Ginnesmi yo Ginness?

Ginnesning rekordlar kitobi kitobi haqida eshitgan boʻlsangiz kerak. Milliy ensiklopediyaga koʻra, tabiat va insoniyat olamidagi ulkan natijalar, noyob hodisalar va gʻaroyib voqealar haqidagi xabarlardan iborat boʻlgan maʼlumotnoma nashr. 1955-yildan beri nashr etib kelinadi.

Ginnes soʻzi inglizchada Guinness shaklida yoziladi. Odatda qoʻsh undoshli inglizcha soʻzlar ruschaga ham qoʻsh undoshini saqlagan holda oʻtadi. Biz esa ruschadan olib qoʻya qolamiz. Masalan: congress – kongress. Oʻzbekchada qoʻsh undoshlarga ehtiyoj yoʻqligi haqida oldinroq yozgan edim.

Ginnes soʻzi ruschada ikkita s bilan yozilgan boʻlsa-da, negadir shu soʻzda istisno boʻlgan va oʻzbekchada bitta s bilan yozish ommalashgan. Jumladan, milliy ensiklopediyada ham Ginnes shakli ishlatilgan. Shu shaklda yozish toʻgʻri.

📌 Demak:

Ginnesning rekordlar kitobi ✅
Ginnessning rekordlar kitobi ❌

@oriftolib

Boja, bajanak, boldiz, pochcha

...“Turkiy tillarning etimologik lugʻati”da bajanakning qadimiy shakli ba:ja (birinchi boʻgʻin unlisi choʻziq) boʻlganligi aytiladi. Demak, bu soʻzning bajanak emas, boja shakli qadimiyroq ekan. Bajanak (bajanaq, bajinaq, bajinah, pajanak va hokazo) esa ba:ja soʻziga – (a)naq qoʻshimchasini qoʻshish bilan yasalgan va bu qoʻshimcha kichraytirish maʼnosiga ega boʻlishi mumkin. Bizningcha, bajanak deyish koʻproq oʻgʻuz lahjasi, xususan, turk, ozarbayjon, gagauz (koʻkoʻgʻuz) va boshqa gʻarbiy turk tillariga xos, ular orqali bu soʻz fors, arab, arman, bolqon xalqlari, jumladan, bulgʻor, serb, xorvat tillariga ham oʻtgan. Tojik tilidagi boja esa, bizningcha, oʻzbek tilidan oʻzlashgan.

Shuningdek, oʻzbek va tojik tillarida opaning yoki yaqin qarindoshning eriga nisbatan pochcha (pochcho) soʻzi ishlatiladi (shevalarda: bәchchә, guyәv pәchchә, kuyәv pәchchә, jezdә, jezzә, yezdә, yazna). “Turkiy tillarning etimologik lugʻati”dan koʻrinadiki, boja soʻzi baʼzi turk xalqlari tillari, shevalarida paja, pacha, pachanak kabi shakllarda ham qoʻllanadi. Baʼzi shevalarda esa bu soʻz kuyov, opaning eri maʼnolariga ega. Shu nuqtayi nazardan qaralsa, mazkur jihatlar pochcha ham boja soʻzidan kelib chiqqan boʻlishi mumkin degan taxminga olib keladi.

Boja, bajanak soʻzlari etimologiyasi xususida baʼzi mutaxassislar bu soʻz asosida qadimgi turkiydagi singil maʼnosidagi baji yotadi degan fikr bildirgan. Bajanak, boldiz soʻzlari “Devonu lugʻotit-turk”da ham bor. Mahmud Koshgʻariy boldizga “Devon”da shunday izoh beradi: “baldїz – xotinning singlisi. Erning singlisiga baldiz deyilmaydi, singil deyiladi”.

Abduvohid Hayit

@oriftolib

Koʻzingni nikohgacha kattaroq och, keyin esa yum.

Benjamin Franklin

@oriftolib

Sahifamiz rivojiga hissa qoʻshing

“Tirikchilik” platformasida hisob ochdim. Endi u orqali kanalimizni moddiy qoʻllab-quvvatlashingiz mumkin. Xayriya mablagʻlari kanal faoliyatini yaxshilash, sifatli maʼlumotlar taqdim etishga yoʻnaltiriladi.

👉 tirikchilik.uz/oriftolib

Soʻm bilan bevosita va oson donat qilaman deganlar uchun plastik karta raqami: 8600572904072506

Aytgancha: kanal faoliyatini postlarga ⭐️ bilan munosabat bildirib ham qoʻllash imkoni bor.

@oriftolib

Oʻynab emas, oʻylab yozing!

Bir nufuzli saytning xabar berishicha, parranda goʻshti ishlab chiqarish hajmi oshiriladi.

🟢 Aniqlashtirib olaylik: jonivorlar, tomorqa va bogʻlardan olinadigan mahsulotlar (masalan, chorvadan goʻsht, sut, yung; parrandadan goʻsht, tuxum; daraxtdan meva, oʻtin; polizdan sabzavot) yetishtiriladi yoki tayyorlanadi.

Chunki bular odam qoʻli yoki uskuna yordamida tayyorlanmaydi. Shuning uchun bu oʻrinda yetishtirmoq feʼli mos. Agar bu mahsulotlar qayta ishlansa, masalan, kolbasa, sosiska, konserva, murabbo kabilar tayyorlansa, ishlab chiqarmoq feʼlini qoʻllasak boʻladi.

📌 Demak:

Parranda goʻshti yetishtirish hajmi oshiriladi. ✅

Parranda goʻshti ishlab chiqarish hajmi oshiriladi. ❌

Manba: @tahrir_uz

@oriftolib

​​Lamborginimi yoki Lamborjini?

Lamborghini haqida eshitgan boʻlsangiz kerak. Italiyadagi Automobili Lamborghini S.p.A. kompaniyasi qimmatbaho avtomobillarini shu brendda ishlab chiqaradi. Kompaniyaga 1963-yili Ferrucho Lamborgini asos solgan. Asoschisining ismi avtomobilga nom boʻlib oʻtgan.

Mashina rusumini Lamborjini deyish koʻp uchraydi. Lekin bu xato. Nega unda bunday talaffuz qilish keng tarqalgan? Ingliz tili sababli. Bilasiz, g harfi inglizcha soʻzlarda koʻpincha j deb oʻqiladi. Italyan tilini biladiganlar kam, inglizchani biladiganlar esa koʻp. Ular soʻzni inglizcha talaffuz tasavvuri bilan oʻqiydi.

Biroq Lamborghini inglizcha emas, italyancha. Italyanchada g harfi asosan g deb oʻqiladi. E va i unlilaridan oldin esa j deb oʻqiladi. Bu ikki unlidan oldin ham g oʻqilishi uchun bir h orttiriladi. Lamborghini soʻzida ham ayni shu holat kuzatilgan, bu oʻrinda gh birikmasi g tovushini beradi.

🟢 Solishtirish uchun: italyancha makaron spagetti ham asliyatda spaghetti yoziladi va yuqoridagi qoidaga koʻra, spagetti oʻqiladi. Amaliyotda bu soʻzni spajetti deyish uchramaydi hisob.

Lamborgini talaffuzini Googleʼda eshitib koʻrishingiz ham mumkin.

📌 Demak:

Lamborgini ✅
Lamborjini ❌

@oriftolib

Har birimizning ichimizda bir daho uxlaydi. Kundan kun uyqusi qattiqlashaveradi.

Mixail Jvanetskiy

@oriftolib

Aqlli odamlarni yollab, soʻng ularga nima qilishni oʻrgatishda maʼni yoʻq. Biz aqlli odamlarni bizga nima qilishni oʻrgatishlari uchun yollaymiz.

Stiv Jobs

@oriftolib

Hayotda shunaqa rahbarlarga ham duch kelganman. Bilimi beshinchi sinf darajasida, lekin mutaxassisga aql oʻrgatadi.

Shunchalik zoʻr ekansan, oʻzing qilib qoʻya qol oʻsha ishni. Yoʻq, u dono maslahatlarini berishi va boshqalar unga quloq solishi kerak.

Nega bizni hurmat qilishmaydi deb hayron boʻlishsa ham kerak keyin.

@oriftolib

Ilk uchrashuv

Atoqli rus shoiri Vladimir Mayakovskiy politexnika institutiga uchrashuvga boradi. U yerda nutq soʻzlayotib:

– Men ruslar orasida oʻzimni rus deb his qilaman, gruzinlar orasida esa gruzin... – deydi. Shu payt:

– Ahmoqlar orasida-chi? – deb baqiradi kimdir zaldan.

– Ahmoqlar orasida birinchi bor boʻlishim, – deb javob beradi shoir oʻsha zahotiyoq.

👉 Mashhurlar hayotidan

@oriftolib

“Daqiq” nima degani?

Daqiq soʻziga duch kelgandirsiz. Imlo lugʻatida bor, lekin izohli lugʻatga kiritilmabdi. Xoʻsh, u nima maʼnoga ega?

“Navoiy asarlari tilining izohli lugʻati” uning oltita maʼnosini keltirgan. Hozirgi tilimizda daqiq soʻzi nafis, nozik, ingichka, chuqur maʼnoli, mazmundor kabi maʼnolarda ishlatiladi:

Imom Tabariy – Qurʼon oyatlarining maʼnolarini daqiq joylarigacha tushungan olim.

Adibning daqiq fikrlari kitobning salmogʻini bir necha karra oshirgan.

🟢 Daqiqa, diqqat, tadqiq soʻzlari daqiq bilan aslan oʻzakdosh.

#Soʻragan_edingiz

@oriftolib

​​Manbaimi yoki manbayi?

Unli bilan tugagan soʻzlarga -i egalik qoʻshimchasini qanday qoʻshish masalasi koʻp bahslarga sabab boʻladi. Imlo qoidalarida beshtagina soʻz uchun qoida berilgan xolos: parvo, obroʻ, mavqe, mavzu, avzo. Boshqa soʻzlar uchun, jumladan, manba soʻzi uchun tartib belgilanmagan.

Amaliyotda manbai shakli urf boʻlgan. Ammo manbayi varianti ham xato emas. Chunki -i egalik qoʻshimchasi qoʻshilganda soʻzdagi unlidan keyin bir y orttirilishi tilda bor hodisa. Koʻp uchragani va koʻz oʻrgangani sababli menga birinchi varianti maʼqul.

Baʼzilar egalik qoʻshimchasini izofa bilan adashtiradi. Nuqtai nazar degan birikma lotinchada nuqtayi nazar yozilgani kabi bunda ham faqat va faqat manbayi varianti toʻgʻri deb hisoblaydi. Ikkovi ikki xil narsa-ku, okasi yo opasi deyishning foydasi yoʻq.

Ajoyib kunlarning birida imlo qoidalari isloh boʻlib qolsa, shu masalani ham uzil-kesil hal qilib ketish kerak. Shunda “Qoidasi qani?” deydiganlarni toʻgʻri shu yoqqa ravona qilvorish mumkin boʻladi.

🟢 Eʼtibor bering, bu soʻzga egalik qoʻshimchasi doim -i yoki -yi shaklida qoʻshilavermaydi:

Kitob – bilim manbai. ✅
Kitob – bilim manbayi. ✅
Bu maʼlumotning manbasi bormi? ✅

@oriftolib

Koʻproq bilish uchun emas, yaxshiroq bilish uchun oʻrgan.

Lutsiy Anney Seneka

@oriftolib

#Amaliyot

Tadbirkorlar ommaviy elektr tokidan uzildi ❌

Tadbirkorlar elektr tokidan ommaviy uzildi ✅

@oriftolib

Nima uchun yoziladi?

Hajvchi adib Moris Safir bir yozuvchi bilan tortishib qoladi. Suhbatdoshi qizishib ketadi va gʻazabi qoʻzib:

– Siz, qadrdonim Safir, faqat pul uchun yozasiz, men esa faqat vijdon uchun yozaman, – deydi.

– Doʻstim, – deb javob qaytaradi Safir, – ikkovimiz ham oʻzimizda yoʻq narsa uchun yozamiz-da!

👉 Mashhurlar hayotidan

@oriftolib

​​Aka

Dilafruz otasiz oʻsgan, ammo oilasida uch qiz va onasi suyanadigan akasi bor edi. Kuchli, kelishgan akasi.

Oldiniga onasi, keyin bir baxtsiz hodisa bilan akasi vafot etganida men magistraturada Toshkentda oʻqir edim.

Uning ikki fojia tufayli surilgan toʻyi oʻtkazilishidan, qaysidir maʼnoda, gʻamlarni kesish maqsad qilingan edi. Dilafruz toʻyga aytib uyimizga kelganida toʻyga borishga hech qachon ruxsat bermaydigan dadam Toshkentga qoʻngʻiroq qilib, toʻyga kelib ket, deb aytgan edi.

Kursdosh dugonam bilan Andijonga yetib kelguncha qorongʻi tushib qolgan, shahardan uning qishlogʻiga borish uchun taksi “pitak”ka borganda taksichilar bemahalda yurgan qizlarni shilqimona hazil bilan kutib olishgan edi. Ammo uning qishlogʻi va vafot etgan akasining ismini aytishimiz bilan hammasi birdan hushyor tortib, oʻzini yigʻishtirib olgan, savdolashmagan, oʻrtogʻimizning uyiga kelguncha miq etmagandi. Uning akasi singlisining oʻrtoqlarini vafot etgach ham himoya qila olgani meni taʼsirlantirgan edi.

Dugonam hozir oilali, baxtli, maktabda dars beradi.

Manba: @suvaydo

@oriftolib