Orif Tolib
11.3K subscribers
1.13K photos
104 videos
8 files
1.94K links
Soʻz. Tahrir. Savodxonlik.

Reklama boʻyicha:
👉 https://is.gd/elonlar

Boshqa sahifalarimiz:
👉 https://taplink.cc/oriftolib

Muallif haqida:
👉 https://oriftolib.uz/?p=575

Ijodiy ishlardan oʻgʻrincha foydalanilishiga rozi emasmiz.
Download Telegram
Ғалати машҳур нима?

Психологларнинг айтишича, бирор одат шаклланиши ёки йўқолиши учун ўртача бир ой вақт керак экан. Муттасил қилинадиган янглиш ишга тана ўрганиб қолади. Тилда ҳам шунга ўхшаш ҳолат.

Эркин Воҳидов бир мақоласида ёзади: “Эскидан қолган ғалати машҳур деган гап бор. Бу машҳур бўлган хато демакдир. Ғалат сўзининг ўзбек тилида ғалати шаклида қизиқ, ажойиб деган маъно касб этгани ўзи ғалати машҳурдир”. Чунки ғалат сўзи арабчада хато, нуқсон, адашиш каби маъноларни англатади. Унга форсча изофаси қўшилган ва ўзбек тилида аслиятдагидан бошқа мазмунни билдиради.

Бирор сўз ёки иборани хато ишлатиш оммалашиб кетса ва у табиий қабул қилинадиган бўлиб қолса, энди бошқа йўл йўқ, ноилож рози бўласиз. Ғалати машҳур ана шу.

👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib
🤨3
Новвос – икки-уч яшар буқа.

Буқа – бичилмаган эркак қорамол.

Ҳўкиз – икки ёшдан ошиб, қўшга ярайдиган ҳолга келган бичилган эркак қорамол.

Сўқим – сўйиш учун семиртирилган, бўрдоқи қорамол (буқа, ҳўкиз, сигир).

@oriftolib
👍11
Оч биқин қаер?

Оч биқинига туширди, оч биқинига урди, оч биқинига мушт еди каби гапларни кўп эшитамиз. Хўш, оч биқин қаер? Буни билиш учун олдин биқин сўзига аниқлик киритиб оламиз: биқин – гавданинг қўлтиқдан то тос суягигача бўлган икки ён қисми.

Оч биқин эса биқиннинг кўкрак қафасидан пастки қисми.

Бошидан сув қуясанми ёки оч биқинига бир-икки туширасанми, ўзинг биласан. Хуллас, кўзини мошдек очиб қўймасанг бўлмайди.
“Муштум”

Изоҳли луғат асосида тайёрланди.

@oriftolib
🤣4👍1
🤨4
“Ийиғи чиқди”: ийиқ нима?

Сўзлашувда ийиғим чиқди, ийиғи чиқди, ийиғинг чиқади каби жумлаларни бот-бот ишлатиб турамиз. Хўш, ийиқ ўзи нима?

Икки хил маъноси бор:

1. От, эшак каби иш ҳайвонларининг олдинги икки оёғи устидаги, белдан бўйингача бўлган қисми.
2. Шу жойда пайдо бўладиган яра.

Ийиғи чиқмоқ ибораси эса жуда эзилмоқ, абжағи чиқмоқ маъноларини англатади:

Ёрматгами ё бошқа бир собиқ қаролга узоқ иш бериб ийиғи чиққан, пешонаси қийшиқ этикни кийди.
Ойбек, Танланган асарлар.

Урал темир йўлида ишлайвериб, ийиғим чиққанини билсанг эди.
Н. Сафаров, Уйғониш.

Изоҳли луғат асосида тайёрланди.

@oriftolib
👍4
#Сўраган_эдингиз

“Жиғимга тегма”: жиғ нима?

Жиғига тегмоқ сўзидаги жиғ нимани англатишини сўрашган эди. Ўзбек тилининг изоҳли ва этимологик луғатлари, “Девону луғатит турк”, туркий тилларнинг бир нечта этимологик луғатларини қараб чиқдим. Аниқ далил топа олмадим. Тахмин ва фаразларим кўпайди, холос.

Тахминларимни луғатлар ва мисоллар ёрдамида далиллашга ҳаракат қилдим. Сўнгги хулосам: жиғ сўзи бўйин ва бўйин томири маъноларини беради.

Мақоланинг тўлиқ шаклини сайтда ўқишингиз мумкин.

Агар бу сўзнинг этимологияси билан боғлиқ маълумотларингиз бўлса, изоҳларда улашинг.

👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib
👍9🤨2
🔥3
“Фуқаро” сўзи туркий тилларда

Озарчада – ватандаш.
Туркманчада – райат.
Туркчада – ватандаш.
Қирғизчада – жаран.
Қозоқчада – азамат.

@oriftolib
Авлодми, аждодми?

Баъзан газета-журналларда, сайтларда, нутқларда авлод-аждод, авлоду аждодлар сўзлари хато ишлатилади. Янглиш қўлламаслик учун уларнинг маъносини билиб олиш керак.

Авлод ота-бободан қолган насл, болалар, фарзандлар демакдир:

У яхши одамлар авлодидан.

Темурийлар – Темур авлоди, бобурийлар – Бобур авлоди.

(Гап Темур ва Бобурдан кейингилар ҳақида кетяпти.)

Аждод эса илгари ўтган насл-насаб, ота-боболардир:

Имом Бухорий, Замахшарий, Нажмиддин Кубро, Баҳоуддин Нақшбанд каби буюк аждодларимизнинг таваллуд саналари нишонланди.

Аждодлар ибрати авлодлар учун намунадир.


❗️ Энди хато қўлланадиган ҳолатларга эътибор қаратамиз:

Ўзбекистонда давлат мустақиллиги қўлга киритилгач, шу заминда асрлар оша истиқомат қилиб келган авлоду аждодларимиз орзу-умидлари рўёбга чиқа бошлади.

Ўзбекистонда давлат мустақиллиги қўлга киритилгач, шу заминда асрлар оша истиқомат қилиб келган аждодларимиз орзу-умидлари рўёбга чиқа бошлади.

Бу заминда авлоду аждодларимиз асрлар оша яшаб келмаган. Фақат аждодларимиз яшаб келган. Авлодлар фарзандлар, келажак насллардир. Улар ўтмишда эмас, ҳозир ёки келажакда ҳаёт кечиради.

Олимнинг эзгу ишлари авлод-аждодлари қалбида барҳаёт.
Олимнинг эзгу ишлари авлодлари қалбида барҳаёт.

Олимнинг амаллари ҳақидаги хотиралар ўтиб кетган аждодлари эмас, кейинги насллар – авлодлар қалбида яшайди.

📌 Демак, эслаб қолинг: олдинги насллар ҳақида гап кетганда аждод, кейинги насллар тўғрисида гапирилганда эса авлод сўзидан фойдаланинг. Маъносини фарқлаб олсангиз, хато қўллаш эҳтимоли деярли йўққа чиқади.

@oriftolib
👍5
🤨3
“Намоз” сўзининг ўзбекчаси

Бу сўзга илк бор “Қисаси Рабғузий”да дуч келган эдим. Кейин бошқа манбаларда, жумладан, “Девону луғатит турк”да учратдим.

Мусулмонлар кунига беш маҳал бажарадиган ибодат бугунги тилимизда намоз дейилади. Намоз форсчадан олинган, аслиятда ҳам айни шу мазмунда. Арабчаси – салот.

“Девону луғатит турк”да юкунч намоз маъносида шарҳланган ва бу сўз билан боғлиқ мисоллар бир неча ўринларда келтирилган:

Қул Тангрика юкунди – банда Тангри таолога ибодат қилди.
Тангрика юкунч юкунди
Тангри таолога юкунди, намоз ўқиди.
Ўл юкунч этти – У намоз ўқиди.


👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib
👍17
Расул Ҳамзатов

***
“Анов одам қанақа асли?”
Дўсти деди елкасин қисиб:
“Танишмасман, у ҳақда, рости,
Айтолмайман бирон яхши гап”.

“Анов одам асли қанақа?”
Бошқа бир дўст қайтарди жавоб:
“Танишмасман, аммо у ҳақда
Айтолмайман бирон ёмон гап”.

Рус тилидан
Ориф Толиб
таржимаси

Русчасини ўқиш

@oriftolib
👍6
Китоб таржима қилиш учун нима қилиш керак?

1. Яхши, ўзингиз ёқтирган, ўзингиз қизиққан мавзудаги китоб топинг.

2. Китоб билан умумий танишиб чиқинг. Мавзуси, аҳамияти, таржима қилишга лойиқ ёки лойиқ эмаслиги ҳақида хулоса қилинг.

3. Ушбу китоб сиз таржима қилмоқчи бўлган тилга – масалан, ўзбек тилига – таржима қилинмагани ҳақида ишонч ҳосил қилинг.

4. Муаллифнинг шахсиятини ўрганинг. Таржима қилгандан кейин китобни чоп қилдириш ниятингиз бўлса, муаллиф "қора рўйхат"да бўлмаслиги керак. Шунингдек, муаллифи машҳур, ишончли киши бўлгани таржима асарнинг кенг тарқалишига ҳам сабаб бўлади.

5. Ўзбек тилидаги ушбу мавзудаги китобларни ўрганинг. Сиз таржима қилмоқчи бўлган китобга қанчалик эҳтиёж, талаб борлигини аниқланг.

6. Китобни таржима қилганингиздан кейин чоп қилдириш ниятингиз бўлса, ноширлар билан ҳам маслаҳатлашинг.

7. Муаллиф ёки унинг меросхўрлари билан боғланиб, рухсат олинг. Қаламҳақи талаб қилса, беришга мажбурсиз, шартнома тузасиз.

8. Таржима сайт ёки дастурларидан фойдалансангиз, уларга ишониб қолманг.

9. Таржима қилганда сўзма-сўз таржима қилишдан тийилинг. Матндан кўзланган маънони чиқариб беринг. Бирор тилни зўр билган ҳамма ҳам яхши таржимон бўла олмайди. Яхши таржимон бўлиш учун иккала тилни ҳам яхши билиш, таржима маҳоратига эга бўлиш лозим. Шунинг учун аввалига кичик ҳикматли сўзлар, қисқа ҳикояларни таржима қилиб, бироз тажриба орттирган маъқул. Шу билан бирга, ўзбек тилини яхши биладиган муҳаррир, филолог, таржимонлардан ҳам маслаҳат олиб турганингиз мақсадга мувофиқдир.

Ғиёсиддин Юсуф

@oriftolib
👍4
Esa: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Musahhih va muharrirlarni oʻylantiradigan, chalkashtiradigan holatlardan biri esa soʻzidan keyin vergul qoʻyish yoki qoʻymaslik masalasi. Chunki u baʼzida vergul talab qiladi, baʼzida esa – yoʻq.

Xoʻsh, qachon vergul qoʻyiladi?

1️⃣ Esa bogʻlama vazifasini bajarsa va boʻlsa maʼnosini anglatsa. Bu tarzda kam qoʻllanadi. Bunday paytda koʻpincha unga -da yuklamasi qoʻshiladi:

Burni bir oz beoʻxshovroq esa-da, lekin uning umuman yuz bichimi kelishgan edi.
Oybek, “Tanlangan asarlar”.

2️⃣ Unday boʻlsa, u holda maʼnolarini ifoda etsa. Odatda bu maʼnoda shevada ishlatiladi:

Esa, Oqqiz, borib sen ham koʻrib kel-chi.
“Ravshan”.

Qachon vergul kerak emas?

Esa shaxs, narsa, hodisalar ketmaketligida ularni boshqalariga nisbatlab, ajratib qayd etsa:

Men esa uni ovuntirishga, yupatishga urinardim.
“Guldasta”.

Misrda roʻy bergan mana bu voqea esa hammasidan oshib tushadi.
“Fan va turmush”.

@oriftolib
👍15
Qay biri toʻgʻri?
Anonymous Quiz
23%
Murojat
77%
Murojaat
Қувайтми ёки Кувайт?

Арабистон яриморолида жойлашган бу давлат номида кўп хато қилинади. Ҳатто қарор ва фармонларда, расмий идоралар сайтлари, интернет нашрлари саҳифаларида ва бошқа ўринларда Қувайт шаклида янглиш ишлатилганини кўриш мумкин. Албатта, ҳеч ким хатодан холи эмас, ҳаммамиз ҳам адашамиз. Бунинг давоси – билиб олишдир.

Давлатнинг номи – Кувайт. Арабчаси – давлатул Кувайт. Кичкина ҳудудга эга бу мамлакатнинг пойтахти номи ҳам ал-Кувайтдир. Кувайт арабчада шаҳарча, қўрғонча маъносини англатади.

📌 Демак:

Кувайт
Қувайт

@oriftolib
👍12🤨3😁2
Idora va tashkilotlar nomini yozishdagi xatolar

Koʻzga tez-tez tashlanadigan xatolardan biri tashkilot va muassasalar nomidagi vazirlik, qoʻmita, agentlik, uyushma, assosiatsiya kabi soʻzlarlarni bosh harf bilan yozish. Bu rus tiliga taqlidan yuz beradi. Chunki bu soʻzlar rus tilida tashkilot nomining boshida keladi. Oʻzbekchada ular kichik harf bilan yozilishi kerak:

Demak:

Oʻzbekiston isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari federatsiyasi
Oʻzbekiston isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari Federatsiyasi

Favqulodda vaziyatlar vazirligi akademiyasi
Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasi

Gohida tashkilot nomi tarkibidagi boshqa soʻzlar ham bosh harf bilan yoziladi. Xoʻsh, aslida qanday boʻlishi kerak? Imlo qoidalariga koʻra, oliy darajada boʻlmagan tashkilotlar nomi tarkibidagi birinchi soʻzgina bosh harf bilan yoziladi.

Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi
Bandlik va Mehnat munosabatlari vazirligi

Oʻzbekiston jurnalistlari ijodiy uyushmasi
Oʻzbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi

👉 Toʻliq oʻqish

@oriftolib
👍5💯1
#Сўраган_эдингиз

Даққиюнусдан қолган

Даққиюнусдан ёки дақёнусдан қолган ибораси тилимизда эскидан қолган, қадимий, жуда ҳам эскириб кетган маъноларида қўлланади. Иборанинг келиб чиқиши қадимги Рим императори Диоклетиан ( лотинча Diocletianus)га бориб тақалади. Милодий 284-305 йилларда ҳукмронлик қилган бу императорни Шарқ халқлари шундай атаган.

Хўш, нега айнан Диоклетиан? Эскилик маъноси билан унинг қандай алоқаси бор?

Миллий энциклопедияга кўра, VII-VIII асрларгача бўлган даврдаги шаҳар харобалари, тангалар ва бошқаларнинг қадимийлигини англатиш учун “Дақёнусдан қолган” ибораси ишлатилган.

Менимча, даққиюнусдан қолган ибораси пайдо бўлишига Диоклетианнинг урушлари ҳосил қилган харобалар, вайронагарчиликлар сабаб. Кейинчалик иборанинг маъноси торайган.

👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib
👍1
Саудия Арабистони: қиролликми ёки подшоҳлик?

Саудия Арабистонининг номини янглиш ишлатиш кўп учрайди. Расмий ҳужжатлар, турли нашрлар саҳифаларида Саудия Арабистони Қироллиги бирикмасига кўзингиз тушади. Ўзим ҳам бир таржимада қироллик деб ёзган эканман 😏. Лекин бу шаклда қўллаш – хато.

Саудия Арабистонининг расмий номи ўзбекчада Саудия Арабистони Подшоҳлиги бўлади. Миллий энциклопедияда ҳам шу шаклда берилган. Давлат раҳбари эса – подшоҳ, қирол эмас.

Демак:

Саудия Арабистони Подшоҳлиги
Саудия Арабистони Қироллиги

Саудия Арабистони Подшоҳи
Саудия Арабистони Қироли

👉 Тўлиқ ўқиш

@oriftolib
👍3🔥1