مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۸۸ ـ سر در ورودی مسجد کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۸۹ ـ نمایی از حیاط مسجد کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۰ ـ ایوان بزرگ رو به حیاط یکی از صحن‌های مسجد کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۱ ـ کتیبه بخشودگی مالیات روی یکی از دیوارهای ورودی مسجد کلان که موفق به خواندن بخش‌هایی از آن نشده‌ام.
@MohsenAlviri

✨﷽✨ اللّهُمَّ صَلِّ عَلی فاطِمَةَ وَ اَبیها و بَعْلِها وَ بنیها بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِه عِلْمُکَ

📝 نشست فراسازمانی "امکان سنجی تدوین الگوی سوم برای تاریخنگاری زنان" با حضور جناب آقای دکتر الویری

🪧گروه تاریخ اسلام با همکاری دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام)

⏳زمان: دوشنبه ۱۴۰۳/۰۹/۱۹ ساعت ۱۰
📍مکان: سالن جلسات علامه طباطبایی (ره) [۲۹-۳]

🔗لینک شرکت در نشست
https://vce.miu.ac.ir/hoda5

📖 به مناسبت #هفته_پژوهش

⚜️#واحد_پژوهشی مدرسه عالی حکمت و تاریخ
@Research_office
@MohsenAlviri

🔹 یادداشت‌های سفر ازبکستان ـ بخش سی‌ و پنجم

ادامه سه‌شنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۳ ش. - ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴ م.
در محوطه بین مدرسه میرعرب و مسجد کلان و نزدیک به مسجد، یک مناره بزرگ به نام مناره کلان یا پای کلان وجود دارد که برخی مورخان آن را قدیم‌ترین سازه بخارا می‌دانند. (تصویر شماره ۴۹۲) این مناره نیز نخست به فرمان ارسلان‌خان قره‌خانی در سال ۵۲۱ ق. و همزمان با مسجد کلان با هدف خواندن اذان بر فراز آن ساخته شده و پس از آن چند بار فرو ریخته و مرمت شده است.

گفته می‌شود ملاط استفاده شده برای این بنا مخلوطی از آهک و شیر شتر و سفیده تخم‌مرغ و خون گاو نر است. قطر این سازه در پایین نُه متر و در بالای آن شش متر و ارتفاع آن نیز دست کم ۴۶ متر و حداکثر ۵۰ متر است. ظاهرا پلکان مارپیچ ۱۰۴ پله‌ای داخل مناره سالم است ولی در حال حاضر اجازه بالا رفتن از آن به جهانگردان داده نمی‌شود. پیش از این یک پل قوسی شکل، بالای دیوار مسجد را به داخل مناره متصل می‌کرده است.

گرداگرد بدنه مناره را کتیبه‌هایی اغلب حاوی آیات قرآن در چهارده ردیف پوشانیده است. ظاهرا در بالاترین کتیبه نام حاکم و بنّا و تاریخ بنا ذکر شده است. از این مناره و مأذنه، در ایام جنگ به عنوان برج مراقبت هم استفاده شده است. مناره در جریان حمله بلشویک‌های مارکسیست در سال ۱۹۲۰ م. به دلیل اصابت ده گلوله توپ آسیب جدی دیده بود (تصویر شماره ۴۹۳) ولی در سال ۱۹۲۴ تعمیر شد. در حفاری سال ۱۹۶۴ و کنار زده شدن انبوهی از خاک و ماسه از اطراف پایه مناره، حدود دو متر به ارتفاع آن افزوده شد. تعمیرات اساسی مناره کلان و مدرسه میرعرب و مسجد کلان و تبدیل آن‌ها به یک جاذبه گردشگری در سال ۱۹۹۷ م. به مناسبت دو هزار و پانصدمین سالگرد تأسیس بخارا صورت گرفته است.

در انتهای این محوطه یک حمام سنتی غیرفعال قرار دارد (تصویر شماره ۴۹۴) که از پلکان (تصویر شماره ۴۹۵) و محوطه سمت راست آن (تصویر شماره ۴۹۶) برای نمایش و فروش انواع کلاه‌های سنتی و برخی جنگ‌افزارهای سنتی و گرفتن عکس با آنها در کنار دو مانکن در لباس سنتی استفاده می‌شود.

آخرین مکان مورد بازدید ما در بخارا و در این سفر مقبره سامانیان مشهور به مقبره امیر اسماعیل سامانی بود. امیر اسماعیل بن احمد بن نوح (۲۹۵ ق.) که از خاندانی حکومتگر و احتمالا از دودمان بهرام چوبین ساسانی(نرشخی، ص ۷۵) برخاسته بود، پایه‌گذار خوش‌نام دولت نیمه‌مستقل سامانی از سال ۲۷۹ ق. است. وی که توانست قلمرو حکومت سامانیان را تا سیستان و ری و قزوین گسترش دهد، به عدل و داد و حسن خلق و مردم‌داری و توان‌مندی سیاسی و ادب‌پروری و حمایت از عالمان شهرت دارد. در زمان او بخارا و بیشتر مناطق تحت حکومت سامانیان عمران و رونق یافتند. به قول نرشخی "اول سلاطین سامانی است و بحقیقت پادشاه سزاوار با استحقاق بوده مردی عاقل عادل شفیق صاحب رأی و تدبیر و پیوسته با خلفا اظهار اطاعت کردی و متابعت ایشان لازم و واجب دانستی" (تاریخ بخارا، ۹۱) "و آثار عدل سیرت خوب ظاهر کرد و هر که ظلم کردی بر رعیت، گوشمال دادی و هیچکس از آل سامان با سیاستتر از وی نبود، با آنکه زاهد بود در کار ملک هیچ محابا نکردی و پیوسته خلیفه را طاعت نمودی و در عمر خویش یکساعت بر خلیفه عاصی نشدی و فرمان او را بغایت استوار داشتی" (تاریخ بخارا، ۱۰۹) "مدت حکومت او سی سال بود خدای تعالی بر وی رحمت کناد که در ایام وی بخارا دار الملک شد" (تاریخ بخارا، ۱۱۰)

دیدگاه مشهور این است که امیر اسماعیل در این آرامگاه به خاک سپرده شده است. ادله‌ مذکور در مقاله "مقبره سامانیان، بخارا" در کتاب "مجموعه هنر در تمدن اسلامی؛ معماری ـ ۱"( زیر نظر آقای دکتر مهرداد قیومی بیدهندی، صفحات ۲۹۶ تا ۳۱۱) برای تقویت دیدگاهی دیگر که این آرامگاه را ویژه امیر اسماعیل نمی‌داند بلکه متعلق به سامانیان می‌شمرد، قابل توجه و قانع‌کننده است. در این نگاه، امیراسماعیل خود این بنا را بر سر قبر پدرش احمد ساخته است
.
این آرامگاه سازه‌ای آجری است که در اواخر قرن سوم و اوائل قرن چهارم هجری ساخته شده است (تصویر شماره ۴۹۷) ولی چون زیر خاک و گل و لای مدفون شده بود، سالم مانده است. در بازه زمانی ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۹ م. این بنا به کوشش باستان‌شناسان روسی از زیر خاک بیرون آورده و مرمت شد.

۱۹ آذر ۱۴۰۳
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۲ ـ مناره کلان یا پای کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۳ ـ تصویری از آسیب دیدن مناره کلان پس از اصابت گلوله‌های توپ بلشویک‌ها در سال ۱۹۲۰ م.
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۴ ـ حمام سنتی غیرفعال در نزدیک مناره کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۵ ـ نمایش و فروش انواع کلاه‌ها و برخی جنگ‌افزارهای سنتی در پلکان حمام سنتی نزدیک مناره کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۶ ـ فضایی برای گرفتن عکس یادگاری در کنار دو مانکن در لباس سنتی کنار حمام سنتی نزدیک مناره کلان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۷ ـ نمای کلی مقبره سامانیان
@MohsenAlviri

گروه پژوهشی چهره دیگر حقوق بشر با همکاری انجمن علمی تاریخ دانشگاه اصفهان برگزار می‌کند:

🔶 از آیینه تاریخ و تمدن 🔶

سومین پنل از پنل های پنجگانه پیش همایش تخصصی《حقوق بشر شرقی: از نظریه تا عمل》

با حضور اساتید برجسته گروه تاریخ

دکتر اصغر منتظرالقائم و دکتر اسماعیل سنگاری عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
دکتر محسن الویری و دکتر سید حسین فلاح زاده عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)

🗓 زمان: چهارشنبه ۲۱ آذرماه ۱۴۰۳ ، ساعت ۱۰ الی ۱۱:۴۵

📍مکان: دانشگاه اصفهان، تالار پیامبر اعظم، سالن خاتم

🌐 روابط عمومی انجمن علمی تاریخ دانشگاه اصفهان
https://t.iss.one/Historyui2
___

@MohsenAlviri

🔹 یادداشت‌های سفر ازبکستان ـ بخش سی‌ و ششم

ادامه سه‌شنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۳ ش. - ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴ م.
وسعت فضای خالی کنار قبر امیراسماعیل که تقریبا در گوشه‌ای از مقبره قرار دارد، نشان می‌دهد که افرادی دیگری هم در این مکان مدفون بوده‌اند. (تصویر شماره ۴۹۸) ظاهرا در حفاری سال ۱۹۲۷ م. دست کم دو مزار چوبی دیگر هم در این فضا وجود داشته است که اکنون نشانی از آن‌ها نیست.

مقبره سامانیان در قبرستان عمومی شهر قرار داشته و در تصویری مربوط به دهه سی قرن بیستم میلادی که در پیوند زیر در دسترس است انبوه قبرها گرداگرد آن دیده می‌شود (تصاویر شماره ۴۹۹ و ۵۰۰):
https://archnet.org/sites/2121/media_contents/28688

در حال حاضر نشانی از آن قبرها و قبرستان نیست و محوطه اطراف به یک بوستان بزرگ و زیبا تبدیل شده است.

این مقبره که از دور همانندی‌های زیادی با آتشکده‌های عصر ساسانی دارد یک مربع چهار طاقی است و هر چهار ضلع آن کاملا مشابه هم هستند. (تصویر شماره ۵۰۱) گفته می‌شود هر یک از این اضلاع، دَه متر و هفتاد سانتی‌متر درازا دارد. ظاهرا پیش از این امکان ورود به داخل مقبره از هر چهار در وجود داشته ولی اکنون تنها درِ ضلع شرقی آن باز و درِ ورودی دیگر ضلع‌ها بسته است. در گزارش‌های متعدد قطر دیوار این مقبره یک متر و هشتاد سانتی‌متر نوشته شده است.

چهار ستون مناره‌گونه با گنبد کوچک که در چهار زاویه مقبره قرار دارد، افزون بر وجه زیبایی‌شناختی تأثیر زیادی در بالا بردن مقاومت این سازه کهن داشته است. قطعه‌ای از یک متن کوفی روی لوح چوبی بالای در ورودی باقی است. تزئینات آجری خیره‌کننده بنا و نمای حصیری شکل بیرون آن با وجود سادگی سقف آن (تصاویر شماره ۵۰۲ تا ۵۰۴) و نیز محاسبات ریاضی و جوانب مهندسی ساختمان و وجود نشانه‌هایی از معماری ایرانی ساسانی و ایرانی اشکانی و سغدی و عربی و بیزانسی در مقبره نظر بسیاری از معماران و مورخان هنر و معماری را به خود جلب کرده است و به همین دلیل در فاصله تقریبا کوتاه از زیر خاک بیرون آمدن بنا تا کنون پژوهش‌های قابل توجهی در باره آن صورت گرفته است. (برای گزارشی از این پژوهش‌ها، به همان مقاله "مقبره سامانیان، بخارا" در صفحات ۲۹۶ تا ۳۱۱ جلد اول کتاب "مجموعه هنر در تمدن اسلامی؛ معماری" مراجعه شود.)

نزدیک مقبره سامانیان، با مردی میان‌سال و همچون همه مردم بخارا با صفا روبرو شدیم که موتوسیکلت خود را سقف زده و آن را تبدیل به یک کتابفروشی سیار کرده بود (تصویر شماره ۵۰۵)، و اشعار حِکمی و اخلاقی گوناگونی را به زبان فارسی از حفظ می‌خواند؛ وی به عنوان خوشامدگویی به ما با اشاره به هفتاد سال سلطه شوروی و دور افتادن دو ملت از یکدیگر برایمان چنین خواند:

"دو چشم ما در راه‌تان زار شد
گله‌ای جهان خار شد
خواستیم که دوستان فارس را یک نظر بینیم
هفتاد سال گذشت، جگر ما خون شد"

پس از اتمام این بازدید به سرعت به میهمان‌سرا بازگشتیم و خود را برای رسیدن به قطار ساعت ۱۶:۵۰ به مقصد تاشکند به ایستگاه قطار رساندیم. ایستگاه قطار بخارا در منطقه کاگان  Kogon قرار دارد که قبلا بیرون شهر بخارا بوده است. واژه Vokzal که در تابلوی ایستگاه قطار به کار رفته (تصویر شماره ۵۰۶) یک واژه روسی و در اصل به معنای باغ تفریحی است که ظاهرا نام مقصد نخستین خط ریلی روسیه هم بوده و از آنجا به تدریج به معنی ایستگاه راه‌آهن کاربرد عمومی یافته است. نام خطوط ریلی ازبکستان افراسیاب است. (تصویر شماره ۵۰۷ تا ۵۰۹)

راحت بودن نسبی قطار و نیز زمان مناسب سفر سبب شد که فاصله ۵۵۶ کیلومتری بخارا تا تاشکند به مطالعه و گفتگو و تنظیم گزارش‌ها بگذرد و خستگی زیادی همراه نداشته باشد.


چهارشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۳ ش. - ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴ م.
ساعت نیم بامداد به تاشکند رسیدیم و حدود یک ساعت طول کشید که در میهمان‌سرای آپارتمانی چاچ که برای یک شب اقامت در نظر گرفته شده بود، مستقر شویم. با توجه به تنگی نسبی زمان، هیچ بازدیدی برای امروز پیش‌بینی نشده بود تا بتوانیم برای بازگشت به کشورمان ساعت ۱۱:۳۰ در فرودگاه تاشکند باشیم. (تصاویر شماره ۵۱۰ تا ۵۱۲) آقای کرمی رایزن محترم فرهنگی ایران در ازبکستان برای بدرقه به فرودگاه آمده بودند و پرواز ما نیز با بیست دقیقه تأخیر در ساعت ۱۴:۵۰ به وقت محلی انجام شد.

... و اما ما و ازبکستان
سفر ده روزه ما به ازبکستان را باید به دلیل فراهم نیامدن فرصت بازدید از بخشی قابل توجه از اماکن تاریخی آن، سفری ناتمام شمرد و آرزوی سفری دوباره به آن دیار را در دل زنده نگاه داشت ...
(ادامه دارد.)


۲۴ آذر ۱۴۰۳
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۸ ـ قبر امیر اسماعیل سامانی در گوشه‌ای از مقبره سامانیان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۴۹۹ ـ نمایی از قبرستان عمومی اطراف مقبره سامانیان در دهه سی قرن بیستم میلادی
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۵۰۰ ـ نمایی دیگر از قبرستان عمومی اطراف مقبره سامانیان در دهه سی قرن بیستم میلادی
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۵۰۱ ـ نمایی از دیوارهای مشابه هم مقبره سامانیان
@MohsenAlviri

مربوط به یادداشت بالا
تصویر شماره ۵۰۲ ـ نمایی از تزئینات آجری بیرونی مقبره سامانیان
@MohsenAlviri