Bu haqda bilmasangiz, xato qilasiz

Jamoa bilan kelishgan holda shunaqa xulosa qilishibdi ))

Jamoa bilan kelishmagan holda aytaman: xato qilgansiz.

Haqda emas, haqida boʻladi deb oʻylashgan boʻlsa kerak. Haqida soʻzi koʻrsatish olmoshlari bilan haqda shaklida ham ishlatilishi mumkin.

Haqda soʻzini xato hisoblagan butun jamoani kanalimga taklif etaman. “Ibrat farzandlari”dagi savodxonlik darslarini ham qoldirmay koʻrib borishlari mumkin. Hammasi bepul ))

P. S. “Ibrat Academy” ilovasidagi testlar hali sinov shaklida. Savollarni endi tuzyapman. Bitta mavzuga 5–10 tadan test joylash rejalashtirilgan.

@oriftolib

Asarlar, mahsulotlar, bino va inshootlar nomi imlosi | 1️⃣6️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

Muhim tarixiy sana va bayramlarning nomlari imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Lavhada muhim tarixiy sana va bayramlarning nomlari imlosida eʼtibor qaratish zarur boʻlgan oʻrinlar tushuntirilgan. Yuqoridagi testlarning javobiga izohni ham shu videodarsdan topasiz.

👉 https://youtu.be/Z93fcx5VMEg

@oriftolib

Abituriyent, shpargalka, imtihon – trenddagi soʻzlar dastlab qanday maʼnoga ega boʻlgan?

Shu kunlarda yuz minglab yoshlar oliy oʻquv yurtlariga kirish uchun imtihon topshiryapti. Sinov kunini kutayotganlar esa haliyam zoʻr berib tayyorgarlik koʻryapti. Baʼzilar kechani kecha, kunduzni kunduz demay oʻqish-oʻrganish bilan band.

“Daryo” nashrining “Tilimizni bilamizmi?” ruknida bugun eng koʻp tilga olinayotgan soʻzlarning kelib chiqishi, kechmishi haqidagi maqolam eʼlon qilindi.

👉 https://daryo.uz/2023/08/10/tilimizni-bilamizmi-abituriyent-shpargalka-imtihon-trenddagi-sozlar-dastlab-qanday-manoga-ega-bolgan

@oriftolib

Peshona teri

Mark Tven yoshligida bo‘lib o‘tgan voqeani shunday hikoya qiladi:

“Yoshligimda juda kambag‘al edik. Men nimjon va kuchsiz edim. Ustozimiz tozalikka qattiq e’tibor berardi. Kim siyohdonidan siyoh to‘kib yuborsa, unga ikki jazodan birini qo‘llardi — biri urish bo‘lsa, ikkinchisi bir dollar jarima.

Men siyohdonni juda ehtiyot qilardim. Chunki otamning qo‘li kalta va u oshiqcha dollar bera olmaydi, shuningdek o‘zim ham ustozning kaltagiga dosh bera olmayman. Lekin bir kuni baribir siyoh partaga to‘kilib ketdi. Ustoz menga o‘qrayib qaradi. Ertaga meni nima kutib turganini bildirib boshim bilan ustozga ishora qildim.

Kechqurun otamga bo‘lgan voqeani aytib berdim. Otamning ko‘ngli yumshab ketdi va ustoz kaltagidan qutilib qolish uchun bir dollar berdi. Ertasiga dollarni berishga ko‘zim qiymay, ustozning kaltagiga bir amallab chidadim. Peshona terim bilan ishlab topgan birinchi dollarimga shu tarzda erishganman”.

Manba

@oriftolib

​​Abituriyent – ketadigan odam

Abituriyent soʻzining ildizi lotincha abituriens yoki abiturientis soʻziga borib taqaladi. Maʼnosi – ketishga chogʻlangan kishi. Abiturus soʻzi esa ketishi kerak boʻlgan kishi maʼnosiga ega. Izohli lugʻatga koʻra, abituriyent oʻzbek tilida oʻrta maktabni bitirayotgan oʻquvchini, oliy yoki oʻrta maxsus oʻquv yurtiga kirish uchun daʼvogarni anglatadi. Biroq hozir soʻz birinchi maʼnosida deyarli qoʻllanmay qoʻygan. Abituriyent deganda oʻqishga topshirgan yoki topshirmoqchi boʻlganlar tushuniladi.

Bu soʻz bizga rus tilidan kirgan. Rus tiliga esa nemis tilidan oʻtgan. Biz bilgan maʼnodagi abituriyent atamasi sobiq sovet davlatlari hududidagina qoʻllanadi xolos. XIX asr oxirlarida abituriyent deb oʻrta maʼlumot haqidagi attestatni olgan oʻquvchi tushunilgan. Nemis gimnaziyalarida oʻrta taʼlim guvohnomasini olish uchun abiturienten yoki absolutorialexamen deb nomlangan imtihonlar oʻtkazilgan.

Soʻzdagi maʼno evrilishini qarang. Bir paytlar ketmoqchi boʻlgan kishi maʼnosidagi soʻz hozir oʻquv yurtiga kirmoqchi boʻlgan kishi maʼnosini tashiyapti.

@oriftolib

Muhim tarixiy sana va bayramlarning nomlari imlosi | 1️⃣7️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

Ikki xabar

17-iyul kuni “Qirgʻiziston Respublikasining davlat tili toʻgʻrisida”gi konstitutsiyaviy qonun imzolangan edi. Unda davlat xizmatchilari va yana qator soha vakillari uchun qirgʻiz tilini bilish majburiy etib qoʻyilgan. Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov ushbu qonunni “demokratiyaga zid” deb atadi.
27.07.2023

Rossiya Liberal-demokratik partiyasi qonunchilikka mehnat migrantlari tilidagi reklamalarni taqiqlash toʻgʻrisidagi oʻzgarishlarni kiritishga tayyorgarlik koʻrmoqda. Deputatlar Rossiya banklari tomonidan qirgʻiz, oʻzbek va tojik tillarida xizmat taklif qilish holatlari koʻpayib borayotganidan norozi.
12.08.2023

© Bizga boʻlaveradi, sizlarga sholpillab qoladi.

@oriftolib

Shpargalka yoʻrgaklanadimi?

Abituriyent va talabalar tilida shpora shaklida qoʻllanadigan shpargalka soʻzining ildizi yunoncha sparganon – yoʻrgak soʻziga borib taqaladi. Bunda ham ramziy maʼno borga oʻxshaydi. Muhim maʼlumotlar yozilgan qogʻozlarni imtihon topshiruvchilar xuddi ona bolasini yoʻrgaklaganday avaylab-asraydi, birov topolmaydigan darajada yashirishga urinadi.

Imtihon paytida yashirincha foydalaniladigan qaydqogʻozni anglatuvchi shpargalka soʻzi oʻzbekchaga ruschadan oʻzlashgan. Ruschaga esa polyak tilidan. Polyakcha szpargal, szpargalka soʻzi yozib tashlangan, eski qogʻozni bildirgan.

Karnaychidan bir puf: imtihonda shpargalkadan foydalanish taqiqlangan, u bilan qoʻlga tushsangiz, test sinovlaridan chetlatilishingiz mumkin.

@oriftolib

Chalkashtirmang, aniqlashtiring

Markaziy nashrlardan birida berilgan xabardan:

Vitse-marshal Li Yon Gil Pak Su Ir oʻrniga Koreya xalq armiyasi bosh shtabi boshligʻi etib tayinlandi. Bu haqda 10-avgust, payshanba kuni Koreya markaziy telegraf agentligi (KMTA, KCNA) maʼlum qildi.

1️⃣ Kim kimning oʻrniga boshliq boʻldi?
2️⃣ Agentlik nomining qisqartmasi nega ikkita?

🟢 Koreyscha, yaponcha yoki xitoycha ismlarni uqib olish oʻzi birmuncha qiyin. Ularni xabardagi kabi ketma-ket berish esa oʻquvchini yaxshigina chalgʻitadi. Dastlabki uchta nom bir kishiga tegishliligini savqi tabiiy bilan (intuitiv) anglagan odam uchun ham ismlarning birin-ketin kelishi noqulaylik tugʻdiradi. Shu holatida bu ismlar bir kishiga oidga oʻxshab koʻrinadi. Xoʻsh, qanday bergan maʼqul? Ushmundoq:

Pak Su Ir oʻrniga vitse-marshal Li Yon Gil Koreya xalq armiyasi bosh shtabi boshligʻi etib tayinlandi.

🟢 Agentlik nomidan keyin qavsda ikkita qisqartma berilyapti. Biri – oʻzbekchadagi qisqartma, biri – inglizchadagi. Bittasi yetarli. Bu oʻrinda oʻzbekcha KMTAni qoʻllash oʻrinli. Chunki xabarning davomida agentlik nomi shu shaklda ishlatilgan. Agar matnda tashkilotning qisqartmasidan foydalanilmaydigan boʻlsa, qavs ichida qisqartma berishga ham hojat yoʻq.

@oriftolib

Imtihon va test – egizak

Imtihon va test soʻzlarining asl maʼnosi bir xil. Ikki soʻz ham sinov, tajriba, oʻrganish maʼnolariga ega. Imtihon arab tilidan, test esa ingliz tilidan kirib kelgan.

Imtihon soʻzi tilimizdan oʻrin olganiga bir necha yuz yillar boʻlgan. U Alisher Navoiy davrida sinash, tekshirish, tajribadan oʻtkazish maʼnolarida qoʻllangan:

Imtihon uchun buyurdikim, bir tabaqda oʻt va birida yoquti ahmar kelturdilar. (Alisher Navoiy, “Tarixi anbiyo va hukamo”)

Test soʻzi yangi oʻzlashmalardan. U oʻtgan asrning 90-yillari oxirida, yurtimizda test imtihon tizimi joriy qilingach, isteʼmolga kirdi. 1981-yili nashr qilingan izohli lugʻatda test soʻzi yoʻq.

Bugun oʻzbek tilida test qisqa standart topshiriqlarni va soʻrovnomani ifodalaydi. Uni sinash, tajriba qilib koʻrish maʼnosida ishlatish ham uchrab turadi.

@oriftolib

Tartib sonlar imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Lavhada tartib sonlar imlosida eʼtibor qaratish zarur boʻlgan oʻrinlar tushuntirilgan. Imloda koʻp xato qilinadigan holatlardan biri aynan tartib sonlar bilan bogʻliq. Kiril imlosidan farqlangani uchun ham odamlar baʻzi oʻrinlarda chalkashadi. Rim raqamlari imlosida ham xatolar uchraydi.

Videodarsni koʻring va toʻgʻrisini bilib oling.

👉 https://youtu.be/gIpQORJZ_aM

@oriftolib

​​Talaba – talab qiluvchi, student – qattiq ishlovchi

Oliy yoki oʻrta maxsus bilim yurti oʻquvchisi talaba deyiladi. Arab tilidan oʻzlashgan bu soʻz tilimizda koʻpdan beri bor. U asliyatda soʻrovchilar, talab qiluvchilar; oʻquvchilar kabi maʼnolarni anglatadi. Alisher Navoiy bu soʻzni shogirdlar, oʻquvchilar maʼnosida qoʻllaydi:

Ilm talabasi uchun madrasa ham ihdos qildi. (Alisher Navoiy, “Nasoyimul muhabbat”)

Eski oʻzbek tilida talaba maʼnosida uning biroz oʻzgargan shakli – tolib va tolibi ilm soʻzlaridan keng foydalanilgan. Tolibi ilm atamasi bugungi tilimizda ham bot-bot ishlatib turiladi. Tolib soʻzi arab tilida izlovchi; talab qiluvchi, xohlovchi; oʻquvchi; tinglovchi kabi maʼnolarni anglatadi. Tolibi ilm ilm talab qiluvchi, ilm izlovchi demakdir.

Mustaqillik yillarida oʻz oʻrnini talabaga boʻshatib bergan student soʻzi dastlab hozirgidan boshqa maʼnoda qoʻllangan. Lotin tilida studens soʻzi qattiq mehnat qiluvchi, berilib ishlovchi kishiga nisbatan ishlatilgan. Qadimgi Rimda va oʻrta asrlarda ilm bilan shugʻullanuvchi har qanday kishi student atalgan. XII asrda universitetlar paydo boʻlgach, student atamasi unda oʻqiydigan va dars beradiganlarni anglata boshlagan. Magistr, professor kabi ilmiy darajalar taʼsis qilingach esa, bu ibora faqat talabalarga nisbatan qoʻllana boshlagan.

@oriftolib

​​Darranda nima?

Kitoblarda, gazeta-jurnallarda parranda-darrandalar degan so‘zga duch kelgan bo‘lsangiz kerak. Parranda nimaligini ko‘pchiligimiz yaxshi bilamiz: har qanday qush zoti. Uyda boqiladiganlari uy parrandasi deyiladi. Masalan, tovuq – uy parrandasi. U ham aslida qush.

Xo‘p, bu gaplar tushunarli. Lekin darranda nima?

Darranda – asli forscha so‘z, pora qilmoq, parchalamoq ma’nosidagi fe’lning hozirgi zamon shakli. Izohli lug‘atga ko‘ra, o‘zbek tilida ikki xil ma’noda ishlatiladi.

1️⃣ Sutemizuvchi yirtqich, vahshiy hayvon:

Darrandalarning ayrimlari, sariq yumronqoziq va sug‘urlar qish va yozda uzoq uyquga ketadi.
“Fan va turmush”

2️⃣ Ko‘chma ma’noda: yovuz, yirtqich:

Darranda dushmanlar serjahl, asabiy,
Kuchanar devorni sindiray deya.
M. Shayxzoda, “Chorak asr devoni”.

📌 Demak, darranda yirtqich hayvon, ko‘chma ma’noda esa yovuz, yirtqich deganidir.

@oriftolib