​​Pyesa va drama: farqi nimada?

Koʻpincha shu ikki tushunchani almashlab, bir-birining oʻrnida qoʻllashadi va bu koʻp oʻrinlarda toʻgʻri. Lekin maʼno farqlanadigan oʻrinlar ham bor.

Pyesa – asar turi. Har qanday sahna asari pyesa deb atalishi mumkin.

Drama esa badiiy adabiyotning uch asosiy turidan biri; dramaturgiya (sahna) janri.

“Adabiyotshunoslik lugʻati”ga koʻra, pyesa – dramatik turga mansub har qanday asar. Bu atama XX asrdan boshlab shu maʼnoda qoʻllanadi, dramatik asar, janridan qatʼi nazar – u tragediya, komediya yo drama boʻladimi – pyesa deb ham yuritilaveradi.

Yana shu lugʻatda yozilishicha, tarixiy taraqqiyot jarayonida dramatik turning qadimda paydo boʻlgan tragediya va komediya janrlariga bir-birining ziddi deb qaralgan boʻlsa, drama ularning sintezi sifatida XVIII asrga kelib maydonga chiqqan.

Dramada komedik yoki tragedik unsurlar boʻlishi mumkin, lekin undagi voqea va qahramonlar hayotiyroq, ziddiyatlari esa yechimga ega boʻladi.

Drama adabiy tur sifatida epos (nasr) va lirika (sheʼriyat)ga xos xususiyatlarga ega boʻlishi mumkin. Biroq aniq-tiniq ajralib turuvchi jihatlari bor. Milliy ensiklopediya bu farqlarni shunday izohlaydi: syujetlilik, harakatlarning ziddiyatga asoslanishi va ularning sahna, epizodlarga boʻlinishi, bayonning yoʻqligi, personajlar munosabatlarining oʻzaro soʻzlashuvga asoslanishi dramaning oʻziga xos xususiyatidir.

Demak, janr sifatida pyesa soʻzini ishlatish xato. Komediya, tragediya yoki drama deyish kerak. Bunday asarlarning janrini emas, turini ifodalaganda drama soʻzini ham, pyesa soʻzini ham ishlatish mumkin.

Sharof Boshbekovning “Temir xotin” komediyasini oʻqiganmisiz? (janr) ✅
Sharof Boshbekovning “Temir xotin” pyesasini oʻqiganmisiz? (asar turi) ✅
Sharof Boshbekovning “Temir xotin” dramasini oʻqiganmisiz? (adabiy tur) ✅
Muallifning oʻzi “Temir xotin”ni “jiddiy komediya” deb ataydi. Bu asar tragediyani aks ettirgan komediyadir. (janr) ✅

@oriftolib

Burundiq va burunduq

Burundiq soʻzi haqida oldinroq yozgan edim. ⁠“Namordnik”ning oʻzbekchasi. Asov, tishlongʻich tuyaning yoki qopagʻon itning tumshugʻiga kiydirib qoʻyiladigan maxsus toʻr.

Burunduq esa kemiruvchilar oilasiga mansub hayvon. Uning olasichqon degan nomi ham. Olmaxonga oʻxshab ketadi. Shimoliy yarimshardagi oʻrmonlarda tarqalgan. Lunjida oziq olib yuradigan xaltasi boʻladi.

Demak, bu ikki soʻz maʼnosi va imlosini bilib olish kerak. Bitta harfda xato qilsangiz, maʼno kilometrlab uzoqlashib ketadi.

@oriftolib

Yangicha loyihadan yangicha taklifnoma

“Mutolaa” loyihasi taqdimoti va “Qo‘rqma” filmining premyerasiga taklifnoma oldim. Sunʼiy idrok yordamida Abdulla Avloniy tasviri gapirtirilgan.

Taqdimot 27-aprel, shanba kuni soat 18:00 da Yoshlar ijod saroyida boshlanadi.

Tadbirni jonli efirda ko‘rishingiz mumkin.

@oriftolib

Ravon va rovon

Ravon soʻzini koʻpchiligimiz yaxshi bilamiz. Silliq, tekis, tinch oqayotgan, puxta, tekis ishlaydigan kabi maʼnolarni bildiradi.

Rovon soʻzi esa derazalar bilan oʻralgan ayvon, oynaband ayvondir. Uni ravon shaklida ishlatish soʻzlashuv tiliga xos. Demak, uning toʻgʻri imlosi rovondir.

@oriftolib

#Amaliyot

Soliha bodroqni 3 kg dan kichik paketlarga joyladi. ❌

Soliha bodroqni kichik paketlarga 3 kg dan joyladi. ✅

@oriftolib

Nonni nanna, togʻorani vanna...

Hozir telegramdagi bir guruhda yangicha iboragami yo maqolgami duch keldim:

Besh-olti yil oldin nonni nanna, togʻorani vanna derdim.

Ajoyibus sigʻar degan joyidan ekan 😁

Yosh avlodning ijodkorlik salohiyatini bilmoqchi boʻlsang, u toʻqigan maqollarga boq 😎

Ayyorona, qitmirona yumori bor. Qizlar toʻqigan boʻlsa kerak, odatda shunaqa antiqa iboralarga usta boʻlishadi. Nonni nanna deyish oʻzi oldindan bor ibora, lekin unga topilgan qofiya ham oʻrni-oʻrniga tushgan. Togʻora vanna sifatida xizmat qiladigan payt avji goʻdaklik boʻladi, sal ulgʻayib qolgan bola vannada oʻzi mustaqil choʻmilaveradi. Bu qism nonni nanna deyishdan ham taʼsirliroq chiqqan. Qofiya va kulgi esa naqlga yanada joziba bergan.

@oriftolib

Taqdimot boshlandi

“Mutolaa” loyihasi taqdimoti boshlandi.

Ayni damda teatrlashgan sahna koʻrinishlarini yigʻilganlarni oʻziga qaratgan.

Tadbirni jonli efirda ko‘rishingiz mumkin.

@oriftolib

Senyor va sinyor: farqi nimada?

Imlo lugʻatida soʻzning har ikki shakli ham berilgan, izohli lugʻatda esa faqat senyor soʻzi sharhlangan xolos. Xoʻsh, qay biri toʻgʻri?

Ikkovi ham toʻgʻri. Qoʻllanish oʻrniga koʻra farqlanadi. Senyor – Ispaniyada, sinyor esa Italiyada erkaklarga hurmat bilan murojaat qilish shakli. Ayollarga murojaat shaklida ham tovushlarda xuddi shunday farq bor. Senyorita va sinyorina shakllarida farq biroz koʻp.

Senyora turmushga chiqqanlarga, senyorita esa turmushga chiqmaganlarga nisbatan ishlatiladi. Sinyora va sinyorina ham xuddi shunday.

Matndagi voqealar qayerda boʻlayotgani, soʻzlovchining millati, yozuvchining uslubi yoki shu kabi jihatlarga qarab soʻzning kerakli shakli qoʻllanadi.

📌 Demak:

Ispaniyada – senyor, senyora, senyorita ✅
Italiyada – sinyor, sinyora, sinyorina ✅

@oriftolib

#Hayotiy_tavsiyalar

“O‘zbekiston temiryo‘llari”ning platskart vagonlarida ketmoqchi boʻlganlarga eslatma ekan:

👉 kun.uz/uz/71913312

Oʻzingizni ehtiyot qiling.

@oriftolib

Nihoyat: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Shu soʻzdan keyin vergul ishlatish juda koʻp uchraydi. Aslida vergul kerak emas.

Bu soʻz uch xil maʼnoda qoʻllanadi:

1️⃣ Chek, chegara, oxir, poyon:

Ellikboshi urush nihoyatida oqpodsho gʻolib kelishini isbot qilishga tirishdi.
Oybek, “Tanlangan asarlar”.

❗️ Hozir bu maʼnoda deyarli ishlatilmaydi.

2️⃣ Gʻoyat, juda, nihoyatda:

Elmurod ularning ovozlaridan oʻz ishlaridan nihoyat xursand ekanliklarini sezdi.
P. Tursun, “Oʻqituvchi”.

3️⃣ Oxir-pirovardida, oxiri.

Nihoyat ular ham charchadi shekilli, vagonga sukunat choʻkdi.
Gazetadan.

Vergul qoʻyish asosan uchinchi maʼnosida uchraydi. Chunki baʼzi adabiyotlar uni kirish soʻz sifatida talqin qiladi.

Solishtirish uchun: shu maʼnosiga sinonim boʻlgan oxir-pirovardida, oxir-oqibatda, oxiri, natijada kabi soʻzlarda vergul ishlatilmaydi. Bu oʻrinda ham vergulga hojat yoʻq.

Vergulsevar punktuatsiyamiz bor-da. Vergul qoʻyiladigan juda koʻp oʻrinlarda vergul aslida kerak emas.

@oriftolib

“Dardisar” romanini oʻqidingizmi?

“Akademnashr”dan Xurshid Abdurashidning “Dardisar” romani yetib keldi. Nashriyot asarni fantasmagoriya, satira, yumor, romantika, shafqatsiz realizm elementlari qorishib ketgan deya taʼriflagan boʻlsa, tadqiqotchi-adabiyotshunos bu asarda yozuvchi dardlarini qora yumorga yashirganini taʼkidlayapti.

Oʻqing va baho bering:

👉 t.iss.one/Akademnashr/3531

@oriftolib

Asilzoda va aslzoda

Asil va asl soʻzlari haqida yozganda ularning talaffuzi bir-biriga yaqinligi va baʼzan oʻrni almashganda ham birikmadan maʼno chiqaverishini aytgandim. Lekin bu yerda eʼtibor qaratadigan soʻz bor: baʼzan. Bu soʻzlarni doim ham almashlab qoʻllab boʻlmaydi. Jumladan, asilzoda soʻzida.

Asilzoda yuqori tabaqali zotlarga mansub shaxsni, oqsuyakni anglatadi. Aslzoda soʻzi qalbaki boʻlmagan, haqiqiy zoda degan maʼno berishi mumkin. Lekin bunday soʻz yoʻq, lugʻatlarda ham aks etmagan.

📌 Demak:

Asilzoda ✅
Aslzoda ❌

@oriftolib

#Rakurs

Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi kanali xabari:

Magistratura va doktoranturaga qabuldagi chet tili sertifikati bo‘yicha yengilliklar berildi.

Yangilikni yoqlamaydigan kishi jumlani boshqacharoq ifodalashi mumkin:

Endi eplab B2 ololmaganlar ham magistratura va doktoranturaga hujjat topshirishi mumkin.

@oriftolib