Rasul Hamzatov
***
Juda gʻalati-da nasiba, taqdir,
Tole ham bemavrid kuladi gohi.
Yeyishga goʻsht koʻp-u, tishim yoʻq hozir,
Atala ichgandim tishim bor chogʻi.
Rus tilidan Orif Tolib tarjimasi
@oriftolib
***
Juda gʻalati-da nasiba, taqdir,
Tole ham bemavrid kuladi gohi.
Yeyishga goʻsht koʻp-u, tishim yoʻq hozir,
Atala ichgandim tishim bor chogʻi.
Rus tilidan Orif Tolib tarjimasi
@oriftolib
Tanishning bilishi, upaning eligi
Baʼzi juft soʻzlarning ikkinchi qismidagi soʻz mustaqil ishlatilmay qoʻygan. Tanish-bilish soʻzi ana shundaylardan. Xoʻsh, bilish soʻzining maʼnosi aslida nima?
“Bilish” bugun tilimizda ishlatiladigan bilmoq maʼnosidagi harakat nomi emas. Kalavaning uchini “Devonu lugʻatit turk”dan topamiz. Unda yozilishicha, tanish kishilarga nisbatan bilish soʻzi ishlatilgan. Oʻzagi – bilmoqdan. Birovni yaxshi bilsangiz, tanisangiz – u siz uchun bilish boʻlgan. Mahmud Koshgʻariy zamonida va undan oldin ot yasovchi -sh qoʻshimchasi amalda boʻlgan. Olim bunga misol tariqasida urush, toʻqush soʻzlarini keltiradi.
Ayollar lugʻatiga oid upa-elik degan soʻz bor. Shu juft soʻzdagi elik ham ogʻzaki tilda ishlatilmaydi hisob. Lekin oʻtgan asrda elik mustaqil shaklda “yogʻupa” maʼnosida qoʻllangan ekan. Bunga Izohli lugʻat guvohlik beradi:
Oq roʻmolchadagi qizil elik dogʻlarini Yoʻldoshning tumshugʻining tagiga tutdi:
– Bu qaysi oyimchaning labidan yuqqan?
S. Anorboyev, Mehr.
Qovoqlar yashil, lablariga qonday elik surtilgan.
S. Nurov, Narvon.
Yogʻupa kosmetik pardoz moyi; krem maʼnolarini berar ekan. Bugun tilimizda yogʻupa yoki elik oʻrniga krem soʻzidan keng foydalanilyapti. Tayyor oʻzimizda bor soʻz isteʼmoldan chiqdi hisob.
“Devonu lugʻatit turk”da elik englik shaklida uchraydi. Olim unga “xotinlar yuzlariga (yonoqlariga) surtadigan pushti qizil rang, upa-elik” deb izoh beradi. Qarang, ming yil oldin ham ayollarning bugungiga juda oʻxshash pardoz vositalari boʻlgan ekan.
Juft soʻzlarga diqqatliroq boʻlsangiz, bunga oʻxshash holatlarga koʻp duch kelasiz. Tilda hozir alohida qoʻllanmaydigan, maʼnosi taxminan anglashiladigan yoki batamom unutilgan soʻzlarni oʻrganish anchagina qiziq yumush. Soʻzlarlarning ildizini oʻrganish davomida juda koʻp qiziqarli va foydali bilimlarga ega boʻlasiz.
@oriftolib
Baʼzi juft soʻzlarning ikkinchi qismidagi soʻz mustaqil ishlatilmay qoʻygan. Tanish-bilish soʻzi ana shundaylardan. Xoʻsh, bilish soʻzining maʼnosi aslida nima?
“Bilish” bugun tilimizda ishlatiladigan bilmoq maʼnosidagi harakat nomi emas. Kalavaning uchini “Devonu lugʻatit turk”dan topamiz. Unda yozilishicha, tanish kishilarga nisbatan bilish soʻzi ishlatilgan. Oʻzagi – bilmoqdan. Birovni yaxshi bilsangiz, tanisangiz – u siz uchun bilish boʻlgan. Mahmud Koshgʻariy zamonida va undan oldin ot yasovchi -sh qoʻshimchasi amalda boʻlgan. Olim bunga misol tariqasida urush, toʻqush soʻzlarini keltiradi.
Ayollar lugʻatiga oid upa-elik degan soʻz bor. Shu juft soʻzdagi elik ham ogʻzaki tilda ishlatilmaydi hisob. Lekin oʻtgan asrda elik mustaqil shaklda “yogʻupa” maʼnosida qoʻllangan ekan. Bunga Izohli lugʻat guvohlik beradi:
Oq roʻmolchadagi qizil elik dogʻlarini Yoʻldoshning tumshugʻining tagiga tutdi:
– Bu qaysi oyimchaning labidan yuqqan?
S. Anorboyev, Mehr.
Qovoqlar yashil, lablariga qonday elik surtilgan.
S. Nurov, Narvon.
Yogʻupa kosmetik pardoz moyi; krem maʼnolarini berar ekan. Bugun tilimizda yogʻupa yoki elik oʻrniga krem soʻzidan keng foydalanilyapti. Tayyor oʻzimizda bor soʻz isteʼmoldan chiqdi hisob.
“Devonu lugʻatit turk”da elik englik shaklida uchraydi. Olim unga “xotinlar yuzlariga (yonoqlariga) surtadigan pushti qizil rang, upa-elik” deb izoh beradi. Qarang, ming yil oldin ham ayollarning bugungiga juda oʻxshash pardoz vositalari boʻlgan ekan.
Juft soʻzlarga diqqatliroq boʻlsangiz, bunga oʻxshash holatlarga koʻp duch kelasiz. Tilda hozir alohida qoʻllanmaydigan, maʼnosi taxminan anglashiladigan yoki batamom unutilgan soʻzlarni oʻrganish anchagina qiziq yumush. Soʻzlarlarning ildizini oʻrganish davomida juda koʻp qiziqarli va foydali bilimlarga ega boʻlasiz.
@oriftolib
👍6
Rasul HAMZATOV
Shuyam erkak boʻldimi?
Oʻylamay, fikr qilmay,
Kulsa hech toʻxtov bilmay,
Shuyam erkak boʻldimi?
Kuni oʻtsa tuygʻusiz,
Butun umri qaygʻusiz,
Shuyam erkak boʻldimi?
Hattoki tilak chogʻi,
Ochilmasa qovogʻi,
Shuyam erkak boʻldimi?
Oʻtsa yonib suymasdan,
Oʻpich taʼmin tuymasdan,
Shuyam erkak boʻldimi?
Ishq, rozda boʻlib suyuq,
Bilmasa oʻlchov, tiyiq,
Shuyam erkak boʻldimi?
Xushomad-la iydirib,
Ketsa sotib, kiydirib,
Shuyam erkak boʻldimi?
Kelsa-yu magʻrur, poʻrim,
Qadahi qolsa yarim,
Shuyam erkak boʻldimi?
Odamlar koʻp joyda ham
Ichsa bilmasdan toʻxtam,
Shuyam erkak boʻldimi?
Yurtidan badar ketsa,
Ota uyin unutsa,
Shuyam erkak boʻldimi?
Birovlarning mehnatin
Bilmasa qadr-qimmatin,
Shuyam erkak boʻldimi?
Vaʼda berib, soʻz aytib,
Olaversa soʻng qaytib,
Shuyam erkak boʻldimi?
Rus tilidan Orif Tolib tarjimasi
@oriftolib
Shuyam erkak boʻldimi?
Oʻylamay, fikr qilmay,
Kulsa hech toʻxtov bilmay,
Shuyam erkak boʻldimi?
Kuni oʻtsa tuygʻusiz,
Butun umri qaygʻusiz,
Shuyam erkak boʻldimi?
Hattoki tilak chogʻi,
Ochilmasa qovogʻi,
Shuyam erkak boʻldimi?
Oʻtsa yonib suymasdan,
Oʻpich taʼmin tuymasdan,
Shuyam erkak boʻldimi?
Ishq, rozda boʻlib suyuq,
Bilmasa oʻlchov, tiyiq,
Shuyam erkak boʻldimi?
Xushomad-la iydirib,
Ketsa sotib, kiydirib,
Shuyam erkak boʻldimi?
Kelsa-yu magʻrur, poʻrim,
Qadahi qolsa yarim,
Shuyam erkak boʻldimi?
Odamlar koʻp joyda ham
Ichsa bilmasdan toʻxtam,
Shuyam erkak boʻldimi?
Yurtidan badar ketsa,
Ota uyin unutsa,
Shuyam erkak boʻldimi?
Birovlarning mehnatin
Bilmasa qadr-qimmatin,
Shuyam erkak boʻldimi?
Vaʼda berib, soʻz aytib,
Olaversa soʻng qaytib,
Shuyam erkak boʻldimi?
Rus tilidan Orif Tolib tarjimasi
@oriftolib
Kitoblarni qanday oʻqish kerak?
@kitobqurti kanali Mortimer Adler va Van Doren qalamiga mansub “Kitoblarni qanday oʻqish kerak?” asarining qisqacha mazmuni bilan boʻlishibdi. Maqolada kitoblar oʻqish texnikasi va tizimli mutolaa haqida soʻz boradi.
Quyida ushbu maqoladan ayrim oʻrinlarni eʼtiboringizga havola etaman:
Savodli boʻlish bilan oʻqishni bilish orasida katta farq bor.
***
Oʻqish uchta sababga koʻra amalga oshirilishi mumkin:
Koʻngil ochish uchun oʻqish – dam olish yoki “shunchaki mutolaa” qilish uchun;
Axborot olish uchun oʻqish – dalillar va faktlarni oʻrganish (dunyoni koʻproq bilish) uchun;
Tushunish uchun oʻqish – tushunchani rivojlantirish (dunyoni boshqacha koʻrish, uni anglash) uchun.
Bu uchalasidan eng qiyini – tushunish uchun oʻqish boʻlib, kitobda asosan shu mavzu haqida soʻz yuritilgan.
***
“Tushunish uchun” oʻqiganda oʻquvchi oʻziga butunlay yot va yangi gʻoyaga duch keladi va uni anglab tushunishga harakat qiladi. Bunda yozuvchining bilim darajasi bilan oʻquvchining bilim darajasi oʻrtasida katta tafovut boʻlib, yozuvchi oʻquvchiga yangi tushuncha yoki goʻyani oʻrgatadi. Mutolaa jarayonida ushbu tafovut qisqarib boradi.
***
Mutolaaga “ikki tomonlama faol fikr almashinivi” sifatida qaralishi darkor. Yozuvchining vazifasi fikrni “joʻnatish”, oʻquvchi esa uni “ilib” olishi kerak. Koʻrib turganingizdek, mutolaa sifati har ikkala tomonning oʻz vazifasini qay darajada faol bajarganiga bogʻliqdir.
Qancha faol oʻqisangiz, kitobni shuncha yaxshi oʻqiysiz. Qancha yaxshi oʻqisangiz, shuncha koʻp savollarga javob topasiz. Qancha koʻp javob topsangiz, atrofdagi olamni ham ajoyib va boshqacha nigoh bilan koʻra boshlaysiz.
***
Mutolaada eng muhimi tez oʻqish emas, toʻgʻri oʻqishdir. YAʼni, qaysi manba qanday tezlikda oʻqilishi kerakligini bilish. Qanchalik tez oʻqish kerak? Qiyin savol. Baʼzi, koʻp vaqt sarflash kerak boʻlmagan kitoblarni normadan tezroq oʻqish kerak boʻladi. Baʼzi kitoblarni esa normadan sekin, shoshmay oʻqish talab etiladi. Eng muhimi, yuqorida aytganimizdek, toʻgʻri tezlikni topa bilishdir.
Sekin oʻqishni oʻrganish shart emas, biroq, tezroq oʻqishni mashq qilishga toʻgʻri keladi.
***
Tanqidning asosiy qoidasi – unga xuddi yaqin doʻsting bilan biror muammoni birgalikda hal qilish uchun konstruktiv ruhda mushohada yuritayotganing kabi yondashish kerak.
***
Oʻylaganini bilaman degan, biroq uni tushuntirib berolmagan odam nima oʻylayotganini bilmaydi.
Maqolani toʻliq mana bu yerdan oʻqishingiz mumkin.
@oriftolib
@kitobqurti kanali Mortimer Adler va Van Doren qalamiga mansub “Kitoblarni qanday oʻqish kerak?” asarining qisqacha mazmuni bilan boʻlishibdi. Maqolada kitoblar oʻqish texnikasi va tizimli mutolaa haqida soʻz boradi.
Quyida ushbu maqoladan ayrim oʻrinlarni eʼtiboringizga havola etaman:
Savodli boʻlish bilan oʻqishni bilish orasida katta farq bor.
***
Oʻqish uchta sababga koʻra amalga oshirilishi mumkin:
Koʻngil ochish uchun oʻqish – dam olish yoki “shunchaki mutolaa” qilish uchun;
Axborot olish uchun oʻqish – dalillar va faktlarni oʻrganish (dunyoni koʻproq bilish) uchun;
Tushunish uchun oʻqish – tushunchani rivojlantirish (dunyoni boshqacha koʻrish, uni anglash) uchun.
Bu uchalasidan eng qiyini – tushunish uchun oʻqish boʻlib, kitobda asosan shu mavzu haqida soʻz yuritilgan.
***
“Tushunish uchun” oʻqiganda oʻquvchi oʻziga butunlay yot va yangi gʻoyaga duch keladi va uni anglab tushunishga harakat qiladi. Bunda yozuvchining bilim darajasi bilan oʻquvchining bilim darajasi oʻrtasida katta tafovut boʻlib, yozuvchi oʻquvchiga yangi tushuncha yoki goʻyani oʻrgatadi. Mutolaa jarayonida ushbu tafovut qisqarib boradi.
***
Mutolaaga “ikki tomonlama faol fikr almashinivi” sifatida qaralishi darkor. Yozuvchining vazifasi fikrni “joʻnatish”, oʻquvchi esa uni “ilib” olishi kerak. Koʻrib turganingizdek, mutolaa sifati har ikkala tomonning oʻz vazifasini qay darajada faol bajarganiga bogʻliqdir.
Qancha faol oʻqisangiz, kitobni shuncha yaxshi oʻqiysiz. Qancha yaxshi oʻqisangiz, shuncha koʻp savollarga javob topasiz. Qancha koʻp javob topsangiz, atrofdagi olamni ham ajoyib va boshqacha nigoh bilan koʻra boshlaysiz.
***
Mutolaada eng muhimi tez oʻqish emas, toʻgʻri oʻqishdir. YAʼni, qaysi manba qanday tezlikda oʻqilishi kerakligini bilish. Qanchalik tez oʻqish kerak? Qiyin savol. Baʼzi, koʻp vaqt sarflash kerak boʻlmagan kitoblarni normadan tezroq oʻqish kerak boʻladi. Baʼzi kitoblarni esa normadan sekin, shoshmay oʻqish talab etiladi. Eng muhimi, yuqorida aytganimizdek, toʻgʻri tezlikni topa bilishdir.
Sekin oʻqishni oʻrganish shart emas, biroq, tezroq oʻqishni mashq qilishga toʻgʻri keladi.
***
Tanqidning asosiy qoidasi – unga xuddi yaqin doʻsting bilan biror muammoni birgalikda hal qilish uchun konstruktiv ruhda mushohada yuritayotganing kabi yondashish kerak.
***
Oʻylaganini bilaman degan, biroq uni tushuntirib berolmagan odam nima oʻylayotganini bilmaydi.
Maqolani toʻliq mana bu yerdan oʻqishingiz mumkin.
@oriftolib
“Tashrif buyurmadim”, shunchaki “keldim”
Xabar va yangiliklarni oʻqiganda, telekoʻrsatuvlarni koʻrganda eng tishga tegadigan iboralardan biri – “tashrif buyurish”. Duch kelgan odamga nisbatan oʻrni boʻlsa-boʻlmasa tashrif buyurdi, deb ishlatib ketilaveradi. “Oʻzbek tilining izohli lugʻati” yozilishicha, tashrif arabcha soʻz boʻlib, asliyatda hurmat, ehtirom; ulugʻlash, sharaflash; marosim; marhamat qilib kelish maʼnolariga ega.
Tashrif va sharafning oʻzagi bir, tashrif buyurish sharaflantirish deganidir. Bu soʻz oʻzbek tilida yuksak martabali mehmonlar, ulugʻ kishilarga nisbatan ishlatiladi. Chunki ularning qadami biz uchun sharafdir.
Masalan:
1. Yurtimizga Malayziya Bosh vaziri tashrif buyurdi.
2. Maktabimizga atoqli olim, akademik Naim Karimov tashrif buyurdi.
Oʻzi haqida gapirayotgan kishi tashrif buyurdim, deyishi esa mutlaqo xato. Hatto u Bosh vazir yoki akademik boʻlsa ham. Bu qoida birinchi shaxs koʻplikka (tashrif buyurdik) ham tegishli. Chunki bunday ifoda nokamtarlik, manmanlik belgisi. “Men borgan edim, qadamim yetib, oʻsha joy sharaflandi”, deganday gap. Masalan:
1. “Men oʻtgan yili sanatoriyga tashrif buyurdim”, deyish oʻrniga: “Men oʻtgan yili sanatoriyga bordim”
yoki
2. “Mana, hozir koʻrsatuvimiz qahramonining xonadoniga tashrif buyurdik”, deyish oʻrniga: “Mana, hozir koʻrsatuvimiz qahramonining xonadoniga kirib keldik”,
deb gapirish toʻgʻri, oʻrinli va farosatli kishiga xos boʻladi.
Endi boshqa bir holatga eʼtibor qaratamiz. “Tashrif” soʻzi feʼlsiz, yakka oʻzi qoʻllanadigan oʻrinlar bor. Masalan:
1. Oʻtgan yili sayt tashrifchilari soni sezilarli oshdi.
2. Muzeyimizga umumiy tashriflar ikki milliontani tashkil etdi.
Bu oʻrinda soʻzning sharaflantirish maʼnosi yoʻq. Oʻzagida bor boʻlsa-da, jonli tilda oʻsha maʼno yoʻqola borgan (tashrif buyurishda ulugʻvorlik, yuksaklik maʼno qirrasi bor). Shu sababli soʻzni bu holatda ishlatishni xato emas, deyish mumkin. Agar kimdir shu soʻzni qoʻllashni juda istamasa, gapni tahrir qiladi:
1. Oʻtgan yili saytga kiruvchilar soni sezilarli oshdi. (Masalan, menga mana shu variant maʼqul. Ifodasi oʻzbekcharoq.)
2. Muzeyimizga keluvchilar ikki million kishiga yetdi.
@oriftolib
Xabar va yangiliklarni oʻqiganda, telekoʻrsatuvlarni koʻrganda eng tishga tegadigan iboralardan biri – “tashrif buyurish”. Duch kelgan odamga nisbatan oʻrni boʻlsa-boʻlmasa tashrif buyurdi, deb ishlatib ketilaveradi. “Oʻzbek tilining izohli lugʻati” yozilishicha, tashrif arabcha soʻz boʻlib, asliyatda hurmat, ehtirom; ulugʻlash, sharaflash; marosim; marhamat qilib kelish maʼnolariga ega.
Tashrif va sharafning oʻzagi bir, tashrif buyurish sharaflantirish deganidir. Bu soʻz oʻzbek tilida yuksak martabali mehmonlar, ulugʻ kishilarga nisbatan ishlatiladi. Chunki ularning qadami biz uchun sharafdir.
Masalan:
1. Yurtimizga Malayziya Bosh vaziri tashrif buyurdi.
2. Maktabimizga atoqli olim, akademik Naim Karimov tashrif buyurdi.
Oʻzi haqida gapirayotgan kishi tashrif buyurdim, deyishi esa mutlaqo xato. Hatto u Bosh vazir yoki akademik boʻlsa ham. Bu qoida birinchi shaxs koʻplikka (tashrif buyurdik) ham tegishli. Chunki bunday ifoda nokamtarlik, manmanlik belgisi. “Men borgan edim, qadamim yetib, oʻsha joy sharaflandi”, deganday gap. Masalan:
1. “Men oʻtgan yili sanatoriyga tashrif buyurdim”, deyish oʻrniga: “Men oʻtgan yili sanatoriyga bordim”
yoki
2. “Mana, hozir koʻrsatuvimiz qahramonining xonadoniga tashrif buyurdik”, deyish oʻrniga: “Mana, hozir koʻrsatuvimiz qahramonining xonadoniga kirib keldik”,
deb gapirish toʻgʻri, oʻrinli va farosatli kishiga xos boʻladi.
Endi boshqa bir holatga eʼtibor qaratamiz. “Tashrif” soʻzi feʼlsiz, yakka oʻzi qoʻllanadigan oʻrinlar bor. Masalan:
1. Oʻtgan yili sayt tashrifchilari soni sezilarli oshdi.
2. Muzeyimizga umumiy tashriflar ikki milliontani tashkil etdi.
Bu oʻrinda soʻzning sharaflantirish maʼnosi yoʻq. Oʻzagida bor boʻlsa-da, jonli tilda oʻsha maʼno yoʻqola borgan (tashrif buyurishda ulugʻvorlik, yuksaklik maʼno qirrasi bor). Shu sababli soʻzni bu holatda ishlatishni xato emas, deyish mumkin. Agar kimdir shu soʻzni qoʻllashni juda istamasa, gapni tahrir qiladi:
1. Oʻtgan yili saytga kiruvchilar soni sezilarli oshdi. (Masalan, menga mana shu variant maʼqul. Ifodasi oʻzbekcharoq.)
2. Muzeyimizga keluvchilar ikki million kishiga yetdi.
@oriftolib
Imlo qoidalarini oʻrganmoqchi boʻlganlar, bu boradagi bilimlarini tugallashtirmoqchi boʻlganlar uchun mana shu sahifani tavsiya qilaman.
Muallif shu sohada anchagina tajribaga ega.
Orada kitoblar, mutolaa haqidagi qiziqarli maqolalar bilan ham tanishib borasiz.
Kitob – ilm manbai, bahramand boʻling.
@oriftolib
Muallif shu sohada anchagina tajribaga ega.
Orada kitoblar, mutolaa haqidagi qiziqarli maqolalar bilan ham tanishib borasiz.
Kitob – ilm manbai, bahramand boʻling.
@oriftolib
👍2
Islohtalab imlo: yonma-yon undoshlar
1995-yilgi “Oʻzbek tilining asosiy imlo qoidalari”da yonma-yon keladigan undoshlarning imlosi boʻyicha shunday qoida belgilangan:
metall, kilogramm, kilovatt, kongress kabi oʻzlashma soʻzlar oxirida bir undosh aytilsa ham, ikki harf yoziladi. Lekin bunday soʻzga xuddi shu tovush bilan boshlanadigan qism qoʻshilsa, soʻz oxiridagi bir harf yozilmaydi: metall + lar = metallar, kilogramm + mi = kilogrammi kabi.
Yangilanadigan imlo qoidalarida bunga oʻzgartirish kiritish kerak. Yakka holda ham, qoʻshimchalar qoʻshilganda ham bitta harf yozilishi oʻzbek tili tabiatiga mosroq boʻladi. Hozirgi qoida rus tili imlosidan koʻr-koʻrona koʻchirilgan.
🟢 Imlo talaffuzga qancha yaqin kelsa, tushunilishi ham shuncha osonlashadi.
Hozirgi qoidalarga koʻra yozilganda baʼzida tushunarsiz holatlar kelib chiqadi:
kilogrammi
Bunda nima nazarda tutilgan? “Kilogrammi?” deb soʻrayaptimi yo biror narsaning kilogrami haqida gap ketyaptimi?
Mann, Yohann, Pruss kabi kishi nomlari haqida ham shunday fikr aytish mumkin. Ularni ham Man, Yohan, Prus deb yozgan afzal.
🟢 Xullas, oʻzi talaffuz etilmaydigan va oʻquvchini chalkashtiradigan harfni saqlab qolishga hech qanday ehtiyoj yoʻq.
🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Islohtalab qoidalar: -ganda va vergul
🔹 Charlzmi yo Karl?
🔹 Yo qoʻshib, yo chiziqcha bilan yozilsin
🔹 Imlo islohi: xalqaro tashkilot va brendlar nomi
🔹 Xorijiy joy nomlari imlosi va erkinlik hissi
@oriftolib
1995-yilgi “Oʻzbek tilining asosiy imlo qoidalari”da yonma-yon keladigan undoshlarning imlosi boʻyicha shunday qoida belgilangan:
metall, kilogramm, kilovatt, kongress kabi oʻzlashma soʻzlar oxirida bir undosh aytilsa ham, ikki harf yoziladi. Lekin bunday soʻzga xuddi shu tovush bilan boshlanadigan qism qoʻshilsa, soʻz oxiridagi bir harf yozilmaydi: metall + lar = metallar, kilogramm + mi = kilogrammi kabi.
Yangilanadigan imlo qoidalarida bunga oʻzgartirish kiritish kerak. Yakka holda ham, qoʻshimchalar qoʻshilganda ham bitta harf yozilishi oʻzbek tili tabiatiga mosroq boʻladi. Hozirgi qoida rus tili imlosidan koʻr-koʻrona koʻchirilgan.
🟢 Imlo talaffuzga qancha yaqin kelsa, tushunilishi ham shuncha osonlashadi.
Hozirgi qoidalarga koʻra yozilganda baʼzida tushunarsiz holatlar kelib chiqadi:
kilogrammi
Bunda nima nazarda tutilgan? “Kilogrammi?” deb soʻrayaptimi yo biror narsaning kilogrami haqida gap ketyaptimi?
Mann, Yohann, Pruss kabi kishi nomlari haqida ham shunday fikr aytish mumkin. Ularni ham Man, Yohan, Prus deb yozgan afzal.
🟢 Xullas, oʻzi talaffuz etilmaydigan va oʻquvchini chalkashtiradigan harfni saqlab qolishga hech qanday ehtiyoj yoʻq.
🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Islohtalab qoidalar: -ganda va vergul
🔹 Charlzmi yo Karl?
🔹 Yo qoʻshib, yo chiziqcha bilan yozilsin
🔹 Imlo islohi: xalqaro tashkilot va brendlar nomi
🔹 Xorijiy joy nomlari imlosi va erkinlik hissi
@oriftolib
👍9🔥3
Bugun kechroq tvdan chiqdim. Toshkent sitining ichi-yu tashida, er-u koʻkida odam. Shuning hisobiga “Paxtakor”, “Oʻzbekiston” metro stansiyasi, “Lukoyl” ofisi koʻchasida traffic jam. Taksi toʻxtatish uchun ancha kutib qoldim. Termulaman... Qoʻl ushlagan yoshlar, eski va yangi oilalar, faqat qizlar va faqat yigitlar jamoalari, nabirasini yetaklagan va nabirasi yetaklagan yoshi ulugʻlar...
Bir Ota yelkasiga qizini oʻtkazib olib ketardi. Ota xursand, qizaloq ham xursand. Qizaloq qoʻlchalari bilan otasining iyagidan ushlab olgan. Ular mendan oldinga oʻtib, toʻxtashdi. Ular ham taksi toʻxtatishmoqchi boʻlishdi. Qizaloq otasining boshida taksiga ishora qila boshladi.
– Ada, shunaqa qilsam taksi koʻradimi? – qoʻlchalarini bigiz qilib koʻrsatdi ona qizaloq.
– Tepadan zoʻr koʻrinadi.
– Ada, mani boʻyim balaaaan, a?
– Taksi toʻxtamayaptimi?, – soʻradi ota yelkasidagi qizchasi bilan qiynalib menga oʻgirilib.
– 15 minutdan beri turibman, – dedim.
– Ada, tushamaaaan... – qizcha pitirlay boshladi.
– Taksi toʻxtaguncha oʻtirvur, qizim. Oyogʻim ogʻrivotti dedingku...
3-4 daqiqa oʻtgach ular mendan oldinda turishgani uchun taksi birinchi ularga toʻxtadi va qizcha otasining yelkasidan tushdi. Otasi ehtiyotlab uni mashinaga oʻtkazdi va ketishdi.
Men yaqin orada koʻrgan eng chiroyli manzara shu edi. Otaning yelkasida xursand oʻtirgan, baʼzan uning yuzlarini silab qoʻygan qiz. Qizining oyogʻi ogʻrimasligi uchun yelkasiga opichlab olgan ota. Iltimos, Otalar, qizlaringiz katta hayotning katta yoʻllariga chiqishganida ham sizning yelkangiz borligini his qilib yashashsin. Boʻylari baland ekaniga ishonib yashashsin. Sizdan boshqalarning oldida poyi patak boʻlishmasin. Qizlari bor Otalar, sizlar juda baxtlisizlar. Otasi yelkasida koʻtargan Qizlar, sizlar juda baxtlisizlar...
Aziza Qurbonova
@qurbonova_a
Bir Ota yelkasiga qizini oʻtkazib olib ketardi. Ota xursand, qizaloq ham xursand. Qizaloq qoʻlchalari bilan otasining iyagidan ushlab olgan. Ular mendan oldinga oʻtib, toʻxtashdi. Ular ham taksi toʻxtatishmoqchi boʻlishdi. Qizaloq otasining boshida taksiga ishora qila boshladi.
– Ada, shunaqa qilsam taksi koʻradimi? – qoʻlchalarini bigiz qilib koʻrsatdi ona qizaloq.
– Tepadan zoʻr koʻrinadi.
– Ada, mani boʻyim balaaaan, a?
– Taksi toʻxtamayaptimi?, – soʻradi ota yelkasidagi qizchasi bilan qiynalib menga oʻgirilib.
– 15 minutdan beri turibman, – dedim.
– Ada, tushamaaaan... – qizcha pitirlay boshladi.
– Taksi toʻxtaguncha oʻtirvur, qizim. Oyogʻim ogʻrivotti dedingku...
3-4 daqiqa oʻtgach ular mendan oldinda turishgani uchun taksi birinchi ularga toʻxtadi va qizcha otasining yelkasidan tushdi. Otasi ehtiyotlab uni mashinaga oʻtkazdi va ketishdi.
Men yaqin orada koʻrgan eng chiroyli manzara shu edi. Otaning yelkasida xursand oʻtirgan, baʼzan uning yuzlarini silab qoʻygan qiz. Qizining oyogʻi ogʻrimasligi uchun yelkasiga opichlab olgan ota. Iltimos, Otalar, qizlaringiz katta hayotning katta yoʻllariga chiqishganida ham sizning yelkangiz borligini his qilib yashashsin. Boʻylari baland ekaniga ishonib yashashsin. Sizdan boshqalarning oldida poyi patak boʻlishmasin. Qizlari bor Otalar, sizlar juda baxtlisizlar. Otasi yelkasida koʻtargan Qizlar, sizlar juda baxtlisizlar...
Aziza Qurbonova
@qurbonova_a
🔥1😢1💯1
Himmatni baland tuting, otalar!
Yaqinda Samarqandga borib keldim. U yerda koʻpchilikka oʻrnak boʻla oladigan ajoyib inson bilan tanishdim. Ana shu uchrashuv sababli xayolimga kelgan mulohazalarni siz bilan oʻrtoqlashmoqchiman.
Suhbatimiz oliy taʼlim mavzusiga koʻchgan payt yangi tanishim:
– Oʻgʻlim psixologiya va dasturlashga qiziqadi, ingliz tilini yaxshi oʻrgandi. Qaysi universitetga topshirsa ekan – shunga oʻylanib turibmiz, – dedi.
– Psixologiya yaxshi, lekin axborot texnologiyalari bugunning ham, ertaning ham eng oldi sohasi. Shuni mahkam tutsa, kam boʻlmaydi. Toshkentdagi Inha universitetini maqtashadi, shuni bir surishtirib koʻring. Lekin shartnoma narxi qimmat – besh ming dollar, – deb maslahat bergan boʻldim.
– Qizimning oʻqishi bilan bir xil ekan-da, – dedi suhbatdoshim.
– Qizingiz qayerda oʻqiydi? – deb qiziqsindim men.
– Toshkentda, Singapur universitetida.
Toʻgʻrisi, ichimda “vah!” devordim, bu himmati baland otaga hurmatim oshdi, qoyil qoldim. Hali qirqqa bormaganday koʻrinadigan, aslida ellikni qoralab qoʻygan bu kishining “yoshligi”ga mana shunday bagʻrikengligi, mehr-shafqati ham sabab boʻlsa kerak.
Qahramonimiz dehqon, asosiy daromadi ekin-tikin va uyda boqiladigan chorvadan ekan. Toʻrt qizi va bir oʻgʻli bor. Ikki qizi oliy oʻquv yurtini tugatibdi, turmushga chiqibdi. Ikki kichik qizi hali talaba ekan. Oddiy dehqon uchun farzandini shartnoma puli 5000 AQSH dollari boʻlgan ilm dargohida oʻqitish qanchalar mushkul ekanini tasavvur qilib koʻring. Oʻgʻil boʻlsa-ku, ertaga ishlab “qaytaradi”: ota-onasi qariganida boqadi, gʻamxoʻrlik qiladi, deyish mumkin. Lekin qizining taʼlimiga har yili shuncha pul toʻlashni hamma ham xohlamaydi.
Ota-onalarning, toʻgʻrirogʻi, otalarning (bobo va buvilarning ham) qiz farzandlarga kam eʼtibor berishi keng tarqalgan holat. Bu faqat xalqimizga emas, odamzod feʼl-atvoriga xos. Chunki naslni oʻgʻil davom ettiradi, yoningda yoʻldosh, belingga quvvat boʻladi. Albatta, tarbiya yaxshi, imoni butun boʻlsa. Qiz farzandlardan topiladigan yaxshiliklar matematik hisob-kitob tarozisiga qoʻyilgan taqdirda ham, oʻgʻilnikidan koʻp boʻlsa koʻpki, aslo kam emas. Ammo buni anglash, tushunish uchun qalb koʻzi ochiq boʻlishi kerak.
Kundalik hayotda hammamiz koʻrib, guvohi boʻlganmiz: tarbiyali, oliy maʼlumotli qizlarning eshigidan sovchi arimaydi. Ota-onada ham, qizda ham ertaga oilani boshqara oladigan, kasb-hunarli, axloqli kuyov tanlash imkoni keng boʻladi. Farzandining tinch-totuv hayot kechirishi ota-ona uchun juda katta baxt. Bunday saodat va halovatning qadri juda yuksak.
Farzandi tarbiyasiga eʼtiborsiz qaragan, sarmoyasini bolasining taʼlim olishi yoki hunar oʻrganishiga emas, sepiga, har xil latta-putta va matohlarga tikkanlar yutqazadi. Ertaga ana shunday arzimas narsalarni muhim sanaydigan kuyovlarga, qaynota-qaynonalarga duch kelganda, ichdan zil ketib, aybni kimdan axtarishni bilmay qoladi.
Umid bilan farzand oʻstirayotgan ota-onalar, ayniqsa, otalar! Farzandingiz tarbiyasi va taʼlimiga diqqatli boʻling. Ulardan mehringizni, gʻamxoʻrligingizni ayamang. Bugun sarflagan mablagʻingiz ertaga albatta mevasini beradi. Qizim oʻqishga kirsa, mendan uzoqlashadi, tarbiyasi buzilishi mumkin, degan vasvasalarga ham ishonmang. Yoshligidan yaxshi tarbiya, halol luqma bergan boʻlsangiz, buning mukofotini albatta olasiz. Bu mening yoki boshqa birovning xulosasi emas, kunda-kunora isbotini topayotgan hayot haqiqati. Hatto koʻzlaganingizdan kamroq natijaga erishsangiz ham xafa boʻlmang, qizlariga mehr-shafqat koʻrsatgan, oq-yuvib, oq tarab voyaga yetkazgan ota-onalarga Paygʻambarimiz sollallohu alayhi va sallam jannat bashoratini berganlar. Bu esa, eng baland darajadir.
“Moʻminalar” jurnalining 2019-yil 2-sonida chop etilgan.
@oriftolib
Yaqinda Samarqandga borib keldim. U yerda koʻpchilikka oʻrnak boʻla oladigan ajoyib inson bilan tanishdim. Ana shu uchrashuv sababli xayolimga kelgan mulohazalarni siz bilan oʻrtoqlashmoqchiman.
Suhbatimiz oliy taʼlim mavzusiga koʻchgan payt yangi tanishim:
– Oʻgʻlim psixologiya va dasturlashga qiziqadi, ingliz tilini yaxshi oʻrgandi. Qaysi universitetga topshirsa ekan – shunga oʻylanib turibmiz, – dedi.
– Psixologiya yaxshi, lekin axborot texnologiyalari bugunning ham, ertaning ham eng oldi sohasi. Shuni mahkam tutsa, kam boʻlmaydi. Toshkentdagi Inha universitetini maqtashadi, shuni bir surishtirib koʻring. Lekin shartnoma narxi qimmat – besh ming dollar, – deb maslahat bergan boʻldim.
– Qizimning oʻqishi bilan bir xil ekan-da, – dedi suhbatdoshim.
– Qizingiz qayerda oʻqiydi? – deb qiziqsindim men.
– Toshkentda, Singapur universitetida.
Toʻgʻrisi, ichimda “vah!” devordim, bu himmati baland otaga hurmatim oshdi, qoyil qoldim. Hali qirqqa bormaganday koʻrinadigan, aslida ellikni qoralab qoʻygan bu kishining “yoshligi”ga mana shunday bagʻrikengligi, mehr-shafqati ham sabab boʻlsa kerak.
Qahramonimiz dehqon, asosiy daromadi ekin-tikin va uyda boqiladigan chorvadan ekan. Toʻrt qizi va bir oʻgʻli bor. Ikki qizi oliy oʻquv yurtini tugatibdi, turmushga chiqibdi. Ikki kichik qizi hali talaba ekan. Oddiy dehqon uchun farzandini shartnoma puli 5000 AQSH dollari boʻlgan ilm dargohida oʻqitish qanchalar mushkul ekanini tasavvur qilib koʻring. Oʻgʻil boʻlsa-ku, ertaga ishlab “qaytaradi”: ota-onasi qariganida boqadi, gʻamxoʻrlik qiladi, deyish mumkin. Lekin qizining taʼlimiga har yili shuncha pul toʻlashni hamma ham xohlamaydi.
Ota-onalarning, toʻgʻrirogʻi, otalarning (bobo va buvilarning ham) qiz farzandlarga kam eʼtibor berishi keng tarqalgan holat. Bu faqat xalqimizga emas, odamzod feʼl-atvoriga xos. Chunki naslni oʻgʻil davom ettiradi, yoningda yoʻldosh, belingga quvvat boʻladi. Albatta, tarbiya yaxshi, imoni butun boʻlsa. Qiz farzandlardan topiladigan yaxshiliklar matematik hisob-kitob tarozisiga qoʻyilgan taqdirda ham, oʻgʻilnikidan koʻp boʻlsa koʻpki, aslo kam emas. Ammo buni anglash, tushunish uchun qalb koʻzi ochiq boʻlishi kerak.
Kundalik hayotda hammamiz koʻrib, guvohi boʻlganmiz: tarbiyali, oliy maʼlumotli qizlarning eshigidan sovchi arimaydi. Ota-onada ham, qizda ham ertaga oilani boshqara oladigan, kasb-hunarli, axloqli kuyov tanlash imkoni keng boʻladi. Farzandining tinch-totuv hayot kechirishi ota-ona uchun juda katta baxt. Bunday saodat va halovatning qadri juda yuksak.
Farzandi tarbiyasiga eʼtiborsiz qaragan, sarmoyasini bolasining taʼlim olishi yoki hunar oʻrganishiga emas, sepiga, har xil latta-putta va matohlarga tikkanlar yutqazadi. Ertaga ana shunday arzimas narsalarni muhim sanaydigan kuyovlarga, qaynota-qaynonalarga duch kelganda, ichdan zil ketib, aybni kimdan axtarishni bilmay qoladi.
Umid bilan farzand oʻstirayotgan ota-onalar, ayniqsa, otalar! Farzandingiz tarbiyasi va taʼlimiga diqqatli boʻling. Ulardan mehringizni, gʻamxoʻrligingizni ayamang. Bugun sarflagan mablagʻingiz ertaga albatta mevasini beradi. Qizim oʻqishga kirsa, mendan uzoqlashadi, tarbiyasi buzilishi mumkin, degan vasvasalarga ham ishonmang. Yoshligidan yaxshi tarbiya, halol luqma bergan boʻlsangiz, buning mukofotini albatta olasiz. Bu mening yoki boshqa birovning xulosasi emas, kunda-kunora isbotini topayotgan hayot haqiqati. Hatto koʻzlaganingizdan kamroq natijaga erishsangiz ham xafa boʻlmang, qizlariga mehr-shafqat koʻrsatgan, oq-yuvib, oq tarab voyaga yetkazgan ota-onalarga Paygʻambarimiz sollallohu alayhi va sallam jannat bashoratini berganlar. Bu esa, eng baland darajadir.
“Moʻminalar” jurnalining 2019-yil 2-sonida chop etilgan.
@oriftolib
👍4
Agar oʻqituvchi faqat ishga muhabbatli boʻlsa, u yaxshi oʻqituvchi. Agar faqat oʻquvchini suysa, unga xuddi ota-onasiday mehrli boʻlsa, hamma kitoblarni oʻqigan-u, lekin ishini va oʻquvchilarini yaxshi koʻrmaydigan muallimdan afzaldir. Agar oʻqituvchi oʻzida ishiga va shogirdlariga muhabbatni jam qila olgan boʻlsa, toʻkislik maqomiga erishibdi.
Lev Tolstoy
@oriftolib
Lev Tolstoy
@oriftolib
Ish soʻz bilan oldinga siljimaydi. Gapirish emas, harakat qilish kerak. Muammolarni soʻzdan koʻra amallar yaxshiroq hal etadi.
Jan Batist Molyer
@oriftolib
Jan Batist Molyer
@oriftolib
– Sizda katta isteʼdodni koʻrmayapman.
– Osmonda Yupiter degan ulkan sayyora bor. Siz uniyam koʻrmaysiz. Lekin bu uning yoʻqligini anglatmaydi.
Oʻzingizga ishonchni soʻndiradiganlar, ruhingizni tushirishga intiladiganlarga ishonmang. Mutlaqo.
@oriftolib
– Osmonda Yupiter degan ulkan sayyora bor. Siz uniyam koʻrmaysiz. Lekin bu uning yoʻqligini anglatmaydi.
Oʻzingizga ishonchni soʻndiradiganlar, ruhingizni tushirishga intiladiganlarga ishonmang. Mutlaqo.
@oriftolib
Leonardo da Vinchining ijodiy sirlari
Ijodiy iqtidorni kamol toptirishga qaratilgan qator kitoblar muallifi Maykl Gleb ulug‘ olimning hayotini o‘rganib, “Da Vinchining yechilgan kodi”, “Leonardo da Vinchi kabi fikrlash va tasvirlash: mahorat sari yetti qadam” asarlarini yozdi. Bir qancha tillarda nashr etilib, bestseller bo‘lgan ushbu kitoblarda muallif ulug‘ olimning qo‘lyozmalarini tadqiq etib, mahorat sirlarini aniqlashga uringan. Ular quyidagi jihatlar:
1. Qiziquvchanlik.
2. Mustaqil fikrlash.
3. Hassoslik.
4. Yangilikka intilish.
5. Mantiq va tasavvur.
6. Ong va vujud muvozanati.
7. Fikrlar shajarasi.
Batafsil bu yerda.
@oriftolib
Ijodiy iqtidorni kamol toptirishga qaratilgan qator kitoblar muallifi Maykl Gleb ulug‘ olimning hayotini o‘rganib, “Da Vinchining yechilgan kodi”, “Leonardo da Vinchi kabi fikrlash va tasvirlash: mahorat sari yetti qadam” asarlarini yozdi. Bir qancha tillarda nashr etilib, bestseller bo‘lgan ushbu kitoblarda muallif ulug‘ olimning qo‘lyozmalarini tadqiq etib, mahorat sirlarini aniqlashga uringan. Ular quyidagi jihatlar:
1. Qiziquvchanlik.
2. Mustaqil fikrlash.
3. Hassoslik.
4. Yangilikka intilish.
5. Mantiq va tasavvur.
6. Ong va vujud muvozanati.
7. Fikrlar shajarasi.
Batafsil bu yerda.
@oriftolib
oriftolib.uz
Леонардо да Винчининг ижодий сирлари – oriftolib.uz
Леонардо да Винчи деганда кўз олдимизга бирини галда рассом келади. Бироқ бу буюк шахснинг ҳаёти ва фаолиятидан хабардор киши унинг ихтирочи, меъмор, математик, ёзувчи, олим каби қатор қирралари борлигини, у бу соҳаларда ҳам муваффақият қозона олганини яхши…
👍1
Fridrix Shiller (1759–1805)ning o‘ta g‘aroyib odati bo‘lgan. Shoirning ish stolidagi tortmada chirigan olma turmasa, unga ilhom kelmagan!
Shillerning do‘sti, mashhur adib Gyote shunday hikoya qiladi: “Bir kuni Fridrixni ko‘rgani bordim. Lekin u qayoqqadir chiqqan ekan, xotini uning xonasida kutib turishimni so‘radi. O‘rindiqqa cho‘kdim, tirsagimni stolga tirab o‘rnashib oldim. Birdan ko‘nglim behuzur bo‘ldi. Toza havodan nafas olay deb ochiq deraza oldiga bordim. Boshida bu holatning sababini anglolmadim, keyinroq gap nimadaligini bilib oldim. Shillerning stolidagi qutida o‘n ikkita chirik olma turardi! Xizmatkorlarni chaqirib, oldirib tashlamoqchi edim, lekin olmalar qutiga atay solinganini, shunday qilinmasa, xo‘jayin ishlay olmasligini aytishdi. Fridrix kelganida shu haqda aytgandim, u hammasini tasdiqladi!”
@oriftolib
Shillerning do‘sti, mashhur adib Gyote shunday hikoya qiladi: “Bir kuni Fridrixni ko‘rgani bordim. Lekin u qayoqqadir chiqqan ekan, xotini uning xonasida kutib turishimni so‘radi. O‘rindiqqa cho‘kdim, tirsagimni stolga tirab o‘rnashib oldim. Birdan ko‘nglim behuzur bo‘ldi. Toza havodan nafas olay deb ochiq deraza oldiga bordim. Boshida bu holatning sababini anglolmadim, keyinroq gap nimadaligini bilib oldim. Shillerning stolidagi qutida o‘n ikkita chirik olma turardi! Xizmatkorlarni chaqirib, oldirib tashlamoqchi edim, lekin olmalar qutiga atay solinganini, shunday qilinmasa, xo‘jayin ishlay olmasligini aytishdi. Fridrix kelganida shu haqda aytgandim, u hammasini tasdiqladi!”
@oriftolib
👍2
Aqlli bo‘lish uchun qanday kitoblarni o‘qish kerak?
Shu mavzuda yaxshi maqola e’lon qilinibdi. Undan ba’zi parchalar:
Deylik, siz bilim saviyangiz va tafakkuringizni kuchaytirish maqsadida yengil yozilgan kitobni o‘qiyapsiz. Ushbu kitob ichidagi gaplar oson fahmingizda o‘tiryapti. O‘zingizdan so‘rang, ehtimol siz shundoq ham xabaringiz bo‘lgan narsani o‘qiyotgandirsiz? Buning ham foydasi bor, albatta: avvallari olingan bilimni puxtalab olish, unitilayotgan narsani qaytarish kerakli mashg‘ulotlardan. Lekin eski narsani qaytarish yangi bilimlarni olish deganimas.
***
Notanishlikni miya yoqtirmaydi, darrov diqqatni burish, kislorodni bo‘g‘ib, esnoq tuttirishga kirishib ketadi, qorinni ochirib qo‘yadi yoki hojatga chaqirib qoladi. Bunga sabab: miya organining dasturida “Zo‘riqmay kayf ol! Quvvatni asra!” buyrug‘i bitilgan. Ongli kishi bu jo‘ngina buyruq o‘rniga: “O‘qib o‘zgar, bo‘lmasam halok bo‘lasan! Bir oz qiynal, evaziga katta rohat topasan!” degan dasturni ham yoqa bilishi kerak.
***
Birinchi qor yer yuzasini oqartirmasa ham, u keyingi qor saqlanishi uchun yerni sovitib beradi. Boshlang‘ich, tushunarsiz ma’lumot ham xotirada o‘rnashmagandek ko‘rinadi. Ammo u fahm yuzasini keyingi o‘qishlar uchun birinchi sharoitlarni yaratib beradi.
Sportchi og‘ir mashqlariga qaytaverganidek, katta va mushkul kitoblarni oxirigacha bitiring.
To‘liq o‘qish
@oriftolib
Shu mavzuda yaxshi maqola e’lon qilinibdi. Undan ba’zi parchalar:
Deylik, siz bilim saviyangiz va tafakkuringizni kuchaytirish maqsadida yengil yozilgan kitobni o‘qiyapsiz. Ushbu kitob ichidagi gaplar oson fahmingizda o‘tiryapti. O‘zingizdan so‘rang, ehtimol siz shundoq ham xabaringiz bo‘lgan narsani o‘qiyotgandirsiz? Buning ham foydasi bor, albatta: avvallari olingan bilimni puxtalab olish, unitilayotgan narsani qaytarish kerakli mashg‘ulotlardan. Lekin eski narsani qaytarish yangi bilimlarni olish deganimas.
***
Notanishlikni miya yoqtirmaydi, darrov diqqatni burish, kislorodni bo‘g‘ib, esnoq tuttirishga kirishib ketadi, qorinni ochirib qo‘yadi yoki hojatga chaqirib qoladi. Bunga sabab: miya organining dasturida “Zo‘riqmay kayf ol! Quvvatni asra!” buyrug‘i bitilgan. Ongli kishi bu jo‘ngina buyruq o‘rniga: “O‘qib o‘zgar, bo‘lmasam halok bo‘lasan! Bir oz qiynal, evaziga katta rohat topasan!” degan dasturni ham yoqa bilishi kerak.
***
Birinchi qor yer yuzasini oqartirmasa ham, u keyingi qor saqlanishi uchun yerni sovitib beradi. Boshlang‘ich, tushunarsiz ma’lumot ham xotirada o‘rnashmagandek ko‘rinadi. Ammo u fahm yuzasini keyingi o‘qishlar uchun birinchi sharoitlarni yaratib beradi.
Sportchi og‘ir mashqlariga qaytaverganidek, katta va mushkul kitoblarni oxirigacha bitiring.
To‘liq o‘qish
@oriftolib
Azon
Ақлли бўлиш учун қандай китобларни ўқиш керак?
Спортчи ўзи учун енгил вазн ёки қулай рақиб билан чекланса, унинг маҳорати ошадими, мусобақаларда ғолиб бўладими? Ўқиш ҳам шундай. Киши ўзини қийин ёзилган, қалин жилдли (“ҳарфлари кўп, расми кам”) китобларни, узун мақолаларни охиригача ўқишга мажбурлай олиши…
“Adabiyot” atamasi tarixi
Izohli lug‘atga ko‘ra, “adabiyot” so‘zi o‘zbek tilida uch xil ma’noda ishlatiladi:
1️⃣ Bir xalqning, davrning badiiy, ilmiy, falsafiy va boshqa asarlari majmui.
XX asr o‘zbek badiiy adabiyoti. Jahon adabiyoti.
2️⃣ San’atning so‘z, til vositasida badiiy obrazlar yaratuvchi turi; badiiy adabiyot.
Adabiyot nazariyasi. Adabiyot hamisha haqiqat va adolat bayrog‘ini baland tutib yashamog‘i lozim.
Gazetadan.
3️⃣ Muayyan bir fan yoki sohaga, masalaga oid asarlar, kitoblar.
Siyosiy adabiyot. Texnika adabiyoti. Mavzu yuzasidan tavsiya etilgan adabiyot ro‘yxati.
Bu so‘zning yuqorida ko‘rsatilgan 2-ma’nosi tor, maxsus ma’nosidir. U badiiy adabiyotni anglatadi va jonli tilda ko‘pincha shu ma’noda qo‘llanadi.
Xo‘sh, bu so‘z ayni shu mazmunni qachondan beri faol ifodalay boshlagan? Taniqli olim va adib Izzat Sulton “Adabiyot nazariyasi” kitobida yozishicha, O‘rta Osiyo va Sharq xalqlari ilm-fanida adabiyot so‘zi ⅩⅩ boshlarigacha badiiy adabiyot haqidagi ta’limot ma’nosida ishlatilgan, badiiy so‘z asarlari yig‘indisi adabiyot deb atalmagan.
“Muhammad G‘iyosiddin binni Jaloliddin Rompuriy 1827-yilda Hindistonda yozib tamomlangan va keyin O‘rta Osiyoda ham keng shuhrat qozongan “G‘iyosul lug‘at” kitobida adabiyot deb badiiy so‘z mahorati haqidagi ta’limotni tushunadi va unga she’r yozish qoidalaridan boshlab arab tilining sarfi (morfologiyasi) hamda nahvi (sintaksisi) gacha bo‘lgan ko‘p ilmlarni kirgizadi”, deb yozadi olim.
Xo‘sh, adabiyot so‘ziga bugungi tushunchani kim yukladi? U badiiy adabiyot ma’nosida keng iste’molga kirishiga kim sababchi?
Bu atama tarixi jadidlar faoliyati bilan bog‘liq. Ular o‘sha davr ilg‘or ilm-fanini o‘zbek jamiyatiga olib kirishga harakat qildilar. Mana shu sa’y-harakatlar sabab juda ko‘p zamonaviy fanlar bilan shug‘ullanish boshlandi, ko‘pdan ko‘p atamalar o‘zbekchalashdi, tilimizda yo‘q tushunchalarga yangi nomlar qo‘yildi. Adabiyot atamasi ham ana shu qatordan joy oldi.
ⅩⅩ asrda ko‘p sohalarda bizga ko‘prik vazifasini bajargan rus tilida ham adabiyot atamasi bu paytlari amalda emas edi. Olimning qayd etishicha, “Rossiyada ⅩⅠⅩ asrda ham tor va maxsus ma’nodagi literatura termini o‘rnida poeziya termini ishlatilar, ya’ni faqat she’r bilan yozilgan asarlargina emas, balki umuman, badiiy so‘z namunalari (shu jumladan, romanlar ham) poeziya deb atalar edi”.
Jadidlar adabiy asarlarni jamlab, bitta so‘z bilan ifodalash ehtiyojini sezdilar va buning uchun “adabiyot” so‘zini tanladilar. Bilasiz, adabiyot arabcha adab – odob so‘zidan. Kishilarga yaxshi xulq, hayotni anglash va mulohaza qilishdan saboq beruvchi asarlarga ayni shu nom munosib ko‘rildi.
“ⅩⅩ asr boshlarida ba’zi o‘zbek yozuvchilari (Abdulla Avloniy, Hamza Hakimzoda va boshqalar) badiiy so‘z asarlari (she’rlar, masallar, hikoyalar) to‘plamini adabiyot deb atash zarurligini sezganlar. Abdulla Avloniyning “Adabiyot. Milliy she’rlardan birinchi juz” to‘plami (1909-yilda Toshkentda bosilib chiqqan) bu so‘zning maxsus, tor lug‘aviy ma’nosini tayinlashda dastlabki intilishlardan biri bo‘ldi”, deb yozadi Izzat Sulton domla. Keyinchalik Mirmulla Shermuhamedov, Abdurahmon Sa’diy, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy va boshqalarning ilmiy ishlari, maqolalari sabab adabiyot atamasi barqarorlashdi.
Demak, bugun ijodkorlar, ziyolilar eng ko‘p ishlatiladigan adabiyot atamasi yuz yil nari-berisidagi tarixga ega xolos. Biroq bu o‘zbek adabiyotining emas, shunchaki atamaning tarixi. Bungacha adabiy to‘plamlarning bayoz, devon kabi o‘z nomlari bo‘lgan. Ammo bu – alohida bir tadqiqotcha mavzusi.
@oriftolib
Izohli lug‘atga ko‘ra, “adabiyot” so‘zi o‘zbek tilida uch xil ma’noda ishlatiladi:
1️⃣ Bir xalqning, davrning badiiy, ilmiy, falsafiy va boshqa asarlari majmui.
XX asr o‘zbek badiiy adabiyoti. Jahon adabiyoti.
2️⃣ San’atning so‘z, til vositasida badiiy obrazlar yaratuvchi turi; badiiy adabiyot.
Adabiyot nazariyasi. Adabiyot hamisha haqiqat va adolat bayrog‘ini baland tutib yashamog‘i lozim.
Gazetadan.
3️⃣ Muayyan bir fan yoki sohaga, masalaga oid asarlar, kitoblar.
Siyosiy adabiyot. Texnika adabiyoti. Mavzu yuzasidan tavsiya etilgan adabiyot ro‘yxati.
Bu so‘zning yuqorida ko‘rsatilgan 2-ma’nosi tor, maxsus ma’nosidir. U badiiy adabiyotni anglatadi va jonli tilda ko‘pincha shu ma’noda qo‘llanadi.
Xo‘sh, bu so‘z ayni shu mazmunni qachondan beri faol ifodalay boshlagan? Taniqli olim va adib Izzat Sulton “Adabiyot nazariyasi” kitobida yozishicha, O‘rta Osiyo va Sharq xalqlari ilm-fanida adabiyot so‘zi ⅩⅩ boshlarigacha badiiy adabiyot haqidagi ta’limot ma’nosida ishlatilgan, badiiy so‘z asarlari yig‘indisi adabiyot deb atalmagan.
“Muhammad G‘iyosiddin binni Jaloliddin Rompuriy 1827-yilda Hindistonda yozib tamomlangan va keyin O‘rta Osiyoda ham keng shuhrat qozongan “G‘iyosul lug‘at” kitobida adabiyot deb badiiy so‘z mahorati haqidagi ta’limotni tushunadi va unga she’r yozish qoidalaridan boshlab arab tilining sarfi (morfologiyasi) hamda nahvi (sintaksisi) gacha bo‘lgan ko‘p ilmlarni kirgizadi”, deb yozadi olim.
Xo‘sh, adabiyot so‘ziga bugungi tushunchani kim yukladi? U badiiy adabiyot ma’nosida keng iste’molga kirishiga kim sababchi?
Bu atama tarixi jadidlar faoliyati bilan bog‘liq. Ular o‘sha davr ilg‘or ilm-fanini o‘zbek jamiyatiga olib kirishga harakat qildilar. Mana shu sa’y-harakatlar sabab juda ko‘p zamonaviy fanlar bilan shug‘ullanish boshlandi, ko‘pdan ko‘p atamalar o‘zbekchalashdi, tilimizda yo‘q tushunchalarga yangi nomlar qo‘yildi. Adabiyot atamasi ham ana shu qatordan joy oldi.
ⅩⅩ asrda ko‘p sohalarda bizga ko‘prik vazifasini bajargan rus tilida ham adabiyot atamasi bu paytlari amalda emas edi. Olimning qayd etishicha, “Rossiyada ⅩⅠⅩ asrda ham tor va maxsus ma’nodagi literatura termini o‘rnida poeziya termini ishlatilar, ya’ni faqat she’r bilan yozilgan asarlargina emas, balki umuman, badiiy so‘z namunalari (shu jumladan, romanlar ham) poeziya deb atalar edi”.
Jadidlar adabiy asarlarni jamlab, bitta so‘z bilan ifodalash ehtiyojini sezdilar va buning uchun “adabiyot” so‘zini tanladilar. Bilasiz, adabiyot arabcha adab – odob so‘zidan. Kishilarga yaxshi xulq, hayotni anglash va mulohaza qilishdan saboq beruvchi asarlarga ayni shu nom munosib ko‘rildi.
“ⅩⅩ asr boshlarida ba’zi o‘zbek yozuvchilari (Abdulla Avloniy, Hamza Hakimzoda va boshqalar) badiiy so‘z asarlari (she’rlar, masallar, hikoyalar) to‘plamini adabiyot deb atash zarurligini sezganlar. Abdulla Avloniyning “Adabiyot. Milliy she’rlardan birinchi juz” to‘plami (1909-yilda Toshkentda bosilib chiqqan) bu so‘zning maxsus, tor lug‘aviy ma’nosini tayinlashda dastlabki intilishlardan biri bo‘ldi”, deb yozadi Izzat Sulton domla. Keyinchalik Mirmulla Shermuhamedov, Abdurahmon Sa’diy, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy va boshqalarning ilmiy ishlari, maqolalari sabab adabiyot atamasi barqarorlashdi.
Demak, bugun ijodkorlar, ziyolilar eng ko‘p ishlatiladigan adabiyot atamasi yuz yil nari-berisidagi tarixga ega xolos. Biroq bu o‘zbek adabiyotining emas, shunchaki atamaning tarixi. Bungacha adabiy to‘plamlarning bayoz, devon kabi o‘z nomlari bo‘lgan. Ammo bu – alohida bir tadqiqotcha mavzusi.
@oriftolib
👍1