Ehsoningizga ulugʻ ajrlar yozilsin

Xayriya mavzusida deyarli yozmayman. Lekin buni yozmasam boʻlmaydi.

Siz videoda koʻrgan yigitning onasi – ustozimiz. Yigirma yillar burun litseyda bizga dars berishgan. U paytlari Foziljon onasining ortidan chopib yurgan yoshgina bola edi.

Bugun oilaning boshiga sinov tushgan: Foziljonga 2018-yili tarqoq skleroz tashxisi qoʻyilgan. U Hindistonda operatsiya qilinishi uchun 35 ming AQSH dollari miqdorida mablagʻ kerak. Yaqinda Foziljonga yordam berish uchun telegramda @saxovat12 nomli guruh ham ochilibdi.

Baʼzan ehson niyatida yurganlar munosib odam topolmay ham qoladi. Men shu yigit chin koʻngildan qilingan ehsonga – yaxshilikka munosib ekaniga guvohlik beraman.

💳Karta raqamlari:

9860082595808294
Bemor Foziljon Rasulov nomida (Humo)

5614682714884337
Onasi Gulbahorxon Mamajonova nomida (Uzkard)

🟢 Manzil:
Fargʻona viloyati, Uchkoʻprik tumani, Uchkoʻprik shaharchasi, Mulkobod koʻchasi, 24-uy.

@oriftolib

Portdan oʻtib kelgan pasport

Pasport soʻzi tarkibidagi port shunchaki tasodif emas. Birinchi pasportlar Italiyada paydo boʻlgan. Rassarorto soʻzi lotincha passare – oʻtish, portus – port, bandargoh soʻzlaridan tuzilgandi. Kemalar port orqali oʻtishiga imkon beruvchi ruxsatnomani pasport deb atashgan.

Atama fransuz tiliga mamlakat chegarasini kesib oʻtish ruxsatnomasi maʼnosida kirgan. Soʻng shaxsni tasdiqlovchi hujjat yoki yashash guvohnomasini ifodalashga oʻtgan.

Oʻzbek tiliga ruschadan, ruschaga esa XVIII asr boshlarida nemis yoki fransuzchadan oʻzlashgan. U koʻp vaqtlar pas shaklida ishlatilgan. Pashport yoki pachport shaklida ham qoʻllangan.

Pasport soʻzidan dunyoning juda koʻp tillari ayrim tovush oʻzgarishlari bilan foydalanadi.

@oriftolib

Tadbirkordan yangi “Damas”

Jurnalist Shuhrat Shokirjonov yozyapti:

“Olis Nurobod tumanining Sahoba qishlogʻida yashovchi, turmush oʻrtogʻi ogʻir kasallikdan vafot etgach, 7 qizini bir oʻzi “Kombi” mashinasida tirikchilik qilib boqayotgan Oʻgʻiloy Eshqulovaga samarqandlik saxovatpesha tadbirkor, “Yuksalish group” rahbari Anvar Temirov yap-yangi “Damas” avtomobilini sovgʻa qildi.

Bundan tashqari, tadbirkorlar otasiz oʻsayotgan 7 nafar qizlarni barchasi voyaga yetgunga qadar qizlarning oʻqishlari va oilaning taʼminotini ham oʻz zimmalariga olishdi.

Saxovatpesha yosh tadbirkorlarimiz koʻpaysin”.

Batafsil:
👉 t.iss.one/shokirjonov/7409

@oriftolib

Qudaning oshi bilan qudagʻayni siylabdi

Maqoldagi qudagʻay soʻzi bilan xotin quda, er va xotinning ota-onalari va ularning yaqin qarindoshlarining hammasi nazarda tutiladi. Bu soʻz hozirgi tilimizda asosan ayol quda maʼnosida qoʻllanadi.

🟢 Maqolning izohi

Bu maqolni ayyor, makkor, hiylagar, ustomon, birovning doʻppisini birovga, birovning oʻz toʻnini aylantirib kelib oʻziga kiygizadigan, birovlarning narsasi va mablagʻi bilan birovlarni siylab, koʻnglini olib, oʻzini yaxshi, saxiy odam qilib koʻrsatuvchi, shuning evaziga obroʻ-eʼtibor qozonuvchi va hokazo uchar odamlarga nisbatan achchiq kinoya, istehzo yoki hazil-mutoyiba tarzida qoʻllaydilar.

“Hikmatnoma” kitobi asosida

@oriftolib

Eng qisqa xat

Fikrni imkon qadar loʻnda ifodalash yozuvchining mahoratini koʻrsatadi. Atoqli fransuz yozuvchisi Viktor Hyugo eng qisqa xat muallifi sifatida ham eʼtirof etiladi. U “Xoʻrlanganlar” romani sotuvi qanday ketayotganini bilish niyatida kitob doʻkoni egasiga xat yozadi. Maktub birgina belgidan iborat edi:

“?”

Sotuvchi hamma narsani anglaydi va xuddi shunday loʻnda javob yozadi:

“!”

Roman haqiqatan ham juda tez sotiladi va yozuvchiga 400 ming frank qalamhaqi olib keladi.

👉 Mashhurlar hayotidan

@oriftolib

Aqlning chegarasi bor

Qahvaxonada bir yigit Artur Shopenhauerga qandaydir bir savol beradi. Mashhur faylasuf esa shunchaki:

– Bilmayman, – deb qoʻya qoladi.

Bundan yigitning jahli chiqadi:

– Men sizni donishmand, hamma narsani biladigan odam deb oʻylagan ekanman!

– Bunday oʻylash xato. Aqlning chegarasi bor. Faqat ahmoqlikning chegarasi yoʻq! – deydi Shopenhauer.

👉 Mashhurlar hayotidan

@oriftolib

Qachon tire ishlatilmaydi?

Bilasiz, ot kesimli gap bogʻlamasiz qoʻllanganda ular orasiga tire qoʻyiladi:

Asosiy maqsadim – mohiyatni tushuntirish.

🟢 Lekin ot kesimli gapda har doim ham tire ishlatilavermaydi. Xoʻsh, qaysi holatlarda tire kerakmas?

1️⃣ Ot kesim inkor shaklida boʻlsa; ot va kesim orasida kirish soʻz, undov soʻzlar, yuklamalar kelsa:

Bundan maqsad oʻquvchini chalkashtirish emas.
Eng yaxshi sovgʻa, menimcha, kitob.
Piyoda ham odam.

2️⃣ Ot kesimli gap turgʻun birikmaga – ibora yoki idiomaga aylangan boʻlsa:

Insonning qoʻli gul.

3️⃣ Ega kishilik olmoshlari bilan; ot kesim sifat, ravish, tartib son, qoʻshimchali miqdor son yoki egalik olmoshi bilan ifodalanganda:

Sen Lutfiyning soʻlim gʻazali.
Daftarning rangi yashil.
Uning harakati tez.
Sening navbating toʻrtinchi.
Matndagi xatolar soni sakkizta.
Eti sizniki, suyagi bizniki.

4️⃣ Ot kesim soʻroq olmoshlari yoki yuklamali soʻzlar bilan ifodalanganda:

Imtihon qachon?
Savol bergan kim?
Eng ilgʻor oʻquvchi Saidami?

5️⃣ Ot kesimga kelishik qoʻshimchalari qoʻshilgan boʻlsa:

Kuch adolatda!
Kuch bilim va tafakkurda!

❗️ Ammo bogʻlovchisiz qoʻshma gap tarkibidagi ikkinchi gapning kesimi tushib qolsa, ikkinchi gapdagi egadan keyin tire qoʻyiladi:

Ayrilgan yoʻlda qolar, boʻlingan – doʻlda.
Bulbul chamanni sevar, odam – vatanni.

@oriftolib

Siyosatshunoslik deyilsa, odamga begona va tushuniksiz, kitoblari esa qiyin atamalarga toʻla soha xayolga keladi. Hamid Sodiq ana shu tasavvurni parchalab berayotgan siyosatshunoslardan. U “Lolazor” podkastida mehmon boʻlibdi. Suhbat jonli, keng qamrovli, manfaatli chiqqan. Oʻzbek jamiyatidagi bugungi jarayonlar, holatlar haqida ham yaxshi chizgilar, tushuntirishlar bor.

Koʻring, tavsiya qilaman:
👉 youtu.be/bmkSy0C-LtE

@oriftolib

Oʻzbek tili rivojiga osh markazi ham hissa qoʻsha oladi

Xalq taʼlimi aʼlochisi, “Ustoz – 2020” tanlovi gʻolibi, Toshkent shahridagi prezident maktabining ona tili va adabiyoti fani oʻqituvchisi Zulfiya Rashidova “Hammabop oʻzbek tili” mualliflik loyihasini yoʻlga qoʻygani haqida oldinroq yozgan edim.

Bugun YouTube kanaldagi bir videoni koʻrib, hayron qoldim: loyiha moliyaviy muammolar sababli biroz toʻxtab qolibdi. Lekin homiy topilib, davom etibdi. Oʻzbek tiliga oid loyihaga kim homiylik qilgan deb oʻylaysiz? U grant ajratadigan biror xalqaro tashkilot, nodavlat uyushma yoki til rivojiga masʼul davlat tashkiloti emas. Koʻpchiligimiz yaxshi biladigan “Beshqozon” osh markazi loyihani qoʻllab-quvvatlabdi. “Hammabop oʻzbek tili”dan ular biror moddiy manfaat olmas, kanal ularni reklama ham qilmas ekan. Eshitib qoyil qoldim, xursand boʻldim.

Kanalni kuzatib boring, foyda berishi aniq:

👉 YouTube: @Hammabopozbektili
👉 Telegram: @suvaydo

@oriftolib

Agar biror qizning kamchiligini bilmoqchi boʻlsangiz, uni dugonalari oldida maqtang.

Benjamin Franklin

@oriftolib

“Ilmiy fantastika” atamasi qanday paydo boʻlgan?

Bu janrning atoqli vakili Jyul Vern (1828–1905) romanlarini “ilmiy”, boshqa bir mashhur yozuvchi Herbert Uells esa “fantastik” deb hisoblagan. Rus olimi, fan targʻibotchisi Yakov Perelman 1914-yili “Vaznsiz oshxonadagi nonushta” nomli hikoya eʼlon qiladi va uning janrini “ilmiy fantastika” deb belgilaydi.

Perelmanga qadar shunga oʻxshash atamani taniqli rus yozuvchisi Aleksandr Kuprin ishlatgan. U “Rediard Kipling” (1908) nomli maqolasida Herbert Uells va boshqa mualliflarning asarlarini “ilmiy fantastik sayohatlar” deb atagan.

@oriftolib

Imlo boʻyicha koʻrsatma berayotganlar diqqatiga: oʻzbekchaga tayaning

Ayrim imlo xatolari ensiklopediyalar, kitoblar, darslik va qoʻllanmalarga kirib boradi. Ularning xato ekanini koʻpincha sezmaymiz ham. Bunga baʼzan eʼtiborsizlik, baʼzan yanglish talqinlar sabab boʻladi. “Daryo” nashridagi maqolamda geografik nomlar imlosidagi shunday yanglish talqinlardan biriga eʼtibor qaratdim.

Tashqi ishlar vazirligi va OʻzR FA Oʻzbek tili, adabiyoti va folklori instituti Shri Lanka nomini Shri-Lanka, Tel Aviv nomini Tel-Aviv, Ulan Bator nomini Ulan-Bator, Nyu Dehli nomini Nyu-Dehli, Sankt Peterburg nomini Sankt-Peterburg shaklida yozishni tavsiya etgan. Garchi koʻzimiz oʻrgangan, toʻgʻriday koʻrinayotgan boʻlsa-da, chiziqcha bilan yozish amaldagi imlo qoidalariga zid.

Toʻliq oʻqish:
👉 daryo.uz/9zxCXc7a

@oriftolib

​​Oʻzbekchasini tushunmaydigan boʻlib qoldik

Bir matnda donat, premium, marketplace soʻzlarini koʻrib qoldim va oʻzbekchalashtirishni taklif etdim. Lekin oʻz holida qoldirish maʼqul koʻrildi. Sababi – omma inglizchasiga oʻrgandi, oʻzbekchasini tushunmaydi. Soʻzni tushunishi mumkin, lekin gap nimadaligini anglamaydi. Toʻgʻri va ogʻriqli dalil.

Atamalarni oʻzbekchalashtirish ishlari mutlaqo nol holatda boʻlgani sababli tilimizning toʻrini ajnabiy soʻzlar faol egallayapti. Holbuki, ularning aksariyatini oʻzbekchalashtirish mumkin.

Endi chet soʻzlarni ishlatishdagi tartibsizlik yangi bosqichga chiqdi – soʻzlarni oʻzbekcha matn ichida inglizchadagiday yozadigan va buni tabiiy qabul qiladigan boʻlib qoldik. Oʻzbekcha jumlalarda podcast, cashback, hashtag, deadline, call markaz, message, resume, feedback, fake kabi soʻzlarga koʻzingiz tushgandir. Bu allada aziz atamalarni hech boʻlmasa oʻzbekcha imloda bermayapmiz. Oʻzbekchada noutbuk emas, notebook shaklida yozishni normal qabul qilyapmiz.

Yuqorida sanalgan soʻzlarga oʻz vaqtida muqobil topganimizda, koʻpi allaqachon oʻzbekchalashib ketgan boʻlardi. Oʻzbekcha ot qoʻya olmaganimizni esa oʻz imlomizga moslab lugʻatlarga, keng isteʼmolga kiritish kerak edi.

Bilaman, koʻpincha bunday fikr va takliflar shamolga aytilgan gapga oʻxshaydi – foydasi yoʻq. Ammo karnaychidan bir puf, balki, kutilmaganda foydasi boʻlib qolar.

@oriftolib

Nima taklif bor?

Yuqorida sanalgan uchta atamani qanday oʻzbekchalashtirish mumkin? Mening variantlarim:

Donat – moddiy koʻmak. Bitta soʻz bilan ifodalaymiz desak, koʻmak, sovgʻa, armugʻon, xayriya, qoʻllov kabi soʻzlar ham bor.

Premium – pulli.

Marketplace – bozor, rasta, savdo maydoni.

Mabodo oʻzbekcha muqobil tilga singmasa, atamalarni imloga moslab yozish kerak: donat, premium, marketpleys.

@oriftolib

Erkin Vohidov nomidagi ijod maktabi oʻquvchilari rekordchi boʻldi

Taʼlim nazorati kanali 2024/2025-oʻquv yilida oliy taʼlim muassasalariga kirish imtihonlarida ball to‘plash bo‘yicha yetakchi 10 ta maktab roʻyxatini e’lon qildi:

1️⃣ Erkin Vohidov nomidagi ijod maktabi – 176,28 ball.
2️⃣ Hamid Olimjon va Zulfiya nomidagi ijod maktabi – 161,65 ball.
3️⃣ Temurbeklar maktabi (DXX) (Yunusobod tumani) – 152,29 ball.
4️⃣ Abdulla Oripov nomidagi ijod maktabi – 151,87 ball.
5️⃣ Halima Xudoyberdiyeva nomidagi ijod maktabi – 151,23 ball.
6️⃣ Qarshi shahridagi 1-son ixtisoslashtirilgan maktabi – 150,61 ball.
7️⃣ Samarqand shahridagi 1-son ixtisoslashtirilgan maktabi – 150,44 ball.
8️⃣ Abdulla Qodiriy nomidagi ijod maktabi – 149,37 ball.
9️⃣ Isʼhoqxon Ibrat nomidagi ijod maktabi – 148,71 ball.
🔟 Farg‘ona viloyati chet tillariga ixtisoslashtirilgan davlat umumiy o‘rta ta’lim maktabi – 147,33 ball.

Eʼtiborlisi, yuqori natija koʻrsatgan oʻnta maktabning oltitasi – ijod maktabi.

Tashqi ishlar vazirligi imloga masʼulmi?

Kasbim taqozosi bilan “Kartografiya” davlat ilmiy-ishlab chiqarish korxonasining vazirlik va idoralarga imlo masalasida yoʻllagan murojaatlariga javoblar bilan tanishdim. Bu xatlarda “Dunyoning siyosiy xaritasi” va atlaslarda xorijiy mamlakatlar nomlarini amaldagi lotin imlosiga koʻra toʻgʻri yozish masalasi koʻtarilgan.

“Kartografiya” DIICHKga koʻra, “Dunyoning siyosiy xaritasi” har yili Tashqi ishlar vazirligiga dunyoning siyosiy tuzilishida yuz berishi mumkin boʻlgan oʻzgarishlar, davlatlar poytaxtlarining oʻrni yoki nomlari oʻzgarishlarini tekshirib berish uchun yuboriladi. Vazirlik esa baʼzi mamlakatlar va shaharlar nomlarining yozilishidagi xatoliklarni aniqlanib, koʻrsatadi. Bu tartib, albatta, yaxshi. Chunki mamlakatlar, turli shahar va hududlarning chegaralari, nomlari oʻzgarib turadi. Aniqlik kerak. Biroq bir eʼtiborli nuqta bor: nomlarning yozilishidagi xatolar bilan nega Tashqi ishlar vazirligi shugʻullanishi kerak? Vazirlik imlo boʻyicha vakolatli tashkilotmi?

Toʻgʻri, joy nomlari imlosi masalasida katta boʻshliq bor. Oʻzbek tilining amaldagi imlo qoidalari va tabiatiga mos geografik nomlar lugʻati haligacha ishlab chiqilmagan. Bu borada masʼuliyatni yelkaga oladigan va amaliy qadam tashlaydigan tashkilot ham hozircha yoʻq. Agar ana shu masʼuliyatga Tashqi ishlar vazirligi ega chiqqan boʻlsa, joy nomlari boʻyicha tavsiya berishda geograflar, toponimchilar, tilshunoslar, lugʻat yaratuvchilar, muharrirlar – umuman shu sohaga aloqador mutaxassislardan xulosa va takliflar oldimi? Menimcha, bu savolga tasdiq maʼnosida javob berib boʻlmaydi. Chunki vazirlik taklif etgan tuzatishlarning baʼzilari oʻzbek tilining asosiy imlo qoidalariga zid.

@oriftolib

​​Goʻri Amirmi yoki Goʻri Mir?

Bugun Respublika maʼnaviyat va maʼrifat markazida boʻlib oʻtgan taqdimotda adabiyotshunos olim Rahmon Qoʻchqor Samarqanddagi maqbara nomini Goʻri Amir deb atash urf boʻlgani, aslida Goʻri Mir toʻgʻriligi, bu haqda shoir Xurshid Davron yozganini aytib qoldi. Davradagi tarixchilar buni tasdiqladi, lekin darslik va qoʻllanmalarda maqbara nomi Goʻri Amir shaklida ketgani, toʻgʻri shaklini oʻquvchilar, talabalar, umuman keng jamoatchilik qabul qilmasligi mumkinligini aytishdi. Lekin boshqalar qabul qilmaydi deb xatoda davomli boʻlavermaslik kerak-ku.

Milliy ensiklopediyaga qarasam, unda ham Goʻri Amir shaklida berilgan ekan. “Amir Temur maqbarasi” nomli maqolada xalq maqbarani Goʻri Amir yoki Goʻri Mir deb atab kelishi aytib oʻtilgan.

Xurshid Davronning “Amir Temur pirlari” maqolasidan parcha:

Bugun Amir Temur bilan Mir Sayyid Baraka xoki yotgan maqbarani “Goʻri Amir” deb atash odat boʻlib qolgan. Aslida xalq bu daxmani avvaldan Mir Sayyid Barakaga nisbat berib “Goʻri Mir” deb atagan. Biz esa uni Amir Temurga nisbat beramiz. Holbuki, buyuk Sohibqiron bobomiz hazrati pirini eʼzozlab, ixlos talabi bilan oʻz jasadi ul zot oyogʻi ostiga qoʻyilishini vasiyat qilgan. Shuni eʼtiborda tutib, yoʻl qoʻyilgan xatoni tuzatsak, Sohibqiron bobomiz ruhini yana bir karra shod etib, ul zotning oʻz piriga boʻlgan muhabbatini qadrlagan boʻlamiz.

Iqtibos tugadi.

🟢 Nima deb oʻylaysiz, toʻgʻri variantini ommalashtirishning imkoni bormi?

🔄 – ha.
⛔️ – yoʻq.

@oriftolib