“Ustoza” soʻzi haqida

Oʻzbek tiliga fors tilidan kirgan soʻzlar koʻp va ularning oʻz oʻrni bor. Koʻpi tilimizga singishib, boshqa til soʻzi ekani bilinmaydigan darajaga yetgan. Ustoz soʻzi ham ana shundaylardan. Ildizi oʻrta fors tiliga, undan qadimgi fors tiliga borib taqaladi. Taʼlim beruvchi, yoʻl-yoʻriq koʻrsatuvchi, murabbiy kabi maʼnolarni bildiruvchi bu soʻz erkak va ayol uchun birday qoʻllanaveradi.

Biroq oxirgi paytlarda ayol oʻqituvchilar uchun ustoza soʻzini ishlatish urf boʻldi. Eslatma: oʻzbekchada bunday soʻz yoʻq. Oxiriga -a qoʻshilganda ayol jinsini bildiradigan boshqa soʻz bor: muallima. Juda zarur boʻlsa, shu soʻzni ishlatish kerak.

@oriftolib

Ortiqcha majhul nisbat

5️⃣ Majhul nisbat qoʻshimchasini bir soʻzda ikki marta ishlatish.

Bu soʻz juda koʻp xato qoʻllaniladi.
Aytilingan ishni vaqtida bajaringlar.

Qoʻllanmoq soʻzida hatto ziyolilar ham koʻp yanglishadi. Uning xato shakli kitoblar-u qoʻllanmalarga, rasmiy hujjatlargacha kirgan. Aslida qoʻllamoq feʼliga majhul nisbat qoʻshimchasi -n qoʻshilishi yetarli. Aytmoq feʼliga esa bitta -il qoʻshilsa kifoya:

Bu soʻz juda koʻp xato qoʻllanadi. ✅
Aytilgan ishni vaqtida bajaringlar. ✅

@oriftolib

Ilmiy unvon va darajalar bo‘yicha hujjatlarni onlayn olish imkoni yaratildi

my.gov.uz portalida "Ilmiy unvon va darajalar (PhD, DSc, professor, dotsent va katta ilmiy xodim) bo‘yicha davlat namunasidagi hujjatlarni elektron shaklda taqdim etish" xizmati ishga tushirildi.

Bu xizmatdan foydalanish bepul, ortiqcha hujjat talab qilinmaydi. Natija bir zumda taqdim etiladi.  

Hozircha xizmatdan 2023-yil 1-yanvardan boshlab ilmiy daraja va ilmiy unvonlar olgan shaxslar foydalanishi mumkin.

Oliy attestatsiya komissiyasi elektron ma’lumotlar bazasini to‘liq shakllantirganidan so‘ng bu imkoniyatdan boshqa yillarda ilmiy daraja va ilmiy unvon olganlar ham foydalanishlari mumkin bo‘ladi.

@oriftolib

O‘zbekcha Vikipediyadagi maqolalar soni 300 000 dan oshdi

May-iyun oylari davomida “WikiStipendiya” jamoaviy marafonining I turi bo‘lib o‘tdi. Ushbu marafon sabab o‘zbekcha Vikipediya yana bir marrani zabt etdi.

Jamoaviy marafonga qadar o‘zbekcha Vikipediyadagi maqolalar soni 260 mingga yaqin edi, musobaqa davomida maqolalar soni 300 mingdan oshdi. Bu natija orqali o‘zbekcha Vikipediya dunyo vikireytingida 40-oʻringa koʻtarildi.

@oriftolib

Qoʻshtirnoq va tinish belgilari

Koʻchirma gaplarda boshqalarning gapi yoki oʻz gapimizni ajratib koʻrsatish uchun qoʻshtirnoq ishlatamiz. Muallif gapidan keyin keladigan koʻchirma gaplarda qoʻshtirnoq va nuqta, soʻroq va undov belgilari qanday ishlatilishini koʻrib chiqamiz.

🟢 Nuqta qoʻshtirnoqdan keyin qoʻyiladi:

U dedi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamiz”.

🟢 Soʻroq va undov belgilari qoʻshtirnoq ichida qoladi:

Sherigim soʻradi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamizmi?”

U hayqirdi: “Shaharga yetib keldik!”

🟢 Bu kabi holatlarda matn davom etsa, qoʻshtirnoqdan keyin boshqa belgi qoʻyilmaydi. Keyingi jumla bosh harfda yoziladi:

Sherigim soʻradi: “Shu yoʻldan toʻgʻri ketaversak, shaharga chiqamizmi?” Men bosh irgʻab tasdiqladim.

U hayqirdi: “Shaharga yetib keldik!” Yoʻlning ikki tomonida koʻp qavatli uylar qad rostlagan edi.

#Soʻragan_edingiz

@oriftolib

Google Tarjimonga 5️⃣ ta turkiy til qoʻshildi

Oʻtgan hafta Google korporatsiyasi Google Tarjimon dasturiga 110 ta yangi tilni qoʻshdi. Ilgari ushbu xizmatda 133 tildan turli tillarga tarjima qilish mumkin edi.

Yangi qoʻshilgan 110 tilda jami 614 milliondan ortiq kishi soʻzlashadi. Google xabarida aytilishicha, bu tillarning ichida oʻlish arafasida turgan baʼzi tillar ham bor.

Google Tarjimonga qoʻshilgan tillar orasidan 5 ta turkiy til ham oʻrin oldi: boshqird, chuvash, yoqut, tuva va qirimtatar tillari.

@oriftolib

Sintaktik xatolar

Sintaktik xatolar – gap tuzish bilan, soʻz birikmalari va gaplarda soʻzlarning sintaktik bogʻlanishi bilan bogʻliq xatolar. Masalan:

1️⃣ Bir turdagi bogʻlovchining ketma-ket qoʻllanishi:

Taʼlim va tarbiya nazariyasi va metodikasi ixtisosligi boʻyicha tayanch doktoranturaga qabul eʼlon qilindi.

Bu ixtisoslik nomi shu shaklda qabul qilinib, ommalashib ketgan. Va bogʻlovchisi ketma-ket ishlatilyapti. Ixtisoslik nomini toʻgʻrilash uchun variantlar:

Taʼlim-tarbiya nazariyasi va metodikasi ixtisosligi.
Taʼlim va tarbiya nazariyasi, metodikasi ixtisosligi.

@oriftolib

Telegram muloqotida til mavzusi ham muhokama qilinadi

Yoshlar ishlari agentligi direktori Alisher Saʼdullayev bugun telegramda muloqot tashkil etyapti ekan. Mavzu: oʻzbek va xorijiy tillarni rivojlantirish, oʻquv markazlari bilan hamkorlik, “Kelajak kasblari” loyihasini davom ettirish.

Muloqot bugun soat 17:30 da boshlanadi:
👉 https://t.iss.one/alisher_sadullaev?livestream

Muloqotda yoshlar yetakchilari, agentlikning hududiy boshqarmalari rahbarlari, oʻquv markazlari rahbarlari va “Kelajak kasblari” doirasida kasb oʻrganmoqchi boʻlgan yoshlar qatnashadi.

Tilga olingan mavzular sizga ham qiziq boʻlsa, imkoniyatdan foydalanib qoling. Muloqot barcha uchun ochiq. Jarayon boshlanguncha ham savollar, takliflaringizni qoldirishingiz mumkin.

@oriftolib

2️⃣ Na bogʻlovchisini qoʻllashdagi xatolar:

Na salom, na alik yoʻq, indamay kirib kelaverdi.
Muammoga na hokimlik, na masʼullar eʼtibor qaratmagan.

Na bogʻlovchisi inkor, boʻlishsizlik maʼnosiga ega va u qatnashgan jumladagi kesim boʻlishli shaklda qoʻllanadi. Chunki na soʻzidagi inkor maʼnosi kesim mazmuniga ham taʼsir qiladi va yana boʻlishsiz maʼnoli soʻz yoki qoʻshimcha talab etilmaydi:

Na salom, na alik bor, indamay kirib kelaverdi. ✅
Muammoga na hokimlik, na masʼullar eʼtibor qaratgan. ✅

@oriftolib

​​“Default” soʻzining tarjimasi nima?

Obunachilardan biri shu soʻzning tarjimasi haqida soʻrabdi. Bu inglizcha soʻz koʻp maʼnoli, oʻrniga qarab turlicha tarjima qilinishi mumkin. U birlamchi, odatiy, standart, yoʻqlik, mavjud emaslik, yetishmovchilik, defolt, oʻz vazifalarini bajarmaslik, aybdorlik, sudda qatnashmaslik, toʻlov qilmaganlik kabi maʼnolarga ega.

Agar saytlar, dastur va ilovalarni oʻzbekchalashtirayotgan boʻlsangiz, birlamchi soʻzi mos tushadi.

The default value is zero. – Birlamchi qiymat nolga teng.

Most people choose the default option. – Koʻpchilik birlamchi variantni tanlaydi.

Are you using the default settings? – Siz birlamchi sozlamalardan foydalanasizmi?

👉 Yuqoridagi kabi oʻrinlarda odatiy, standart soʻzlarini qoʻllasa ham boʻladi. Lekin birlamchi mosroq.

🟢 Boshqa maʼnolariga misollar:

I got a default notice in the mail yesterday. – Kecha toʻlov qilmaganim haqida eslatma oldim.

The whole countyʼs on the edge of default. – Butun mamlakat (okrug) defolt yoqasida turibdi. // Butun mamlakat defoltga yaqin.

Please default me, or else it could get dangerous for everyone. – Meni oʻyindan oling, yoʻqsa, bu barchaga xavfli boʻlishi mumkin.

They have defaulted on their debt repayments. – Ular qarzni soʻndirish boʻyicha majburiyatlarini bajarmadi.

#Soʻragan_edingiz

@oriftolib

Shaxs-sondagi nomutanosiblik

3️⃣ Qoʻshma gaplarda shaxs-sonning nomutanosib qoʻllanishi:

Doʻstim bilan kutubxonaga bordim va bittadan roman oʻqidik.

Birinchi kesim birinchi shaxs birlikda, ikkinchi kesim esa birinchi shaxs koʻplikda tuslangan. Garchi tuslanishda xato yoʻq boʻlsa-da, oʻquvchi mazmunni anglay olsa-da, ikkala kesimni bir xil shaxs-sonda – birinchi shaxs koʻplikda bergan afzal. Bu jumlaning tushunarliligi va ravon anglashilishini taʼminlaydi:

Doʻstim bilan kutubxonaga bordik va bittadan roman oʻqidik. ✅

@oriftolib

Taxminan: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Baʼzi vergulsevarlar taxminan soʻzini kirish soʻz deb hisoblab, ikki yoniga vergul qoʻyib, oʻrab-chirmab tashlaydi. Aslida vergul kerak emas.

Taxminan arabchadan oʻzlashgan, oʻzbekchada taxminga koʻra; chamalab, taxmin qilib olganda maʼnolarini anglatadi:

Ular bir-biridan taxminan bir yosh-bir yarim yosh farq qiladi.
F. Musajonov, “Nozik masala”.

Qamchi oxirgi marta qatorasiga oʻq otilgan joyni taxminan moʻljalga olgan boʻlsa ham, toʻqayga kirganda moʻljaldan adashdi.
H. Gʻulom, “Mashʼal”.

Oʻzi punktatsiyamiz vergulga toʻla. Keraksiz oʻrinlarda vergul ishlatib, matnni chaman vergulzorga aylantirmaslik kerak. Menga qolsa, koʻp oʻrinlarda, masalan, modal soʻzlar bilan umuman vergul ishlatmaslikni joriy qilardim. Lekin boʻlar ish boʻlgan, boʻyogʻi singgan. Qiyin masala.

@oriftolib