Youtubeʼda yangi loyiha: “Vatandosh” intellektual klubi

Oxirgi paytda oʻzbekcha video materiallar koʻpaydi. Ayniqsa podkastlar avj oldi. Podkastlarning asli audio boʻlsa-da, video koʻrinishi rivojlanib ketdi. Suhbat va intervyular internetga podkast nomi bilan qoʻyila boshladi.

“Vatandosh” intellektual klubi podkast emas. Formati tok shoularni eslatib yuboradi. Birinchi soni mamlakatning Jahon savdo tashkilotiga qoʻshilishi masalasiga bagʻishlanibdi. Oʻzbekiston bundan nima yutadi, nima yutqazadi? Mutaxassislar masalani taqdimotlar bilan tushuntirib bergan. Turli qarashlar ilgari surilgan. Monopollar masalasi ham koʻtarilgan.

Koʻrsatuvni mana bu manzilda toʻliq koʻrishingiz mumkin:

👉 youtu.be/smh01z4M9c8

@oriftolib

Ijodkorlar uchun tanlov

Bolalarning dam olishini va sogʻlomlashtirilishini tashkil etish departamenti oromgohlar madhiyasini yaratish bo‘yicha “Eng yaxshi shе’r” tanlovini e’lon qilibdi.

Gʻolib boʻlgan sheʼr muallifiga oʻn million soʻm pul mukofoti beriladi.

Sheʼrlar @Oromgohlar_uzb_bot manzilida qabul qilinadi. Ijodiy ishlarni Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasi aʼzolaridan iborat hakamlar hayʼati koʻrib chiqadi.

Eng yaxshi deb topilgan she’rni taniqli san’atkorlar qo‘shiq qilib ijro etadi.

👉 Tanlov haqida batafsil

@oriftolib

​​“Doktor”ning oʻzbekchasi bormi?

Doktor soʻzining gʻirt oʻzbekcha varianti bor – emchi. Afsuski, tilimizda ming yildan beri yashab kelgan bu soʻz hozir foydalanishdan deyarli chiqib ketdi. U oldin faol qoʻllanganini “Ogʻriq koʻpaysa, emchi koʻpayar”, “Ogʻriqning tuzalgisi kelsa, emchi oʻz oyogʻi bilan kelar” kabi maqollardan ham bilsa boʻladi. Bugun em oʻzagidan yasalgan emdori, emlama kabi soʻzlarni ham ishlatmaymiz hisob.

Izohli lugʻat emchi soʻzini emlovchi tabib, vrach, hamshira deya izohlagan. Hech qursa, hamshira oʻrnida shu soʻzdan foydalanish mumkin. Hamshira forschadan oʻzlashgan, asliyatda birga sut emishgan degani, opa yoki singilni anglatadi. Biz bu soʻzni shifoxonada ishlovchi, oʻrta tibbiyot maʼlumotiga ega boʻlgan xodimni ifodalash uchun ishlatamiz. Lekin uni erkak kishiga nisbatan qoʻllab boʻlmaydi. Ilojsiz hamshir degan soʻz yasaladi. Tagini surishtirsangiz, oʻzbekchada bunday soʻz yoʻq. Hatto asliyatda – forschada ham davolovchi maʼnosida bunday soʻz ishlatilmaydi. Menimcha, ruscha medbrat oʻrnida emchi soʻzini bemalol qoʻllash mumkin.

Oʻzbekchada doktor soʻzi oʻrnida qadimda hakim, tabib atamalari ishlatilgan. Qiziq tomoni, arabcha hakimning kechmishi doktorga oʻxshash, u ham asliyatda bilimli kishi, tabib, faylasuf kabi maʼnolarga ega. Odatda oʻtkir tabiblar hakim deb atalgan. Podshohlarni davolovchi mutaxassislar ham hakimlar boʻlgan.

Tabib soʻzi eski tilimizda shifokorni anglatgan, ammo hozir tibbiy oʻquv yurtida oʻqimagan, bemorlarni anʼanalar va hayotiy tajriba yordamida davolovchi kishiga nisbatan qoʻllanadi. “Devonu lugʻatit turk”da tabibning oʻzbekcha variantlari bor – oʻtachi, atasagʻun.

Vrach esa ruschadan oʻzlashgan. Uning tarixi ancha qiziq. Mutaxassislar bu soʻzni врать – gapirmoq, aldamoq, avramoq feʼliga bogʻlaydi. Qadimda bu soʻzda hozirgiday salbiy maʼno boʻyogʻi boʻlmagan. Vrach kuf-suflar, afsunlar bilan kasallikni haydovchi, avroqchi maʼnosini ifodalagan. Keyinchalik uning mazmuni oʻzgargan va oliy maʼlumotli tibbiyot xodimini anglata boshlagan. Oʻzbek tiliga shu mazmuni bilan oʻtgan.

Arabcha va forscha soʻzlar qorishmasidan hosil boʻlgan shifokor esa nisbatan yangi oʻzlashmalardan, u hozirgi tilimizda umuman davolovchi maʼnosida ham, doktor va vrach maʼnosida ham ishlatiladi.

@oriftolib

Halollik yetmagan joyga pul yamoq boʻladi.

Shved xalq maqoli

@oriftolib

Sherning yoliga burga joylashib olgan. Shunday mitti, ojiz maxluqdan azob chekayotgan sher oʻzini xoʻrlanganday sezishi mumkin, burga esa: “Menda sherning qoni oqyapti!” deb maqtanishi hech gap emas...

Viktor Hyugo

@oriftolib

#Amaliyot

O‘zbekistonda yuzdan ortiq tadbirkor “Faol tadbirkor” ko‘krak nishoni bilan taqdirlandi ✅

O‘zbekistonda yuzdan ortiq tadbirkorlar “Faol tadbirkor” ko‘krak nishoni bilan taqdirlandi ❌

🟢 Tadbirkor soʻzini takrorlamaslik ham mumkin:

O‘zbekistonda yuzdan ortiq ishbilarmon “Faol tadbirkor” ko‘krak nishoni bilan taqdirlandi ✅

🔄 Mavzuga aloqador:
-lar qoʻshimchasini qoʻllashdagi xatolar

@oriftolib

Qishloqlar va koʻchalar nomi qoʻshtirnoqqa olinmaydi

Savol:

Mahallalar, koʻchalar, qishloqlar nomi gap orasida kelganda qaysi hollarda qoʻshtirnoq qoʻyiladi? Qaysi manbaga asosan?

Javob:

Imlo qoidalariga asosan, joy nomlari bosh harfda yoziladi va qoʻshtirnoqqa olinmaydi. Qishloqlar, koʻchalar nomi ham shular jumlasidan.

Mahalla nomi hududni bildirganda qoʻshtirnoqsiz yoziladi, oʻzini oʻzi boshqarish organi maʼnosida boʻlsa, xuddi tashkilotlarning atab qoʻyilgan nomi kabi qoʻshtirnoqqa olinadi: Boyqozon mahallasi, “Boyqozon” MFY. Baʼzida MFY nomi bilan unga qarashli hudud ifodalanadi. Bunda ham qoʻshtirnoq saqlanadi: “Boyqozon” MFYda joylashgan korxona.

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 MFY va QFYlar nomi qanday yozilishi kerak?
🔹 Koʻcha nomlari va uy raqamlari qanday yoziladi?
🔹 Joy nomlari imlosi

@oriftolib

“Bilaman va shubha qilmayman”

Bir odam xotini oʻttiz yoshdaligini mashhur faylasuf Sitseronga zoʻr berib uqtira boshlaydi.

– Bilaman va aslo shubha qilmayman, – deb javob beradi Sitseron. – Axir bu gapni yigirma yildan beri qaytarib kelyapsan-ku!

@oriftolib

Agar ahmoq bilan bahslashayotgan boʻlsang, katta ehtimol, u ham xuddi shu ishni qilyapti.

Mixail Jvanetskiy

@oriftolib

​​Sinov darvozasi

Qadim zamonda bir podsho vazirlikka munosib kishi qidira boshladi. Eng yaxshi nomzodni tanlash uchun bir sinov oʻylab topdi. Saltanatidagi eng katta darvozani qalʼaga keltirishlarini buyurdi. Bu ulkan temir eshikni koʻrganlar hayratdan yoqa ushladi.

Saroy aʼyonlari, turli amaldorlar, donishmandlar yigʻilgan majlisda podsho shunday dedi:

– Katta darvozani koʻrgan boʻlsalaring kerak. Uni bekorga olib kelmadim. Uning eshigini ocha bilgan kishini vazir lavozimiga tayinlayman.

Aʼyonlar darvozaga yaqin ham bormadi. Shuncha odamning oldida sharmanda boʻlishni oʻzlariga ep koʻrmay, bu yogʻi nima boʻlar ekan deb kuzata boshlashdi. Donoligi bilan nom qozongan baʼzi bir kishilar darvozani bir qur aylanib koʻrdilar-u, ammo eshikni ochishga harakat qilmadilar. Koʻpchilikning hafsalasi pir boʻldi: donishmandlar voz kechgan ishga urinishdan ne naf!

Biroq shu payt bir yasovul podshodan izn soʻradi. Ruxsat olgach, dadil borib dastani tortdi: eshik osongina ochildi. Darvoza hatto qulflanmagan ham ekan. Shunchaki oʻz holicha yopib qoʻyilgan ekan.

Yasovul oʻziga ishonchi, dadilligi tufayli yuksak martabaga erishdi.

Hayotda aynan shunday vaziyat uchrashi amrimahol boʻlsa-da, shunga oʻxshash holatlarga tez-tez duch kelib turamiz. Tavakkalchilik, ikkilanmay olgʻa qadam tashlash bizga muvaffaqiyat keltirsa, jurʼatsizlig-u qatʼiyatsizlik afsus va attanglarga sabab boʻladi.

👉 Ibratli hikoyalardan

@oriftolib

​​Gap koʻp, koʻmir oz: maqolning maʼnosi nima?

Qadimda uzun qish kechalari qoʻni-qoʻshni, yor-doʻstlar bir uyga yigʻilib, tancha atrofida oʻtirib gurunglashganlar. Shunda suhbat uzoq choʻzilib ketsa, suhbatdoshlardan biri yarim hazil, yarim chin qilib: “Qish oʻchogʻi tor, bor uyingga bor”, deya yetar endi, vaqt ham allamahal boʻlib qoldi, uy uylikka, tepa toʻylikka, deyishgan.

🟢 Muqobili: Ish koʻp, temir oz, gap koʻp, koʻmir oz.

Shoir Erkin Vohidov izohicha, aslida ushbu naql “Gap koʻp, umr oz” shaklida boʻlgan. Talaffuzdagi dissimilyatsiya tufayli “Gap koʻp-u, koʻmir oz” shakliga kirib qolgan. Maqol insonni behuda suxandonlik, foydasiz nutqdan tiyib, hayotni, odamlarga munosabatni nihoyatda qadrlash va oʻylab gapirishga chaqirishi bilan qimmatlidir.

Mahmud Sattor

@oriftolib

“Vatan” soʻzi doim bosh harf bilan yoziladimi?

Imlo qoidalariga koʻra, vatan soʻzi kichik harf bilan yoziladi. Chunki u atoqli ot emas. Bu soʻzga ulugʻvorlik, yuksaklik maʼnosini qoʻshish uchun uni bosh harf bilan yozish mumkin. Xuddi shu tartib asosida inson, mehr, nomus, ota, ona, ozodlik kabi soʻzlarni ham bosh harfda bersa boʻladi. Bu holat asosan badiiy va publitsistik matnlarga xos.

❗️ Eʼtibor bering: shart deyilmayapti, mumkin deyilyapti. Vatan soʻzini nega kichik harfda yozding deb bolta koʻtarib keladiganlardan boʻlmang.

📌 Demak:

Oʻzbekiston – vatanim manim ✅
Oʻzbekiston – Vatanim manim ✅

@oriftolib

Oʻzbek tilida forscha soʻzlar rostdan koʻpmi?

“Qurultoy” podkastida yaxshi mavzu koʻtarilibdi. Unda oʻzbek tilining oʻtmishi va buguni, tilimizdagi forscha va arabcha soʻzlar, chetdan soʻz olish va uning tilga taʼsiri, til merosidan ijodiy foydalanish kabilar haqida eʼtiborli mulohazalar bildirilgan.

Koʻring, tavsiya qilaman:
👉 youtu.be/8YmA5NtDAyY

@oriftolib

“Mayli, chap qoʻlim bilan oʻynayman”

Semyuel Klemens oʻn sakkiz-oʻn toʻqqiz yoshlarida Nevada shtatidagi Virjiniya Siti shaharchasiga keladi. Bu yerda “Mahalliy tadbirkorlik” (“Territorial Enterprise”) gazetasiga ishga kirib, Mark Tven taxallusi bilan chiqishlar qiladi.

Kunlarning birida boʻlajak yozuvchi bilyardxonaga kiradi. U yerda bir notanish kishi yarim dollarga bilyard oʻynashni taklif etadi. Semyuelni qiziqtirish uchun “Mayli, chap qoʻlim bilan oʻynayman”, deb qoʻshib ham qoʻyadi. Bu gap yosh reportyorga taʼsir qiladi. Bu maqtanchoqning adabini bir berib qoʻyay deb yeng shimarib oʻyinga kirishadi.

Biroq ish chappasiga ketadi. Oʻyinni boy bergan Mark Tven raqibiga: “Chap qoʻlda shunchalik oʻynar ekansiz, oʻng qoʻlda oʻynashingizni ham bir koʻraylik”, deydi havas bilan. “Afsus, ilojim yoʻq, – deb javob beradi raqibi, – axir men chapaqayman”.

👉 Mashhurlar hayotidan

@oriftolib

Ginnesmi yo Ginness?

Ginnesning rekordlar kitobi kitobi haqida eshitgan boʻlsangiz kerak. Milliy ensiklopediyaga koʻra, tabiat va insoniyat olamidagi ulkan natijalar, noyob hodisalar va gʻaroyib voqealar haqidagi xabarlardan iborat boʻlgan maʼlumotnoma nashr. 1955-yildan beri nashr etib kelinadi.

Ginnes soʻzi inglizchada Guinness shaklida yoziladi. Odatda qoʻsh undoshli inglizcha soʻzlar ruschaga ham qoʻsh undoshini saqlagan holda oʻtadi. Biz esa ruschadan olib qoʻya qolamiz. Masalan: congress – kongress. Oʻzbekchada qoʻsh undoshlarga ehtiyoj yoʻqligi haqida oldinroq yozgan edim.

Ginnes soʻzi ruschada ikkita s bilan yozilgan boʻlsa-da, negadir shu soʻzda istisno boʻlgan va oʻzbekchada bitta s bilan yozish ommalashgan. Jumladan, milliy ensiklopediyada ham Ginnes shakli ishlatilgan. Shu shaklda yozish toʻgʻri.

📌 Demak:

Ginnesning rekordlar kitobi ✅
Ginnessning rekordlar kitobi ❌

@oriftolib