Давоми. Бошланиши бу ерда.

Иншо ва унинг режаси

Ҳаётни қийинлаштиришга ихлосмандлар мураккаб режалардаги бандларни яна ички бандчаларга бўлиши мумкин. Менимча, ўта катта эҳтиёж бўлмаса, бундай режа тузмаган маъқул.

Мураккаб+ режа қолипи:

Сарлавҳа (иншо мавзуси)

Режа:

I. Кириш. Иншо йўналишини очиб берувчи банд.

II. Асосий қисм:

1. Асосий қисмнинг биринчи банди.
a) биринчи банднинг биринчи кичик банди;
b) биринчи банднинг иккинчи кичик банди.
2. Асосий қисмнинг иккинчи банди.
a) иккинчи банднинг биринчи кичик банди;
b) иккинчи банднинг иккинчи кичик банди.
3. Асосий қисмнинг учинчи банди.
a) учинчи банднинг биринчи кичик банди;
b) учинчи банднинг иккинчи кичик банди.

III. Хулоса. Иншо мавзусини хулосалайдиган банд.

Кичик бандлар иккитадан ортиқ ҳам бўлиши мумкин. Кичик бандларни ўзи тегишли бўлган катта бандларга мос равишда 1.1, 1.2, 2.1, 2.2, 3.1, 3.2, 3.3 тарзида ҳам рақамлаш мумкин.

Аммо бундай сершох режа мактаб ёки лицей ўқувчиси ёзадиган иншо учун кераксиз. Режа соддароқ бўлса ҳам, фикр ва тасвирлар пишиқ-пухта бўлса бас.

@oriftolib

​Болалар ва ёшлар учун юридик энциклопедия

“Адолат” миллий ҳуқуқий ахборот маркази буюртмасига кўра, ёзувчи Саъдулло Қуронов ва мен болалар ва ёшлар учун юридик энциклопедия тайёрлаган эдик. Бунда юристларнинг, жумладан, ҳаммуаллифимиз Шерзод Баҳроновнинг маслаҳатлари, тушунтиришлари ҳам анча қўл келди. Ҳуқуқ соҳасининг ҳам нозик томонлари бор-да...

Энциклопедияларни тузиш жараёнида конституция, қонунлар, қарор ва фармонлар, бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар, юридик энциклопедия, миллий энциклопедия, изоҳли луғат, энциклопедик луғат, википедия ва бошқа манбалардан фойдаландик. Муайян ёшдаги ўқувчилар билиши керак бўлган мавзуларни имкон қадар тушунарлироқ ифодалашга, зарур маълумотларни саралаб беришга ҳаракат қилдик.

Қўлланманинг электрон вариантлари Миллий ҳуқуқий интернет порталига жойланибди.

Қизиққанлар танишиб чиқиши мумкин:
🔹 Болалар учун юридик энциклопедия
🔹 Ёшлар учун юридик энциклопедия

@oriftolib

Қўлга тушган ёлғон

Тўрт талаба тўйга борди. Эртасига имтиҳонлари бор бўлишига қарамай, ўйин-кулгига берилиб кетишди. Ярим кечада уйга қайтиб келишди ва қотиб ухлашди. Тонгда туриб роса бош қотиришди ва ўзларича бир йўл топишди.

Дарсга юз-қўлларига мой суртилган ҳолда келишди. Кеча тўйдан қайтаётиб машинанинг баллони ёрилиб кетгани, тузатишга роса уринишгани, лекин имкони бўлмагани ва шу сабабли имтиҳонга тайёргарлик кўра олмаганларини айтишди. Устоз уларнинг узрларини қабул қилди. Имтиҳонга ҳозирлик кўриш учун яна уч кун муҳлат берди.

Учинчи куни талабалар пухта тайёрланиб келди. Устоз бу жуда муҳим имтиҳон экани, унда ҳеч қандай алоқа воситаси, китоб ёки қайдлардан фойдаланиш мумкин эмаслигини уқтирди. Ҳар бирига оқ қоғоз ва елимланган тест конвертини бериб, алоҳида-алоҳида хонага киргизди. Талабалар саволга бемалол жавоб берамиз, аъло баҳо нақд деб ўйлаганди. Бироқ конвертни очиб, ҳайрон қолишди. Унда ўша куни машинанинг қайси баллони ёрилиб кетгани сўралган эди. Табиийки, олдиндан келишиб олмаганлари учун ҳар ким ҳар хил жавоб берди. Ёлғонларининг умри уч кунга ҳам етмаган талабалар қўлга тушди ва имтиҳондан йиқилди.

@oriftolib

#Маънодошлар_луғати

Бола
Фарзанд
Зурриёт
Ўғил
Қиз

Ўғил ва қиз бир-бирига синоним бўла олмайди, лекин матн ичида бола, фарзанд ёки зурриёт деган сўзга ҳар иккиси маънодош бўлиб кела олади.

Инсон болаларини англатувчи яна қандай сўзларни биласиз? Изоҳларда қолдининг.

@oriftolib

​Пушти камар: пушт нима?

Тилимизда пушт сўзи қатнашган бир неча иборалар бор: пушти камар, пушти паноҳ, етти пушт, пушти куйиш, пушти кўтармаслик. Хўш, бу сўз аслида қандай маънога эга ва у қатнашган иборалар нима мазмунда қўлланади?

Пушт сўзи форс тилидан ўтган, аслиятда орқа, елка; бел, сперма жойи; таянч, ҳимоя; ҳомий маъноларига эга. Ўзбек тилида эса қуйидаги маъноларда қўлланади:

1️⃣ Одам ёки жониворнинг уруғ ёки тухумида бўладиган, маълум шароитда ривожланиб, болага айланадиган, ўз ривожланишининг бошланғич босқичидаги аъзо; эмбрион: одамнинг пушти, ҳайвоннинг пушти.

2️⃣ Кимса ёки оиланинг аждоди ё авлоди, авлод-аждод; насл: икки пуштга етадиган бойлик.

Пушти камар ибораси икки хил маънога эга: 1) оталик уруғи, сперма; 2) кишининг ўз фарзанди.

Менинг пушти камарим бу, суюкли ўғлим,
Нурийдийдам васли учун Тангрига шукур.
А. Орипов, Йиллар армони.

Пушти паноҳ иборасининг тўғри варианти аслида пушту паноҳ. Лекин пушти паноҳ шаклида қўллаш тўғри, чунки ғалати машҳурга айланган.

Етти пушт ибораси етти авлод ёки аждодни англатади. Матндаги мазмунга кўра, ўтган аждодлар ёки келажак авлодлар маъносини ташиши мумкин.

Пушти куйиш ибораси бирор касаллик натижасида бола кўрмайдиган бўлиб қолишни англатади.

Пушти кўтармаслик эса ёқтирмаслик, тоқат қилолмаслик маъноларига эга.

@oriftolib

​Болалар ҳақида ҳикматлар

Агар болалардаги шўхликни ўлдирсангиз, ҳеч қачон ақлли одамни тарбиялай олмайсиз.
Жан Жак Руссо

Болалар уларга гапирмаган пайтингизда диққат билан эшитади.
Элеанора Рузвельт

Болаликда онгга сингдирилган қонун-қоидалар ёш дарахтга ўйилган ҳарфларга ўхшайди: бир умр бирга бўлади.
Виктор Ҳюго

Агар болалар гапингни эшитишини хоҳласанг, ким биландир паст овозда гаплашиб кўр.
Эн Ландерс

Боланинг бир соати қариянинг бир кунидан узунроқ.
Артур Шопенгауэр

Болалар – бизнинг эртанги судяларимиз.
Максим Горький

Қабрингиз устида йиғлаши учун болаларингизни кўзёш тўкишдан асранг.
Пифагор

Инсониятни болаларсиз бунчалик севиб бўлмасди.
Фёдор Достоевский

Болалар ҳаммани яхши кўради, айниқса унга эътибор ва меҳр кўрсатганларни.
Лев Толстой

Олдин болага эшитишни ўргат, кейин истаган нарсангни ўргата оласан.
Бенжамин Франклин

@oriftolib

​Болаларимиз соғ бўлсин

Бу шеърни катта қизим дунёга келганида ёзгандим. Лекин оталик нелигини болаларинг улғайгани сари кенгроқ англаб борар экансан.

Бугун кичик қизим ҳам бурро-бурро гапиради. Баъзан одамни шошириб қўядиган саволлар беради. Жавоб тополмай, ростакамига ўйланиб қоламан. Бошқа ота-оналар ҳам шунга ўхшаш ҳолатларга дуч келса керак. Ҳар бир бола – алоҳида дунё.

Болаларнинг хурсандчилиги, меҳри, самимияти ота-она қалбини бир дунё қувончга тўлдиради.

Илоҳим, болаларимиз соғ-омон бўлсин. Бизга икки дунёда ажр-мақтов олиб келадиган, кўнглимизни ёруғликларга тўлдирадиган фарзандлардан бўлишсин.


Қизим

Туғилдингу бағримиз тўлди,
Юзимиз ҳам бахтимиз кулди,
Олам бирдан чароғон бўлди,
Жоним – қизим, жаҳоним – қизим.

Ўз тилингда сўзлаб, чулдираб,
Кулгуларинг билан кулдириб,
Ғамларимиз ортда қолдириб,
Бахтлар сочдинг, бийроним – қизим.

Нималарга тикилиб қолдинг,
Нега бунча ўйларга толдинг,
Кулдинг, сўнгра қовоғинг солдинг,
Бу дунёга ҳайроним – қизим.

Ўзим шодман сени эркалаб,
Майингина сочларинг силаб.
Манглайингга аста босдим лаб,
Жаннат бўйли райҳоним – қизим.

Балолардан асрасин Эгам,
Эй бугуним, эй менинг эртам.
Кўзим нури, қароғим, эркам,
Жоним – қизим, жаҳоним – қизим.

@oriftolib

Энг яхшиси бўлиш учун

Бир синфда аълочи бир бола ўқирди. Лекин унда кўролмаслик одати бор эди. Синфнинг энг яхши ўқувчиси мен бўлишим керак, бошқалар ҳамиша мендан орқада юриши шарт деб ҳисобларди. Шунинг учун шериклари дарсда жавоб бераётганда ўртага гап қўшиб, уларни адаштирар, дафтарларига хато жавобларни ёзиб қўяр, хуллас, очиқ душманлик қиларди. Буни сезган ўқитувчиси бир куни уни хаттахта ёнига чиқариб, нега бундай қилаётганини сўради. Болакай ичидагини яширмади:

– Устоз, ҳеч ким мендан зўр бўлишини истамайман. Энг яхши, энг аълочи ўқувчи ўзим бўлишимни хоҳлайман, – деди у.

Устози доскага тенг узунликдаги иккита чизиқ чизди. Сўнг сўради:

– Қара, ўғлим, ҳозир тахтадаги чизиқларнинг узунлиги бир хил. Биринчиси меники, наригиси сеники. Сеники узунроқ бўлиши учун нима қилиш керак?

– Сизнинг чизиғингизни ўчириб, қисқартириш керак, – деб жавоб берди бола.

– Бунинг яна бошқа бир усули бор, мантиқли ва тўғри усули бор, – деди ўқитувчи ва бўр билан битта чизиқни давом эттириб узайтирди. – Кўрдингми, бу ҳолда ҳам сенинг чизиғинг меникидан узун бўлди. Менинг чизиғимга эса зарар етмади. Агар бошқалардан аълочи бўлмоқчи бўлсанг, уларнинг оёғидан чалишинг эмас, ўз қобилиятларингни кучайтиришинг керак. Шунда синфнинг энг яхшиси бўласан, ўртоқларингга ҳам зараринг тегмайди. Улар сенга ҳавас билан қарайди, ҳурматингни жойига қўяди.

Кичик синфдаги болалар орасида тез-тез кўзга ташланиши мумкин бўлган бу ҳолат, афсуски, кап-катта кишилар ўртасида ҳам учраб туради. Аслида, ўқитувчи айтган ҳақиқатни англаб етиш унчалик қийин иш эмас. Бунинг учун ҳаётга очиқ кўз ва уйғоқ виждон билан қараш керак холос.

@oriftolib

Одам ёш пайтида кўп эркалатиб ўстирилган бўлса, у кейин энг кўп қийналади. Ўзингиз суядиган болангизнинг келажаги ҳақида қайғуринг – бунинг учун сизга ота-оналик меҳр-муҳаббати ва қаттиққўллик керак бўлади.

Масару Ибука,
“Учгача айни вақти” китобидан

@oriftolib

Зарбоф тўн ва кўйлакбоп мато

Эътибор берган бўлсангиз, зарбоф ва кўйлакбоп сўзлари таркибида икки хил сўз ишлатиляпти: боф ва боп. Улар бир сўзнинг талаффуз кўриниши эмас, маънолари ҳам фарқланади. Икки сўзни бир-бирининг ўрнида алмаштириб қўллаш хато.

Боф форсча бофтан феълидан, тўқимоқ маъносида. Зарбоф зар қўшиб ёки фақат зардан тўқилган мато; кимхоб; шундай матодан тайёрланган кийим дегани: бир кийимлик зарбоф, зарбоф тўн. Бу сўз ўзбек тилида мустақил шаклда ишлатилмайди.

Боф таркибли ҳар қандай сўз ўзбекчада тўқилган маъносини беравермайди. Масалан, адрасбоф – адрас тўқувчи, шойибоф – шойи тўқувчи косиб маъносини англатади.

Боп ҳам форсчадан кирган сўз. Ўзбекчада алоҳида сўз сифатида ҳам, қўшма сўзлар таркибида ҳам ишлатилади. У қуйидаги маъноларда ишлатилади:

1️⃣ Тўғри келадиган, талаб қилингандек; жуда мос келадиган, муносиб.

Ўйлаб кўрсам, саркотиб одамга шундан боп совға йўқ экан.
Н. Сафаров, Ҳаёт мактаби.

2️⃣ Белги-хусусияти ижобий, талаб даражасида, яхши.

Ким минса, шу билар отнинг бопини,
Сайис олар илдам отнинг тобини.
“Ҳасанхон”.

3️⃣ Қўшма сўзларнинг иккинчи қисмида “мос”, “муносиб”, “тўғри келадиган” маъноларини ифодалайди: оммабоп, деҳқонбоп, уруғбоп, этикбоп каби.

Биз ўрганаётган ҳолат сўзнинг учинчи маъносига оид. Бозорбоп, болаларбоп, ҳаммабоп, оммабоп, кийимбоп каби сўзларда мослик, муносиблик мазмуни бор. Кўйлакбоп мато – кўйлак қилишга мос, кўйлак тикса бўладиган, шунга айни муносиб мато.

📌 Демак:

Зарбоф тўн, кўйлакбоп мато ✅
Зарбоп тўн, кўйлакбоф мато ❌

@oriftolib

Сўз тартиби ва маъно ўзгаришлари

Гапда сўзларнинг ўрни ўзгариши маъно ўзгаришларига ҳам олиб келади. Бу айниқса бир сўзнинг сифат ва равиш бўлиб келишида яққол кўринади.

Отларнинг сифатини билдирган сўз иш-ҳаракатнинг сифатини билдириш учун ишлатилса, равишга айланади. Натижада жумланинг ҳам мазмуни ўзгаради.

Масалан:

Яхши китобни ўқийман.
Мен ёмон китоб ўқимайман, яхши китобларни топиб, саралаб ўқийман.

Китобни яхши ўқийман.
Менинг китоб ўқиш даражам юқори, тез ёки кўп ўқийман. Бу ерда китобнинг яхши-ёмонлиги ҳақида гап йўқ.

Биринчи мисолда яхши сўзи отни сифатлаб келяпти ва сифат сўз туркумига оид, иккинчи жумлада эса феълни сифатлаяпти ва равишга айланяпти.

Бошқа бир мисол:

Қизиқарли мисолларни келтирди.
У айтган мисоллар қизиқарли.

Мисолларни қизиқарли келтирди.
У айтган мисоллар қизиқ бўлмаслиги ҳам мумкин. Лекин унинг ифода усули, айтиш даражаси зўр. Мисолларни қизиқарли тарзда айта олади.

Жумла ёзаётган одам нимани сифатламоқчи эканини билиши ва сўзни шунга кўра тартиблаши керак. Шу оддий қоидага амал қилмаслик ёки сўз ўрнининг аҳамиятини тушунмаслик катта-кичик хатоларга олиб келади.

Шунга ўхшаш яна қандай мисолларни биласиз? Изоҳларда қолдиринг.

@oriftolib

#Дарё

Тилимизни биламизми: қўлланадими ё қўлланилади? Биз ёзишда кўп янглишадиган ҳолатлар

“Дарё” нашри билан ҳамкорликда “Тилимизни биламизми?” лойиҳасини бошлаганимиз ҳақида айтган эдим. Бугун шу рукндаги навбатдаги мақола чоп этилди.

Ундан қуйидаги мавзулар ўрин олган:
🔹 «Ал» ва унинг имлоси
🔹 Исмлар имлоси: рухми ёки руҳ?
🔹 Қўлланадими, қўлланиладими?
🔹 Хуш ва ҳуш

Қизиққанлар ушбу манзилда мақола билан танишиб чиқишлари мумкин:

👉 https://daryo.uz/2021/06/02/tilimizni-bilamizmi-qollanadimi-yo-qollaniladi-biz-yozishda-kop-yanglishadigan-holatlar/

@oriftolib

Ayb kimda?

Bir kishi xotini oldingiday eshitmayotganini payqab qoldi. Bundan tashvishga tushdi, balki, qulogʻiga maxsus eshitish uskunasi taqishi kerakdir degan oʻy ham oʻtdi boshidan. Shunday mulohazalar bilan doʻxtir huzuriga yoʻl oldi. Har holda, mutaxassis bilan maslahatlashgan yaxshi-da.

Uning arzini tinglagan shifokor bir sinov usulini oʻrgatdi:

– Xotiningizdan qirq qadam narida turasiz, odatiy suhbatdagiday tovushda gapirib koʻrasiz. Agar eshitmasa, masofani oʻttiz qadamga qisqartirasiz. Yana boʻlmasa, yigirma qadam. Xullas, sizni eshitguncha yaqinlashaverasiz.

U bu tajribani oʻsha kuni oqshomdayoq qoʻllashga kirishdi. Xotini oshxonada kuymalanib yurganini koʻrgach, qirq odim nariga bordi-da:

– Onajonisi, bugun kechki ovqatga nima pishiryapsiz? – dedi.

Javob yoʻq. Odam masofani oʻttiz qadamga qisqartirib, savolini qaytardi:

– Onajonisi, bugun kechki ovqatga nima pishiryapsiz?

Yana javob yoʻq. Endi yigirma metr masofada turib soʻradi:

– Onajonisi, bugun kechki ovqatga nima pishiryapsiz?

Nahotki! Yana javob boʻlmadi-ku!

Er oshxona eshigi yaqiniga keldi-da, soʻrovini tagʻin takrorladi:

– Onajonisi, bugun kechki ovqatga nima pishiryapsiz?

Tavba-tavba! “Nima balo, ayolimning qulogʻi tom bitganmi?!” deb oʻyladi u. Bu safar xotiniga judayam yaqin keldi:

– Onajonisi, bugun kechki ovqatga nima pishiryapsiz?

Va nihoyat shu gal ayoli javob berdi:

– Dadajonisi, beshinchi marta qaytaryapman: osh damlayapman, osh.

Biz koʻpincha muammoni qarshimizdagi kishilardan axtaramiz. Balki, ayb oʻzimizdadir. Buni esa xayolimizga ham keltirmaymiz. Oqil odamning eng ustun jihatlardan biri boshqalarning emas, oʻzining nuqsonlari haqida mushohada yuritishi va ularni toʻgʻrilashidir.

👉 Ibratli hikoyalardan

@oriftolib