Izofali birikmalar imlosi | 1️⃣2️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

Joy nomlari imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Joy nomlari imlosi osonday tuyuladi. Lekin unda ham adashtiradigan, ikkilantiradigan oʻrinlar bor. Lavhadan joy nomlari imlosidagi eʼtibortalab jihatlarni oʻrganib olasiz.

👉 https://youtu.be/hcaUdMMelL8

@oriftolib

Лошадь – axta ot

Ming yillar oldin rus tilida лошадь so‘zi bo‘lmagan. Ot конь so‘zi yordamida ifodalangan. Keyinchalik turkiy tillar taʼsirida лошадь ham isteʼmolga kirgan.

Лошадь alasha va ot so‘zlaridan hosil bo‘lgan. Alasha turkiy tillarda ot, axta ot maʼnolarini anglatgan. Turkiy qavmlar orasida juda ommalashgan bu so‘z Sharqiy Yevropa tillariga ham ko‘chib o‘tgan. Alasha baʼzan ot so‘zi bilan ham ishlatilgan, ruschaga ayni shu shakli o‘zlashgan. Baʼzi olimlar fikricha, alasha ruschaga лоша shaklida o‘tgan, so‘ng unga -дь qo‘shimchasi qo‘shilgan. Ukrain tilida esa лоша shakli saqlangan va u qulun, toycha maʼnosini anglatadi.

Alashaning birinchi tovushi tushib qolishi favqulodda holat emas. Rus tiliga turkiy tillardan o‘tgan so‘zlarda bunday o‘zgarishlar uchrab turadi. Masalan, kulba, kapa maʼnosidagi olachuq so‘zi ruschaga лачуга shaklida o‘tgan.

Лоша лошак shakliga kirgach, xachir maʼnosiga ega bo‘lgan. So‘z so‘ngidagi -k boshqa bir turkizm – ишак, yaʼni eshak taʼsirida yuzaga kelgan.

@oriftolib

Joy nomlari imlosi | 1️⃣3️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

Ералаш – aralash-quralash

“Ералаш” nomli bolalar hajviy kinojurnalini bilsangiz kerak. Nomi o‘zimizning aralash so‘ziga o‘xshab ketadi. Lekin bu o‘xshashlik tasodif emas. Ruscha ералаш ayni shu aralashning o‘ppa-o‘zi.

Aralash o‘zbekchada qo‘shilgan, qorishgan holatni anglatsa, boshqa turkiy tillarda tartibsizlik, tartibsiz harakat, hovliqish kabi maʼnolarga ega. Ералаш ruschada boshi-keti yo‘q tartibsizlik, chigallik, chalkashlik, aralash-quralashlikni bildiradi.

Olimlar fikricha, bu so‘z rus tiliga XVIII–XIX asrlarda o‘zlashgan. Baʼzi tadqiqotchilar ералаш dastlab Sharq taomlaridan biri bo‘lgani, keyinchalik maʼnosi o‘zgarib ketganini ilgari suradi. Boshqalar esa so‘z yangi o‘zlashgan paytda ham hozirgi maʼnosida bo‘lgan degan fikrda.

@oriftolib

Qisqartma soʻzlar imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Lavhada qisqartma soʻzlar imlosidagi qiyinroq oʻrinlar tushuntirilgan.

👉 https://youtu.be/ebsa0lcbL_8

@oriftolib

Uyim emas-ku...

Ota-onalar uchun kutish zali ekan. Farzandi yo yaqini imtihondan yaxshi oʻtgan boʻlsin, lekin bu yerda oʻtirganlar imtihondan oʻta olishmabdi.

@oriftolib

​​Пай va паёк

Har ikki soʻz oʻzbek tilida ham qoʻllanadi. Ularning oʻzagi bir, lekin maʼnosi har xil. Pay biror shirkat, aksiyadorlar jamiyati ishida qatnashish uchun qoʻshiladigan hissa, ulushni anglatadi:

Koʻplab aksiyadorlar oʻzlarining sotib olgan aksiya va paylari evaziga dividend, yaʼni daromad olishlari kerak. (“Gazetadan”.)

Payok esa biror kishiga maʼlum vaqtga moʻljallab beriladigan oziq-ovqat miqdori:

Dadavoy aka bugun har kungidan ertaroq keldi. U oylik payogiga goʻsht, yogʻ, guruch, qandni bir xalta qilib koʻtarib kirdi. (H. Gʻulom, “Toshkentliklar”.)

Pay qadimgi turkiy tilda ulush, hissa, qurʼa, chek maʼnolarini bildirgan. Ruschaga ham xuddi shu maʼnoda oʻzlashgan. Паёк esa pay soʻzining kichraytirish-erkalash qoʻshimchasini olgan shakli. U belgilangan muddat uchun belgilangan miqdorda beriladigan oziq-ovqatni anglatadi. Asosan harbiylar orasida mashhur. Masalan, сухой паёк iborasi issiq ovqat tayyorlash ilojsiz boʻlgan sharoitda isteʼmol qilishga moʻljallangan yeguliklarni anglatadi.

@oriftolib

Qisqartma soʻzlar imlosi | 1️⃣4️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

Metroda tugʻilganmisan?

Bu iborani siz ham ishlatgan yoki eshitgan boʻlsangiz kerak. Metroda eshiklar oʻzi yopiladi, uni atay yopib qoʻyishingiz shart emas. Xonalarning eshigini esa yopib yurish kerak. Buni unutib qoʻyadiganlar “Metroda tugʻilganmisan?” degan dakkini eshitadi.

Rasmda eshikni yopmay ketadiganlarga nisbatan Yevropa tillarida qoʻllanadigan iboralar aks etgan.

Baʼzilarining tarjimasi:
🔹 Qushlarni ozodlikka chiqardingmi?
🔹 Tramvayda yashaysanmi?
🔹 Eshiksiz qishloqdan keldingmi?
🔹 Kolizeyda yashaysanmi?
🔹 Dalada tugʻilganmisan?

Eshikni ochiq qoldirib ketadiganlarga nisbatan ishlatiladigan qanday noyob va taʼsirli iboralarni bilasiz? Izohlarda qoldiring.

❗️ Diqqat: haqoratli iboralarni yozmang.

@oriftolib

Tahrirchi – oʻzbek tiliga zamonaviy yondashuv

Tahrirchi – oʻzbek tili grammatikasi, imlosi va tahririga yoʻnaltirilgan loyiha. Men uning ekspertlaridanman. Loyiha rivojlanishi, takomillashib borishi uchun qoʻldan kelgancha maslahat, yordam berib kelyapman.

Tahrirchini yosh dasturchilar oʻz mehnatlari va sarmoyalari evaziga yuksaltirib boryapti. Yuqorida tilga olingan bot ustida ham ancha ter toʻkishdi. Oʻzim ishlatgan, sinab koʻrgan oʻgiruvchi botlar ichida eng yaxshisi – shu. U hatto matndagi havolalarni ham saqlab qoladi. Eng muhimi – mutlaqo bepul.

Loyiha asoschisi Muhammadsaid Mamasaidov boshqa serdaromadroq yoʻnalishlarga emas, aynan oʻzbek tili yoʻnalishiga eʼtibor qaratgan. Tahrirchini asta-sekin davlat tashkilotlari, turli nashriyotlar ham ishlata boshladi.

Bugun Tahrirchi eng ilgʻor texnologiyalar, jumladan, sunʼiy idrokdan ham foydalanyapti.

Oʻzbek tili rivojiga hissa qoʻshadigan ana shunday zamonaviy loyihalar koʻpayaversin.

@oriftolib

Sayyora, yulduz va boshqa osmon jismlari nomi imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Lavhada qisqartma sayyora, yulduz va boshqa osmon jismlari nomi imlosida eʼtibor qaratish zarur boʻlgan oʻrinlar tushuntirilgan. Quyosh, oy, yer, Mars, Pluton, Katta Ayiq yulduzi kabi soʻzlar qanday yozilishi kerak? Ularni har doim bosh harfda yozish oʻrinlimi? Bu kabi savollarga videodan javob topasiz.

👉 https://youtu.be/owPWbchZmVA

@oriftolib

Кара, карий, караковый, карандаш

Bu so‘zlarning bari turkiy qora so‘zidan o‘sib chiqqan. Кара kam o‘zgarishga uchragan, u jazo maʼnosida qo‘llanadi. Карий esa qorato‘riq, ayg‘ir, jigarrang kabi maʼnolarga ega. Qora bu o‘rinda bir yumalab, jigarrangga aylangan. Кароковый ham kariyga maʼnodosh, qorato‘riq otni anglatadi.

Карандаш so‘zi qora va tosh so‘zlaridan yasalgani, qalam maʼnosiga egaligi ko‘pchilikka maʼlum. Bu so‘zdagi toleni qarang, o‘zimizning so‘zimizni rus tiliga berib, uning o‘rniga uzoq yunon tilidan qalamni olib kelganmiz.

Rus tiliga qora o‘zakli boshqa so‘zlar ham o‘zlashgan. Кара nomli va shu o‘zakli bir necha joy nomlari bor.

@oriftolib

Sayyora, yulduz va boshqa osmon jismlari nomi imlosi | 1️⃣5️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib