Kift va Kaft

Kift. Bu arabcha so'z katf(un), katif(un), kitf(un) shakllariga ega; o'zbek tiliga kitf shakli tf tovushlari o'rni almashib qabul qilingan: kitf » kift; ko'p ma'noli katafa fe'lining "qo'llarini bog'ladi" ma'nosi bilan hosil qilingan I bob masdari bo'lib, arab tilidan "yelka" ma'nosi bilan o'zlashtirilgan.

Kaft. Bu arabcha so'z asli kaff(un) shakliga ega bo'lib, tojik tiliga kaf (oxirgi bir f tovushi tashlab) qabul qilingan;
Bu so'z o'zbek tilida kaft shaklida, ya'ni oxiriga t tovushi qo'shib talaffuz qilinadi.
Kaft so'zi ham xuddi kaf so'zi kabi "qo'lning bilak uchi bilan barmoqlar oralig'idagi yassi qismi" ma'nosini anglatadi.

© Sh. Rahmatullayev | O'zbek tilining etimologik lugʻati

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

Izoh:

Moki. Bu so'z forscha-ruscha lug'atda maku shaklida, tojikcha-ruscha lug'atda moku shaklida keltirilgan; o'zbek tilida u tovushi i tovushiga almashtirib olingan; "tikuv mashinasida gazmolning o'rishiga arqog'ini o'tkazadigan g'altak" ma'nosini anglatadi.

© Sh. Rahmatullayev | O'zbek tilining etimologik lugʻati

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

"Xazoyin ul-maoniy"

Maqola nomidan kelib chiqib, xoynahoy, bu adabiyotga taalluqli maqola bo'lsa kerak,deb o'ylagan bo'lsangiz, qisman adashdingiz.

Bugun sizlar bilan so'z va gap larning ma'nolarini boyituvchi, fikrimizni yana ham tushunarliroq ifodalashimizda ko'maklashuvchi vositalar haqida gaplashamiz.

Bular: yuklamalar, lug'aviy shakl yasovchi qo'shimchalar va ko'makchi fe'llar.

Qaysidir ma'noda jamlanma mavzu desa ham bo'ladi. Yuqoridagi vositalarning vazifaviy uyg'unligi bir mavzu ostida birlashtirdi.

Yuklamalar so'z va gaplarga qo'shilib, ularga qo'shimcha ma'no yuklovchi grammatik vositalar hisoblanadi. Ular til birliklariga so'roq-taajjub, gumon, ma'no kuchaytirish, chegaralash, o'xshatish, inkor kabi turli ma'nolarni qo'shib, ularni boyitadi.

Lug'aviy shakl yasovchi qo'shimchalar so'z asoslariga qo'shilib, ularning atash ma'nolarini boyitib, ko'plik, erkalash, daraja, chegaralash, harakatning kuchli-kuchsizligi kabi turli ma'nolarni qo'shadi.

Yuqoridagi ikkitasi bilan vazifasi bir xil bo'lsa ham, "xizmat ko'rsatish doirasi" biroz cheklangani bu ko'makchi fe'llardir. Chunki ular faqatgina fe'l so'z turkumidagi so'zlarga qo'shilib, nutqimizni bayot etishimizni anchayin osonlashtiradi.

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

Izoh:

Andaza. Bu ot forscha-ruscha lug'atda [andoze] shaklida keltirilib, "мера, размер" kabi ma'noni anglatishi, tojikcha-ruscha lug'atda andoza shaklida keltirilib, "мера, мерка, измерение, размер" kabi ma'noni anglatishi aytilgan.
"O'zbek tili izohli lug'ati"da andaza shaklida keltirilib, "kiyim-bosh, poyabzal kabi buyumlarni bichish, tikishga tayyorlash uchun yasalgan shakl, qolip" ma'nosini anglatishi aytilgan. O'zbek tiliga bu tojikcha ot ikkinchi bo'g'inidagi o tovushi a tovushiga almashtirib olingan.
Tojikcha andoza oti asli "qur, tayyorla, to'ldir" kabi ma'nolarni anglatadigan andoxtan fe'lining andoz hozirgi zamon asosiga -a qo'shimchasini qo'shib, hosil qilingan; shunga ko'ra "bichishda, shakl berishda ishlatiladigan asbob" ma'nosini anglatadi.

© Sh. Rahmatullayev | O'zbek tilining etimologik lug'ati

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

Xulosam:
Tilimiz shu so'zni qabul qilishda o'z xususiyatiga qarshi borgani ko'rinib turibdi. Chunki o'zbek tili "o" lovchi til hisoblanadi, ya'ni qardosh xalqlar tillarida mavjud bo'lgan ko'plab so'zlar bizga "o" lashgan holda o'zlashgan: qazan – qozon;
Shu xususiyatidan kelib chiqib, ko'pchilikda tushunmovchilik yuzaga keldi.

Tavsiyam:

O'qish → Yozish → Uqish

Yaxshi o'rganish uchun o'rgatish kerak!
Ha-ha, to'g'ri eshitdingiz, aynan o'rgatish. O'zim yaxshi o'rganmay turib, qanday o'rgataman, degan savol kelishi tabiiy. Hozir ko'rib chiqamiz.

O'rgatish – bu amaliyot. Nima uchun o'rganasiz? Albatta, amalda shu bilimdan foydalanish uchun. Demak, o'rganish + o'rgatish = nazariya + amaliyot. Ya'ni o'rganish jarayonini o'rgatish jarayoni bilan to'g'ri bog'lay olsangiz, jarayon samaradorligi ortadi.

Men kimga o'rgataman, mendan kim ham o'rganardi, deysizmi? Bunga ham yechim bor.

Yozish

Yozish jarayonida siz miyangizda ma'lumotni qayta ishlaysiz va uni "hazm qila boshlaysiz". Xuddi ko'rinmas o'quvchiga o'rgatgandek taassurot qoldiradi sizda. Yozish deganda, maktabda yoki universitetdagi majburiy konspektni emas, o'zingiz xohlab, bilimni mustahkamlashni o'ylab bajarsangiz, ko'zlagan maqsadingizga yetasiz.

Bergan tavsiyalarim manfaatli bo'ladi degan umiddaman.

© Javlonbek Rustamjonov

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

⚡️⚡️⚡️
Videochat
Bugun
Soat 21:00da
Mavzu: So'z birikmasi
Darsdan so'ng test tahlili ham bo'lib o'tadi. Testni dars boshlanishiga 2 soat qolganda kanalga joylayman.

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

Husnbuzar yoki "ugri"ning g'irt turkiycha variantini bilasizmi?!

Bu ot asli beza fe'lining beja shakliga -ma qo'shimchasini qo'shib yasalgan. Til taraqqiyoti davrida esa e harfi o ga almashgan va bo'jama so'zi paydo bo'lgan.

Endi sizdan "ugri" so'zinig tarjimasini so'rab qolishsa, hech ikkilanmay bo'jama deyishingiz mumkin. Chunki bu sof turkcha so'z.

"O'zbek tilining etimologik lugʻati"dan foydalanildi.

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

Har qachonkim kemaga ul oy safar rahtin solur,
Mavjlug' daryo kebi oshufta ko'nglum qo'zg'alur.

Taqtesi:
– V – – / – V – – / – V – – / – V –

Baytning to'liq tahlili bilan
ProEducation | Adabiyot kanalida tanishishingiz mumkin.

ProEducation | Adabiyot
ProEducation | Adabiyot

❗️❗️❗️
Tarkan so'zini mashhur turk san'atkorining ismi sifatida bilasiz. Lekin Mahmud Koshg'ariy bu so'zga qanday ta'rif berganini bilasizmi?

"Tarkan – Shoshning ismidir. Asli Toshkent, Tosh shahri demakdir". Devoni lug'otut turk asarida Toshkentning turkiycha nomi sifatda keltiriladi.

Bepul kurs 👉 bu yerda

ProEducation – ta’limning pro versiyasi!

Bu turkiy til, hozirgi zamonaviy turk tili emas. Mahmud Qoshgʻariy turkiy xalqlari, elatlari tilidan kelib chiqib, shu ma'lumotni yozgan.

Manba: "Devoni lug'otit turk" asari.