Ўзбекчилик, ўзбек ким, қандайлиги ҳақида мақола сўрашди. Ёзолмайман дедим. Олим эмасман: манбаалар титиб, изланиб ёзсам фактларни қаторлаштириб. Йўқ, унақаси шарт эмас, адабиёт, дейлик шеъриятдаги ўзбек образи ҳақида ёзинг истасангиз. Ажойиб. Лекин шеърларда тасвирларган, тақдим қилинган ўзбек образи манга ёқмайди. Ясама. Бир шеърда бошда дўппи, бошқасида дунёни маҳлиё қилган, унисида тоғни талқон қилган, яна бирида: дунё оғзимизга қараб турибди, бунисида бола-чақам бор деб ҳақиқатни айтолмаган... Ва ҳоказо.

Ғирт ёлғон!

Минглаб шеър ёзадиганлар бор. Уларни ичидан ўзига хосларини танлаб оламиз. Қолганлари шу танланганларга тақлид қилиб ёзиб ўтади.

Энди бир миллат МИЛЛАТ бўлиб шаклланган бўлса, айнан ўзига хос хусусият, хислат, белгилари бўлади.
Немис деганда кўз олдингизга ким, нима келади?
Хитой дегандачи?

Ўзи ўзбек ким? Зайбал шу дўппи-чопон. Яланғоч юрса ўзбек бўлмайдими?

Кўзи қисиқ бўлса ўзвакми?
Бир-бирини алдаса ўзбекми?
Данғиллатиб тўй қилсами?
Рассияга қатнасами?

Нима айтарли, аниқ белгилари бор ўзбекнинг сизнингча?!

Ayni paytdagi holatingizni qaysi sheʼrdagi parcha ko‘rsatib beroladi?

Mani hozir Abduvali Qutbiddinning sheʼridagi mana bu to‘rtlik ifodalaydi:

"Ko‘rpaga burkansam, ko‘rpa ilvirar, Yostiqqa yopishsam, ilvirar yostiq.
O‘y menga sig‘maydi, uy menga sig‘mas,
Bosiriq — bosiriq..."

Ёзувчи ошнам "Қорасуяклар" асари муаллифи Шербек Бобонор ўғли билан.
Ўқиганлар борми бу китобни?

So‘ngi Mamont.

https://youtu.be/5L4XJLdwkWQ?si=yvoUmrD189lHSH-k

Hamma ingliz tilini o‘rganishga tushdi. Va mana, hamma ingliz. Rus tilidan yevropa tillariga o‘tayotganimiz yaxshi. Vaqt kelar ularning ilmini ham olarmiz o‘z tilimizga. Menga sharq ayniqsa fors sanʼati qiziq. Eron kinosi dunyo cho‘qqisida bugun. Sheʼriyati, musiqasi ham azaldan yuqori. Biz bilan ildizi bir. Eron-Turon. Aka-uka deganday. Fors tilidan buyuk asarlar o‘girishimiz kerak. Ildizi uzilmagan sanʼat o‘sadi. Yaʼni eng zamonaviy shoir — eng qadim ildizidan uzilmagan shoirdir. Biz aynan o‘zimizga xos holimizda dunyoga qiziqmiz. Bir ispanni yaponlarga taqlid qilgani uchun o‘qimaymiz masalan.

Shoir bu — ummon. U o‘ziga oqib kelajak daryolarga yo‘l ocgishi kerak. Tarix daryosi, ilm daryosi, sanʼat daryosi vahokazo.

Avval o‘zimiz, o‘zimizga xosligimizni anglaymiz va keyin dunyoga ochilamiz. Yangi narsalar o‘rganib, o‘zimiz bilan chog‘ishtiramiz. Yanada yangi ijod yaratamiz.

Alamlisi, hali shundoqqina yon qo‘shnilar: qozoq, qirg‘iz, turkman, tojik, afg‘on adabiyotini ham bilmaymiz.

Endi adabiyotga kirayotganlar, qadamni qo‘shnilardan boshlang!
Tanishing. O‘rganing. Tanishtiring o‘zingizni. Shunda katta kuch yaraladi. Keyin bemalol yanada kengayasiz. Yo‘qsa shu yerda o‘ralashib yuraverasiz Abdulla Orifning tilla baliqchasiday.

ЖУРЪАТСИЗ
"Менинг ҳар қадамим ўлимга қарши"
Шавкат Раҳмон

Ўзимни ўлдириш ҳақида ўйлаб кўрмаганман ҳеч қачон.
Қуёшни севган одам,
аёлни севган одам
хаёлига келмас худкушлик.
Ҳаёт барибир қизиқ
қашшоқлиги билан
телбалиги,
урушлари билан.
Дейлик украинада туғилганимда,
босқинчилар ўқталса милтиқ
ҳайқирардим ўлимим олди:
"Яшасин, ҳаёт!"
Фашистлар отаётган дам
қуёш чиқишига оз қолди
демаганмиди Лорка.
Ёлғизлик — соатники,
Бахтсизлик — ақлники.
Ташқаридаман иккисидан ҳам.
Билмайман ҳозир ҳафтанинг
қайси тунила ўпишаётганим.
Неча ёшдаман?
Капалакдан ёш,
қарғадан — қари.
Биров сизни қаттиқ севаман деса куламан,
нега қаттиқ, юмшоқ эмас?
Битта музқаймоқ билан авраш мумкин кўнглимни.
Сиз эса ҳудкушликдан гапирасиз.
Бобом қабрида шеър ўқиб йиғлаганимдай
(нега ўқиб бермадим тириклигида?
Йиғлаб юборишидан қўрққанмидим менга қўшилиб?)
йиғига тўймадим,
тўймадим денгизлар жозибасига.
Тбилисилик Зураб рассом
мушугини севгандай
севиб улгурмадим ватанни.
У ўзини масъул билар мушуги, кўппаги, Грузия,
бутун дунёга!
Менинг масъулиятим тамаки топиш,
янгича қофия излашдан нарига ўтмас.
Вужудим — Тангри ҳадя қилган муқаддас дафтарга битилмаган сатрлар қанча
ва қай фариштанинг тушидир бу тун?
Нақадар гўзал!
Эҳтиросим билан майин қовушар —
шеър туғади тонг!
Ўқиб бераман саратонда куйган дарахтлар соясига,
чанқоғин қондирар муздек овозимдан
томоғи қуриган қушлар.
Худкушлик ҳақида ўйлашимга ҳалал берар гўзаллик,
соддалиги онамнинг,
кеча учратганим бир қиз лаблари,
яна Табриз,
тушларимда кезиб юргич чақалоқ кулгуси
ва ҳали оёқ-тили чиқмаган ватан.
"... Ҳей, шоир!"
Ана, чорлаяпти чирилдоқ.
Тонг шамоли ҳилпиратар деразам пардасини —
"кел!
Қуёш чиқишига оз қолди."

Отилиб чиқаман кўчага!

Ахир айтдим-ку,
аёлни севган одам...

Қўшимча:
Суратда Рассом Зураб Гикашвили, Қамар дадо, Жамшид Валиев ва камина.

Жонтемир

@Jontemir_t

Nimadir deb kelamiz eshitib.

https://www.instagram.com/reel/DMmaMtqIE-w/?igsh=MXhtaDExNjdzeWNibA==

Bugun shoir, adabiyotshunos, tarjimon Vafo Fayzulloh tug‘ilgan kun.
Vafo akaning adashmasam birinchi kitobi bu. Sheʼrlar. To‘g‘ri, tishga tegadi o‘qiyotganda. Yasalganday. Yaʼni sheʼr oqiiib kelmaganday. O‘ylab, puxtalik bilan yozilganday.(Asqad Muxtor sheʼrlarichi unda?) Bu mani o‘zidan itaradi, lekin shunga qaramay Vafo akaning shu kitobidagi sheʼrlar chiroyli. Kitobdagi Ilk sheʼrdan bilasizki har bir satr aloxida. Bir-biriga aloqasiz aqlni qiynab o‘ylab topilgan. Barnobek Eshpo‘latov sheʼrlarida ham shuni sezgandim. Keyin o‘ylab qoldim, balki bu ham o‘ziga xoslikning bir ko‘rinishidir?
Sheʼriyat kuchli aql maxsuli bo‘lishi ham mumkin. Yoki boshqacha aytsak, sheʼr butunlay hissiyot yo butunlay aql maxsuli bo‘lolmaydi.
Va bu gaplar baho berish emas. Biz qozi emasmiz. Shunchaki o‘zimga aytgan gaplar kitobni o‘qiganda.

Endi siz o‘qing va fikrlarni yozing.

Ha, Vafo akaning maqolalari, tarjimalarini esa so‘zsiz o‘qing!

@Jontemir_t

* * *
Бағринга бос изтиробингни,
Юрагингни авайла, шоир.
Оломон оч,
қонинга ташна!
Ейдилару бир-бирларини,
ўзларини ҳазм қилолмас.

Муқаддас китоблар оятларини
дарахт яфроғида кўрмагунча ёз.
Ўйла нечун сўзда бездириб
табиатга ярашар такрор?
Тунда шаҳват лойига ботиб
тонгда зебо шеър битган кафтинг
чизиғида изғиб юрган ким?

Бағринга бос изтиробингни,
ҳислар ҳоким хилватинга қоч.
Оломон оч –
ейдилару бир-бирларини
ўзларини ҳазм қилолмас.
Сирларингни ёйма уларга,
саволинга беролмас жавоб.

Юрагингни авайла, шоир.
Зерикканда ёнига чорлаб,
тўйиб-тўйиб сўзлашмоқ учун
Тангри ерга юборган сени.

Жонтемир

@Jontemir_t

Шунчалик нафратланиб қолганманки илмий иш қилган, қилаётган ва уларга мавзу танлаб берадиганлардан. Балки бу нафрат эмас, ҳайронлик. Ҳеч кимга қизиқ бўлмаган мавзуларни қандай топишаркин деб ақлим шошади. Дейлик Навоий ғазалларида ит образи.
Бобур ғазалларида ёр образи.
Ва ҳоказо!
Буям бир истеъдод бўлса не ажаб? Журналда ишлаб юрган пайтларим, шеърият бўлимидаги ходим, шоирларнинг эээнг расво шеърларини саралаб берарди. Кулардик. Қандай қилиб ахир? Шунча яхши, баланд шеъри бор бўла туриб, бунақа ўртача машқларини саралаб олиш мумкин журналга? Ўша ходимга ўхшаганлар илмий ишлар юқорисида!

Ҳақиқат ва ҳозирги ҳаётимизга тадбиқ қилиб бўлмайдиган ҳар қандай илм бенаф!

Навоийнинг итини етаклаб чарчамади булар. Рамз қилиб олгину бугун ҳақида гапир!

Бирорта илмий иш шов-шув бўлиб ўқилганини кўрмадим, эшитмадим. Сабаби уларда ҳақиқат ва бугунги ҳаёт йўқ! Сохта, қуруқ сафсата. Агар жиндек ҳақиқати бўлса, матн ўзидан қувват таратади.

Яна бир гап. Бирор классик ижодкор кўтарган муаммо ҳозир ҳам долзарб бўлса, бу ўша ижодкорнинг узоооқни кўра билганию буюклигини англатмайди! Шунчаки биз яшаётган жамият, муҳит ўшанча йилдан бери ботқоғидан чиқмаганини кўрсатади. Буни таҳлил қилиш керак.

Ҳатто муаммоларимиз янгиланмаган!

Университетларда ўқиётганлар, қўрқоқ, ўтмишига ботиб қолган домлалардан мавзу олманг!

Диплом бермаса бермасин!
Доктир бўлмасангиз дунё портламайди. Туфланг чайналиб, сасиб кетган, одамларни ижирғантирар мавзуларга!

Бугунги кун ҳақида ёзинг! Сизнинг тарихга ҳам, келажакка ҳам хизматингиз бугун ҳақида ёзганингиздир!

Ҳарқандай илм, шеър, фалсафаю энг ўртча матнларда ҳам бугун — биз кўриб турган гўзаллик, зулм, жоҳиллик, уруш, севги, секс, ўзини англолмаётган, англатолмаётган ҳислар, ота-она ва бола муносабатлари, жинсият, эротика, сиёсат, илоҳиётга муносабат... бўлмаса, бир пул.

Сизга мавзу бераётган домлага айтинг, қайси ўқувчиси ёзган диплом иш, ёқлаган илмий иш ўзгариш ясаган? Умуман сааал бўлсаям оғизга тушган. Яъни ҳақиқати бор. Яъни тириклар ҳаётига алоқадор. Яъни қўрқувдан ҳоли...

Қуруқ "макалатура"ни боқяпмиз холос...

Бугун, ҳозир кечиктирмай таҳлил қилиниши керак бўлган энг йиринглаб кетган мавзу — интим муносабат, эротика, тана, жинсият. Бу гўё борлигини ҳамма биладию ўзларини йўқдай тутадиган яра.

Ўз жинси, танаси, эҳтиёжлари, ҳисларини англолмагани, очиқ гапиролмагани, соғлом муносабатга киришолмагани сари пачоқ, ҳиссий ахта, касал, жоҳиллашиб бораверади авлод. Буни санъат, хусусан адабиёт орқали ўрганилади. Кейин жамиятшунослар ўрганади. Кучли дўхтир, психолог, сексологлар бўлса, уларам ташхис қўйишда кўмаклашади.

Бугунги адабий жараёнда кезиб юрган ҳудкушлик мавзуси масалан.

Болани 30 га кирсаям эркин қўйиб юбормаётган золим оила мавзуси.

Инфантинлик масаласи.

Ўз меҳнатидан боқаётган амалдорлардан ички қўрқув масаласи.

Эҳеее... Яна қанча мавзу керак?

Орамизда илмий иш қилганлар ё энди қилаётганлар борми?

Бўлса, қайси мавзуларда қиляпсиз?
Ёзиб кетингчи.

МУҲИТ

Яра босиб кетган танимни,
Соғ аъзо йўқ, ичимни қазинг.
"Кўрсат қани", зўрлаб ялинма,
Айтиш уят — гуноҳи азим.

Яра босиб кетган... жим ўраб-
чирмаганча юраман қувноқ.
Шунда алқар сохталик тўрам:
Итоатгўй, думбулим, говлох*.

Бирам ёқар чалаярим гап
Гарчи фикр, илм занглаган.
Қучоқласам, яраларимга
ботиб қолар бутун мамлакат.

Дунё бурнин кесайлик, шоҳим,
Кулмасинлар бадбўйим анқиб...
Мен Айюбман, фақат гуноҳим
кечиришни унутган Тангри.

*Говлох (шева) — содда, бўшанг.

Жонтемир

@Jontemir_t