Assalomu alaykum.

Qurbon hayiti qutlugʻ boʻlsin.

@oriftolib

Paronimlarni yanglish ishlatish

4️⃣ Paronimlarni adashtirib qoʻllash:

Mentalitetimizga yod tushunchalarga ergashmasligimiz kerak.

Bu oʻrinda yot soʻzi oʻrnida yod soʻzi yanglish qoʻllangan. Mentalitetimizga yot iborasi mentalitetimizga begona degan maʼnoni bersa, mentalitetimizga yod iborasi mentalitetimiz yod olgan degan mazmunni hosil qiladi. Chunki yod soʻzi xotira, es; xotirada, esda saqlash; eslash maʼnolarini anglatadi.

@oriftolib

Morfologik xatolar

Morfologik xatolar – turli gap boʻlaklarining grammatik shakllarini yasash bilan bogʻliq xatolar. Masalan:

1️⃣ Eng koʻp uchraydigan xatolardan biri qaratqich kelishigi oʻrnida tushum kelishigini ishlatish:

Bu muammoni bevosita rektorni oʻziga aytadigan boʻlishdi. ❌

-ni feʼl va uning shakllari bilan bogʻlanadi, -ning esa ism soʻzlar (ot, olmosh, harakat nomi) bilan. Demak, yuqoridagi jumlada tushum kelishigi emas, qaratqich kelishigi qoʻllanishi kerak:

Bu muammoni bevosita rektorning oʻziga aytadigan boʻlishdi. ✅

@oriftolib

Miqdor son va koʻplik qoʻshimchasi

2️⃣ Eng koʻp uchraydigan xatolardan yana biri miqdor sondan keyingi otga koʻplik qoʻshimchasini qoʻshishdir:

10 ta kitoblar, 4 ta uylar, 15 nafar oʻquvchilar, 30 dona lugʻatlar

Bu misollarning barchasida -lar qoʻshimchasi ortiqcha. Chunki sonning oʻzida koʻplik maʼnosi borligi sababli otga koʻplik maʼnosi qoʻshilmaydi.

@oriftolib

Qayrilish va burilish: farqi nimada?

Baʼzi soʻzlar sinonim boʻlsa-da, maʼlum bir sohada qoʻllanishiga koʻra farqli maʼno tashiydi. Qayrilish va burilish soʻzlari ham shunday. Izohli lugʻat ikki soʻzni maʼnodosh hisoblagan va yaqin shaklda sharhlagan:

Qayrilish – yoʻl, ariq, daryo va shu kabilarning burilib, oʻz yoʻnalishini oʻzgartiradigan joyi; qayilish, burilish.

Burilish – yoʻl, daryo va shu kabilarning burilgan joyi, muyulishi.

Lekin yoʻl harakati qoidalarida bu ikki tushuncha farqli maʼnolarga ega. Qayrilish yoʻlning qarama-qarshi tomoniga “180 gradusga” burilib, kelgan tomonga teskari yoʻnalishda harakatlanishni anglatsa, burilish yoʻnalishni “90 gradusga” oʻng yoki chap tomonga oʻzgartirib harakatlanishni bildiradi.

@oriftolib

O‘zbek tili bo‘yicha milliy sertifikat olmoqchi boʻlganlarga xushxabar

Yoshlar ishlari agentligining Yoshlarga oid davlat siyosatini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi hisobidan o‘zbek tili va adabiyot fanidan milliy sertifikat imtihonlarida yuqori ball (daraja) olgan yoshlarga imtihon topshirish xarajatlari 2025-yil 1-yanvardan boshlab qoplab berilishi rejalashtirilyapti.

Vazirlar Mahkamasining qarori loyihasiga koʻra:

🔹 O‘zbek tili va adabiyot fanidan milliy sertifikat imtihonlarida yuqori ball (daraja) olgan yoshlarga imtihon topshirish xarajatlarini to‘liq qoplab berish bo‘yicha davlat xizmatlari ko‘rsatishning ma’muriy reglamenti;

🔹 imtihon topshirish xarajati kompensatsiya qilinadigan imtihon tizimi tasdiqlanadi.

@oriftolib

Sertifikat toʻlovini olishda

🔹 Arizachining yoshi imtihon topshirish paytida o‘n to‘rt yoshdan katta va o‘ttiz yoshdan oshmagan boʻlishi kerak.
🔹 Ariza beruvchining so‘rovnomada noto‘g‘ri ma’lumotlarni ko‘rsatishi davlat xizmati ko‘rsatishni rad etish uchun asos boʻladi. Davlat xizmati ko‘rsatishni boshqa asoslar bo‘yicha rad etish taqiqlanadi.
🔹 Murojaat qilish jarayonida ariza beruvchi kompensatsiyani olish uchun o‘ziga qulay hududdagi Xalq banki filialini tanlaydi.
🔹 Ariza beruvchi taqdim etgan milliy sertifikatning haqiqiyligini vakolatli tashkilotning elektron tizimi orqali tekshirilib, tasdiqlanadi.
🔹 Agentlik ariza beruvchining murojaati YIDXP orqali kelib tushgan paytdan boshlab 15 kalendar kun mobaynida maxsus sertifikatni verifikatsiyadan o‘tkazadi. Sertifikat haqiqiyligi tasdiqlangach, ariza beruvchiga SMS xabar yuboriladi.
🔹 Kompensatsiya olgan kishining sertifikati amal qilish muddati tugagach, takroran imtihonda qatnashib, talab etilgan natijani qayd etsa, unga yana kompensatsiya to‘lab beriladi.
🔹 O‘n olti yoshga to‘lmagan fuqarolar nomidan ularning qonuniy vakillari, masalan, ota-onasi murojaat qilishi mumkin.

@oriftolib

Koʻplikni bildiradigan soʻzlar va -lar

3️⃣ Oʻzi birlikda ishlatiladigan, lekin koʻplikni bildiradigan soʻzlardan keyin koʻplikdagi feʼlni qoʻllash:

Aholi kerakli axborotga ega boʻldilar.

Koʻpchilik bu soʻzning maʼnosini yaxshi biladilar.

Bu kabi holatlarda feʼlni birgalik nisbatda (ega boʻlishdi, yaxshi bilishadi) qoʻllash ham xato. Feʼl faqat birlikda boʻlishi kerak.

🟢 Toʻgʻrisi mana bunday boʻladi:

Aholi kerakli axborotga ega boʻldi. ✅
Koʻpchilik bu soʻzning maʼnosini yaxshi biladi. ✅

@oriftolib

“Yoqilgʻi” va “yonilgʻi” soʻzlarini kim isteʼmolga kiritgan?

Yuz yildan oshdi, tilimizga ruscha-yevropacha soʻzlar jadal kirib kelayapti. Agar oʻsha Murodxoʻja domla kabi kishilar boʻlmasa, oʻzbek tili avvalgi jozibasini yoʻqotib, lugʻaviy bir boʻtqaga aylanib qolgan boʻlar edi.

Bugungi kundagi kuchlanish, qarshilik, choʻgʻlanma lampa, yorugʻlik tezligi, ichki yonuv dvigateli kabi yuzlab soʻzlar oʻrnida напряжение, сопротивление, лампа накаливания, скорость света, двигатель внутреннего сгорания kabi ifodalar toʻlib-toshib ketardi. Boshqird adibi Mustay Karim “Советлар Россиясында крестьянлар положениеси” deb nomlangan bir maqolani koʻrganini afsus bilan qayd etgan edi.

“Qizil Oʻzbekiston” gazetasida ishlayotgan paytida yozuvchi Said Ahmad “топливо”ni yoqilgʻi, “горючее”ni yonilgʻi deb oʻgirgandi. Bu kalimalar bugun lugʻatimizda muqim oʻrnashgan. Shoir Muhiddin Omon “приоритет”ni ustuvor (приоритететные задачи – ustuvor vazifalar), “ценность”ni qadriyat, “конкурентоспособность”ni raqobatbardosh (сейсмостойкость – zilzilabardosh) deya chiroyli tarjima qilib, tilimizga olib kirdi.

Zuhriddin Isomiddinov
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi

@oriftolib