Suqsurday qiz: suqsur nima?

Suqsur soʻziga badiiy adabiyotda, soʻzlashuvda uchrab turamiz:

Koʻkqamish koʻlidan suqsur uchirdim,
Suqsurni izlagan lochin boʻlaman.
«Alpomish».

Suqsur – oʻrdaksimonlar oilasiga mansub, patlari uzun va ingichka qush. Bu qush chiroyli boʻlgani uchun oʻxshatish vositaga ham aylangan. Suqsurdek soʻzi shu qush kabi chiroyli, qaddi-qomati kelishgan degan maʼnoga ega: suqsurday qiz, suqsurdek goʻzal, suqsurday bola, suqsurdek yigit.

Suqsur soʻzi suxsur shaklida ham ishlatiladi.

@oriftolib

​​Hayot va qahva piyolasi

Obroʻli bir oliy oʻquv yurtini tamomlagan, hozir yaxshi joylarda ishlaydigan bir guruh sobiq talabalar ustozlarini yoʻqlab kelishdi. Suhbat asnosida gap ishga koʻchdi va ular qiyinchiliklar koʻpligidan, turli muammolardan shikoyat qilishdi.

Professor mehmonlarga qahva taklif qildi, roziliklarini olgach, oshxonaga yoʻnaldi va birozdan soʻng patnis koʻtarib chiqdi. Unga turli xil – chinni, shisha, plastik va billur piyolalar terilgan edi. Ayrimlari oddiy, ayrimlari qimmatbaho edi.

Shogirdlari piyolalarni olib boʻlgach, professor ularga yuzlanib dedi:

– Eʼtibor beringlar, hammalaring qimmatbaho va zeb-ziynatli piyolalarni oldinglar. Oddiy va arzonlari patnisda qoldi. Bu aslida siz uchun meʼyordagi holat – eng yaxshisini istaysiz. Biroq shu bilan birga bu kayfiyat barcha muammolaringiz va tashvishlaringizning ildizi hamdir. Yodingizda boʻlsin, piyola hech qachon qahvaning taʼmini oʻzgartirib, yaxshilab qoʻymaydi. Qimmatbaho piyolalar baʼzida ichidagi qahvaning asl koʻrinishini yashiradi ham. Hammalaring istagan narsa aslida qahva edi, piyola emas. Lekin sizlar ongli ravishda chiroyli idishlarni tanladinglar, keyin kimga qanaqasi tushdiykan deb bir-birlaringning piyolalaringga eʼtibor qaratdinglar.

Tasavvur qiling, hayot bu – qahva; ish, pul, vaziyat, jamiyat kabilar esa piyoladir. Ular tirikchilikni taʼminlash vositalari xolos. Qanday piyolaga ega boʻlishimiz hayotimizning mohiyati va asl sifatini oʻzgartirmaydi. Baʼzida faqat piyolalarga eʼtibor berib, qahvaning taʼmidan lazzatlanishni unutib qoʻyamiz.

👉 Ibratli hikoyalardan

“Maʼrifat” gazetasida chop etilgan.

@oriftolib

Oʻquvchilar uchun tanlov

Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika taʼlim markazi Alisher Navoiy tavalludining 582 yilligi munosabati bilan 10–11-fevral kunlari soat 11:00 dan 20:00 ga qadar oʻquvchilar oʻrtasida onlayn tanlov eʼlon qildi.

Onlayn tanlov ikki yoʻnalishda oʻtkaziladi:

👉 Ona tili.
👉 Navoiy ijodi (9–11-sinflar).

Ona tili boʻyicha tanlov ikki bosqichda boʻladi:

1️⃣-bosqich – savodxonlik testi (umumiy).

2️⃣-bosqich – oʻqib tushunish koʻnikmasini baholovchi testlar (5–6-sinflar, 7–8–9-sinflar va 10–11-sinflar).

13-fevral kuni har bir yoʻnalishda yuqori ball toʻplagan 10 ta ishtirokchidan 3 nafari qurʼa tashlash (random) orqali aniqlanadi va 3 ta oʻringa “Asaxiy Books” internet doʻkonining 20 talik eng koʻp sotilgan kitoblar toʻplami sovgʻa qilinadi.

Tanlov @rtmtestrobot boti orqali oʻtkaziladi.

Aytgancha, sahifamizni muntazam kuzatib borayotgan oʻquvchilar savodxonlik boʻyicha testlarni yechishda muammoga duch kelmaydi. Oʻzimizning bogʻdan 😉.

@oriftolib

“Ikki marta kesdim, baribir kalta”, dedi tikuvchi.

Olmon matali

@oriftolib

​​Amaliyot: toʻlov tekin boʻlmaydi

Bugun OAVda chiqqan xabarning sarlavhasi va matnidan bir jumla:

↘️

Endilikda maktab darsliklarining ijara toʻlovlari doimiy ravishda bepul boʻladi

Endilikda maktab darsliklarining ijara toʻlovlari doimiy ravishda bepul boʻladi va ayni damda buning mexanizmi ishlab chiqilishi boʻyicha davlat rahbari tomonidan topshiriq berilgan.

↗️

Oʻzi toʻlov boʻlsa, u yana qanaqasiga bepul yoki tekin boʻladi? Bu oʻrinda toʻlov soʻzi toʻlanadigan pul, mablagʻni anglatadi. Toʻlanadigan pul bepul boʻladi deganga oʻxshab qolgan. Uslubiy gʻaliz.

Xoʻsh, nima deyish kerak? Ijara bepul yoki tekin boʻlishi mumkin, darslik tekin berilishi mumkin, ijara uchun toʻlov undirilmasligi mumkin va hokazo. Endilikda soʻzini ham endi shaklida qoʻllagan afzal. Loʻndaroq. Ega bor joyda majhul nisbat ortiqcha. Mazmun tashimaydigan soʻz va iboralardan esa voz kechish kerak. Doimiy ravishda iborasiga qay darajada ehtiyoj bor – buni ham oʻylab koʻrish zarur.

📌 Demak:

Endi maktab darsliklarining ijarasi doimiy ravishda bepul boʻladi

Endi maktab darsliklarining ijarasi doimiy ravishda bepul boʻladi. Davlat rahbari buning mexanizmini ishlab chiqish boʻyicha topshiriq bergan.

Yoki:

Endi maktab darsliklari ijarasi uchun pul toʻlanmaydi

Endi maktab darsliklarining ijarasi tekin boʻladi. Davlat rahbari buning mexanizmini ishlab chiqish boʻyicha topshiriq bergan.

👉 Bu jumlalarni yana qanday shaklda loʻnda va tushunarli ifodalash mumkin? Variantingizni izohlarda qoldiring.

✅ Nasib qilsa, “Tahrir va korrektura” kurslarida ham shunga oʻxshash misollar bilan ishlaymiz.

@oriftolib

Yangi dars: -illa va -dir qoʻshimchalari imlosi

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars eʼlon qilindi. Unda -illa va -dir qoʻshimchalari imlosi tushuntirilgan.

👉 https://youtu.be/4A6teaXmGJw

@oriftolib

Hazir boʻling: “hazir” nima degani?

Hazir arab tilidan oʻzlashgan, asliyatda ehtiyotkor; hushyor; ehtiyotkorlik bilan ish tutadigan kabi maʼnolarni anglatadi. Oʻzbek tilida mustaqil qoʻllanmaydi. Faqat hazir boʻlmoq shaklida ishlatiladi va u soʻzlashuv tiliga xos. Ibora ehtiyot boʻlmoq, oʻzini saqlamoq maʼnosiga ega:

Bahor oylari tut pishganda men ustiga chiqib qoqardim. Pastda boʻlsa:
-Hoy, bolam, hazir boʻl! Koʻzingga qara! – deyishib oyim bilan dadam chodir tutib turishardi.
H. Nazir, “Koʻkterak shabadasi”.

@oriftolib

​​Zilzila oʻchogʻi, epitsentr, gipotsentr

Milliy ensiklopediyaga koʻra, yer poʻsti yoki yuqori mantiya qatlamidagi zilzila paydo boʻlgan maʼlum bir hajm zilzila oʻchogʻi, uning markazi deb hisoblangan nuqta esa gipotsentr, gipotsentrning yer yuzasidagi proyeksiyasi zilzila epitsentri deyiladi. Epitsentr va gipotsentr oraligʻidagi masofa zilzilaning yer yuzidan chuqurligini koʻrsatadi.

👉 Soddaroq tushuntiraman: yer tagida zilzila yuzaga kelgan joy – zilzila oʻchogʻi, shu oʻchoqning markazi – gipotsentr, shu gipotsentrning tepasida, yer yuzasidagi joy – epitsentr.

Epitsentr yer ostida yoki suv ostida boʻlishi mumkin. Epitsentrni aniqlash uchun seysmik stansiyalarning qaydlaridan foydlaniladi. Eng koʻp vayrongarchilik ana shu epitsentr va uning yaqinida yuz beradi. OAV epitsentr va gipotsentr tushunchalarini koʻpincha yanglishtiradi. Shu sababli “Zilzila epitsentri falon kilometr chuqurlikda” mazmunidagi jumlalar qoʻllanadi. Aslida bu gipotsentrdir.

Zilzila oʻchogʻi Oʻrta Osiyo hududida aksariyat hollarda yer sathidan 5–50 km chuqurlikda joylashgan boʻladi. Yer sharining maʼlum hududlarida zilzila oʻchogʻi 200–300, hatto 700 km gacha chuqurlikda boʻlishi ham mumkin.

@oriftolib

Bizning qoʻrquvimiz dushmanlarimiz mardligining manbaidir.

Tomas Mann,
olmon adibi

@oriftolib

-illa va -dir qoʻshimchalari imlosi | 3️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

@oriftolib

​​Magnituda va ball: farqi nimada?

Bu ikki tushuncha koʻpincha farqlanmaydi va bu OAVlarda ham kuzatiladi. Aslida ikkisi ikki xil tushuncha.

Zilzila magnitudasi – zilzila payti seysmik toʻlqinlar shaklida ajralib chiqadigan energiya oʻlchovi. Magnitudaning ilk shkalasini 1935-yili amerikalik olim Charlz Rixter taklif etgan, shu sababli magnituda darajasi Rixter shkalasi deb ataladi.

Rixter shkalasi 1 dan 9,5 gacha oraliqda boʻladi. Bunda seysmograf yoki seysmometr qayd qilgan tebranishlar hisobga olinadi. Bu tushunchani koʻpincha zilzila intensivligi shkalasi bilan adashtirishadi.

Zilzila sodir boʻlganda dastlab uning magnitudasi aniq boʻladi, chunki uni seysmograf qayd etadi. Intensivlik shkalasi esa keyinroq – zilzila oqibatlari aniq boʻlgach, oʻrnatiladi.

Zilzila intensivligi shkalasi – yer yuzidagi silkinishlar kuchi oʻlchovidir. Bunda yer ostidagi qalqinishlar emas, aynan yer yuzasidagi tebranishlar hisobga olinadi. Bu shkala ballda oʻlchanadi. Turli mamlakatlarda turlicha uslublar qoʻllanadi. AQSH, Yevropa va Rossiyada 12 ballgacha boʻlgan shkala qoʻllanadi, biroq ularning har biri alohida uslubga asoslanadi. Yaponiyada meteorologiya agentligining 7 ballik shkalasi amal qiladi.

@oriftolib

​​Ajoyib kechalarning birida kelajak oʻtmish deb nom oladi. Bu payt ortingga qaraysan-da, olislayotgan yoshligingni koʻrasan.

Lui Aragon

@oriftolib

Bu qaysi soʻz?

Bu soʻz asliyatda soʻzma-soʻz sigir haydashga moslashgan, sigir haydovchi degan maʼnoni anglatadi. Lekin maʼnosi kengroq. Oʻzbek tilida ham ikki xil maʼnoda qoʻllanadi.

Bu narsani har birimiz hayotda koʻrgan, hatto u bilan yaqindan tanishgan boʻlishimiz mumkin. Gap nima haqida?

@oriftolib

Gavron

Gap gavron soʻzi haqida edi. U forschadan oʻzlashgan. Asliyatda gov va ron soʻzlaridan hosil boʻlgan govronning soʻzma-soʻz maʼnosi: sigir haydovchi. U oʻzbek tilida gavron va govron shakllarida qoʻllanadi va ikki xil maʼnoga ega:

1️⃣ Mol, qoʻy va boshqa hayvonlarni haydash uchun ishlatiladigan uzun yoʻgʻon tayoq.

Keksa podachi shoʻxlik qilgan mollarni govron bilan savalab ketmoqda.
H. Nazir, “Soʻnmas chaqmoqlar”.

2️⃣ Har qanday tayoq, xivich.

Bogʻbon uzumzordagi bolalarni govron bilan quva ketdi.

Shu otdan yasalgan gavronlamoq feʼli gavron bilan urmoq; savalamoq, kaltaklamoq maʼnolariga ega:

Soʻfini hovuzdan chiqarib olib, ingichka novda bilan gavronladilar.
“Sharq yulduzi”.

@oriftolib

​​“Boburnoma” – mardona kitob

Bundan 10−12 yil avval kitob bilan tanishgan ekanman. Kecha varaqlab koʻrsam, 2009-yili sotib olgan ekanman 90-yillarda chiqqan nashrini. Bundan keyin sifatli chop etilgan nashrini uchratmadim.

“Boburnoma”ni oʻqisangiz, muallifning shaxs, inson sifatida kimligiga guvoh boʻlasiz eng avval. Joʻmardligi, mardonaligi yaqqol koʻrinadi. Asarning oʻzidan ham mardonalik yogʻilib turadi. Toʻgʻri, Boburning ham qusuri, ayblari bor. Lekin eng muhimi, u oʻzining oldida adolatli, xatolaridan xulosalar chiqara oladi.

Qaniydi Boburning koʻp xususiyatlari oʻzimda, boshqalarda ham boʻlsa! Hukmdor uchun adolat, jasorat, himmat eng muhimi.

Kimdir nima kitob oʻqisam ekan deb soʻrasa, hech ikkilanmay, Bobur memuarini tavsiya qilgan boʻlardim. Naf va zavq berolgan kamyob kitoblardan biri. Toʻgʻri, til toʻsigʻi bor, lekin 25−30 betdan keyin qiyinchilik kamayadi.

“Boburnoma” asari haqidagi taassurotlarimni gazeta.uz nashri bilan oʻrtoqlashgan edim. Nashr savollariga “Maʼrifat” gazetasi bosh muharriri Husan Nishonov, yozuvchi Bahodir Qobul va men javob berganmiz. Koʻrsatuvni Charos Nizomiddinova tayyorlagan.

Maqola:
👉 https://www.gazeta.uz/uz/2023/02/14/zahiriddin-muhammad-bobur/
Video:
👉 https://www.youtube.com/watch?v=UMszoYPdCqM

🔄 Mavzuga aloqador:
🔹 “Ham sanga tashvish ozroq boʻlur va ham oʻqugʻuchigʻa”
🔹 “Parol” uchun yana bir variant: oʻron
🔹 “Aka” soʻzining lugʻaviy maʼnosi nima?
🔹 “Juma” soʻzining maʼnosi

@oriftolib

@yoshlikjurnali – “Yoshlik” jurnalining rasmiy telegram kanali. Bu kanalda yoshlarining adabiy-ijtimoiy qarashlari aks etgan ilmiy-ommabop maqolalar, shuningdek, o‘zbek va jahon adabiyoti sara asarlarini o‘qib borishingiz mumkin.

Ulanish
👉 @yoshlikjurnali