ابوریحان محمد بن احمد بیرونی (۴۴۰-۳۶۲) ریاضی‌دان، منجّم، مورّخ، جغرافیدان، فیلسوف، زبان‌شناس، شاعر و دانشمندی بزرگ است که ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن از «آثارالباقیه» او به تمجید پرداخته است و از آن به‌عنوان کتابی عمیق و تحقیقی علمی یاد می‌کند که از کینه‌های دینی مبرّا و کاملاً بی‌طرفانه است. (دورانت، ۱۳۹۱: ج ۴، ۳۱۲)

کتاب آثارالباقیه که از مشهورترین آثار ابوریحان بیرونی شناخته می‌شود، اثری مبتنی بر تطبیق فرهنگ‌ها، کاوش در سنن و مذاهب گوناگون و دربردارنده‌ی مقوله‌هایی نظیر گاه‌شماری، اعیاد اقوام مختلف، اطلاعات تاریخی و مطالبی از ریاضیات و نجوم است.
ابوریحان در پاره‌ای از این کتاب فرقه‌ی اسماعیلیه را فرقه‌ای از جاهلیّت معرفی کرده است. (ابوریحان بیرونی، ۱۳۸۶: ۹۶) چنان‌که در انتقاد از فقیهان متعرّضِ تعریف آنان از روز (روز شرعی غیر از روز عرفی است و لذا روز شرعی از طلوع فجر شروع می‌شود و نه از طلوع آفتاب) شده (همان: ۷) و در ادامه از ذوالقرنین و آراء مختلف در رابطه با او سخن می‌گوید و بر آن اعتقاد است که بنابر قول صحیح‌تر، ابوکرب حِمیَری، یکی از سلاطین یـمن ذوالقرنین می‌باشد. (همان: ۶۵)
از دیگر نکات مطرح شده در آثارالباقیه، یکی اشاره‌ی ابوریحان بیرونی به یک زرتشتی به‌نام سپهبد مرزبان بن رستم است که نقل می‌کند زرتشت نکاح با مادر را تشریع نکرده و تنها در صورتی حکم به جواز ازدواج با مادر خود را داده است که دسترسی به زن دیگری نباشد و مرد از انقطاع نسل بهراسد. (همان: ۲۹۹-۳۰۰) و دیگر آن‌که ابوریحان بر آن باور است که ایرانیان به نحس و سعد بودن روزها اعتقاد داشته‌اند و روز سیزدهم فروردین را روزی مبارک می‌دانستند. هرچند گویی بعدها به تقلید از اعراب و اقوام دیگر به نحس بودن این روز عقیده پیدا کرده‌اند. (همان: ۳۵۷-۳۵۹)

ابوریحان بیرونی در این اثر خود به حمله‌ی اسکندر و اعراب به ایران اشاره کرده و از به آتش کشیده شدن کتاب‌ها و نویسندگان خوارزمی سخن گفته است. (همان: ۵۷-۷۵-۱۷۱) چنان‌که در قسمتی دیگر از این کتاب ضمن صحبت از یزید و چوبی که او بر لب‌های حسین بن علی زده است، (همان: ۵۲۷) متذکّر زیارت اربعین حسینی در بیستم صفر می‌شود و اضافه می‌کند که این زیارت را بدین سبب اربعین گویند که چهل نفر از اهل‌بیت او پس از مراجعت از شام قبرش را زیارت کردند. (همان: ۵۲۸)

ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (۱۳۸۶). آثارالباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران: امیرکبیر.

دورانت، ویل (۱۳۹۱). تاریخ تمدن، ترجمه ابوالقاسم طاهری و ابوالقاسم پاینده و ابوطالب صارمی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

کتاب «التفهیم لأوائل صناعة التنجیم» یگانه اثر ابوریحان بیرونی به فارسی است که ابوریحان متن عربی آن را هم نوشته است. کتابی که به دختری به نام ریحانه خوارزمی تقدیم شده است و حال آن‌که ظاهراً اطلاعات دقیقی از او به ما نرسیده و حتی برخی گمان کرده‌اند که ریحانه وجود خارجی ندارد و ابوریحان بیرونی تنها برای بزرگ‌داشت و حق آموزش زنان، این کتاب را به دختری بانام خیالی ریحانه هدیه کرده است. (ابوریحان بیرونی، بی‌تا: ذیل «مقدمه‌ی مصحح» ح-کو-کز ؛ ذیل «متن کتاب» ۲)

جلال‌الدین همایی بر آن باور است که بی‌شبهه در سراسر آثار فارسی بعد از اسلام هیچ نظیر و مانندی برای التفهیم لأوائل صناعة التنجیم نمی‌توان یافت و این کتاب معتبرترین سند قدیمِ علمی و ادبی فارسی بعد از اسلام است. (همان: ذیل «مقدمه‌ی مصحح» کو-نو)

التفهیم لأوائل صناعة التنجیم اثری در باب مسائل اصلی چهار علمِ هندسه، ریاضی، هیئت (جغرافیا) و اسطُرلاب برای ورود به علم پنجم و مورد نظر کتاب یعنی نجوم است. هرچند بیرونی به استثنای مسائل علمی و ریاضیِ نجوم، به دفعات این علم و پیشگویی‌های دروغین آن را نکوهش کرده و به بدعت‌های آن مانند سعد و نحس شمردن ایّام و فال‌گیری اشاره نموده است و می‌نویسد: نزدیکِ بیشترین مردمان احکام نجوم ثمره‌ی علم‌های ریاضی است. هرچند که اعتقاد ما اندرین ثمره و اندرین صناعت ماننده‌ی اعتقاد کمترین مردمان است... اصل این حدیث سستی مقدّمات این صناعت و آشفتگی قیاسهاش است. (همان: ذیل «متن کتاب» ۳۱۶-۳۶۰)
ابوریحان چنان‌که در سفرنامه‌ی ابن بطوطه، تاریخ یعقوبی و مروج‌الذهب مسعودی آمده است، از خلیج فارس با عنوان خلیج پارس یاد می‌کند (همان: ۱۶۷) و در ادامه در فصلی درباره‌ی تاریخ و آداب و رسوم و ایّام معروف ایرانیان به ذکر مطالب مهمّی پرداخته و می‌آورد: سَده چیست؟ آبان روز است از بهمن‌ماه. و آن دهم روز بُوَد. و اندر شبش که میان روز دهم است و میان روز یازدهم آتشها زنند بِگَوز و بادام، گِرد بر گِرد آن شراب خورند و لهو و شادی کنند. و نیز گروهی از آن بگذرند تا بسوزانیدن جانوران. [ابوریحان در آثارالباقیه به لعن و نفرین کسانی می‌پردازد که حیوانات را در آتش می‌سوزانند. (ابوریحان بیرونی، ۱۳۸۶: ۳۵۱)] و اما سبب نامش چنانست که از اول تا نوروز، پنجاه روز است و پنجاه شب. و نیز گفتند که اندرین روز از فرزندان پدرِ نخستین صد تن تمام شدند. (ابوریحان بیرونی، ۱۳۵۲: ۲۵۷)
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (بی‌تا). کتاب التفهیم لأَوائل صناعة التنجیم، به تصحیح و مقدمه جلال الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.

ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (۱۳۸۶). آثارالباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران: امیرکبیر.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

📘سه رساله دربارهٔ تئوری میل جنسی

📝زیگموند فروید

فروید در کتاب «سه رساله دربارۀ تئوری میل جنسی» متذکّر شده است که میل جنسی ازجمله ضروری‌ترین و عمومی‌ترین غرایزی است که بشر آن را به شکل روشنی احساس می‌کند. میلی که از همان دوران کودکی در انسان وجود دارد و حال آن‌که به اشتباه آن را مقارن با دوران بلوغ تصوّر کرده‌اند (فروید، ۱۳۴۳: ۹-۱۱).

زیگموند فروید معتقد است که مکیدن پستان مادر علاوه بررفع گرسنگی کودک، کم‌کم صورت جنسی مشخّصی پیدا می‌کند (همان: ۱۳۳). چنان‌که کودک با مکیدن انگشت اقدام به فعالیّت جنسی نموده و وارد مرحلۀ استمناء می‌شود (همان: ۱۲۷-۱۳۱).
این روانشناس نامدارِ اتریشی، ضمن اشاره به یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روان‌شناسی، به نام عقدۀ ادیپ، که به موجب آن معشوقِ هر کودکی مادر اوست و هرگاه شخص در دوران معیّنی نتواند آن را کنار نهد گرفتار اختلالات عصبی شده و تمایل به زنای با محارم در او تقویت می‌شود، به اهمیّت میل جنسی در زندگی پرداخته است و اذعان می‌کند که قسمت بزرگی از حالات عصبی انسان ریشه در امور جنسی، خصوصاً، مسائل جنسی در دورۀ کودکی دارد (همان: ۱۱۹-۲۲۷-۲۲۸-۲۲۹).

منبع:

_ فروید، زیگموند، ۱۳۴۳، سه رساله دربارۀ تئوری میل جنسی، ترجمه هاشم رضی، تهران، آسیا.
https://t.iss.one/Minavash

📘کتاب مستطاب آشپزی

📝نجف دریابندری

برنج غذای اصلی مردم جنوب و غرب هندوستان است؛ هرچه در این خاک به سوی شمال برویم رفته رفته نان جای برنج را می‌گیرد. برنج هندی چند نوع است؛ بهترین نوع آن، که باسماتی نامیده می‌شود، با برنج صدری ایران قابل قیاس است. درحقیقت بزر برنج صدری را میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین شاه، از هندوستان وارد کرده است و از همین رو صدری نامیده شده. (دریابندری، ۱۳۸۴: ج ۱، ۱۰۷)

نجف دریابندری در میان دوستداران کتاب به سبب ترجمه‌های زیبا و متعدّدی که داشته است، چهره‌ای آشنا و محبوب به شمار می‌رود. اما او در دهه‌ی هفتاد با انتشار کتابی با عنوان «کتاب مستطاب آشپزی: از سیر تا پیاز» نقدهای بسیاری بر خود خرید. نقدهایی که در آن مترجم توانایی چون او را شایسته‌ی پرداختن به چنین آثاری ندانسته‌اند. هرچند جناب هوشنگ ابتهاج این اثر را شاهکار خواند (عظیمی و طیّه، ۱۳۹۱: ج ۱، ۱۷۱) و نجف دریابندری نیز در پاسخ به این اشکال می‌نویسد: من گمان می‌کنم علاقه به آشپزی هم مانند علایق دیگر واقعیتی است که ممکن است در بعضی اشخاص وجود داشته باشد و نیازمند به دلیل خاصی نیست. در مورد خود من مسلّماً قضیه از همین قرار است. گذشته از زمینه‌های دیگری که در آن‌ها کوشش‌هایی کرده‌ام، دو رشته‌ی نقاشی و آشپزی همیشه علاقه‌ی مرا جلب کرده‌اند. (دریابندری، ۱۳۸۴: ج ۱، ۲۶)

دریابندری در این کتاب تقریباً دو هزار صفحه‌ای که با همکاری همسرش فهیمه راستکار نگاشته است، ما را با انواع خوراک‌های متداول و ناشناخته‌ی ایرانی و غذاهای معروف دیگر ملّت‌ها آشنا کرده و علاوه بر ذکر انواع روش‌های پخت و پز و دستورهای تهیه‌ی غذا، از ابزارهای مختلف آشپزی نیز در فصلی مستقل سخن می‌گوید. در این کتاب که مشتمل بر چهارصد تصویر باکیفیت است، با انواع غذاها، نوشیدنی‌ها، دسرها، سوپ‌ها، شیرینی‌ها، میوه‌ها، سبزی‌ها، ادویه‌ها و سس‌ها که به هفتاد نوع می‌رسد آگاه می‌شویم.

نجف دریابندری آشپزی را یکی از هنرهایی می‌داند که درجه‌ی پیشرفت فرهنگی جامعه را نشان می‌دهد. چنان‌که بر آن اعتقاد است که وضع آشپزی ایرانی درحال حاضر تعریفی ندارد. و در ادامه اذعان می‌کند که واقعیت این است که در جوامع بشری امر آشپزی بر عهده‌ی نیمه‌ی بهتر بشریت، یعنی زنان، قرار گرفته است. پس از نگارنده بشنوید که در این دنیا به هیچ‌کس به اندازه‌ی هنرمند خوش نمی‌گذرد. (همان: ج ۱، ۹-۱۰-۲۰)

منابع:
دریابندری، نجف، ۱۳۸۴، کتاب مستطاب آشپزی: از سیر تا پیاز، با همکاری فهیمه راستکار، تهران، کارنامه.

عظیمی، میلاد و طیّه، عاطفه، ۱۳۹۱، پیر پرنیان اندیش: در صحبت سایه، تهران، سخن.

https://t.iss.one/Minavash

یکی از فرقه‌های قدیمی که شکل گیری نظام‌مند آن در قرن هفتم هجری پایه‌گذاری شد و توسط سلطان اسحاقِ کرکوکی رسمیت یافت، مسلک «اهل حق» یا همان «یارسان» می‌باشد. (الهی، ۱۳۷۳: ۴۲-۴۳-۱۱۰) مسلکی که برخی چون نورعلی الهی از آن به عنوان یکی از فرقه‌های شیعه‌ی دوازده امامی یاد می‌کنند (همان: ۱۰) و بعضی مانند دو گوبینو آن را مذهبی بسیار مهم می‌دانند که مخالف با اسلام است. (گوبینو، ۱۳۸۳: ۲۴۲-۲۴۳)

اهل حق را انسان‌هایی بی‌نماز، بی‌روزه: عدم اعتقاد به روزه‌ی ماه رمضان، معتقد به تناسخ، شراب‌خوار، علی‌اللهی و مردانی با صورت‌های بدون ریش و سبیل بلند معرفی کرده‌اند. چنان‌که نگارنده‌ی این متن در سفری که سال ۱۳۸۵ به شهرستان صحنه در استان کرمانشاه داشته است، از «دینوَر» مرکز استقرار اهل حق و برخی از روستاهای آنجا چون جیحون‌آباد، قَره قاچ و چَمِه دیدن کرده و متوجه شده است که برخی از شیعیان آن منطقه، پیروان اهل حق را کافر و نجس می‌شمرند. لذا جویای کتاب آیینی این هم‌وطنان لَک (تلفیقی از زبان کردی و لُری) می‌شود و در این هنگام با کتابی با عنوان «برهان الحق» که تلفیقی از اصول و فروع این مسلک است آشنا می‌گردد.
کتاب «برهان الحق» ظاهراً اولین بررسی جامع از تاریخ منشأ و اصول بنیادین اهل حق است. نورعلی الهی (۱۳۵۳-۱۲۷۴) فیلسوف، عارف، قاضی، استاد تنبور و متولّد روستای جیحون‌آبادِ دینور (نزدیک کوه بیستون) با نوشتن این اثر گامی بلند در جهت تبلیغ و آشنایی با اندیشه‌های این گروه برداشت. هرچند دکتر شفیعی کدکنی متذکّر می‌شود که از بسیاری از پیروان اهل حق شنیده‌ام، و به تواتر، که آنچه مرحوم نورعلی الهی در کتاب برهان الحق به عنوان مبانی اعتقادی اهل حق یاد کرده است مورد قبول ما نیست. (شفیعی کدکنی، ۱۳۸۷: ۳۳۹)

از بزرگان اهل حق می‌توان به بـهلولِ کوفی در قرن دوم هجری (نوری، ۱۳۷۳: ۲۸-۲۹) و مؤسس این طریقه، سلطان اسحاق در قرن هفتم اشاره کرد. سلطان اسحاق از طایفه‌ی اکراد کرکوک در عراق بود که به منطقه‌ی اورامان در کرمانشاه امروزی هجرت نمود. (همان: ۴۲-۴۳)

اهل حق به کسی اطلاق می‌شود که مراحل شریعت و طریقت و معرفت را طی نماید تا به مقام حقیقت برسد. (همان: ۷) محل عبادت اهل حق، جم یا جم‌خانه نام دارد که البته مقیّد به مکان و ساختمان مخصوصی نیست. (همان: ۲۶-۲۷) و از شرایط جمع‌نشینان اهل حق می‌توان به اموری چون کمتر از سه نفر نبودن، ذکور (عدم اجازه‌ی حضور زنان در جمع)، بلوغ، عقل، پاکی، غربت، سـرسپرده به خاندان حـقیقت و بستن کمر از روی لباس اشاره کرد. (همان: ۸۱)

اهل حق تمام تکالیف شرعی خود را اعم از اصول و فروع، طابق النعل بالنعل دستورات شارع مقدّس می‌داند. روی این اصل در این کتاب زائد می‌داند از مسائل فقهیه بحث نماید، زیرا آن مطالب توسّط علمای اعلام و فقهای گرام، کثرالله امثالهم، به حدّ اشباع مورد بحث قرار گرفته است. (همان: ۱۳۸-۱۳۹) لذا نماز و روزه‌ی مرسوم بین مسلمین تکلیفی است شرعی و عمل به آن‌ها بر مکلّفین واجب خواهد بود. علاوه بر این بر هر فرد اهل حق واجب است هر ساله به موعد معیّن یعنی دوازدهم لغایت چهاردهم ماه قمری از ماه آذر و دی، سه روز متوالی روزه‌دار باشد. (همان: ۱۴۳-۱۴۴-۱۴۶)

خوردن شراب در این مسلک مطلقاً حرام است. (همان: ۴۶۱-۴۶۲) زدن سبیل ممنوع است. (همان: ۱۷۰) تناسخ، حلول، اتّحاد و وحدت وجود باطل است. (همان: ۱۷۲-۳۱۳) نذر از مهم‌ترین مسائل این فرقه است به شکلی که در برهان الحق بیشترین صفحات را به خود اختصاص داده است. (همان: ۴۸۴ الی۵۳۷) و برخلاف آنچه شهرت یافته است اهل حق هرگز علی‌اللهی نمی‌باشند. (همان: ۱۷۷)
اهل حق که پیروان قابل توجّهی از جمله باباطاهر همدانی دارد، (گوبینو، ۱۳۸۳: ۲۴۶-۲۶۲) در عراق و بخش‌های مختلف ایران خصوصاً در کردستان و کرمانشاه و لرستان سکونت گزیده‌اند. مسلکی که گوبینو فرانسوی بخشی از سفرنامه‌ی خود با عنوان «سه سال در آسیا» را به آنان اختصاص داده و بر آن باور است که اهل حق اشتراکات مهمی با مذهب بودایی دارد و آیین مزبور از دوران پادشاهان اشکانی در ایران وجود داشته است. (گوبینو، ۱۳۸۳: ۲۵۶-۲۶۱)
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

ادامه‌ی صفحه‌ی قبل:

کنت دو گوبینو چنان‌که گذشت، اهل حق را مسلمان نمی‌داند و معتقد است که اهل حق به ظاهر مسلمان هستند و حال آن‌که پیامبر قریشی را قبول ندارند و به اسلام کینه می‌ورزند. (همان: ۲۴۳) او برخلاف نورعلی الهی معتقد است که پیروان اهل حق شراب می‌نوشند و خوردن آن را حرام نمی‌دانند. (همان: ۲۴۴) زبان مقدّس آنان کردی و یا لکی است (همان: ۲۵۶) و تحقیر عمیقی نسبت به زنان داشته و مطمأن هستند که زن جز ناپاکی نیست و به تنهایی مانع از عروج انسان به تکامل و مقام خدایی می‌شود! (همان: ۲۵۹)

الهی، نورعلی (۱۳۷۳). برهان الحق، تهران: جیحون.

گوبینو، کنت دو (۱۳۸۳). سه سال در آسیا، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: قطره.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۸۷). قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

📘عدم‌جواز تقلید

📝محسن فیض کاشانی

ملامحسن فیض کاشانی، که از  عالمان و فقیهان بزرگ شیعه در عصر صفویه به‌شمار می‌رود، در کتاب «الاصول‌الاصیلة» تقلید در فروع دین را جایز ندانسته است (فیض کاشانی، ۱۳۴۹: ۱۵۶-۱۵۷). چنان‌که در کتاب «سفینة‌النجاة» به مجتهدان تاخته و آنان را مورد طعن بسیار قرار داده است.
    
این شاگرد و داماد ملاصدرای شیرازی در «سفینة‌‌النجاة»، اجتهاد و تقلیدِ مصطلح را بدعت و امری ساختگی در دین خوانده و ضمن نادان خطاب کردن مجتهدان، دعاوی این فقیهان را اوهامی فاسد و آرائی ضعیف می‌شمرد و متذکّر می‌شود که طبع انسان‌ها به مشهورات عادت کرده و تا زمانی که خود را از قلّادۀ تقلید رها نسازند امور بر آنان روشن نخواهد شد (فیض کاشانی، ۱۳۸۷: ۲۰-۲۴-۲۸-۳۰-۳۱-۷۹-۱۰۹-۱۱۰).

مر مرا تقلیدشان بر باد داد                                                                             
که دو صد لعنت بر آن تقلید باد

منابع:

_ فیض کاشانی، محسن، ۱۳۴۹، الاصول‌الاصیلة و رسالة الحق‌المبین، تصحیح جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، سازمان چاپ دانشگاه.  

_ فیض کاشانی، محسن، ۱۳۸۷، سفینة‌النجاة و الکلمات‌الطّریفة، به تصحیح علی جبارگلباغی، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری.
https://t.iss.one/Minavash

📘آزادی انتقاد از رهبران دگم است

📝محمد بهشتی

آیت‌الله بهشتی طی یک سخنرانی، که در سال ۱۳۴۹ در مرکز اسلامی هامبورگ صورت گرفت، صراحتاً اذعان کرده که هیچ حکومتی تحت هیچ‌عنوان و شرایطی - حتی در شرایط غیرعادی - حق ندارد آزادیِ انتقاد از رهبران را از مردم بگیرد؛ چراکه آزادی انتقاد از رهبران در اسلام یک دُگم (اصل جزمی و تغییرناپذیر) است و در فقه نیز عنوان ثانوی برنمی‌دارد.
    
از نظر فقه اسلامی حرامِ مطلق است که زمامدار طوری زندگی کند که هر کس می‌خواهد پیش او برود باید از دربانی، مأمور تشریفاتی یا رئیس دفتری اجازه بگیرد... آقا، ترورش می‌کنند! بکنند؛ چه کسی از علی ارزنده‌تر که ترور شد. خوب، ترورش کنند. جامعه‌ای که بخواهد روی کاکل یک آقا پایش بند باشد، اصلاً مرگ بر این جامعه... این‌ها در اسلام دگم است. من می‌گویم دگم، دگم، دگم؛ برای این‌که بدانید این‌ها هیچ قابل انعطاف نیست (بهشتی، ۱۳۸۶: ۱۳۴ الی۱۳۶).

منبع:

_ بهشتی، سید محمد، ۱۳۸۶، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، تهران، بقعه. 
https://t.iss.one/Minavash

مجتبی مینوی در سال ۱۳۴۶ طی مقاله‌ای با عنوان «مقامِ زبان و ادبیات در ملیت» ضمن آن‌که بر نقش کلیدی فردوسی در احیاء و استحکام زبان فارسی تأکید داشته و او را در رأس این مسیر قرار می‌دهد، اما این‌که اگر فردوسی و شاهنامه نبود زبان فارسی هم نبود و ما امروز مانند مردم مصر و عراق و شام به زبان عربی سخن می‌گفتیم و می‌نوشتیم را مبالغه‌آمیز و تا حدودی سست می‌شمرد؛ چرا که معتقد است فردوسی تنها خادم و یگانه فارسِ این میدان نبوده و این روند زاده‌ی اوضاع و احوالی بود که از پیش توسط افرادی مانند ابن مقفّع، رودکی و دقیقی وجود داشته و به فردوسی هم ختم نشده است. (مینوی، ۱۳۵۴: ۲۰ الی۲۳)

مینوی، مجتبی (۱۳۵۴). فردوسی و شعر او، تهران: کتابفروشی دهخدا.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

فقهای شیعه به سبب اجتهاد و بهره بردن از علم اصول فقه که در میان اهل سنّت پیش از شیعه معمول گردیده بود، به دو گروه «محدّث اخباری» و «مجتهد اصولی» تقسیم شدند. اخباری‌ها برخلاف اصولی‌ها که به تعقّل در متون تأکید داشته و مدارک استنباط احکام شرعی را چهار اصلِ کتاب، سنّت، اجماع و عقل شمرده‌اند، خود را مقیّد به ظواهر متن دانسته و مدارک استنباط احکام را قرآن و به اعتباری دیگر، تنها روایات رسیده از اهل بیت پیامبر تصوّر کرده‌اند؛ چرا که فهم قرآن تـنها در خور فهم امامان شیعه است. (طباطبایی، ۱۳۸۴: ۳-۴-۹-۱۶-۱۸-۱۹-۱۱۴)

متأسفانه گاهی در بحث از آراء اخباری و اصولی رعایت مباحث علمی نشده است و کسانی از هر دو دسته سخت به یکدیگر تاخته‌اند. البته اهل اعتدال از هر دو فرقه از جمله اخباری معتدل، شیخ یوسف بحرانی در کتاب «الحدائق الناضرة» کوشیده است تا این مباحث را از اهانت‌های تند و تیز پاک سازد. اما هیچگاه تأدّب در مقام بحث، نباید سبب سهل انگاری شود. لذا برخلاف نظر بحرانی که تفاوت میان آراء اخباری و اصولی را مهم نشمرده است، اختلافات انکارناپذیری مانند «مصون ماندن قرآن از تحریف» و «حجیّت ظواهر کتاب» در بین این دو دسته وجود دارد که اصولیّین بر صحّت آن‌ها پافشاری دارند و اخباریّین به انکارشان پرداخته‌اند. (همان: ۱-۲)

اخباریِ محکمی چون شیخ حرّ عاملی نزاع اخباری و اصولی را نه نزاعی لفظی که در اکثر موارد اختلافی جدّی و اساسی تصوّر کرده و در کتاب «الفوائد الطوسیة» می‌نویسد: بدان کسانی که به جانبداری از اصولی‌ها تعصّب می‌ورزند در بیشتر موارد گویند که نزاع میان اصولیّین و اخباری‌ها نزاع لفظی است و این سخن را هنگامی به میان می‌آورند که از استدلال ناتوان می‌مانند. (همان: ۵۵-۵۶؛ حرّ عاملی، ۱۴۲۳: ۴۴۷)

از بزرگ‌ترین اخباری‌های شیعه می‌توان به افرادی چون شیخ صدوق، محمد امین استرآبادی،
محسن فیض کاشانی، شیخ حُرّ عاملی، یوسف بحرانی، نعمت‌الله جزایری، حسین نوری طبرسی، محمدتـقی مجلسی و [محمدباقر مجلسی] اشاره کرد. (طباطبایی، ۱۳۸۴: ۹-۱۳-۲۹-۳۳-۵۴)

اما اولین فردی که عقاید این گروه را تحت کتابی مدوّن نمود و به تبلیغ آن پرداخت، عالمی شیعی در قرن دهم هجری به نام محمد امین استرآبادی است که در دوران سلطنت صفویه بر ایران از شهر مکه بر علیه اصولیان [که تقریباً حوزه علمیه‌ی امروز شیعه را تشکیل می‌دهند] برخاست و لقب احیا کننده‌ی طریقه‌ی اخباری را به خود اختصاص داد. چنان‌که در ادامه کتاب پُر سر و صدای «الفَوائدُالمَدَنیّةُ فی الرَّدّ علی مَن قالَ بالاجتِهادِ وَ التَّقلید» را در اعتراض به اصولیان شیعه و اهانت به مجتهدین امامیه نگاشت. (همان: ۱۳-۱۴)

ملامحمد امین استرآبادی در قسمتی از کتاب «فوائد المدنیه» که با خواندن آن به تسلّط او بر اصول فقه و تا حدودی علوم عقلی پی می‌بریم، به ذکر نکته‌ای بسیار مهم پرداخته و در انتقاد از منطق صوری متذکّر می‌شود که منطق، تنها انسان را از خطای در صورت حفظ می‌کند و حال آن‌که هر برهان و استدلالی مرکّب از صورت و ماده است. لذا براهین و دلایل عقلی همگی ظنّی الدلاله بوده و حجیّت ندارند. (استرآبادی، ۱۳۸۴: ۲۶۰)

اندیشه‌ی اصلاحی استرآبادی در حوزه‌های مذهبی شیعه تا اندازه‌ای مؤثّر افتاد و طرفدارانی پیدا کرد. چنان‌که محمدتقی مجلسی در کتاب «لوامع صاحبقرانی» می‌نویسد: اختلافات در میان بهم رسید و هر یک به موجب یافتِ خود از قرآن و حدیث عمل می‌نمودند و مقلّدان، متابعت ایشان می‌کردند تا آن‌که سی سال تقریباً قبل از این، فاضل متبحّر مولانا محمد امین استرآبادی رحمة الله علیه مشغول مطالعه و مقابله‌ی اخبار ائمه‌ی معصومین شد و مذمّت آراء و مقاییس را مطالعه نمود و طریقه‌ی اصحاب حضرات ائمه‌ی معصومین را دانست، فوائد مدنیّه را نوشته به این بلاد فرستاد. اکثر اهل نجف و عتبات عالیات طریقه‌ی او را مستحسن دانستند و رجوع به اخبار نمودند و الحق اکثر آنچه مولانا محمد امین گفته است، حق است. (طباطبایی، ۱۳۸۴: ۲۹؛ مجلسی، ۱۴۱۴: ج ۱، ۴۷)

از دیگر کسانی که تحت تأثیر سخنان استرآبادی قرار گرفت، فیض کاشانی بود. این شاگرد و داماد ملاصدرای شیرازی در رساله‌ی «الحقُ المُبین» به اثرپذیری خود از استرآبادی اعتراف نموده و می‌نویسد: یکی از یاران ما که در مکه‌ی مکرّمه سکونت دارد به برخی از آنچه من بدان هدایت شده‌ام، راه یافته است و من در مکه به مصاحبت با وی نائل آمدم.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

ادامه‌ی صفحه‌ی قبل:
او بر این قول می‌رود که واجب است بر طبق اخبار به عمل پرداخت و طریقه‌ی اجتهاد و آراء بدعت‌آمیز را کنار نهاد و لازم است که اصول ساختگی فقه را ترک نمود و از به کار گرفتن آن خودداری ورزید و به جان خودم سوگند که وی در این‌باره به حق دست یافته است و او گشاینده‌ی این باب و راهنمای ما به طریق صواب شمرده می‌شود. (طباطبایی، ۱۳۸۴: ۲۹-۳۰؛ فیض کاشانی، ۱۳۴۹: ۱۲)

فیض کاشانی در کتاب «الاصول الاصیلة» ضمن آن‌که انسان را از آموختن منطق به سبب غریزی بودن فکر و استدلال بی‌نیاز دانسته است، (فیض کاشانی، ۱۳۴۹: ۱۵۰-۱۵۱) با لحنی تقریباً آرام به عدم جواز تقلید و اجتهادِ مصطلح حکم می‌دهد (همان: ۱۵۶-۱۵۷) و در رساله‌ی «الحق المبین» به سبب خوش‌بینی بیش اندازه‌ی استرآبادی به اخبار کتب اربعه و بی‌حرمتی او به برخی از فقهای بزرگ به انتقاد از او می‌پردازد. (همان: ۱۲)

البته ناگفته نمانَد که ملامحسن فیض چنان‌که شیخ یوسف بحرانی در «لؤلؤة البحرین» آورده است، شیخ فاضل و محدّث اخباری سرسختی است که بر مجتهدان طعن بسیار زده است و به ویژه از کتاب «سفینة النجاة» فهمیده می‌شود که وی به گروهی از علمای امامیه نسبت کفر داده است. (طباطبایی، ۱۳۸۴: ۳۰؛ بحرانی، ۱۴۲۹: ۱۱۶)

فیض کاشانی در «سفینة النجاة» اجتهاد و تقلیدِ مصطلح را بدعت و امری ساختگی در دین شمرده و دعاوی این فقیهان نادان را اوهامی فاسد و آرائی ضعیف معرّفی می‌کند (فیض کاشانی، ۱۳۸۷: ۲۰-۲۴-۲۸-۳۱-۷۹-۱۰۹-۱۱۰) و در ادامه می‌نویسد: شاید پرسش شما این باشد که ‌ای فیض کاشانی، تو بر امری عجیب و برخلاف مشاهیر فقها ادّعا کرده‌ای! که در این صورت باید گفت: اولاً من پیشقدم در چنین مخالفتی نبوده‌ام و نخستین کسانی که به مخالفت با مشهور برخاسته‌اند خود آن طایفه می‌باشند؛ زیرا قدما طریقه‌ی اخباری داشتند. و ثانیاً طبع تو به مشهورات عادت کرده است و تا زمانی که خود را از افسار عادت و قلّاده‌ی تقلید رها نسازی امور بر تو روشن نخواهد شد. (همان: ۳۰)

و در نهایت در رساله‌ای با عنوان «انصاف» فیلسوفان، متکلّمان و متصوّفه را گروهی مسکین، گمراه و جاهل معرفی کرده و پس از اذعان به تعمّق کردن و سپری نمودن عمر خود در مدعیّات و سخنان بیهوده‌ی آن گروه‌ها می‌نویسد: نه متکلّمم و نه متفلسف و نه متصوّفم و نه متکلِّف، بلکه مقلّد قرآن و حدیث و تابع اهل‌بیت آن سَرور. (فیض کاشانی، ۱۳۸۷: ۱۴۹-۱۵۰-۱۶۳-۱۶۴)
با آن‌که اخباری‌ها را به مخالفت با عقل متّهم کرده‌اند، آنان هرگز این اتّهام را نپذیرفته و محدّث نوری در «خاتمة مستدرک الوسائل» ضمن حجّت دانستن عقلِ قطعی و تأیید آن توسط بزرگان و سردمداران اخباری می‌آورد: اخباریون حکم قطعی عقل را پذیرفته و آن را حجّت می‌دانند. یعنی در کبریِ قضیه تردیدی ندارند ولی در صغری اگر مسئله بدیهی باشد، آن را می‌پذیرند و اگر نظری باشد، نمی‌پذیرند و حکم نقل را بر آن ترجیح می‌دهند. (نوری طبرسی، ۱۴۲۹: ذیل «الفائدة الحادیة عشر» ج ۹، ۳۰۸-۳۰۹-۳۲۰)

اندیشه‌ی اخباری با آن‌که از جهاتی بسیار سطحی و کاملاً پیش‌پاافتاده بود، ولی بیش از دو قرن حوزه‌های علمیه‌ی شیعه را در بر گرفت تا آن‌که وحید بهبهانی بپا خاست و صولت اندیشه‌ی اخباری را شکست و دوباره مدرسه‌ی اصولی رونق گرفت. (طباطبایی، ۱۳۸۴: ۱۴-۲۹)

طباطبایی، مصطفی (۱۳۸۴). بررسی آراء اخباری و اصولی، تهران: بی‌نا.

حرّ عاملی، محمد بن حسن (۱۴۲۳ق). الفوائد الطوسیة، قم: مکتبة المحلاتی.

استرآبادی، محمد امین (۱۳۸۴). الفوائد المدنیة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مجلسی، محمدتقی (۱۴۱۴ق). لوامع صاحبقرانی، قم: کتابفروشی اسماعیلیان.

فیض کاشانی، محسن (۱۳۴۹). الاصول الاصیلة و رسالة الحق المبین، به تصحیح جلال الدین حسینی ارموی، تهران: سازمان چاپ دانشگاه.

بحرانی، یوسف (۱۴۲۹ق). لؤلؤة البحرین، المنامة البحرین: مکتبة فخراوی.

فیض کاشانی، محسن (۱۳۸۷). سفینة النجاة و الکلمات الطّریفة، به تصحیح علی جبارگلباغی، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.

فیض کاشانی، محسن (۱۳۸۷). مجموعه رسائل(۱)، به تصحیح بهراد جعفری، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
نوری طبرسی، حسین (۱۴۲۹ق). خاتمة مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

یکی از مشهورترین آثار فارسی که در زمینه‌ی اخلاق نگاشته شده است، کتاب «اخلاق ناصری» اثر ابوجعفر محمد طوسی (۶۵۳-۵۹۷) است. خواجه نصیرالدین طوسی این کتاب را به احترام ناصرالدین ابوالفتح، حاکم وقت اسماعیلی، اخلاق ناصری نامید که از سه قسمت اخلاق فردی، اداره منزل و سیاست مدنی تشکیل شده است.
خواجه نصیر در فصلی با عنوان «آداب شراب» از حلیّت شراب سخن گفته و می‌آورد: چون در مجلس شراب شود به نزدیک افضل ابنای جنس خود نشیند، و از آنکه در پهلوی کسی نشیند که به سفاهت موسوم بود احتراز کند، و به حکایات ظریف و اشعار ملیح که با وقت و حال مناسبت داشته باشد مجلس خوش دارد، و از ترش‌روئی و قبض تجنّب نماید... و باید که به ‌هیچ حال چندان مقام نکند که مست گردد، که در دین و دنیا هیچ‌چیز با مضرّت‌تر از مستی نبود، چنانکه هیچ فضیلت و شرف زیادت از خردمندی و هشیاری نباشد؛ پس اگر ضعیف شراب بود اندک خورد یا ممزوج کند یا از مجلس سبک‌تر برخیزد... و اگر بر شراب خوردن قادر بود التماس زیادت بر آنچه دور می‌گردد نکند. (طوسی، ۱۳۵۶: ۲۳۴-۲۳۵)

نصیرالدین طوسی در این کتاب با آن‌که خود را از حامیان تک همسری معرّفی می‌کند، اما در عین حال نگاه درست و پسندیده‌ای به زنان نداشته و می‌نویسد: چون اثر صلاحیت و شایستگی احساس کند زنی دیگر را بر او ایثار نکند و اگرچه به جمال و مال و نسب و اهل‌بیت ازو شریف‌تر باشد، چه غیرتی که در طبایع زنان مرکوز بود، با نقصان عقل، ایشان را بر قبایح و فضائح و دیگر افعالی که موجب فساد منزل و سوء مشارکت و ناخوشی عیش و عدم نظام باشد باعث گردد، و جز ملوک را که غرض ایشان از تأهّل طلب نسل و عقب بسیار بود، و زنان در خدمت ایشان به مثابت بندگان باشند، در این معنی رخصت نداده‌اند، و ایشان را نیز احتراز أولی بود، چه مرد در منزل مانند دل باشد در بدن، و چنانکه یک دل منبع حیات دو بدن نتواند بود یک مرد را تنظیم دو منزل میسّر نشود. (همان: ۲۱۸)
او در ادامه‌ی اخلاق ناصری با زنان به گونه‌ای برخورد می‌کند که از فرهیخته‌ای چون وی انتظار نمی‌رود! ابوجعفر زن را فردی ناقص‌العقل می‌شمرَد که نباید با او مشورت نمود. وظیفه و شغل اصلی زن را خانه‌داری و تربیت فرزند می‌داند که در صورت دور بودن او از این وظایف، زن به فساد خواهد کشید. (همان: ۲۱۶-۲۱۸-۲۱۹)

چنان‌که معتقد است: بهترین زنان زنی بود که به عقل و دیانت و عفّت و فطنت و حیاء و رقّت دل و تودّد و کوتاه زبانی و طاعت شوهر و بذل نفس در خدمت او و ایثار رضای او و وقار و هیبت، نزدیک اهل خویش متحلّی بود، و عقیم نبود. (همان: ۲۱۵-۲۱۶) و در دختران، هم بر این نمط، آنچه موافق و لایق ایشان بود استعمال باید کرد، و ایشان را در ملازمت خانه و حجاب و وقار و عفّت و حیا و دیگر خصالی که در باب زنان برشمردیم تربیت فرمود، و از خواندن و نوشتن منع کرد. (همان: ۲۲۹-۲۳۰)
طوسی، نصیرالدین (۱۳۵۶). اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

کتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» یکی از مهم‌ترین کتاب‌های کلامی شیعه است. شیخ مفید در قسمتی از این کتاب تحت عنوان «باب جمع‌آوری قرآن» به تحریف لفظی قرآن اذعان کرده و معتقد است که قرآن به سبب تقدّم و تأخّر سُوَر و آیات تحریف شده است. چنان‌که در موجّه بودن نقصان در قرآن و حتی زیادت آن (در حدّ یک یا چند کلمه) نیز تردید نموده و درستی آن را دور از عقل و انصاف نمی‌شمرَد. (شیخ مفید، ۱۳۸۸: ۶۷-۶۸)
این متکلّم شیعه در قسمتی دیگر از این کتاب خود به نام «گفتاری در معنای اعجاز قرآن» حکم به نظریه‌ای می‌دهد که خود آن را از عجیب‌ترین بیان‌ها و واضح‌ترین براهین درباره‌ی اعجاز قرآن می‌داند. او بر آن باور است که معنای اعجاز قرآن در این نیست که انسان‌ها از آوردن کتاب، سوره و یا آیه‌ای همچون قرآن ناتوانند؛ چرا که آوردن قرآن در توان ایشان بود. پس اعجاز قرآن از این باب است که وقتی پیامبر اسلام انسان‌های فصیح و سخندان را به مبارزه می‌طلبد خداوند آنان را از آوردن کتابی مثل قرآن منصرف می‌سازد و این انصراف که تا آخرالزمان ادامه دارد، دلیلی بر نبوّت محمد و اعجاز در قرآن است. (همان: ۵۴)
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان (۱۳۸۸). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، ترجمه سجاد واعظی، تهران: آذینه گل مهر.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

کتاب «از سکس تا فراآگاهی» که شاید بتوان آن را مشهورترین و جنجالی‌ترین اثر اشو دانست، همه‌ی چیز جهان را شهد می‌خواند و حال آن‌که آموزگاران خائن و روحانیون مذاهب آن را به زهر تبدیل کرده‌اند... او سکس را مقدّس و یک انرژی الهی می‌شمرَد و معتقد است کسانی که مراقبه و تعمّق کرده بودند دیدند که در لحظات اوج، در وقت انزال، ذهن از فکر تهی می‌شود و این ناپدید شدن افکار سبب سرور می‌گردد. چرا که آن ولع ابداً برای بدن زن یا مرد نیست. بی‌نفسی و بی‌زمانی دلیل وجود این کشش دیوانه‌وار به سوی سکس است. آنان این راز را دریافتند. (اشو، بی‌تا: ۹-۲۵-۲۶-۵۵)
نظام یوگا، تانترا، مدیتیشن و بی‌ذهنی و فراآگاهی از اینجا توسعه یافت و انسان‌ها تجربه کردند که ذهن می‌تواند بدون وارد شدن به عمل جنسی، از افکار خالی شود و پیوسته در وضعیت مراقبه باقی بماند... بنابراین نخستین اصلی که مایلم به شما بدهم این است که اگر می‌خواهید پدیده‌ای را که عشق خوانده می‌شود بشناسید، نخستین کلید این است که قداست و خدایی بودن سکس را با تمام قلبتان بپذیرید... انسان‌ها می‌توانند به فراسوی سکس بروند، ولی فقط با فهمیدن کامل سکس و آشنا ساختن کامل خود با آن... وگرنه در سکس خواهیم زیست و در سکس از دنیا خواهیم رفت. (همان: ۲۶-۴۷-۵۵)

با شنیدن این مطالب برخی از مردم ممکن است فکر کنند که من مبلغ سکس هستم. اگر چنین است، لطفاً به آنان بگویید که ابداً مرا نشنیده‌اند... من طرفدار دگرگون کردن ذغال به الماس هستم. من آرزو دارم که سکس متحوّل شود... وقتی که عشق وجود نداشته باشد، ازدواج یک خرید است و با رفتن نزد یک زن روسپی هیچ تفاوت اساسی ندارد. شما زن روسپی را برای یک شب می‌خرید و همسر را برای تمامی زندگی‌تان. (همان: ۶۰-۷۷-۱۱۹)

اشو (بی‌تا). از سکس تا فراآگاهی، ترجمه محسن خاتمی، بی‌جا: بی‌نا.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

📘نفی عصمت

📝شیخ صدوق

محمد بن علی بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق، برخلاف اکثر علمای شیعه، پیامبران را معصوم از سَهو و اشتباه ندانسته است. لذا در کتاب «مَن لایَحضُرُهُ‌ الفَقیه» ضمن آوردن روایاتی مبنی بر قضا شدن نمازِ صبح پیامبر اسلام و اشتباهات او در نماز می‌نویسد:                                                           
    
«إنّ الغُلاةَ وَ المُفَوّضَة لَعَنَهُمُ اللهُ یُنکِرونَ سَهوَ النَّبِی». خداوند غلوکنندگان را - که معتقدند امور تکوینی هستی به پیامبر و امامان واگذار شده - لعنت کرده است. چراکه آن‌ها خطا و اشتباه پیامبر را منکر شده‌اند (شیخ صدوق، ۱۹۸۶: ذیل «باب احکام السهو فی الصلاة»، ۱/ ۲۴۹).                                                          
منبع:

_ شیخ صدوق، محمد بن علی، ۱۹۸۶، من لایحضره‌الفقیه، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
https://t.iss.one/Minavash

یکی از مباحثی که در مذهب شیعه همواره از وجوب و لزوم آن شنیده‌ایم، مسئله‌ی خمس است. کتاب «خمس از نظر حدیث و فتوی» اثر حیدرعلی قلمداران قمی (۱۳۶۸-۱۲۹۲) یکی از معدود کتاب‌های خوب نوشته شده در این زمینه است که گویی انتشار آن سبب ترور نافرجام قلمداران و سپس زندانی شدن او گردید.
قلمداران معتقد است با کمی تأمّل و اندکی تحقیق به آسانی روشن می‌شود خمسی که اکنون بین شیعیان متداول است، ساخته‌ی تعصّبات جاهلانه و یا سیاست‌های دروغین برخی از فقیهان شیعه است؛ چرا که در قرآن و سنّت مدرک و سندی در خصوص این خمسِ مرسوم وجود ندارد. لذا چند روایت ضعیف سرمایه‌ی بسیاری از روحانیون شیعه در این موضوع شده است و حال آن‌که احادیث متعدّدی دلالت بر عدم وجوب خمس می‌کند. (قلمداران، بی‌تا: ۲۴)

حیدرعلی قلمداران در ادامه‌ی این کتاب برای افرادی که خود را از فهمیدن قرآن و سنّت ناتوان می‌پندارند، به ذکر آراء عالمان و بزرگانی از شیعه می‌پردازد که فتوا به عدم وجوب خمس داده‌اند. لذا امید است که خواندن نظرات مخالف در این کتاب سبب توجّه حقیقت‌جویان و بیداری مقلّدین بی‌نوا از خواب غفلت گردد.

بسیاری از عالمان شیعه خمس را در زمان غیبت امام واجب نمی‌دانند (همان: ۵۰) و برخی چون مقدّس اردبیلی آن را به طور کلّی چه در زمان غیبت امام و چه در زمان حضور امام واجب نمی‌شمرند. (همان: ۵۹ الی۶۱) چنان‌که عالمان بزرگ و مشهور شیعه مانند ابن جنید اسکافی، شیخ صدوق، شیخ طوسی، مقدّس اردبیلی، شهید ثانی، شیخ حرّ عاملی، ملامحسن فیض کاشانی، شیخ یوسف بحرانی و... نیز دادن خمس را واجب نمی‌دانند. (همان: ۵۳ الی۷۲)

قلمداران، حیدرعلی (بی‌تا). خمس از نظر حدیث و فتوی، بی‌جا: بی‌نا.

*ابن جنید به اصل بریء الذمه بودن از پرداخت خمس استدلال کرده است.
(علامه حلی، ۱۴۱۳: ج ۳، ۳۱۴)

*امامان در زمان غیبت به شیعیان اجازه داده‌اند تا در حقوق ایشان از خمس تصرّف کنند. (شیخ طوسی، ۱۳۸۷: ج ۱، ۲۶۳)
*تصرّف شیعه در سهم امام به سبب توقیع امام زمان حلال است. (بحرانی، بی‌تا: ج ۱۲، ۴۴۷-۴۴۸)

*سهم امام از خمس در صورتی که نتوان آن را به امام رسانید مباح است. (حر عاملی، ۱۴۱۴: ج ۹، ۵۴۳)

*اصل بر عدم وجوب خمس است.
(مقدّس اردبیلی، بی‌تا: ۲۱۰-۲۱۱)
*اخبار عموماً بر سقوط خمس چه در زمان غیبت امام و چه در زمان حضور امام دلالت دارند. (مقدّس اردبیلی، ۱۴۰۵: ج ۴، ۳۵۵)

*در زمان عدم دسترسی به امامان، حقّ ایشان [یعنی خمس] یکسره ساقط است. (فیض کاشانی، ۱۳۸۸: ج ۱۰، ۳۴۵؛ فیض کاشانی، بی‌تا: ج ۱، ۲۲۹)

*پاره‌ای از علمای پیشین ما قائل به عدم‌وجوب خمس بوده‌اند و تضعیف احادیث دلالت‌کننده بر واجب نبودن خمس از سوی عالمان متأخّر، ناشی از تفحّص کم در اخبار و سرسری نگاه کردن در روایات است. (شهید ثانی، ۱۴۰۶: ج ۲، ۴۴۳-۴۴۴)
علامه حلی، حسن (۱۴۱۳ق). مختلف الشیعة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

شیخ طوسی، محمد (۱۳۸۷). المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

بحرانی، یوسف (بی‌تا). الحدائق الناضرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

شیخ حر عاملی، محمد (۱۴۱۴ق). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

مقدس اردبیلی، احمد (بی‌تا). زبدة البیان، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

مقدس اردبیلی، احمد (۱۴۰۵ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

فیض کاشانی، محسن (۱۳۸۸). الوافی، اصفهان: عطر عترت.

فیض کاشانی، محسن (بی‌تا). مفاتیح الشرایع فی فقه الامامیة، قم: کتابخانه مرعشی نجفی.

شهید ثانی، زین الدین (۱۴۰۶ق). منتقی الجُمان، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

کتاب بسیار جنجالی «فصل الخطاب فی اثبات تحریف کتاب رب الارباب» اثر عالم بزرگ شیعه حسین نوری طبرسی (۱۲۸۱-1217) را می‌توان یکی از کتاب‌های ممنوعه‌ی شیعه شمرد که در آن محدّث نوری برخلاف اکثر عـلمای شیعه به تحریف لفظی و معنوی قرآن اعتراف کرده است.

شیخ حسین نوری طبرسی در کتاب فصل الخطاب که آن را در دهه‌ی چهلم عمر خود در نجف به پایان رسانید، علّت تحریف قرآن را عوامل مختلفی مانند وقوع تحریف در تورات و انجیل، عدم کیفیت جمع‌آوری قرآن در اوایل صدر اسلام، وجود قرآنی منتسب به علی بن ابی طالب و احادیث متعدّد و صریح نقل شده در این رابطه می‌شمرَد.

نوری با آن‌که معتقد است در قرآن سوره و یا آیه‌ای اضافی وجود ندارد، اما زیاده و نقصان در قرآن را پذیرفته است. به این معنی که مثلاً لفظ «عن» در «یسئلونک عن الانفال» به قرآن اضافه شده یا سوره‌هایی مانند «حفد» ، «خلع» و «ولایت» از آن حذف شده است و یا شاهد حذف آیه‌ی «و انه فیه الی آخر الدهر» در سوره‌ی «والعصر» هستیم. چنان‌که در ترتیبِ سور و آیات نیز تغییر و تحریف صورت گرفته است.

این روحانی مازندرانی که بزرگان شیعه به تمجید از دانش و تقوای او پرداخته‌اند، در ادامه‌ی این کتاب نام چند تن از عالمان مشهور شیعه مانند شیخ کلینی، شیخ مفید، محمدباقر مجلسی و شیخ یوسف بحرانی را می‌بَرد که همگی برخلاف تکذیب و سانسور شدید حوزه‌های دینی شیعه، از قائلین به تحریف قرآن می‌باشند. (نوری، ۱۲۹۸: ۲۳ الی۲۶)

نوری طبرسی، حسین (۱۲۹۸ق). فصل الخطاب فی اثبات تحریف کتاب رب الارباب، بی‌جا: بی‌نا.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

من به‌ مانند اسپینوزا که اخلاق خارج از دین را پایه‌گذاری کرد و از خدای غیرمتشخص دفاع نمود، به خدای وحدت وجودی قائلم و به خدای متشخص انسان‌وار قائل نیستم. (ملکیان، ۱۴۰۱: ۱۴۲)

یکی از مهم‌ترین اندیشه‌های مصطفی ملکیان نظریه‌ی «عقلانیت و معنویت» است. نظریه‌ای که ملکیان با استناد به آن اسلام سنّت‌گرایانه را در عصر حاضر ناکارآمد پنداشته و اسلام متجدّدانه را هم نمی‌پذیرد. چنان‌که معتقد است جمع بین عقلانیت (آنچه مبتنی بر دلیل و منطق است) و معنویت (فهم عقلانی از امور باطنی یا همان اخلاق جهانی) در چهار مکتب قابل مشاهده است:
آیین بودا، آیین دائو، مکتب رواقیان و اسپینوزا. (همان: ۱۴۱-۱۴۲)

مصطفی ملکیان ضمن یکی خواندن اسلام تجدّدگرایانه و روشن‌فکری دینی، (همان: ۱۴۱) با صراحت به مخالفت با روشن‌فکران دینی پرداخته و اذعان می‌کند که من از سال ۱۳۷۷ به این نکته پی بردم که روشن‌فکری دینی پروژه‌ای ناموفق، غیرممکن و زیانمند بوده است؛ چراکه قوام روشنفکری به عقلانیت و قوام دین‌داری به تعبّد است و عقلانیت و تعبّد قابل جمع نبوده و با هم آشتی‌ناپذیر هستند.

از مجموع مساعی روشن‌فکران دینی که فواید و سودهایی نیز برای جوامع اسلامی داشته‌اند و من هم به همه‌ی آن‌ها احترام می‌گذارم، نه مؤمنان راستین راضی‌اند و نه مدرن‌های راستین. یک انسان مدرن امروزی می‌خواهد ارجاع همه‌چیز به استدلال باشد و می‌بیند در آثار روشن‌فکران دینی چنین چیزی نیست. یک مؤمن راستین نیز دلش می‌خواهد سخن خدا و پیشوایان دینی را بدون چون و چرا بپذیریم، اما روشن‌فکر دینی به دلیل عقلانیتی که می‌خواهد به آن التزام داشته باشد چون و چراهایی می‌کند. از این‌رو روشن‌فکر دینی نمی‌تواند هیچ‌کدام را راضی کند و مدام باید در حال رفو کردن پارگی‌ها باشد. (همان: ۱۳۸-۱۳۹)

این استاد دانشگاه و مترجم نامدار کشور در قسمتی دیگر از این گفت و گوی خواندنی خود با روزنامه شرق که در اواخر سال ۱۴۰۱ صورت گرفته است، متذکر می‌شود که بدبختانه در قرآن و روایات همه چیز از جمله تفکرات اشعری، معتزلی، شیعی، وهابی و حتی خوارجی یافت می‌شود. (همان: ۱۴۲) هرچند نباید فراموش کرد که دین و سنّت با یکدیگر تفاوت داشته و بخش زیاد و چشم‌گیری از مصلحت‌اندیشی‌های فردی و گروهی که در عصر حاضر غیردینی شمرده می‌شود، صرفاً تفکری سنّتی است که هیچ ربطی به دین ندارد.
مثلاً در دین گفته می‌شود: گناه غیبت از گناه زنا بیشتر است، اما کدام خانواده‌ی به تعبیر ما دینی و مذهبی است که شبانه‌روز مشغول غیبت نباشد؟ همین کسانی که غیبت می‌کنند اگر عروسشان نخواهد چادر بپوشد، به نظرشان می‌آید که خلاف دین و مذهب عمل کرده است. اگر تار موی دخترانشان پیدا باشد و یا دختران و پسرانشان به یکدیگر لبخند بزنند، به نظرشان می‌آید که ارکان عرش الهی دارد به تزلزل می‌افتد، اما غیبت برایشان اصلاً چیز مهمی نیست؛ و این تفکر، تفکری سنتی است و نه دینی. (همان: ۱۳۷)

ملکیان، مصطفی (۱۴۰۱). عقلانیت یک روش است نه یک فراورده: گفت و گو با مصطفی ملکیان درباره اخلاق و روشن‌فکری دینی، ضمیمه روزنامه شرق، سالنامه ۱۴۰۱، یکشنبه ۲۱ اسفندماه.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

📘طوبای محبت

📝محمداسماعیل دولابی

در پاره‌ای از کتاب «طوبای محبت»، که حاصل مجالس پند و وعظ محمداسماعیل دولابی است، می‌خوانیم:
    
گناه و عذاب وجود ندارد؛ خداوند اصلاً گناهی ننوشته است که بخواهد بیامرزد... عذاب را از کجا می‌آوری؟ از کجا می‌گویی عذاب هست؟! معنی عذاب این است که نیست، دائم نیست (دولابی، ۱۳۸۲: ۲/ ۱۸-۲۴). دنیا محلّ خنده است و اگر مردم عادت به گریه نداشتند محرّم و عاشورا هنگام عیش و عشرت بود (همان: ۲/ ۵۷). مرگ انسان‌ها شهادت است و آدمی پس از مردن نیازمند غسل، کفن و نماز نمی‌باشد (همان: ۲/ ۱۷۰). نماز، روزه، خمس و زکات مخصوص کسانی است که به یقین نرسیده‌اند و الّا اصل اقرارِ لا اله الّا الله است (همان: ۲/ ۱۲۳-۱۲۴).

منبع:

_ دولابی، محمداسماعیل، ۱۳۸۲، طوبای محبت، تهران، محبت.
https://t.iss.one/Minavash

برتراند راسل در کتاب «چرا مسیحی نیستم» ضمن نقد و نکوهش مذاهب می‌آورد: مسیحیت با آمادگی که در زجر و شکنجه داشت از سایر مذاهب مشخص گردیده است. خلفای اسلامی نسبت به کلیمیان و عیسویان با محبت‌تر از دول مسیحی بوده‌اند. (راسل، ۱۳۴۹: ۱۱-۲۶۳)
نیچه در کتاب «دجال» پس از آن‌که دین بودا و مسیحیت را از دین‌های نیست‌گرایانه و منحط معرفی می‌کند، می‌نویسد: اگر اسلام مسیحیت را خوار می‌شمارد، در این کار هزاران بار حق با اوست. مسیحیت میوه‌ی فرهنگ جهان کهن را از ما به یغما برد، و بعدها میوه‌ی فرهنگ اسلامی را که از بنیاد با ما بیشتر بستگی داشت و با ادراک و ذوق‌های ما صریح‌تر از یونان و روم سخن می‌گفت، لگدکوب و از دست ما ربود. چرا؟ زیرا این فرهنگ شریف بود و خاستگاه خود را به غریزه‌های مردانه مدیون بود و به زندگانی آری می‌گفت. بعدها جنگجویان صلیبی بر ضد چیزی جنگیدند که بهتر بود در برابرش به خاک می‌افتادند. فرهنگی که در مقایسه با آن حتی قرن نوزدهم ما باید خود را بس ناتوان و دیر آمد تصور کند. (نیچه، ۱۳۵۵: ۴۷-۱۳۱)

آلمانی‌ها ناپاک‌ترین، درمان ناپذیرترین نوع مسیحیت، یعنی پروتستانیسم را دارا هستند. من مسیحیت را نفرین و لعنتی عظیم و تنها داغ ننگِ جاوید بشریت می‌نامم. (همان: ۱۳۵-۱۳۶) این کتاب از آن چند تنی بیش نیست. شاید هیچ یک از آنان هنوز حتی به جهان نیامده باشد. احتمالاً آن‌ها خوانندگانی هستند که زرتشت مرا در می‌یابند. فقط پس‌فردا از آن من است. زندگانی بعضی کسان پس از مرگشان آغاز می‌شود. (همان: ۲۳)

نیچه، فریدریش (۱۳۵۵). دجال، ترجمه عبدالعلی دستغیب، تهران: آگاه.

راسل، برتراند (۱۳۴۹). چرا مسیحی نیستم، ترجمه س . طاهری، تهران: دریا.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash

ولایت فقیه سبب تقسیم فقیهان به دو گروه اصلی شده است که معتقدان به ولایت فقها در امر احکام و قضاوت را در اصطلاح طرفداران ولایت عامّه فقیه، و پذیرندگان ولایت فقها در امور احکام و قضاوت و حکومت را پیروان ولایت خاصّه فقیه یا همان «ولایت مطلقه فقیه» می‌گویند.
با آن‌که گویی ملااحمد نراقی تنها فقیهی است که قبل از سید روح‌الله خمینی به مسئله‌ی ولایت در حکومت اشاره نموده است، اما آیت‌الله خمینی در کتاب ولایت فقیه (حکومت اسلامی) که مجموعه‌ی سیزده سخنرانی او از سال ۱/۱۱/۱۳۴۸ تا ۲۰/۱۱/۱۳۴۸ در شهر نجف بوده است، می‌آورد: ولایت فقیه از موضوعاتی است که تصوّر آن‌ها موجب تصدیق می‌شود، و چندان به برهان احتیاج ندارد. به این معنی که هر کس عقاید و احکام اسلامی را حتی اجمالاً دریافته باشد چون به ولایت فقیه برسد و آن را به تصوّر آورد، بی‌درنگ تصدیق خواهد کرد و آن را ضروری و بدیهی خواهد شناخت. (خمینی، ۱۳۷۸: ۹)
خمینی در نقد آخوندهای درباری، در صفحات پایانی کتابش اذعان می‌کند: این‌ها از فقهای اسلامی نیستند. این‌ها را باید رسوا کرد تا اگر آبرو دارند در بین مردم رسوا شوند، ساقط شوند. باید جوان‌های ما عمامه‌ی این‌ها را بردارند. من نمی‌دانم جوان‌های ما در ایران مرده‌اند؟ چرا عمامه‌ی این‌ها را برنمی‌دارند؟ من نمی‌گویم بکُشند، این‌ها قابل کشتن نیستند. لازم نیست آن‌ها را خیلی کتک بزنند، لیکن عمامه‌هایشان را بردارند، نگذارند معمّم ظاهر شوند. (همان: ۱۴۸)
رهبر پیشین انقلاب جمهوری اسلامی ایران در هفتمین درسگفتار حکومت اسلامی از جواز مباهته می‌گوید و حتی گاهی تهمت زدن به انسان‌ها را واجب می‌شمرَد! (خمینی، ۱۳۴۸: ۱۸) این قسمت از سخنان خمینی با آن‌که بعداً از کتاب ولایت فقیه او حذف شده است، اما عبارت بدون سانسور آن را می‌توان در چاپ ۱۳۴۸ این کتاب که در چاپخانه‌ی آداب نجف منتشر شده است، مشاهده کرد. چنان‌که برای مطمئن‌تر شدن از این موضوع می‌توان به فایل صوتی درس سید روح‌الله خمینی در ۱۱/۱۱/۱۳۴۸ که توسط رادیو معارف ایران در تاریخ ۳/۴/۱۳۸۹ پخش شده است نیز مراجعه کرد.
خمینی همچنین در یکی دیگر از سخنرانی‌های خود که در جمع فرماندهان سپاه، معلّمان و مدیران صدا و سیما بوده است، در دفاع از اسلام و حفظ نظام اسلامی می‌گوید: یک بیچاره‌ای به من نوشته بود که شما گفتید که همه‌ی این‌ها باید تجسّس بکنند یا نظارت بکنند، خوب، در قرآن می‌فرماید که «وَ لا تَجَسَّسوُا». راست است، قرآن فرموده است، اما قرآن حفظ نفس آدم را هم فرموده است که هر کسی باید «وَ لا تَقتُلُوا اَنفُسَکُم». این اشکال را به سیدالشهدا بکنید. وقتی اسلام [و نظام اسلامی] در خطر است همه‌ی شما موظّفید که با جاسوسی حفظ بکنید اسلام را. واجب است شرب خمر کنید، واجب است دروغ بگویید. (خمینی، ۱۳۸۹: ج ۱۵، ۱۱۶)

خمینی، روح‌الله (۱۳۷۸). ولایت فقیه: حکومت اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

خمینی، روح‌الله (۱۳۴۸). حکومت اسلامی یا ولایت فقیه، نجف: مطبعة الآداب.

خمینی، روح‌الله (۱۳۸۹). صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
https://t.iss.one/khandanihayeminavash