👈 *حضور ۶۰ درصد مردم در پیام‌رسان‌های داخلی/ آیا مهاجرت به پلتفرم بومی اتفاق افتاده است؟*

✅ محمدحسین سیاح طاهری، جامعه شناس و کارشناس فضای مجازی

چند روز پیش #وزیر_ارتباطات، تصویری را در کانال شخصی خود در بله بارگذاری کرد که آمار کاربران فعال #پیام‌رسان_های_ایرانی را نشان می‌داد. این آمار به دلایلی مورد توجه رسانه‌های مختلف قرار نگرفت، اما حاوی نتیجه بسیار مهمی است که در این مختصر به آن اشاره می‌شود.

سالها یکی از انتقادات به پیام‌رسان‌های ایرانی این بود که مردم به این‌ها اعتماد نخواهند کرد. حتی نظرسنجی‌های رسمی مانند #ایسپا در سال ۱۴۰۰ نیز چنین مسئله‌ای را تایید می‌کرد که ۴۸.۴ درصد پاسخگویان اعلام کرده بودند فقط از رسانه‌های اجتماعی خارجی استفاده می‌کنند.
اما اتفاقاتی که در دو سه ماه گذشته رخ داد، نشان داد که این گمانه زنی‌ها صحیح نیست و مردم اگر خدمتی باکیفیت دریافت کنند، از آن سرویس استفاده خواهند نمود. اما چرا احساس عمومی ما با آمار وزیر ارتباطات همخوانی ندارد؟

*چرا احساس نمی کنیم که مهاجرت صورت گرفته است؟*
1⃣ باید توجه داشت که در امور فرهنگی و اجتماعی احساس شخصی ما ملاک نیست و بسیار پیش آمده که فرد در «حباب اطرافیان» گیر می‌کند و رفتار افراد نزدیک به خود را به سایر طبقات اقتصادی-اجتماعی و مناطق جغرافیایی کشور تعمیم می‌دهد. لذا برای شناخت امور می‌بایست از روش‌های علمی بهره برد. برای مثال درباره میزان کاربران #واتساپ و #اینستاگرام، فهم عمومی با واقعیت متفاوت است.
طبق اخرین نظرسنجی که توسط ایسپا انتشار عمومی پیدا کرده (خرداد ۱۴۰۱) بیان شده است که 78.5 درصد افراد بالای ۱۸ سال کشور از یک پیام‌رسان یا رسانه اجتماعی استفاده می‌کنند. در این میان استفاده از واتس‌اپ با 71.1 درصد بیش از سایر برنامه‌ها است و پس از آن اینستاگرام به میزان 49.4 درصد و تلگرام به میزان ۳۱.۶ درصد استفاده می‌شود. یعنی اگر جمعیت ایرانیان بالای ۷ سال را برابر ۷۴ میلیون در نظر بگیریم، جمعیت استفاده کنندگان از واتساپ حدود ۵۲.۵ میلیون نفر است. اما تصور عمومی این است که انگار تمام ایرانیان این پیام‌رسان را نصب دارند.
2⃣ آمارها را از مراجع متفاوت می‌توان تقاطع گرفت. برای مثال علاوه آمار پیمایش ایسپا می‌توان آمار کافه بازار ـ به عنوان فراگیرترین بازار اپلیکیشن ایرانی ـ را بررسی کرد. بازار پیش از فیلترینگ، نصب واتساپ را به میزان ۷۰+ و اینستاگرام را به میزان ۵۰+ میلیون نفر نشان می‌داد (با این فرض که ممکن است بعضی افراد دو شماره داشته باشند). این اعداد درحالی است که واتساپ به صورت انحصاری به مهمترین رسانه خارجی برای ارتباطات بدل ایرانیان شده بود اما در مقابل رسانه انحصاری داخلی وجود نداشت.
لذا همان طور که تصویر نشان می دهد، تعداد افراد مهاجرت کرده به داخل زیاد است، اما چون این جمعیت بین سکوهای مختلف تقسیم می‌شود، این افراد کم به نظر می‌آیند. آمار کاربران پیام‌رسان‌های داخلی بر اساس اطلاعات کافه بازار (در تاریخ ۲۰ آذر ۱۴۰۱) نشان می‌دهد بیش از ۴۳ میلیون نفر پیام‌رسان‌های داخلی را نصب کرده‌اند، بنابراین در مقایسه با آمار واتساپ و اینستاگرام با اطمینان می‌توان گفت که بیش از ۶۰ درصد مردم به داخلی مهاجرت کرده‌اند.
3⃣ نکته دیگر این است که کاربران به صورت «انفرادی» به پیام‌رسان‌های داخلی مهاجرت کرده‌اند و هنوز گروه‌ها بدانجا منتقل نشده است؛ باز در نظرسنجی‌های معتبر مانند ایسپا از افراد پرسیده شده که بیشترین استفاده شما از رسانه‌های اجتماعی چیست و اغلب کاربران به برقراری ارتباط با دوستان، خانواده و... اشاره داشته‌اند. لذا به خلاف آنکه کسب و کار کانال‌داری در این پیام‌رسان‌ها پررونق است که خواننده محترم این را از آمار اعضای کانال‌های پرمخاطب و تعداد مشاهده‌ها (view) می‌تواند مطمئن شود، اما به دلیل مهاجرت انفرادی، این تصور به وجود می‌آید که انگار کسی از اینجا استفاده نمی‌کند.
به عنوان آزمایش خواننده گرامی کافی است یکی از پیام‌رسان‌های بالای ده میلیون کاربر را نصب کرده و نگاهی به قسمت مخاطبان آن بیندازد. می‌توان پیش بینی کرد که ۳۰-۲۰ درصد شماره مخاطبان گوشی خود را در آنجا بتواند ببیند که با نصب پیام‌رسان دوم و سوم این تعداد رو به تزاید خواهد گذاشت. لذا به درستی می‌توان نشان داد که مردم به پیام‌رسان‌ها مهاجرت کرده اند اما به خاطر تنوع پیام‌رسان‌ها است که این مسئله به درستی دیده نمی‌شود. امید که با ایجاد امکان اتصال متقابل بین پیام‌رسان‌ها (interconnection) یا تلفیق آنان از طریق خرید،‌ واگذاری سهام و... این مسئله پراکندگی برطرف شود.

@MLiteracy