میناوش

📘کمدی الهی

📝دانته

دانته آلیگیری در سال ۱۲۶۵ میلادی در شهر فلورانس ایتالیا به دنیا آمد. نُه‌ساله بود که عشق سوزانش به دختری هشت‌ساله به نام بئاتریس آغاز شد، اما بئاتریس با فردی دیگر ازدواج کرد و در سنّ بیست‌وچهار سالگی وفات یافت. این مرگ نابهنگام روح دانته را تکان داد و او را که هنوز شاعری تازه‌کار و ناپخته بود چنان آمادۀ شاعری کرد که عاقبت به صورت یکی از بزرگ‌ترین و نامدارترین شاعران تاریخ جهان درآمد (آلیگیری، ۱۳۷۸: ذیل «مقدمۀ مترجم»، ۱/ ۲۲-۲۶).

دانته در ادامۀ زندگی با زنی دیگر ازدواج کرد و در سی‌سالگی پای به سیاست گذاشت. او بر اثر اختلافات سیاسی محکوم به تبعید شد بدون آن‌که اجازه یابد زن و چهار فرزندش با او همراه شوند. دانته تا آخر عمر همسر خود را ندید، هرگز اجازۀ بازگشت به فلورانس را نیافت و سرانجام در سال ۱۳۲۱ درحالی‌که پنجاه‌وشش سال داشت، دار فانی را وداع گفت (همان: ۱/ ۷۷ الی۳۰).
کتاب «کُمِدی الهی»، که دانته آن را تنها کُمِدی نامیده و لقب الهی در حدود سه قرن بعد به سبب عظمت و ارتباط این مجموعۀ اشعار با عالم آسمانی به آن افزوده شد، شاهکار این شاعر و یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبی تاریخ جهان به‌شمار می‌آید که به گفتۀ ولتر هرگز کهنه نخواهد شد. چنان‌که اطلاق کمدی به معنا و مفهوم امروزی آن، یعنی طنز نیست و دانته این عنوان را به معنای اثری عامیانه در مقابل تراژدی که اثری منظوم برای خواص است تفسیر کرده است (همان: ۱/ ۱۰-۳۰-۳۱-۳۲).

آرتور شوپنهاور ضمن بی‌نظیر خواندن نیروی بیان و قوّۀ تخیّل دانته، صراحتاً شهرت زیادی کمدی الهی را نتیجۀ مبالغه دانسته و عامل این امر را مهمل بودن و نامعقول بودن فکر بنیادین این کتاب شمرده است (شوپنهاور، ۱۳۹۴: ۵۱۳). برتراند راسل هم اذعان کرده است که دانته گرچه در شعر و شاعری مبدع بزرگی به‌شمار می‌آید، اما به‌عنوان متفکر از عصر خود قدری عقب مانده بود و به طرز مآیوس‌کننده‌ای کهنه بود (راسل، ۱۳۵۱: ۲/ ۲۹۹). چنان‌که آناتول فرانس از زبان ویرژیل، شاعر رومی، افکار و اشعار دانته را یاوه خوانده و متذکر شده است که این مرد روح جسور و پُرهیجانی داشت و مغزش مشحون از افکار بلند بود ولی خشونت اخلاقی و جهل وی چنان بود که غلبۀ توحّش و بربریت را بر تمدّن روم گواهی می‌داد. طفلک نه شعر می‌فهمید و نه علم داشت. این احمق از حیوانات عجیب‌الخلقۀ جهنم صحبت می‌کرد و از آن‌ها می‌ترسید (فرانس، ۱۳۵۶: ۱۸۲-۱۸۳).
اولین ترجمۀ فارسی کمدی الهی، در سه جلدِ دوزخ و برزخ و بهشت، توسّط شجاع‌الدین شفا به چاپ رسید. شفا در قسمتی از مقدمۀ خود بر این کتاب می‌نویسد:

آشنایی کمابیش من با زبان ایتالیایی است که حقاً یکی از شرایط دست زدن به ترجمۀ کمدی الهی است، زیرا شایسته نیست که ترجمۀ چنین کتابی با آن‌همه ظرافت و ریزه‌کاری زبان اصلی آن که در هیچ ترجمه‌ای قابل نقل نیست، از روی یکی از ترجمه‌های خارجی این کتاب صورت گیرد و لذا این کتاب مستقیماً از زبان ایتالیایی ترجمه و از ترجمه‌های انگلیسی و فرانسوی نیز بهره برده است (آلیگیری، ۱۳۷۸: ۱/ ۶۷).
مفهوم سفر دانته به ماوراءالطبیعه، یعنی سیاحت او در دوزخ و برزخ و بهشت باآن‌که از ذهنی مذهبی سرچشمه می‌گیرد، اما از ادبیاتی شگرف و مفاهیمی سمبولیک برخوردار است و از میان این سه قسمت، معمولاً دوزخ مورد استقبال قرار گرفته است. قسمتی که دانته در بندهای عجیب و سخیفی از آن اذعان می‌کند که طبقۀ اول دوزخ، خاص ارواح کسانی است که مسیحی نیستند.

ارسطو، سقراط، افلاطون، جالینوس، بطلمیوس، اقلیدس، بقراط، ابن‌سینا و ابن‌رشد؛ که ایشان گناهی نکردند و شاید هم حسناتی داشتند، ولی این فضائل آنان را بس نیامد، زیرا رسم تعمید [اشاره به غسل تعمید] که باب آن آیینی است که تو بدان مؤمنی، در مورد ایشان صورت نگرفته بود و اگر هم پیش از مسیحیت زیسته‌اند، خداوند را چنان‌که باید پرستش نکرده‌اند (همان: ۱/ ۱۲۴-۱۳۴-۱۳۵).
https://t.iss.one/Minavash