Oʻzbek tilini oʻzbeklardan himoya qilish kerak (mi?)

“Agar” koʻrsatuvi “Madaniyat va maʼrifat” telekanalining YouTube sahifasiga joylandi.

Soʻraganlar bor edi. Marhamat, koʻrishingiz mumkin:

👉 https://youtu.be/J6zgV1QS7j8

@oriftolib

​​Aniq, tabiiy va gumanitar fanlar: farqi nimada?

Milliy ensiklopediyaga koʻra, fan tizimi tabiiy fanlar, gumanitar fanlar, texnika fanlari va ijtimoiy fanlarga boʻlinadi. Bu guruhlarning har qaysisidan juda koʻp mustaqil fan sohalari ajraladi.

Quyida tez-tez koʻzimiz tushadigan baʼzi tushunchalar sharhini keltiryapman. Bu fan sohalari nimani anglatishi, ularga qaysi fanlar xosligini bilib oling:

👉 Aniq fanlar – asosan aniq qonuniyatlarni oʻrganiladigan va gipotezalarni tekshirishning qatʼiy metodlari ishlatiladigan fan sohasi. Bunda tajribalar va qatʼiy mantiqiy mulohazalarga asoslaniladi. Aniq fanlarga matematika, fizika, ximiya, informatika kabi fanlar, biologiyaning baʼzi boʻlimlari kiritiladi.

👉 Tabiiy fanlar olamni va uning qonuniyatlarini oʻrganuvchi fan sohasidir. Asosiy tabiiy fanlar – matematika, fizika, ximiya, biologiya, astronomiya, geografiya, geologiya, ekologiya. Matematika va mantiq shakliy (formal) fanlar majmuasiga kirgani sababli ularni koʻpincha tabiiy fanlarga qoʻshmaydilar.

👉 Gumanitar fanlar – inson va uning jamiyatdagi faoliyatiga ixtisoslashgan fan sohasi. Falsafa, ilohiyotshunoslik, siyosatshunoslik, psixologiya, tarix, huquqshunoslik, jurnalistika, filologiya, tilshunoslik, madaniyatshunoslik, dinshunoslik, sotsiologiya kabi fanlar gumanitar fanlardir.

👉 Ijtimoiy fanlar jamiyatni va uning tuzilishi, oʻzgarishi, rivojlanishi, tarixi va tarkibiy qismlarini bir butun holida oʻrganuvchi fanlar majmuasidir. Antropologiya, arxeologiya, iqtisodiyot, iqtisodiy va ijtimoiy geografiya, tilshunoslik, boshqaruv fanlari, aloqa fanlari, siyosat fanlari, psixologiya, pedagogika kabilar ijtimoiy fanlar sirasiga kiradi.

👆 Ijtimoiy va gumanitar fanlarning umumiy jihatlari koʻp. Shuning uchun ularga xos fanlar bir-birining roʻyxatlarida sanalaveradi. Inglizcha manbalarga koʻra, ularning farqi fanning eʼtibor nuqtasi, metodologiyasi va qoʻllash mohiyatida namoyon boʻladi. Sodda tushuntiradigan boʻlsak, ijtimoiy fanlar eʼtiborni jamiyatga qaratsa, gumanitar fanlarda insonni oʻrganish yetakchilik qiladi.

@oriftolib

Changqovuz, changqoʻbiz va changovuz

Changqovuz – labga qoʻyib, poʻlat tilini barmoq bilan turtib, nafas bilan chalinadigan kichik cholgʻu asbobi. Bu soʻzning imlosi hatto muharrir-u musahhihlarni ham adashtiradi. Chunki uni asosan chanqovuz tarzida talaffuz qilamiz va yozganda ham shu variantni tanlaymiz. Lekin bu xato.

Qiziq tomonini aytay. Bu soʻz imlo lugʻatiga changqoʻbiz va changqovuz shaklida kiritilgan. Biroq bu ikki shakl kiril yozuvidagi izohli lugʻatlarda yoʻq. Izohli lugʻat bu soʻzning bosh shakli sifatida chang soʻzini bergan. Uning shevadagi varianti sifatida changovuz soʻzini koʻrsatgan.

Lotin alifbosida bosilgan yangi 6 jildi izohli lugʻat esa buni toʻgʻrilabdi. Unga changqoʻbiz bosh soʻz sifatida kiritilgan.

Xullas, lugʻatlarimizda changqoʻbiz bor, changqovuz bor, hatto changovuz bor. Lekin chanqovuz yoʻq.

@oriftolib

Taqlid soʻzlar va ulardan yasalgan soʻzlar imlosi | 4️⃣1⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

“Mark Tven” nima degani?

Heklberri Fin va Tom Soyer haqidagi asarlari bilan dunyoga mashhur bu yozuvchining asl ismi Semuel Lenghorn Klemensdir. U Mark Tven taxallusini Missisipida lotsman yordamchisi boʻlib ishlab yurgan kezlarida tanlagan.

Daryo qatnoviga oid bu atama kema oʻtishi mumkin boʻlgan chuqurlikni anglatadi. Buni aniqlash uchun daryoga arqon tashlangan, suv 2 dengiz sarjini (3,7 metrga yaqin) belgisiga kelganda oʻlchovchi: “Mark tven!” (inglizchada – mark twain) deya hayqirgan. Bu ibora soʻzma-soʻz “ikki oʻlcham” deb tarjima qilinadi. Kema qatnovi uchun daryo kamida shuncha chuqurlikka ega boʻlishi kerak.

Garchi adibning taxallusi ikki sarjin maʼnosini bersa-da, asarlarining maʼnosi juda chuqur. Yozuvchi sarguzasht asarlari, oʻtkir fikrlari bilan millionlab oʻquvchilarning qalbiga chuqur kirib borgan.

@oriftolib

“Al” va uning imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Lavhada al artikli imlosidagi eʼtiborli jihatlar tushuntirilgan.

👉 https://youtu.be/2ZAeTq4R2iA

@oriftolib

Qanday tushunish toʻgʻri?

Buyuk rus yozuvchisi Lev Tolstoyning “Urush va tinchlik” (“Война и мир”) romani nomidagi мир soʻzini “jahon” yoki “atrof-borliq” deb tushunish kerak deydiganlar bor. Aslida-chi?

Rus tilining eski imlosida bu omonim soʻzlar boshqa-boshqa shaklda yozilgan. Мiръ soʻzi borliq maʼnosini, миръ soʻzi esa tinchlik maʼnosini anglatgan. Adib hayotligida nashr etilgan barcha variantlarda миръ soʻzi ishlatilgan.

Tolstoyning oʻzi romanini fransuz tilida “La guerre et la paix” – “Urush va tinchlik” deb atagan. Biroq turli nashrlarda yoʻl qoʻyilgan xatolar sabab haligacha nom maʼnosi borasidagi bahslar toʻxtagani yoʻq.

@oriftolib

Ona tilini oʻrganmoqchi boʻlsangiz

Koʻpincha mendan testga oid yoki grammatikaga oid savollarni soʻrab qolishadi. Test boʻyicha mutaxassis emasligimni aytaman. Ayni shu yoʻnalishda ishlaydigan mutaxassislar bor.

YouTubeʼda ona tili grammatikasini tushuntiradigan yangi sahifa ochilibdi. Videodarslar koʻrgazmali olib borilar ekan. Yaʼni shunchaki maʼlumot aytib berilmaydi, misollar bilan tushuntiriladi.

Marhamat, koʻrib oʻzingiz baho bering:

🛜 @proeducation_uz

@oriftolib

Baron Myunxauzen qachon, qayerda yashagan?

Bu mashhur adabiy qahramon real shaxs boʻlgan, XVIII asrda yashagan. U yoshligida Germaniyaning Bodenverder shahridan Rossiyaga keladi. Harbiy xizmatga kiradi, unvoni rotmistrgacha koʻtariladi.

Soʻng yurtiga qaytadi. U yerda Rossiyadagi xizmat haqida ajabtovur hikoyalar soʻzlab beradi va shu bilan shuhrat qozonadi. Masalan, Peterburgga boʻri qoʻshilgan aravada borgani, Ochakovda qoq ikkiga boʻlinib ketgan otni koʻrgani, bugʻuning boshida oʻsgan olcha daraxti haqidagi gaplari tinglovchilarni hang-u mang qilib qoʻyadi.

Shu singari lofnamo sarguzashtlar, shuningdek, boshqa mualliflar baronga nisbat berib yozgan hikoyalar adabiyotda Myunxauzen obrazi paydo boʻlishiga olib keldi.

@oriftolib

“Al” va uning imlosi | 4️⃣2️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

Shoir toʻqigan ot

Rus ayollari nomi – Svetlana aslida slavyan tillarida boʻlmagan. Uni shoir Aleksandr Vostokov oʻylab topgan va “Svetlana va Mstislav” (1802) romansida ishlatgan. Bu nomni yasash uchun u svet (nur) va lan (qadimgi rus tilida dala) soʻzlarini qoʻshgan. Natijada nurafshon dala maʼnosidagi ism paydo boʻlgan.

1813-yili shoir Vasiliy Jukovskiy “Svetlana” degan ballada yozadi va bu ism ommalashib ketadi.

@oriftolib

Mavzu nomlari qanday yoziladi?

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Lavhada mavzu nomlari imlosidagi eʼtiborli jihatlar tushuntirilgan.

👉 https://youtu.be/uPvqwcNfpKQ

@oriftolib