Super ogʻir vazn toifasidagi jumla 💪

Oldinroq ijtimoiy tarmoqlardagi yozishmalarda koʻp uchraydigan xatolarga toʻxtalgandim. Oʻshanda super-muper ogʻir vazndagi xatolar borligini ham eslab oʻtgandim. Mana shu bitik oʻsha vazn toifasida.

Toʻgʻrilashga urinib koʻring-chi 😏

❇️ Rasm obunachilardan.

@oriftolib

Jala yomgʻiri?

Xabar sarlavhasi:

Oʻzbekiston boʻylab jala yomgʻirlari kuzatilishi kutilmoqda

Izohli lugʻatga koʻra, jala shiddatli yomgʻirni anglatadi. Milliy ensiklopediya bu soʻzni shiddat bilan yogʻadigan qisqa muddatli atmosfera yogʻini; kuchli yomgʻir deb sharhlagan.

Jalaning oʻzida yogʻin, yomgʻir maʼnosi bor. Uni yana yomgʻir deb taʼriflash ortiqcha.

🤔 Ammo milliy ensiklopediyaning oʻzida ham bir qancha oʻrinlarda jala yomgʻirlari birikmasi ishlatilgan ekan. Jala haqidagi bosh maqolada esa bunday ifoda yoʻq.

Men bu oʻrinda yomgʻir soʻzini ishlatmaslik kerak deb hisoblayman:

Oʻzbekiston boʻylab jala yogʻishi kutilmoqda ✅
Oʻzbekistonning turli hududlarida jala yogʻishi kutilmoqda ✅

@oriftolib

​​Ortiqcha soʻz odamga ham yuk: tildagi oʻrinsiz soʻz va iboralar

Ezma odam hech kimga yoqmaydi. Ortiqcha tafsilot kishining badiga uradi. Afsuski, baʼzan bilib-bilmay ortiqcha soʻz ishlatishga, oʻzimizning ham, boshqalarning ham vaqtini isrof qilishga yoʻl qoʻyamiz. Aytayotgan, yozayotganlarimizga teranroq nazar tashlasak, xatolarimiz oydinlasha boradi.

Ortiqcha soʻz va iboralarni qoʻllash tarjima matnlarda ham koʻp uchraydi. Asliyat taʼsiriga tushib qolgan tarjimon gap tuzilishi, ifoda tarzi, hatto iboralardagi soʻzlar ketma-ketligida ham taqlid qila boshlaydi. Soʻnggi paytlarda texnologiyalarning rivojlanishi uquvsiz, tajribasiz kishilarning ham tarjima bilan shugʻullanishiga sharoit yaratdi. Asliyatdan yiroq, maʼno-mazmun yoʻqolgan, qiyofasidan Google Translate manaman deb koʻrinib turadigan oʻgirmalar koʻpaydi.

“Guliston” jurnalining 2023 yil 1-sonida tilimizda bot-bot uchrab turadigan, ortiqcha tafsiloti, keraksiz soʻzi bilan tilimizga oʻrnashib olgan iboralar haqidagi maqolam chop etildi.

❇️ Yomon illat
❇️ Ezgu fazilat
❇️ Narvondan yuqoriga koʻtarildi
❇️ U gapini qayta takrorladi
❇️ Noqonuniy brakonyerlar qoʻlga olindi
❇️ Ortga chekindi: oldga chekinish mumkinmi?
❇️ Oʻz, oʻz, oʻz...
❇️ Bugungi kunda
❇️ Ertalabki nonushta

@oriftolib

Yomon illat

Soʻzni ortiqcha ishlatish, bir maʼnoni ifodalovchi qismlarni qoʻllash fanda pleonazm deb ataladi. Xoʻsh, yomon illat iborasining nimasi xato? Bu yerda nima ortiqcha? Holbuki, bu iborani qoʻllash juda urf boʻlgan:

Baxillik – yomon illat.
Giyohvandlik – yomon illat.
Yomon illatlarga qarshi birgalikda kurashamiz.

Endi oʻylab koʻraylik: illatning yaxshisi boʻladimi? Albatta, boʻlmaydi. Illatning hammasi – yomon. Kasallik, ayb, jinoyat kabi maʼnolarni ifodalovchi bu soʻz koʻchma maʼnoda meʼyoriylikni buzuvchi salbiy narsa, qusur, kamchilik mazmunini tashiydi. Demak, oʻzi salbiylik maʼno qirrasiga ega soʻzga yana xuddi shu maʼnodagi soʻzni tirkash oʻrinsiz.

Biror illat ajratib koʻrsatilgandagina yomon soʻzidan foydalanish mumkin:

Baxillik – eng yomon illat. ✅

@oriftolib

Amaliyot: ortiqcha soʻzni qisqartiramiz

Xabar sarlavhasi:
Qashqadaryoning Chiroqchi tumanida ayiq yirtqich hayvoni qishloqlardan biridagi mahallaga hujum qilgani aytilayotgan video tarqaldi

Tahrirdan soʻng:
Qashqadaryoning Chiroqchi tumanida ayiq qishloqqa hujum qilgani haqida video tarqaldi ✅

Yanayam qisqartirmoqchi boʻlsak:
Chiroqchidagi qishloqqa ayiq hujum qilgani aytilyapti ✅

Agar videosi borligini ham taʼkidlash zarur boʻlsa:
Chiroqchidagi qishloqqa ayiq hujum qilgani aytilyapti (video) ✅

🟢 Birinchi jumladan qisqartirib tashlangan soʻzlar nima uchun ortiqcha? Fikrlaringizni izohlarda qoldiring.

@oriftolib

Ezgu fazilat

Ezgu fazilat iborasi haqida ham yuqoridagi kabi fikrlarni aytish mumkin:

Keksalarni eʼzozlash – ezgu fazilat.

Yoshlarimiz mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, ezgu fazilatli insonlar boʻlib voyaga yetsin.

Fazilat soʻzida ijobiy maʼno mujassam. U faqat ezgu boʻladi. Yomon fazilat boʻlmaydi. Bu soʻz oʻzbek tilida ijobiy xislat, yaxshi xulq yoki xususiyatni, afzallik, ustunlikni anglatadi. Shunday ekan, u bilan ezgu sifatini qoʻllash mutlaqo ortiqcha:

Keksalarni eʼzozlash – fazilat. ✅

Yoshlarimiz mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, fazilatli insonlar boʻlib voyaga yetsin. ✅

@oriftolib

❗️Doʻstlar, Sinaps taʼlim loyihasiga tarjimon, muharrir va musahhihlar kerak!

Sinaps bu — ilmiy-ommabop portal. Biz rus va ingliz tillaridan maqolalarni oʻzbek tiliga tarjima qilamiz.

ASOSIY TALABLAR QANDAY?
→ yozma oʻzbek tili — mukammal darajada (tekshiramiz 😎);
→ ingliz va/yoki rus tillarini tushunish (muharrir/musahhih uchun);
→ ingliz va/yoki rus tillarini tarjima qilish uchun yetarli darajada bilish (tarjimon uchun);
→ kopirayting va rerayting koʻnikmalari qoʻllab-quvvatlanadi;
→ masʼuliyat (!).

SHART-SHAROITLAR-CHI?
→ yarim yoki toʻliq stavka;
→ yaxshi maosh (kelishiladi);
→ moslashuvchan ish jadvali;
→ masofadan yoki ofisda ishlash imkoniyati.

👀 Sizga qiziqmi? Unda quyidagi sinov vazifani bajaring (10-15 daqiqa vaqtingizni oladi), muvaffaqiyatli bajarganlar bilan aloqaga chiqamiz:

Tarjimonlar uchun: bit.ly/3JhBUvK
Muharrirlar va musahhihlar uchun: bit.ly/3brTEYB

• • •

Qoʻshimcha savollar boʻyicha → @sinaps_admin

Reklama

Narvondan yuqoriga koʻtarildi

👉 Narvon bilan yuqoriga koʻtarildik.

Bu iborada nima xatoligi yaqqol koʻrinib turibdi. Narvonga chiqish oʻzi yuqoriga harakatni ifodalaydi. Koʻtarilish soʻzi ham yuqoriga harakatni bildiradi. Demak, bu oʻrinda shunchaki narvondan chiqdik yoki narvondan koʻtarildik, narvondan yuqoriladik deyish yetarli.

Ammo narvondan pastga tushish mumkin. Deylik, biror oʻraga narvon qoʻyilgan boʻlsa, narvondan pastga tushdi deyish oʻrinli. Tomdan tushayotganda esa narvondan tushdi deyish yetarli. Agar harakat narvon orqali bajarilganiga eʼtibor qaratish zarur boʻlmasa, tomdan tushdi iborasini qoʻllash kerak.

@oriftolib

U gapini qayta takrorladi

Takrorlash soʻzi qaytarish soʻzining maʼnodoshi. Bir soʻzni uning sinonimi bilan sifatlash shakar shirin ekanini taʼkidlashday gap. Birovga shakar shirin boʻladi deb uqtirib koʻring-chi. Sogʻ ekaningizga shubha qilib qolsa ajab emas.

Yuqoridagi iborada ham shunday. Oʻrinsiz taʼkid bor. Jumlada ikki soʻzdan birini qoʻllash kerak:

U gapini takrorladi. ✅

U gapini qaytardi. ✅

@oriftolib

​​Amaliyot: auditoriyaning maqsadi nima?

Ingliz tilidan tarjima qilingan bir kitobni oʻqiyotib, shunaqa jumlaga duch keldim:

Muqova sahifasidagi matn auditoriya maqsadiga muvofiq oʻzgartiriladi.

⚠️ Nimasi xato?

Jumlaga koʻra, sarlavha auditoriya maqsadiga muvofiq oʻzgartirilar ekan. Auditoriyaning maqsadi nima? Maqsadi bormi oʻzi? Qayerdan bilish mumkin auditoriyaning maqsadini?

☑️ Toʻgʻrisi qanaqa?

Gap moʻljaldagi, koʻzlangan auditoriya haqida ketyapti. Maqsadli auditoriya degan atama bor, inglizcha target audience yoki ruscha целевая аудитория iboralarining tarjimasi. Axborotdan foydalanishi koʻzlangan guruhni anglatadi. Masalan, agar matn talabalarga moʻljallangan boʻlsa, talabalar – maqsadli auditoriya. Vrachlar uchun boʻlsa, vrachlar – maqsadli auditoriya.

Yuqoridagi jumlada maʼno toʻkis anglashilmagan. Asosiysi – oʻzbek bunaqa gapirmaydi. Oʻzbekcharoq toʻn kiygizsak, jumla mana bunday koʻrinishga keladi:

Muqova sahifasidagi matn maqsadli auditoriyaga moslab oʻzgartiriladi.
Matn auditoriyaga moslanganining oʻzi gap maqsadli auditoriya haqidaligiga ishora qiladi. Sahifasidagi soʻzi ham ortiqcha. Muqova soʻzida sahifaning bir turi maʼnosi bor. Demak, yanada soddaroq, tushunarliroq berish mumkin:

Muqovadagi matn auditoriyaga moslab oʻzgartiriladi.

👉 Biroq tahrirda matnning ixtisosligiga ham eʼtibor qaratish zarur. Men oʻqiyotgan kitob informatika yoʻnalishida, maktab oʻquvchilari uchun. Shu bois sahifasidagi soʻzini qoldirish kerak. Chunki MS Word dasturining sahifasi nazarda tutilyapti.

@oriftolib

Unutilgan oʻzbekcha soʻzlar: “namoz”, “behi”, “kaptar”, “million” kabi soʻzlarning turkiychasi nima?

Til muntazam rivojlanishda, oʻzgarishda. Vaqt oʻtgani sari unga yangi soʻzlar qoʻshiladi, baʼzi soʻzlar foydalanishdan chiqib ketadi. Bu jarayonda baʼzan asl soʻzlar boy berilib, til qashshoqlashishi, ular anglatgan maʼno-mazmunni ifodalash qiyin boʻlib qolishi, baʼzan esa chetdan kirgan soʻzlar ularning oʻrnini egallab olishi mumkin.

“Daryo” nashrining “Tilimizni bilamizmi?” ruknida bir paytlar tilimizda ishlatilgan, keyinchalik kitoblar qaʼrida qolib ketgan baʼzi soʻzlar haqida mushohada yuritdim.

Toʻliq oʻqish:
👉 https://daryo.uz/2023/05/15/tilimizni-bilamizmi-unutilgan-ozbekcha-sozlar-namoz-behi-kaptar-million-kabi-sozlarning-turkiychasi-nima

@oriftolib

Ingliz tilidan tarjima qilingan matnlar tahriridagi oʻziga xosliklar: til iyerarxiyasi va ekvivalentlik

Soʻnggi vaqtlarda asliyatdan, jumladan, ingliz tilidan tarjimalar soni oshdi. Biroq ularning sifati, tahrir darajasi turlicha. Tahrir tarjima matnlar darajasini belgilaydigan, unga bevosita taʼsir qiladigan muhim jarayon boʻlsa-da, bu boʻyicha oʻzbek tilida tadqiqotlar olib borilmagan.

Ingliz tilidan tarjima qilingan matnlar tahriri boʻyicha ilmiy ish olib boryapman. “Oʻzbekistonda xorijiy tillar” jurnalida chop etilgan maqolamda ingliz tilidan oʻgirilgan matn tahririning oʻziga xosliklari, tarjimada til iyerarxiyasining xususiyatlari, ekvivalentlikni taʼminlash masalalari tadqiq qilingan.

Qiziqqanlar tanishib chiqishi mumkin:

👉 https://journal.fledu.uz/uz/ingliz-tilidan-tarjima-qilingan-matnlar-tahriridagi-o%CA%BBziga-xosliklar-til-iyerarxiyasi-va-ekvivalentlik

@oriftolib