ایدئولوژی و دگماتیسم:
زندان ذهن و خطر سیاست

✍️ قربان عباسی


سیاست، در ذات خویش، میدان پرسش و گفت‌وگوست؛ عرصهٔ تکثر آرا و تضارب افکار. اما ایدئولوژی و دگماتیسم، این دو بلای مزمن سیاست، از همان آغاز با روح آزاداندیشی و شکاکیت فلسفی در ستیز بوده‌اند. ایدئولوژی به ظاهر ابزاری برای فهم و تبیین جهان است، اما در عمل اغلب بدل به زندانی می‌شود که انسان را از واقعیت‌ها محروم و او را بردهٔ چارچوب‌های خشک و ازپیش‌تعریف‌شده می‌کند. دگماتیسم، همزاد ایدئولوژی، از دل آن زاده می‌شود؛ همان تعصبِ کور و ایمانِ بی‌چون‌وچرایی که هر امکانی برای اندیشیدن، پرسیدن و اصلاح را نابود می‌کند.

ایدئولوژی خطرناک است زیرا به آدمی وعدهٔ رستگاری می‌دهد و در ازای آن آزادی تفکر را از او می‌گیرد. به انسان می‌آموزد که به جای جست‌وجوی حقیقت، به تکرار شعارها بسنده کند. به جای درک پیچیدگی‌ها، به دوگانه‌سازی‌های کودکانه دل ببندد: ما/آن‌ها، خیر/شر، حق/باطل. در منطق ایدئولوژی، جهان جای پرسش نیست؛ جای پیروی است. و این درست خلاف ذات سیاست، که باید میدان گشایش افق‌ها و چالش وضع موجود باشد. فیلسوفان از افلاطون تا آرنت بارها هشدار داده‌اند که هر زمان اندیشیدن متوقف شود و کلیشه‌ها بر ذهن حاکم شوند، سیاست از وظیفهٔ خود که حفظ انسان به عنوان یک موجود آزاد است، منحرف خواهد شد.

ایدئولوژی و دگماتیسم، فارغ از جهت‌گیری‌های چپ و راست، دین و دنیا، شرق و غرب، یک بیماری مشترک‌اند: بیماری فروبستن ذهن و قلب. در دنیای معاصر، ما شاهدیم که مردمان، گویی در یک خواب جمعی، خود را به دست روایت‌های کلان می‌سپارند و هیچ تردیدی به دل راه نمی‌دهند. این همان «توتالیتاریسم ذهنی» است که هانا آرنت از آن سخن می‌گوید: وقتی آدمیان دیگر از خود سؤال نمی‌کنند، وقتی دیگر قادر به دیدن انسانیت دشمنان و کاستی دوستان نیستند، وقتی حقیقت را قربانی وفاداری می‌کنند، آنگاه سیاست بدل به ماشین خشونت و سرکوب می‌شود.

فلسفهٔ سیاسی اما از ما می‌خواهد که به گونه‌ای دیگر بیندیشیم: در برابر هر آموزه‌ای شک کنیم، هیچ حقیقتی را مطلق نپنداریم، هیچ شعاری را بی‌تحلیل نپذیریم. سقراط به ما یاد داد که فضیلت، در جست‌وجوی حقیقت است، نه در مالکیت آن. کانت هشدار داد که «جرئت اندیشیدن داشته باش!» و امروز، این هشدار بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد. چراکه ایدئولوژی‌ها، چه در پوشش مذهب و اخلاق، چه در نقاب علم و ترقی، همچنان می‌کوشند ذهن‌های ما را تسخیر کنند.

اندیشیدن دشوار است؛ تردید کردن، حتی دردناک است. اما بدترین بیماری سیاست، آن است که انسان به جایی برسد که دیگر نپرسد، دیگر به بدیل‌ها نیندیشد و در خود نیروی نه گفتن نیابد. دگماتیسم، حتی اگر با شعار عدالت و آزادی ظاهر شود، دشمن این دو است، چون نقدپذیر نیست، چون خود را عین حقیقت می‌داند و دیگران را خطاکار و دشمن.

هر کس که دغدغهٔ آزادی و کرامت انسان دارد، باید همواره آمادهٔ نقد هر باور و ایدئولوژی‌ای باشد—حتی آن باورهایی که روزی مایهٔ امید و الهام بوده‌اند. آزادی سیاسی از آزادی اندیشه آغاز می‌شود. و آزادی اندیشه تنها آنگاه معنا دارد که جرئت کنیم با تردید، با پرسش، با شک، حتی به مقدس‌ترین باورهای خود بنگریم. این وظیفهٔ هر شهروند و هر اندیشمند است: برهم‌زدن خوابِ دگم‌ها و گشودن روزنی به افق‌های تازه.

#ایدئولوژی #دگماتیسم #کرامت_انسانی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
آیا می‌دانستید جشن امُردادگان یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در ستایش جاودانگی، تندرستی و طبیعت برگزار می‌شود؟ این جشن در روز هفتم مرداد، زمانی که نام روز و ماه یکی می‌شود، گرامی داشته می‌شود. واژه «امرداد» در زبان اوستایی به معنای «بی‌مرگی» و «جاودانگی» است و از امشاسپندان آیین زرتشتی به شمار می‌آید. امرداد، نگهبان گیاهان و نماد زندگی پایدار است؛ از همین رو این جشن پیوندی ژرف با طبیعت و سرسبزی دارد.

آیا می‌دانستید زرتشتیان در روز امردادگان، به کوه و دشت و باغ می‌روند تا با طبیعت پیوندی تازه برقرار کنند؟ آن‌ها در این روز به پاسداشت گیاهان و جان‌بخشی آن‌ها به انسان و جهان می‌پردازند. رسم بر این است که خانواده‌ها غذاهایی ساده و گیاهی تهیه کنند، از گل‌ها و گیاهان خوشبو استفاده کنند، و آبی گوارا بنوشند تا روح و تن را تازه سازند. این آیین در دل خود یادآور سپاس از زمین و فراوانی نعمت‌های طبیعی است.

آیا می‌دانستید فلسفه جشن امردادگان تنها در آیین زرتشتی خلاصه نمی‌شود و مفاهیمی چون سلامت، پاکی و جاودانگی در باورهای ایرانیان ریشه‌ای عمیق دارد؟ در متون کهن آمده که انسان برای رسیدن به امردادی، باید پرهیزگار، راستگو و نیک‌اندیش باشد. این نگاه، انسان را بخشی از چرخه حیات و طبیعت می‌داند که با رفتار و اندیشه‌اش می‌تواند در مسیر جاودانگی معنوی گام بردارد.

آیا می‌دانستید هنوز هم در برخی مناطق ایران، خانواده‌ها به مناسبت امردادگان گرد هم می‌آیند، به دل طبیعت می‌روند و سنت‌های نیاکان را زنده می‌دارند؟ گرچه این جشن همانند گذشته در سطحی گسترده برگزار نمی‌شود، اما در میان زرتشتیان ایران همچنان با شور و احترام گرامی داشته می‌شود. امردادگان، یادآور این نکته است که در جهان پرآشوب امروز، پیوند با طبیعت، سلامتی و تلاش برای زندگی نیک، همچنان ارزش‌هایی ماندگارند.

#امردادگان #آئین_باستانی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402