​​Ishonish qiyin: namoz va namaste, musicha va moʻri, koʻprik va koʻppak – kutilmagan qarindosh soʻzlar

Odam yettinchi avlodida begonaga aylanadi degan gap bor. Chunki avlodlar koʻpayib, bir-biridan uzoqlashib borgani sari oʻzaro qarindosh-urugʻlik ham bilinmaydigan darajaga yetadi. Bu hol soʻzlar bilan ham yuz beradi. Bitta asosdan paydo boʻlgan, bir ildizdan oʻsib chiqqan soʻzlar bora-bora begonalashadi, bir-biridan uzoq maʼnolarni ifodalay boshlaydi.

“Daryo” nashridagi maqolamda ana shunday soʻzlarning baʼzilarini sharhladim.

🔹 Namoz va namaste
🔹 Xarita, karta va karton
🔹 Koʻpik, koʻprik va koʻppak
🔹 Vakuum va vakant
🔹 Hamal, hammol va homila
🔹 Bloknot, nota va notarius
🔹 Musicha, moʻrcha va moʻri
🔹 Yurt, yurak va yoʻrgʻa
🔹 Chiroyli koʻzlar va kirpi

Oʻqish:
👉 https://dy.uz/ih5kY

@oriftolib

Namoz va namaste

Namoz soʻzi oʻzbekchaga forschadan kirgan. Musulmonlar kuniga besh mahal bajaradigan ibodatni anglatadi. Uning arabchasi salot, oʻzbekchasi yukunchdir.

Namoz oʻrta fors tilida hurmat koʻrsatish, egilish, duo maʼnolarida qoʻllangan. Olimlar fikricha, u qadimgi hind-yevropa tillariga borib taqaladi. Islom dini Fors yerlarida yoyilgach, bu qadimgi soʻz salotni ifodalash uchun ishlatila boshlagan.

Hindlar salomlashish uchun namaste soʻzini ishlatadi. Asli sanskritcha – namas. Taʼzim maʼnosiga ega. Namaste senga taʼzim, senga hurmat koʻrsataman degan maʼnodadir.

Forscha namoz va sanskritcha namas oʻzakdosh. Ammo namasteli salomlashish yoki bu soʻzlarning kelib chiqish tarixi Islom ibodatlariga aloqador emas. Fors tilida salot soʻzining tarjimasi sifatida shu atama tanlangan xolos.

🔹 Islom, juma
🔹 Tarovih va qadr
🔹 Salavot

@oriftolib

​​“Sentyabr”mi yo “sentabr”?

Har bahorda shu boʻlar takror, deganlaridek, yana shu mavzu trendda. Aslida imlomizda bu kabi muammolar koʻp. Lekin “sentyabr”mi yo “sentabr” masalasi kuchliroq, qamrovi kengroq. Chunki maktablar sentyabr oyida yangi oʻquv yilini boshlaydi va oʻqituvchilar shu soʻzning imlosiga deyarli har kuni duch keladi.

Darsliklarda ham xilmaxilliklar bor. Oxirgi 5–10 yilda nashr etilgan darsliklarda sentabr, sentyabr, oktabr, oktyabr variantlari aralash ishlatilgan boʻlsa, Milliy oʻquv dasturi asosida yaratilgan darsliklarda, jumladan, men muharrir yoki musahhih boʻlgan darsliklarda bir xil – sentyabr, oktyabr variantlari ishlatildi. Bu yil nashr qilingan darsliklarda esa sentabr, oktabr varianti tanlanibdi.

Hozircha bu soʻzning har ikki varianti toʻgʻri. Albatta, chalkashmaslik, chalkashtirmaslik uchun bitta variantni tanlagan maʼqul. “Daryo” nashrida chop etilgan maqolamda bu kabi tushunmovchiliklarga mutasaddilardan aniq yechim soʻragan edim. Ammo yechim berilmadi. “Alifbo isloh qilinsa, bu masala ham hal boʻladi”, degan javob boʻldi. Alifbo islohi esa qolib ketdi.

Bu masalada janjallashayotgan, bahslashayotganlarga vaqtlarini behuda sarflamaslikni maslahat bera olaman xolos. Oʻqituvchilar esa bitta variantni tanlab davom etaverishlari, mabodo ikki variantdan qay biri toʻgʻriligi haqida savol soʻralsa, hozircha ikkovi ham toʻgʻri ekanini aytishlari mumkin. Yoki oʻzlari maʼqul koʻrgan yoʻlni tutishadi.

Mavzuga aloqador maqolalarga havolalar beraman. Qiziqqanlar tanishib chiqishi mumkin:

👉 Muhokamalarning “sevimli” savoli: “sentabr”mi yoki “sentyabr”?
👉 Egasi yoʻq muammo: imlodagi chalkashliklarga yechim kerak
👉 Munosabat va ochiq qolgan savol
👉 Lotin yozuvi va muammolar

@oriftolib

“Islom” soʻzining maʼnosi nima?

Islom soʻzining lugʻaviy maʼnolari:

1️⃣ Ixlos.
2️⃣ Turli ofatlardan salomat boʻlish.
3️⃣ Sulh va omonlik.
4️⃣ Itoat va boʻysunish.

Islomning sharʼiy maʼnosi esa “Alloh yagona” deb eʼtiqod qilib, Unga boʻysunish, butun qalb bilan Unga ixlos qilish va Alloh buyurgan diniy eʼtiqodga iymon keltirishdir.

👉 Manba

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 Paygʻambarmi yoki paygʻambar?
🔹 “Namoz” soʻzining oʻzbekchasi
🔹 “Ramazon” soʻzining maʼnosi nima?
🔹 “Abu Bakr va Umar roziyallohu anhumo”
🔹 Salavot

@oriftolib

Tarjima va tahrir mahorat maktabi

“Hilol Nashr” tahririyati hamda “Grand taʼlim” maskani qoshida tarjima va tahrir boʻyicha mahorat maktabi ochilayotgan ekan.

Mahorat maktabida oʻzbek tili mutaxassislari, mohir muharrirlar, tajribali professor-oʻqituvchilar va tarjimonlar nazariy va amaliy bilimlarini ulashadi.

Yozishlaricha, birinchi darsni taniqli muharrir, filologiya fanlari nomzodi Abdugʻafur Iskandar oʻtadi.

Batafsil: https://t.iss.one/HilolNashr/16311

@oriftolib

@yoshlikjurnali – “Yoshlik” jurnalining rasmiy telegram kanali. Bu kanalda yoshlarining adabiy-ijtimoiy qarashlari aks etgan ilmiy-ommabop maqolalar, shuningdek, o‘zbek va jahon adabiyoti sara asarlarini o‘qib borishingiz mumkin.

Ulanish
👉 @yoshlikjurnali

Xarita, karta va karton

Xarita soʻzi oʻzbekchaga arab tilidan oʻzlashgan. Uning rus tili orqali kirgan shakli ham bor – karta. Har ikki soʻz obyektlarning shartli tasvirini anglatadi. Karta oʻzbekchada boshqa maʼnoga ham ega: oʻyin qogʻozlari dastasi va ular vositasida boʻladigan oʻyin. Bu soʻzning oʻzbekchalashgan shakli – qarta.

Karton soʻzi maxsus ishlangan qalin, qattiq qogʻozni anglatadi.

Bu soʻzlarning bari lotincha charta soʻzidan hosil boʻlgan. Uning ildizi yunoncha chartiaga borib taqaladi. Chartia esa chartēs soʻzining kichraytirish-erkalash shakli boʻlib, papirus qogʻozi, varaq degan maʼnoni anglatadi.

Eʼtibor bergan boʻlsangiz, bu soʻzlar bir-biridan uzoqlashib ketgan boʻlsa-da, oʻzida dastlabki maʼno zarralarini saqlab qolgan. Ularning hammasi qogʻoz, varaq maʼnosi bilan maʼlum darajada bogʻlangan.

@oriftolib

Har narsada hikmat bor

Kema halokatidan faqat bir kishigina omon qoldi. Ummon to‘lqinlari uni kimsasiz orolga olib borib tashladi. U titrab-qaqshab Xudoga yolvordi, qutqarishini so‘radi.

Odam har kuni ufqlarga uzoq tikilib o‘tirar, biror qora ko‘rinarmikan deb umid qilardi. Nihoyat bu ishdan zerikdi. Tunash va yirtqichlardan himoyalanish uchun turli shox-shabbalardan bir boshpana qurdi. Oradan kunlar o‘tdi. Bir kuni kechgacha oziq-ovqat qidirib yurdi. Ancha-muncha yegulik topib, horib-tolib qaytib keldi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki... Uyi yonib, bir uyum kulga aylanibdi. Bu holdan uning yuragi g‘azab va alamga to‘ldi:

– Ey Xudo, menda nima qasding bor!? – deb o‘krab yubordi.

Ertasi kuni tongda uni sohilga yaqinlashayotgan kema tovushi uyg‘otib yubordi. Kema bu yerga uni qutqarish uchun kelayotgandi.

– Bu yerda ekanimni qaydan bildinglar? – deb so‘radi u hayratlanib qutqaruvchilardan.

– Axir kecha o‘t yoqib ishora berding-ku! – deyishdi kemadagilar.

@oriftolib

Mana shu arg‘imchoqning nomini bilasizmi?

Buning nomi – innana.

Izohli lug‘atga ko‘ra, innana – uzun yog‘och yoki taxtani biror g‘o‘la ustiga muvozanatli o‘rnatib, ikki boshiga ikki kishi o‘tirib olib, navbat bilan ko‘tarilib-tushib o‘ynaladigan bolalar o‘yini va shunday moslamaning o‘zi.

👉 Manba: @xatoliklar

@oriftolib