نپسندید رفت که رفت! مشتاق انقلابی بود که حاضر نبود در آن زندگی کند. نیرومندِ مارکسیست دوباره برگشت به آلمان کاپیتالیست و همانجا ماند! پس اشکی که برای سیستان و بلوچستان ریخت چه شد؟

اصلاً کسی می‌داند راه‌حل فقر سیستان و بلوچستان چیست؟ نفت؟ نه! اگر ایران روزی دو میلیون بشکه نفتِ ۸۰ دلاری صادر کند و درآمدش را ــ با کسر ۲۰٪ هزینه‌های تولید ــ بین مردم تقسیم کند، به هر ایرانی، از جمله به هر بلوچ، روزی ۴۰ هزار تومان می‌رسد (با دلار ۳۴ تومانی). یعنی فقط می‌تواند یک شیر و بیسکوئیت بگیرد. نه! چارۀ ما فقط نفت نیست! البته نفت مهم است و کسانی که صنعت نفت را به این روز سیاه نشاندند، ثروت مردم را سوزاندند. اما چارۀ سیستان و بلوچستان این نیست.

پس راه‌حل چیست؟ راه‌حل «آزادی» است: «آزادی اقتصادی». دو گروه خیانت بزرگی به توسعۀ ایران کردند: یکی آنها که نیم‌قرن در گوش مردم خواندند بین منافع طبقۀ متوسط و طبقۀ کارگر تضاد است و با این شعار کمر به نابودی طبقۀ متوسط بستند. و دیگری آنها که با این شعار که «ایران کشور ثروتمندی است» ایران را منزوی و از تجارت آزاد محروم کردند!

مشکلات اقتصادیِ بلوچ و تهرانی هر دو راه‌حل یکسانی دارد: ثروت‌سازی. ایران باید در اسرع وقت بهترین روشِ تولید ثروت را به کار گیرد که همان «آزادی اقتصادی» است. سیاست به انحای مختلف اقتصاد ایران را اسیر کرده است. شعارهای ایدئولوژیک، پروندۀ هسته‌ای و آمریکاستیزی اقتصاد ایران را به دریوزگی کشاند. درمان معضل اقتصادی از تجریش تهران تا شیرآباد زاهدان (محلۀ خدانور) «حداکثرِ ثروت‌سازی» است که راهش «آزادی» است. بنیاد همۀ آزادی‌ها «آزادی اقتصادی» است و معنای اول «آزادی» «آزادی اقتصادی» است ــ هر چند آنها اصرار دارند آزادی یعنی لخت شدن!

#مهدی_تدینی #اقتصاد #اجتماعی

@Roshanfkrane

‍ «یلدای سوگواران»

این تلخ‌ترین یلدایی است که به یاد دارم. اما تلخی چیزی از یلدا نمی‌کاهد، زیرا اتفاقاً سرشت یلدا شادی یا غم نیست ــ یلدا را به سوگ هم می‌توان نشست، زیرا سرشت یلدا در کنار هم بودن است؛ همبستگی برای گذر از سرما و تاریکی. در دوران کهن، جان انسان به خُلق طبیعت وابستگی مستقیم داشت: بدترین وضعیتِ وجودی انسان در عمق زمستان بود و در برابر کوران، بی‌برگ‌وباری طبیعت و انجماد زمین و آب، تنها همبستگی می‌توانست گذاری ایمن از روزهای سخت یخبندان را ممکن کند ــ و نیز امید به اینکه این زمستان به سر خواهد آمد.

یلدا برای همدلی است و این یلدا شب همدلی میان رنج‌دیدگان و سوگواران است؛ شبی برای گرامیداشت نام‌هایی که حتی شنیدنشان بغضی در گلو و اشکی در چشم می‌رویاند. همۀ برادران و خواهرانم را که عزیزشان در این پاییز پرغصه پرپر شد گرم در آغوش می‌گیرم و می‌گریم. و همزمان عذرخواه و شرمنده‌ام که نمی‌توانم دردشان را التیام بخشم. احساس گناه می‌کنم از ناتوانی‌ام.

دعوت می‌کنم در این شب، سرشت یلدا را زنده نگاه داریم و شب را به همدلی و دلجویی با داغداران سپری کنیم. و هرگز گمان نکنید این «همدردی» فقط برای صاحب‌عزاست! هرگز! ما هر چه با قربانیان بیشتر همدردی و همذات‌پنداری کنیم، بهای «جان» را گرامی داشته‌ایم و گران کرده‌ایم. این مقاومت در برابر «مرگ‌ارزانی» است ــ مقاومت در برابر بی‌بها شدن خون؛ خونی که در رگ ما نیز هست و ریختنش می‌توان به همان اندازه آسان باشد. دست کشتارگر باید بداند، ما گنجیه‌دار یادِ جان‌باختگانیم و اصلاً هدفمان از زندگی گرامیداشت آن‌هاست.

از همۀ عزیزان داغدار همخون و هموطنم خواهش می‌کنم، مرا هم امشب بر سفرۀ ماتمشان جا دهند. ساکت کنارشان می‌نشینم و اندوهشان را در آغوش می‌گیرم.

#مهدی_تدینی

@Roshanfkrane

‍ «صعود دلار و زندگی سیزیف‌وار»


این هم از دلاری که ادعا می‌کردند به سادگی قابل مهار است و دیدیم که به سادگی قابل طغیان است! این بی‌ارزش شدن دائمیِ ریال ــ که خود را در تورم و صعود دلار نشان می‌دهد ــ زندگی بخش بزرگی از ایرانیان را به ماروپله‌ای فرساینده و نابودکننده تبدیل کرده است. محکوم شده‌ایم به سرنوشت سیزیف... در اساطیر یونان، سیزیف که بسیار ادعای هوشمندی داشت با زئوس، خدای خدایان، درافتاد. ابتدا چند باری از عقوبت گریخت، اما در نهایت محکوم شد به اینکه تا ابد سنگ بزرگی را بر دوش گیرد و به قله برد، اما تا به قله می‌رسید سنگ غلت‌زنان به قعر دره سقوط می‌کرد. هم‌اینک که این سطرها را می‌نویسم و هر زمان آن را بخوانید، سیزیف سنگ‌بردوش نفس‌زنان به سوی قله می‌رود و می‌داند تا پا بر قله بگذارد سنگ به دامنه سقوط خواهد کرد. این همان بلایی است که وضع اقتصادی سر ما آورده است. زندگی سیزیف‌وار.

قصه از دویدن و نرسیدن هم دردناک‌تر است و دیگر حکایت ما شده دویدن و دورتر شدن. فاصلۀ شهروندانِ زحمتکش با داشته‌های سادۀ زندگی کمتر که نمی‌شود هیچ، بیشتر و بیشتر هم می‌شود. چیزهایی تبدیل به حسرت می‌شود که دست‌یابی به آنها باید جزء مسائل پیش‌پاافتادۀ زندگی باشد. برنامه‌ریزی‌ها دائم بیهوده می‌شود ــ مانند همان سنگ که دوباره از قله سقوط می‌کند ــ و برداشتن هر گام پیش از رسیدن به هدف پوچ می‌شود.

اما مسئله فقط این نیست که کسی ماشین و خانه نمی‌تواند بخرد (یا تبدیل به احسن کند)، بلکه قضیه از کار افتادن موتور اقتصاد است. برای درآمدزایی هر کس باید تخصصی (یا حرفه‌ای) پیشه کند و بعد «ابزارهای لازم» را تهیه کند. روزبه‌روز شهروندان بیشتری دقیقاً از تهیۀ همین ابزارهای تولید عاجز می‌شوند؛ حال این ابزار دوربین و لپتاپ و سیستم خاصی باشد، یا مغازه و دستگاه و ادوات یا هزار ابزار تولیدِ قابل‌تصور دیگر. عمر، این ارزشمندترین سرمایۀ یک فرد، می‌گذرد و فرصت نمی‌کند در دهه‌های طلایی عمرش «انباشت سرمایه» داشته باشد تا بر مبنای آن بر میزان زایایی و درآمدزایی خود بیفزاید تا هم اولیات زندگی را تأمین کند و هم به یک عنصر اقتصادی پویا تبدیل شود. آن انباشت ضروری سرمایه در کاهش ارزش ریال (همان صعود دلار و تورم) می‌سوزد: همان زحمات، دویدن‌ها، چانه زدن‌ها، طرح‌ها، عرق ریختن‌ها... به همین سادگی دود می‌شود!

صعود دوبارۀ دلار یعنی پیش چشم ما سنگی که به قله برده بودیم به دره سقوط می‌کند. هر چه تقلا می‌کنیم بیشتر در باتلاق سیزیف‌شدگی فرو می‌رویم...‌‌ مگر چند بار می‌توان زندگی کرد که آن یک بار هم سیزیف‌وار باشد؟ حق مردم ما این نبود. ما شایستۀ زندگی بهتری بودیم. این زندگی نیست، جفاست.

#مهدی_تدینی 

@Roshanfkrane